خواجه نصیرالدین طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها

سرزمین طوس ناحیه ای از [[خراسان]] بزرگ است که خاستگاه دانشورانی بزرگ و تاریخ ساز بوده است . در جغرافیای قدیم [[ایران]] ، طوس از شهرهای مختلفی چون نوقان ، طابران و اردکان تشکیل شده بود و قبر مطهر [[حضرت علی بن موسی الرضا (ع)]] در حوالی شهر نوقان و در روستایی به نام سناباد قرار داشت که پس از توسعه آن ، امروزه یکی از محله های شهر [[مشهد]] به شمار می‌آید.

گویند زمانی شیخ وجیه الدین محمد بن حسن که از بزرگان و دانشوران [[قم]] بوده و در روستای جهرود از توابع قم زندگی می‌کرد. <ref>فوائد الرضویه ، شیخ عباس قمی ، ص 603</ref> به همراه خانواده و به شوق [[زیارت]] [[امام هشتم]] [[شیعیان]] به [[مشهد]] عازم شد و پس از زیارت ، در هنگام بازگشت به علت بیماری همسرش ، در یکی از محله های شهر طوس مسکن گزید. او پس از چندی به درخواست اهالی محل علاوه بر اقامه [[نماز]] جماعت در مسجد، به تدریس در مدرسه علمیه مشغول شد. در صبحگاه یازدهم جمادی الاول سال 597 ق به هنگام طلوع آفتاب ، سپیده از خنده شکفته شد و درخشنده ترین چهره حکمت و ریاضی در قرن هفتم پا به عرصه وجود نهاد. <ref>وی شخصیتی غیر از شیخ الطائفه طوسی و خواجه نظام الملک است</ref>

پدر با تفال به [[قرآن کریم]] نوزاد را که سومین فرزندش بود محمد نامید. او بعدها کنیه اش ،  ابوجعفر گشته ، به القابی چون (( نصیرالدین )) ، محقق طوسی، استاد البشر و خواجه شهرت یافت .

#[[علامه حلی]] فقیه و متکلم بزرگ شیعی (متوفی ۷۲۶ق)، حکمت را نزد خواجه طوسی فراگرفت <ref> مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۳۸</ref> و شرح کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیر را با عنوان کشف المراد نوشت. این کتاب از مشهورترین شرح‌های تجرید است. <ref>صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵</ref>

#ابن میثم بحرانی، نویسنده کتاب شرحی بر نهج‌البلاغه، حکیم، ریاضی‌دان، متکلم و فقیه که در حکمت، شاگرد خواجه نصیر و در فقه استاد وی بود. <ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۰۲</ref>

#قطب الدین شیرازی (متوفی ۷۱۰ق)، زمانی که خواجه به‌همراه هلاکو به [[قزوین]] رفت، با خواجه همراه شد، با او به مراغه رفت و شاگرد خواجه نصیر در علم هیئت، ریاضی، فلسفه و طب شد. خواجه او را قطب فلک الوجود می‌خواند. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۱و۲۴۲</ref>

#سید رکن الدین (حسن بن محمد بن شرفشاه علوی)، از شاگردان خواجه بوده و برخی از آثار او را شرح داده است. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۹</ref>

#کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی (۶۴۲ـ۷۲۳ ق) معروف به ابن الفُوَطی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم است و کتاب‌های «معجم الآداب» و «الحوادث الجامعه» از آثار اوست. او کتابداری کتابخانه رصدخانه مراغه و در اواخر عمر، کتابخانه مستنصریه را بر عهده داشت. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۲تا۲۵۷</ref>

#عمادالدین حربوی معروف به ابن الخوّام (۶۴۳ـ۷۲۸ ق)، در حساب و طب سرآمد زمان خود بوده و کتاب‌های «فوائد بهائیه فی قواعد حسابیه» و «مقدمه‌ای در طب» از او بر جای مانده است. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۷تا۲۶۱</ref>

==برخی از آثار او==

#تجرید الاعتقاد: این کتاب از زمان تألیف تاکنون از کتاب‌هایی است که در [[حوزه‌های علمیه]] شیعه در حوزه کلام تدریس می‌شود. <ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵</ref> خواجه نصیر در این کتاب کلام را با [[فلسفه]] آمیخته و مسائل کلامی را به‌روش فلسفی حل کرده است. <ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، مقدمه محقق، ص۷۱</ref>

#اساس الاقتباس:این کتاب در موضوع منطق و به‌زبان فارسی است. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰</ref> برخی این کتاب را پس از بخش منطق کتاب شفای بوعلی سینا، مهمترین کتابی دانسته‌اند که در این موضوع نگاشته شده است. <ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰</ref>

#شرح الاشارات و التنبیهاتِ ابوعلی سینا: این کتاب از متون درسی حکمت مَشّاء است. <ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵</ref>

#اخلاق ناصری: ترجمه کتاب طهاره الاعراقِ ابن مسکویه به‌همراه اضافات. <ref> مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹</ref>

#آغاز و انجام: این کتاب درباره مبدأ و [[معاد]] است که در آن مباحث مربوط به احوال قیامت، [[بهشت]] و [[جهنم]] به روش عرفانی مطرح شده است. <ref>بخش فلسفه و کلام دایره المعارف بزرگ اسلامی، «آغاز وانجام»، ص۴۴۰</ref>

#تحریر اصول اقلیدس: کتاب «اصول الهندسه و الحساب» کتابی است که قریب سیصد سال قبل از میلاد توسط اقلیدس، ریاضى‌دان و منجم شهیر یونانى تصنیف شده است و یکى از متون درسى ریاضی‌دانان بوده است. <ref>رمضانی، مرورى بر آثار و تألیفات‏ علامه حسن زاده آملی، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷</ref> خواجه طوسی بر پایه ترجمه‌های پیش از خود از این کتاب و مقایسه بین آنها، این اثر را تحریر و شرح نموده و اَشکال و گزاره‌های دیگری نیز بدان افزوده است. <ref>متقی، حسین، «کتابشناسی اصول هندسه اقلیدس، با تأکید بر تحریر خواجه نصیرالدین طوسی» </ref>

#زیج ایلخانی: کتابی که احوال و حرکات ستارگان و مانند آن را که بوسیله رصد کردن آنها معلوم می‌شود، در آن ثبت می‌کنند.

#التذکرة فی علم الهیئة: این کتاب به‌گفته حاجی خلیفه خلاصه‌‌ای از مسائل این فن و براهین مربوط به آن است. <ref>ویده‏‌مان، آیلهارد، «خواجه نصیرالدین طوسى»‏، ۱۳۹۱ش، ص۳۲</ref>

خواجه نصیر در حالی در ۱۸ [[ذی الحجه]] سال ۶۷۲ق درگذشت که برای سامان دادن به امور اوقاف و دانشمندان، در [[بغداد]] به سر می‌برد. او بنا به وصیت خود در [[حرم کاظمین]] دفن شد. <ref> نعمة، فلاسفة الشیعة: حیاتهم و آراؤهم، ۱۹۸۷م، ص۵۳۱؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۸؛ البته ابن کثیر در البدایة و النهایة روز وفات او را دوازدهم ذی الحجه نوشته است (البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۷، ص۵۱۴)</ref> او همچنین [[وصیت]] کرده بود که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی‌های علمی‌اش نشود و فقط عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» و سگشان بر آستانه [غار] دو دست خود را دراز کرده [بود]. <ref>سوره کهف،‌ آیه ۱۸</ref> بر روی سنگ قبرش نوشته شود. <ref>عزیزی، فضائل و سیره چهارده معصوم(ع) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۲</ref>