پرش به محتوا

دیوبندیه در افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'عقل گرایی' به 'عقل‌گرایی')
جز (تمیزکاری)
خط ۱: خط ۱:


'''دیوبندیه در افغانستان''' مقاله‌ایست که به بیان برخی از ابعاد مسلک [[دیوبندیه]] به عنوان یکی از مهمترین جریانات فکری و عملی موجود در [[افغانستان]] و طرفداران این مسلک در کشور افغانستان می‌پردازد.
'''دیوبندیه در افغانستان''' مقاله‌ایست که به بیان برخی از ابعاد مسلک [[دیوبندیه]] به عنوان یکی از مهمترین جریانات فکری و عملی موجود در [[افغانستان]] و طرفداران این مسلک در کشور افغانستان می‌پردازد.
==مقدمه==
== مقدمه ==
یکی از مهمترین جریانات فکری و عملی موجود در افغانستان “مسلک دیوبندیه” است. تفکری که در جنوب آسیا به صورت وسیع گسترده شده و دامنه آن به افغانستان و بخش‌هایی از ایران نیز رسیده است.
یکی از مهمترین جریانات فکری و عملی موجود در افغانستان “مسلک دیوبندیه” است. تفکری که در جنوب آسیا به صورت وسیع گسترده شده و دامنه آن به افغانستان و بخش‌هایی از ایران نیز رسیده است.


تاریخچه دیوبندی در افغانستان به 100 سال قبل برمی‌گردد. و قبل از آن تفکر [[شاه ولی‌الله‌دهلوی]] نیز تا حدودی دراین کشور رواج داشته است، و مسلکِ دیوبند نسخه مدوّنِ تفکرات شاه ولی اللهی می‌باشد.
تاریخچه دیوبندی در افغانستان به 100 سال قبل برمی‌گردد. و قبل از آن تفکر [[شاه ولی‌الله‌دهلوی]] نیز تا حدودی دراین کشور رواج داشته است، و مسلکِ دیوبند نسخه مدوّنِ تفکرات شاه ولی اللهی می‌باشد.
==مدارس دیوبندیه درافغانستان==
== مدارس دیوبندیه درافغانستان ==
در افغانستان دارالعلومِ رسمی که تماما با سیستم دیوبند عیار باشد وجود ندارد. یعنی مدرسه‌ای که اساتید و شاگردها و تعالیمش به طور کلی از مسلکِ دیوبند نمایندگی کند، و مثلا بیش از هزار شاگرد و محصل داشته باشد، مستقل و مؤثر بر جامعه باشد نداریم. بلی! افرادی هستند که نماینده این مسلک و تفکر هستند، ولی دارالعلوم رسمی دیوبندیه وجود ندارد. البته آنچه در کشور افغانستان هست عمدتا مدارس کوچک و شخصی هستند که مسلک و منهجِ دیوبند را رواج می‌دهند. تقریباً در همه ساحات کشور وجود دارند، بیشتر هم درکابل، قندهار، بلخ و جلال‌آباد حضور دارند.
در افغانستان دارالعلومِ رسمی که تماما با سیستم دیوبند عیار باشد وجود ندارد. یعنی مدرسه‌ای که اساتید و شاگردها و تعالیمش به طور کلی از مسلکِ دیوبند نمایندگی کند، و مثلا بیش از هزار شاگرد و محصل داشته باشد، مستقل و مؤثر بر جامعه باشد نداریم. بلی! افرادی هستند که نماینده این مسلک و تفکر هستند، ولی دارالعلوم رسمی دیوبندیه وجود ندارد. البته آنچه در کشور افغانستان هست عمدتا مدارس کوچک و شخصی هستند که مسلک و منهجِ دیوبند را رواج می‌دهند. تقریباً در همه ساحات کشور وجود دارند، بیشتر هم درکابل، قندهار، بلخ و جلال‌آباد حضور دارند.


خط ۱۱: خط ۱۱:


مردم پاکستان بسیار دین‌دوست هستند و به دین و مناسک دینی اهمیت می‌دهند ولی مردم افغانستان کمتر این خصیصه را دارند، در مواردی نیز حتی دین‌ستیزی می‌کنند. همین است که کمک مردم در افغانستان ضعیف است، لذا مدرسه بزرگ و مرکزی نمی‌سازند و یا اگر بسازند دوام نمی‌یابد و سقوط می‌کند. مثالهای بسیاری وجود دارد که یک مدرسه تاسیس شده اما به سبب قرض و دیون نتوانسته کار تعلیمی خود را پیش ببرد. یک عامل مهم دیگر هم اینست که افغانستان یک کشور جنگ زده است و به دلیل سالها جنگ وضعیتِ معاشی و اقتصادی مردم چندان خوب نیست، لذا توانایی کمکشان اندک است.
مردم پاکستان بسیار دین‌دوست هستند و به دین و مناسک دینی اهمیت می‌دهند ولی مردم افغانستان کمتر این خصیصه را دارند، در مواردی نیز حتی دین‌ستیزی می‌کنند. همین است که کمک مردم در افغانستان ضعیف است، لذا مدرسه بزرگ و مرکزی نمی‌سازند و یا اگر بسازند دوام نمی‌یابد و سقوط می‌کند. مثالهای بسیاری وجود دارد که یک مدرسه تاسیس شده اما به سبب قرض و دیون نتوانسته کار تعلیمی خود را پیش ببرد. یک عامل مهم دیگر هم اینست که افغانستان یک کشور جنگ زده است و به دلیل سالها جنگ وضعیتِ معاشی و اقتصادی مردم چندان خوب نیست، لذا توانایی کمکشان اندک است.
==دیوبندیه هند و پاکستان==
== دیوبندیه هند و پاکستان ==
علماء دیوبندی هند و پاکستان به لحاظ فکری و منهجی هیچ فرقی ندارند. همان اساتیدی که در هند بودند بعدا به پاکستان آمدند و همان مسیر و مسلک را ادامه دادند. مثلا سرمفتی محمد شفیع صاحب، استاد دارالعلوم دیوبند بود وقتی به پاکستان آمد دارالعلوم کراچی را براساس همان منهجِ هند بنا کرد. لذا اصل و ریشه مسلکِ دیوبند، دارالعلومِ دیوبند هندوستان است، ولی با آن هم تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند؛ تنها در یک سری مسائلِ فروعی اختلافِ نظر دارند.
علماء دیوبندی هند و پاکستان به لحاظ فکری و منهجی هیچ فرقی ندارند. همان اساتیدی که در هند بودند بعدا به پاکستان آمدند و همان مسیر و مسلک را ادامه دادند. مثلا سرمفتی محمد شفیع صاحب، استاد دارالعلوم دیوبند بود وقتی به پاکستان آمد دارالعلوم کراچی را براساس همان منهجِ هند بنا کرد. لذا اصل و ریشه مسلکِ دیوبند، دارالعلومِ دیوبند هندوستان است، ولی با آن هم تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند؛ تنها در یک سری مسائلِ فروعی اختلافِ نظر دارند.


خط ۱۸: خط ۱۸:
گروه دیگری از احناف به نام بریلویه هستند، اینها در فروعاتِ فقهی “حنفی” هستند، ولی در منهج و مسلک از دیوبندی‌ها تفاوت دارند، مثلاً آنها معتقد به توسلِ اموات هستند. در این زمینه دیوبندیه به طور کامل با آنها موافق نیست، بلکه توسل را براساس شروطی که در عقاید اهل سنت آمده روا می‌دارد. مثلا توسل به اعمال، توسل به انسان نیک زنده و توسل به صفات باری تعالی.
گروه دیگری از احناف به نام بریلویه هستند، اینها در فروعاتِ فقهی “حنفی” هستند، ولی در منهج و مسلک از دیوبندی‌ها تفاوت دارند، مثلاً آنها معتقد به توسلِ اموات هستند. در این زمینه دیوبندیه به طور کامل با آنها موافق نیست، بلکه توسل را براساس شروطی که در عقاید اهل سنت آمده روا می‌دارد. مثلا توسل به اعمال، توسل به انسان نیک زنده و توسل به صفات باری تعالی.


==شخصیت‌ها و نمایندگان فکری دیوبندیه در افغانستان==
== شخصیت‌ها و نمایندگان فکری دیوبندیه در افغانستان ==
نماینده‌های فکری دیوبند در افغانستان بسیار هستند، مثلا در کابل مفتی عبدالمنان دیوبندی صاحب استاد دارالعلوم قاسمیه است. همچنان در فاریاب مفتی صاحب عبدالودود دیوبندی، و در جوزجان مفتی صاحب قرشی، و در قندهار مولوی صاحب مجاهد و مولوی صاحب عمرحقانی هستند.
نماینده‌های فکری دیوبند در افغانستان بسیار هستند، مثلا در کابل مفتی عبدالمنان دیوبندی صاحب استاد دارالعلوم قاسمیه است. همچنان در فاریاب مفتی صاحب عبدالودود دیوبندی، و در جوزجان مفتی صاحب قرشی، و در قندهار مولوی صاحب مجاهد و مولوی صاحب عمرحقانی هستند.


خط ۲۴: خط ۲۴:


از علمای افغانستانی که در سطح جهان معروف هستند شیخ محمد انور بدخشانی است که ایشان استاد حدیث در دارالعلوم اسلامی نیوتاین، هستند. ایشان از بدخشان است و در پاکستان از شخصیتهای معروف است. نیز افراد دیگر همچو مولانا غلام‌‌‌‌‌‌رسول دروازی، و مولانا نورالدین بدخشانی دیوبندی بودند. در بدخشان مسلکِ دیوبند رواج دارد اما دیگر تفکرات مانند سلفیه، صوفیه و اهل تشیع نیز هستند. علماء نامبرده شخصیت‌های برجسته از افغانستان در پاکستان هستند.
از علمای افغانستانی که در سطح جهان معروف هستند شیخ محمد انور بدخشانی است که ایشان استاد حدیث در دارالعلوم اسلامی نیوتاین، هستند. ایشان از بدخشان است و در پاکستان از شخصیتهای معروف است. نیز افراد دیگر همچو مولانا غلام‌‌‌‌‌‌رسول دروازی، و مولانا نورالدین بدخشانی دیوبندی بودند. در بدخشان مسلکِ دیوبند رواج دارد اما دیگر تفکرات مانند سلفیه، صوفیه و اهل تشیع نیز هستند. علماء نامبرده شخصیت‌های برجسته از افغانستان در پاکستان هستند.
==رابطه دیوبندیه و سلفیه در افغانستان==
== رابطه دیوبندیه و سلفیه در افغانستان ==
دیوبندیه و سلفیه دو مسلک از اهل سنت است. بنابراین اختلاف اینها در داخل اهل سنت و در مسائل فرعی است. اختلاف اینها را میتوان از نوعِ اختلافات اهل رای و اهلِ حدیث شمرد. یعنی اختلافاتی که در قدیم درمیان محدثین و فقها روان بوده است امروزه بین اینها ریشه دوانده است.
دیوبندیه و سلفیه دو مسلک از اهل سنت است. بنابراین اختلاف اینها در داخل اهل سنت و در مسائل فرعی است. اختلاف اینها را میتوان از نوعِ اختلافات اهل رای و اهلِ حدیث شمرد. یعنی اختلافاتی که در قدیم درمیان محدثین و فقها روان بوده است امروزه بین اینها ریشه دوانده است.


خط ۳۰: خط ۳۰:


تخصص عمومی سلفیه و اهل حدیث بیشتر در میدان علم حدیث است. و تخصص دیوبندیه بیشتر در فقه و اجتهاد است. سلفی‌ها از نظر علمی، در میدان فقه ضعف و کمبودیهای خود را دارند. همچنان دیوبندی‌ها با وجود علمیّت زیادشان، در باب تخصصِ حدیث کاستی‌های خود را دارند. ولی به این معنا نیست که سلفیه هیچ فقیهی ندارد و دیوبندیه هیچ محدثی ندارد! بلکه سلفیه در بین خودشان متخصص فقه دارند و دیوبنده هم در بین خودشان متخصصین حدیث دارند. اختلاف اینها فرعی و در داخل چارچوبه اهل سنت هست و تضاد ندارند.
تخصص عمومی سلفیه و اهل حدیث بیشتر در میدان علم حدیث است. و تخصص دیوبندیه بیشتر در فقه و اجتهاد است. سلفی‌ها از نظر علمی، در میدان فقه ضعف و کمبودیهای خود را دارند. همچنان دیوبندی‌ها با وجود علمیّت زیادشان، در باب تخصصِ حدیث کاستی‌های خود را دارند. ولی به این معنا نیست که سلفیه هیچ فقیهی ندارد و دیوبندیه هیچ محدثی ندارد! بلکه سلفیه در بین خودشان متخصص فقه دارند و دیوبنده هم در بین خودشان متخصصین حدیث دارند. اختلاف اینها فرعی و در داخل چارچوبه اهل سنت هست و تضاد ندارند.
==رابطه دیوبندیه و ماتریدیه در افغانستان==
== رابطه دیوبندیه و ماتریدیه در افغانستان ==
دیوبندیه در باب کلام و عقیده نود در صد ماتریدیه هستند. البته بعضیها اشاعره و بعض دیگر سلفی هم هستند، و این همه اختلافِ جزئی به اساس دلائل صورت گرفته است. دیوبندیه از اینها هیچ کدام را تکفیر و یا تضلیل نمی‌کنند، و نه خارج از اهل سنت می‌دانند.
دیوبندیه در باب کلام و عقیده نود در صد ماتریدیه هستند. البته بعضیها اشاعره و بعض دیگر سلفی هم هستند، و این همه اختلافِ جزئی به اساس دلائل صورت گرفته است. دیوبندیه از اینها هیچ کدام را تکفیر و یا تضلیل نمی‌کنند، و نه خارج از اهل سنت می‌دانند.


خط ۳۸: خط ۳۸:


خلاصه اینکه ماتریدیه یک منهجی است که درمیان شلفیه و اشاعره قرار دارد، از یک جهت به سلفیت و از جهت دیگر به اشعری‌ها قریب است. عقل و نقل هر دو را با هم مساویانه استفاده می‌کنند. در جایی که عقل نیاز بود از عقل استفاده می‌کنند درجایی که وحی نیاز باشد از وحی کمک می‌گیرند. البته در منابع کلامی معتبر شان منطق و فلسفه یونان نیست، بلکه به اساس قواعد کلامی که متکلمین آنها را مسلّم دانسته‌اند بحث می‌کنند.
خلاصه اینکه ماتریدیه یک منهجی است که درمیان شلفیه و اشاعره قرار دارد، از یک جهت به سلفیت و از جهت دیگر به اشعری‌ها قریب است. عقل و نقل هر دو را با هم مساویانه استفاده می‌کنند. در جایی که عقل نیاز بود از عقل استفاده می‌کنند درجایی که وحی نیاز باشد از وحی کمک می‌گیرند. البته در منابع کلامی معتبر شان منطق و فلسفه یونان نیست، بلکه به اساس قواعد کلامی که متکلمین آنها را مسلّم دانسته‌اند بحث می‌کنند.
==رابطه دیوبندیه با معتزلیان==
== رابطه دیوبندیه با معتزلیان ==
دیوبندیه از معتزلیان چیزی نمی گیرند بلکه در طول تاریخ یک جهت مبارزه با همین معتزلیان بوده است، البته بعض گروه‌ها همانند جماعت اسلامی پاکستان، جماعت اخوان‌المسلمین مصر، و کسانیکه از عقلانیون در افغانستان هستند، بیشتر تمایل به اعتزال دارند. عقل‌گرایی محض مورد نظر و مورد پسند دیوبندیه نیست.
دیوبندیه از معتزلیان چیزی نمی گیرند بلکه در طول تاریخ یک جهت مبارزه با همین معتزلیان بوده است، البته بعض گروه‌ها همانند جماعت اسلامی پاکستان، جماعت اخوان‌المسلمین مصر، و کسانیکه از عقلانیون در افغانستان هستند، بیشتر تمایل به اعتزال دارند. عقل‌گرایی محض مورد نظر و مورد پسند دیوبندیه نیست.


خط ۴۵: خط ۴۵:
در مورد دیوبندیان باید گفت که آنها خبر واحد را قبول دارند الا اینکه در بعضی موارد در تعارض با عقل و اصولِ کلی بیاید، آنجا باز عقل را بر نصِ معین مقدم می‌کنند. یعنی زمانی که خبر واحد در تضاد با عقل وارد شود پس در چنین صورت عقل را مقدم می‌دانند.
در مورد دیوبندیان باید گفت که آنها خبر واحد را قبول دارند الا اینکه در بعضی موارد در تعارض با عقل و اصولِ کلی بیاید، آنجا باز عقل را بر نصِ معین مقدم می‌کنند. یعنی زمانی که خبر واحد در تضاد با عقل وارد شود پس در چنین صورت عقل را مقدم می‌دانند.


==رابطه دیوبندی‌های افغانستان با صوفیان و بریلوی‌ها==
== رابطه دیوبندی‌های افغانستان با صوفیان و بریلوی‌ها ==
علمای اصیل و بزرگان دیوبند به تصوف به گونه‌ای که مقید به کتاب و سنت باشد معتقدند ؛ در ماتریدیت نیز تصوف مقید به کتاب و سنت می‌باشد. پس هرگونه روش تصوفی که موافق با کتاب و سنت و منهج سلف صالح باشد، علمای دیوبندی آن را قبول دارند، اما اگر بنام تصوف خرافات صورت گرفت و استفاده‌جویی از تصوف صورت گرفت، دیوبندیه مخالف آن بوده و برای اصلاح مبارزه می‌کنند.  
علمای اصیل و بزرگان دیوبند به تصوف به گونه‌ای که مقید به کتاب و سنت باشد معتقدند؛ در ماتریدیت نیز تصوف مقید به کتاب و سنت می‌باشد. پس هرگونه روش تصوفی که موافق با کتاب و سنت و منهج سلف صالح باشد، علمای دیوبندی آن را قبول دارند، اما اگر بنام تصوف خرافات صورت گرفت و استفاده‌جویی از تصوف صورت گرفت، دیوبندیه مخالف آن بوده و برای اصلاح مبارزه می‌کنند.  


امام ابو منصور ماتریدی میگوید: همانا شریعت بمثابه جسم، طریقت بمثابه قلب، و حقیقت بمثابه روحِ انسان است. آیا قلب از این قالبِ جسم بیرون است؟ آیا تاثیر عمل قلبی از قالبِ جسم خارج شده میتواند؟ نخیر. پس تصوف و طریقت همان است که در قالب شریعت مقید باشد. اما بعضی مجالسی که صوفیان دارند، بعضی خرافاتی که در مجالس‌شان صورت میگیرد، بعضی باورهایی که ایشان دارند قابل تایید نیستند.  
امام ابو منصور ماتریدی میگوید: همانا شریعت بمثابه جسم، طریقت بمثابه قلب، و حقیقت بمثابه روحِ انسان است. آیا قلب از این قالبِ جسم بیرون است؟ آیا تاثیر عمل قلبی از قالبِ جسم خارج شده میتواند؟ نخیر. پس تصوف و طریقت همان است که در قالب شریعت مقید باشد. اما بعضی مجالسی که صوفیان دارند، بعضی خرافاتی که در مجالس‌شان صورت میگیرد، بعضی باورهایی که ایشان دارند قابل تایید نیستند.  
خط ۵۵: خط ۵۵:


مفتی نعمان برجسته‌ترین و مشهورترین عالم این گروه است. سیفی‌های افغانستان اول در خیبرپختون خواه پاکستان بودند، بعد به پنجاب کوچ کردند و بعد از آنجا خارج شدند و به افغانستان آمدند و در بلخ و دیگر ولایات مانند سمنگان و هرات و بغلان و کابل جای گرفتند.
مفتی نعمان برجسته‌ترین و مشهورترین عالم این گروه است. سیفی‌های افغانستان اول در خیبرپختون خواه پاکستان بودند، بعد به پنجاب کوچ کردند و بعد از آنجا خارج شدند و به افغانستان آمدند و در بلخ و دیگر ولایات مانند سمنگان و هرات و بغلان و کابل جای گرفتند.
==دیوبندیه و تکفیر==
== دیوبندیه و تکفیر ==
اصل اولیه نزد دیوبندیه تکفیر نیست. بلکه اصل، نزد آنان تا آخرین مرحله تاویل است. البته در حق منحرفین لفظ “گمراه” را استفاده می‌کنند لیکن این بمعنای تکفیر نیست. البته بعضی گروه‌ها و احزاب کوچک و بزرگ هستند که خود را به دیوبندیه منسوب می‌کنند ولی خلاف نظر علماء عمل می‌کنند. مثلا سپاه صحابه پاکستان که به دیوبندیه منسوب می‌کنند. ممکن است کسی عملکرد آنها را دیده مسلکِ دیوبندیه را متهم کند، ولی این‌ غلط است، چون به اساس عملکرد بعض منتسبین، نمیتوان بر منهج و مسلکی انتقاد کرد.
اصل اولیه نزد دیوبندیه تکفیر نیست. بلکه اصل، نزد آنان تا آخرین مرحله تاویل است. البته در حق منحرفین لفظ “گمراه” را استفاده می‌کنند لیکن این بمعنای تکفیر نیست. البته بعضی گروه‌ها و احزاب کوچک و بزرگ هستند که خود را به دیوبندیه منسوب می‌کنند ولی خلاف نظر علماء عمل می‌کنند. مثلا سپاه صحابه پاکستان که به دیوبندیه منسوب می‌کنند. ممکن است کسی عملکرد آنها را دیده مسلکِ دیوبندیه را متهم کند، ولی این‌ غلط است، چون به اساس عملکرد بعض منتسبین، نمیتوان بر منهج و مسلکی انتقاد کرد.


==دیوبندیه و طالبان==
== دیوبندیه و طالبان ==
برخلاف تصور رایجی که وجود دارد مبنی بر این که طالبان از مدارس دیوبندیه متولد است و شاید در خیلی از کشورها دیوبندی‌ها و طالبان مساوی قلمداد شوند باید گفت این تصور اشتباه بوده و هیچ یک از دارالعلوم‌های بزرگ دیوبندی مثل نیوتاون و دارالعلوم کراچی ارتباط مستقیمی با حرکت طالبان ندارند. بله می‌توان گفت که برخی از طلاب این مدارس در تحریک طالبان نقش داشته اند و ممکن است برخی از طلاب دیوبندیه در میان طالبان بوده باشند یا همفکر سیاسی آنان باشند اما به صورت کلی نمی‌توان گفت که طالبان، دیوبندی هستند و تحت رهبری مستقیم بزرگان دیوبندی حرکت خود را پیش می‌برند.
برخلاف تصور رایجی که وجود دارد مبنی بر این که طالبان از مدارس دیوبندیه متولد است و شاید در خیلی از کشورها دیوبندی‌ها و طالبان مساوی قلمداد شوند باید گفت این تصور اشتباه بوده و هیچ یک از دارالعلوم‌های بزرگ دیوبندی مثل نیوتاون و دارالعلوم کراچی ارتباط مستقیمی با حرکت طالبان ندارند. بله می‌توان گفت که برخی از طلاب این مدارس در تحریک طالبان نقش داشته اند و ممکن است برخی از طلاب دیوبندیه در میان طالبان بوده باشند یا همفکر سیاسی آنان باشند اما به صورت کلی نمی‌توان گفت که طالبان، دیوبندی هستند و تحت رهبری مستقیم بزرگان دیوبندی حرکت خود را پیش می‌برند.


خط ۶۷: خط ۶۷:
دارالعلوم دیوبند هیچ وقت ارتباط با طالبان را تایید نکرده است. چندین بار در‌این‌باره از ادارهء دیوبندِ هند سوال شده است. در جواب استفتا گفته‌اند که ما با اینها ارتباطی نداریم. هیچ‌گونه تاییدی مبنی بر اینکه دیوبندیه مؤید و یا موافق سیاست و عملکردِ آنها باشد، وجود ندارد.
دارالعلوم دیوبند هیچ وقت ارتباط با طالبان را تایید نکرده است. چندین بار در‌این‌باره از ادارهء دیوبندِ هند سوال شده است. در جواب استفتا گفته‌اند که ما با اینها ارتباطی نداریم. هیچ‌گونه تاییدی مبنی بر اینکه دیوبندیه مؤید و یا موافق سیاست و عملکردِ آنها باشد، وجود ندارد.


[[رده: مقالات]]
[[رده:مقالات]]
[[رده: افغانستان]]
[[رده:افغانستان]]
[[رده: اهل‌سنت]]
[[رده:اهل‌سنت]]
۴٬۹۳۳

ویرایش