محصل أفکار المتقدمین والمتأخرین من العلماء والحکماء والمتکلمین (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

مؤلف در آن خلاصه‌ای جامع از کلام را جمع‌آوری کرده است که در آن خلاصه‌ای از اندیشه‌های فیلسوفان و متکلمان قدیم و متأخر را ارائه می‌کند و اینکه این علم دارای چهار رکن است که از تقسیم‌بندی‌های آن برشمرده می‌شود، که در کتاب خود تنظیم شده است. که عبارتند از<ref>طبقات التفسیر، تألیف حافظ جلال‌الدین سیوطی، تحقیق علی محمد عمر، ناشر کتابخانه وهبه، ص 115.</ref>:

* رکن اول در مقدمه‌ها: دارای سه است:

# مقدمه اول: در آن علوم اولیه ادراک و تصدیق را ذکر کرده است.

# مقدمه دوم: آن را در احکام ملاحظه، در ملاحظه و اندیشه قرار داده و آن فکر مفید معرفت وجود دارد و وجوب ملاحظه.

# مقدمه سوم: بر ادله و تقسیمات آن: بینه و دلیل و دلیل لفظی و یقین جز در ده امر سودی ندارد.

* رکن دوم تقسیم اطلاعات:

# مسأله اول: احکام وجود.

# مسأله دوم: در معدوم یا محال است یا ثبوت.

# مسأله سوم: بلافاصله بین تصدیق کنندگان و منکران.

* رکن سوم در الهیات:

* بالذات: استنباط در اینجا یا حدوث اجسام است زیرا هر حادثی حادثی دارد، زیرا ممکن است و از آن جهت که بعد از عدم وجود دارد.

* در صفات: یا سلبی، که ذات خداوند در مقابل همه ذات است و مرکب نیست. یا هویتی که خداوند متعال قادر است، الهام می‌کند و عالم، اراده مرید و سمع و بینا و متکلم نیست و باقی می‌ماند.

* در افعال: در آن که افعال بندگان به حول و قوهٔ تعالی و حسن و قبح واقع شود و بر خلاف [[معتزله]] و معتزله، کاری را برای غرضی جایز نیست.

* در اسماء: اسم هر چیزی یا بر ذات آن دلالت می‌کند یا جزئی از ذات آن و یا چیزی خارج از ذات آن.

* رکن چهارم صدا:

* در نبوت: معجزه به عنوان خارق‌العاده و توأم با چالش شناخته شد و اینکه [[محمد]] [[رسول الله]] است و به سوی عصمت انبیا حرکت کرد و کرامت جایز است و پیامبران برتر از ملائکه هستند.

* در قیامت: و مسئله اختلاف اهل دنیا در آن و حقیقت روح از فلاسفه و متکلمان و پزشکان در نفوس انسان، و روشن ساخت که تناسخ بر اساس باطل است. کسانی که می‌گویند روح حادث می‌شود و ارواح از بین نمی روند و روح سخنگو و آگاه به ذرات است و در شادی ارواح بعد از مرگ و بدبختی جان‌های جاهل و تکرار مرده.

* در اسماء و احکام: ذکر شد که صاحب کبری مؤمنی است که مطیع ایمان باشد و از فسق او سرپیچی کند و اگر یکی از آنها ادعا کند مؤمن است می‌گوید ان شاء الله و آن کفر. انکار چیزی است که او از ضرورت ظهور رسول مى‌دانست.

* در امامت: رهبری دینی عام است که شامل تشویق عموم مردم به حفظ مصالح دینی و دنیوی و نهی از آنچه به موجب آن به آنها ضرر می‌رساند، می‌باشد <ref>تلخیص مصور معروف به نقد المصالح، [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، دارالاضواء، لبنان، ص ۴۵۷.</ref> برخی از آنان گفتند واجب است و [[امامیه]] با صورت هستند و برخی آن را واجب کردند مانند اکثریت و اکثر معتزله‌ها و کسانی که می‌گویند واجب است. هستند خوارج.

کتاب گردآورنده امام فخرالدین رازی یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که علما به آن اهتمام داشته‌اند و ابن خلدون (متوفی 808 هجری قمری) معتقد است که کتاب مشتمل بر آراء و عقاید متعددی است. چنان که بیان می‌کند که آن را کتابی یافت که دربرگیرنده عقاید هر گروهی بود و در هر راه و مسیری تحقیق کرد <ref>باب المحصل فی اصول الدین، عبدالرحمن بن خلدون، تحقیق عباس محمد حسن سلیمان، دارالمعرفه الجامعیه، ص ۹.</ref> همچنین طوسی (متوفی 673 ه. ق) از اهمیت آن می‌گوید که اوضاع در زمان او به حدی بدتر شده بود که کتاب‌هایی که در مبدأ علم کلام نوشته شده بود که در آن احکام واقعی وجود داشت باقی نماند. از آنها در دوران او، به جز کتاب «گردآورنده» که نامی بی نام است، شبیه شاگردان تشنه اش است که جرعه‌هایی از آب می‌ریزند، سپس با سرابی مواجه می‌شوند. همچنین ایشان در مقدمه می‌فرمایند: گروهی از نیکوکاران عمداً این کتاب را شرح داده و ابهامات آن را روشن کردند و گروهی دیگر به احکام آن پاسخ دادند و آنها را مجروح کردند، ولی اکثر آنها از راه انصاف منحرف شدند و احکامشان خالی از انصاف نبود. هوی و هوس و تعصب <ref>تلخیص المجمع، الخواجه نصرالدین طوسی، ص ۲۳.</ref>

== توضیحات ==  

حاجی خلیفه ذکر در کشف الظنون برخی از اختصارات و توضیحات از این کتاب، که به شرح زیر است: علا الدین علی بن عثمان الماردینی که در سال 750 و هفتصد و پنجاه فوت کرد، آن را کوتاهتر. و آن را محقق علی بن عمرالکاتبی قزوینی متوفای 675 هجری بیان کرده است محقق نصیرالدین طوسی آن را تلخیص کرده و آن را تلخیص گردآورنده خوانده و تلخیص او را ابوی شرح داده است. [[حمید احمد بن علی بن الشبلی]]. همچنین عصام الدین ابراهیم بن عربشاه اسفراینی متوفی 945 هجری قمری آن را شرح داده است <ref>کشف الثنون فی اسماء الکتب و الفنون، حاجی خلیفه، اول/جدید، دارالفکر للطباعه و النشر، ج ۲، ص ۵۰۷.</ref>.

[[رده:کتاب‌ها]]

[[رده:کتاب‌های اسلامی]]

[[رده:کتاب‌های کلامی]]