۸۷٬۱۹۹
ویرایش
جز (جایگزینی متن - '== منبع ==' به '== منابع ==') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''بُت''' تمثال یا پیکرهای (از ایزد، شخص و یا جانوری) است که به اعتقاد برخی از ادیان از جهاتی تقدس و جنبه الوهیت یافته است و واجد | '''بُت''' تمثال یا پیکرهای (از ایزد، شخص و یا جانوری) است که به اعتقاد برخی از ادیان از جهاتی تقدس و جنبه الوهیت یافته است و واجد قدرتهای فوق طبیعی شناخته میشود. | ||
== تعریف بت == | == تعریف بت == | ||
بت به تندیسی اطلاق میگردد که از سنگ، چوب، عاج یا فلز به شکل [[انسان]] یا حیوان و یا ترکیبی از آن دو- همچون سر فیل یا خوک با تنۀ انسان- و یا | بت به تندیسی اطلاق میگردد که از سنگ، چوب، عاج یا فلز به شکل [[انسان]] یا حیوان و یا ترکیبی از آن دو- همچون سر فیل یا خوک با تنۀ انسان- و یا شکلهای دیگر ساخته شده و در معابد (بتکدهها) و در خانهها در جایگاه معین قرار میدهند و از سوی [[مشرک]]ان با آداب و اعمال خاص [[پرستش]] میشود. <ref>دانشنامه جهان اسلام ج ۲، ص ۲۱۵</ref> | ||
== نام بودا == | == نام بودا == | ||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
== در ایران و اسلام == | == در ایران و اسلام == | ||
در اسلام، همانند ادیان یهود و مسیحیت پرستش اصنام منع شده است. در ایران باستان نیز در [[مزداپرستی]] زرتشتی [[بتپرستی]] مرسوم نبوده است. هرودت به این نکته تصریح دارد و برخی دیگر از تاریخنگاران و مؤلفان یونانی نیز گفته او را تکرار کردهاند. ولی از قرائن موجود چنین برمیآید که در دوران سلطنت اردشیر دوم (۴۰۴-۳۶۰قم) و ظاهراً از تأثیر عقاید بابلیان، در شهرهای بزرگ ایران نیز بتخانههایی برای پرستش اَناهیتا (الهه آبها و باروری) و بعضی دیگر از ایزدان تأسیس شده بود. در دوره اشکانی و [[ساسانی]] نیز نقوش برجسته بعضی از ایزدان و شاهان بر سنگها دیده میشود، ولی اینگونه آثار بیشتر یادمانهای تاریخیند و یا جنبه تزیینی و نمادین دارند، چنانکه نظایر آنها در تخت جمشید و جاهای دیگر هم دیده میشود. بت و بتکده از لحاظ تاریخی و دینی تعریف دیگری دارد و در جوامع مربوط به خود دارای محل و کاربرد خاص است. به طور کلی در ادبیات دینی زرتشتی مخالفت با این رسم دیده میشود و در اسطورههای دینی ایرانی آمده است که تهمورث رسم بتپرستی را برانداخت؛ [[ضحاک]] بتپرستی را رواج داده بود، ولی زرتشت بدان پایان داد و کیخسرو بتکدههایی را که افراسیاب بنا کرده بود، ویران کرد. | در اسلام، همانند ادیان یهود و مسیحیت پرستش اصنام منع شده است. در ایران باستان نیز در [[مزداپرستی]] زرتشتی [[بت|بتپرستی]] مرسوم نبوده است. هرودت به این نکته تصریح دارد و برخی دیگر از تاریخنگاران و مؤلفان یونانی نیز گفته او را تکرار کردهاند. ولی از قرائن موجود چنین برمیآید که در دوران سلطنت اردشیر دوم (۴۰۴-۳۶۰قم) و ظاهراً از تأثیر عقاید بابلیان، در شهرهای بزرگ ایران نیز بتخانههایی برای پرستش اَناهیتا (الهه آبها و باروری) و بعضی دیگر از ایزدان تأسیس شده بود. در دوره اشکانی و [[ساسانی]] نیز نقوش برجسته بعضی از ایزدان و شاهان بر سنگها دیده میشود، ولی اینگونه آثار بیشتر یادمانهای تاریخیند و یا جنبه تزیینی و نمادین دارند، چنانکه نظایر آنها در تخت جمشید و جاهای دیگر هم دیده میشود. بت و بتکده از لحاظ تاریخی و دینی تعریف دیگری دارد و در جوامع مربوط به خود دارای محل و کاربرد خاص است. به طور کلی در ادبیات دینی زرتشتی مخالفت با این رسم دیده میشود و در اسطورههای دینی ایرانی آمده است که تهمورث رسم بتپرستی را برانداخت؛ [[ضحاک]] بتپرستی را رواج داده بود، ولی زرتشت بدان پایان داد و کیخسرو بتکدههایی را که افراسیاب بنا کرده بود، ویران کرد. | ||
== در دوران پیش از اسلام== | == در دوران پیش از اسلام== | ||
از سوی دیگر، در دوران پیش از [[اسلام]] سرزمینهای شرقی ایران و خراسان بزرگ از مراکز مهم تجمع و تبلیغات بوداییان و هندوان بوده، و طبعاً پرستش بتها و بنای بتخانهها و برگذاری آیینهای مربوط بدان در آن نواحی معمول و مرسوم بوده است. نام یکی از بزرگترین شهرهای این ناحیه، بخارا، در اصل «ویهاره» بوده که به معنی معبدبوداییان است، و بتکده آن به قدری بزرگ و مشهور و معتبر بوده که نام خود را به این شهر داده است. بتهایی که در معابد شهرهایی چون فرخار، طراز و چگل پرستیده میشدند، به زیبایی و آراستگی شهرت تمام داشتند، و معمولاً چون بتها را به زیباترین صورت میتراشیدند و غالباً آنها را آرایش و رنگآمیزی نیز میکردند، از دیرباز در شعر عاشقانه و ادبیات عرفانی مظاهر کمالِ حسن و غایتِ جمال را بت و صنم و نگار میگفتهاند و معشوق (به معنای حقیقی یا مجازی) را بدین | از سوی دیگر، در دوران پیش از [[اسلام]] سرزمینهای شرقی ایران و خراسان بزرگ از مراکز مهم تجمع و تبلیغات بوداییان و هندوان بوده، و طبعاً پرستش بتها و بنای بتخانهها و برگذاری آیینهای مربوط بدان در آن نواحی معمول و مرسوم بوده است. نام یکی از بزرگترین شهرهای این ناحیه، بخارا، در اصل «ویهاره» بوده که به معنی معبدبوداییان است، و بتکده آن به قدری بزرگ و مشهور و معتبر بوده که نام خود را به این شهر داده است. بتهایی که در معابد شهرهایی چون فرخار، طراز و چگل پرستیده میشدند، به زیبایی و آراستگی شهرت تمام داشتند، و معمولاً چون بتها را به زیباترین صورت میتراشیدند و غالباً آنها را آرایش و رنگآمیزی نیز میکردند، از دیرباز در شعر عاشقانه و ادبیات عرفانی مظاهر کمالِ حسن و غایتِ جمال را بت و صنم و نگار میگفتهاند و معشوق (به معنای حقیقی یا مجازی) را بدین نامها میخواندهاند و یا در نسبت به محل، در ترکیباتی چون «بت طراز»، «بت ختن»، «بت فرخار» و... از آنها یاد میکردهاند. «خنگ بت» و «سرخ بت»، دو بتِ بامیان - که تا چند سال پیش در آن ناحیه در سینه کوه جای داشتند و در دوران حکومت طالبان نابود شدند - در عظمت و شکوهمندی بیهمتا بودند و داستانهایی درباره آنها ساخته شده بود، از جمله منظومهای که عنصری با عنوان «خنگ بت و سرخ بت» سروده، و کتابی که ابوریحان بیرونی به نام حدیث صنمی البامیان تصنیف کرده بود. <ref>فتحالله مجتبائی، «بیرونی و هند»، ج۱، ص۲۵۰، بررسیهایی درباره ابوریحان بیرونی، تهران، ۱۳۵۲ش.</ref> | ||
== کاربرد بت در فقه == | == کاربرد بت در فقه == | ||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
[http://lib.eshia.ir/23022/11/4470 دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بت»، ج۱۱، ۴۴۷۰.] | [http://lib.eshia.ir/23022/11/4470 دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بت»، ج۱۱، ۴۴۷۰.] | ||
[http://lib.eshia.ir/23017/2/64/%D8%AA%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B3 فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت | [http://lib.eshia.ir/23017/2/64/%D8%AA%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B3 فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهمالسلام، ج۲، ص ۶۴.] | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | |||
[[رده:اصطلاحات |