حوزه علمیه اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حوزه علمیه اصفهان''' اولین [[حوزه علمیه]] ای است که در [[اصفهان]] در دوره [[آل بویه]] به درخواست [[ابوعلی سینا|ابن‌سینا]] از فرمانروای وقت تاسیس گردید. در دوره [[سلجوقیان]] فرهنگ مدرسه‌سازی در بین مردم ایجاد شد و این امر باعث تعدد مدارس در این دوره گردید، البته بیشتر مدارس [[مذهب شافعی]] داشتند و در دوره بعد با وجود این فرهنگ، مدارس [[شیعه]] به اوج شکوفایی خود رسیدند، تا جایی که از حکومت [[افشاریه]] تا [[پهلوی]] همیشه حوزه اصفهان در تقابل با حکومت‌های جابر و ظالم به عنوان یک قدرت ایستادگی داشت. این شکوفایی و قدرت علمی تا زمان تاسیس [[حوزه علمیه قم]] ادامه داشت ولی با تاسیس آن حوزه اصفهان تحت الشعاع حوزه قم قرار گرفت و از مرکزیت سابق آن کاسته شد.

فتح اصفهان در سال 23 هجری در زمان [[خلافت]] [[عمر]] روی داد<ref>فتوح البلدان، بلاذری، ص 308.</ref> و فرمانروایان آن تا سی‌صد سال از طرف خلفا معین می‌­شدند. لذا این شهر در زمان [[آل بویه]] و [[سلجوقیان]] پایتخت بود<ref>جغرافیای کامل ایران، ج 1، ص 308.</ref> و در عهد سلجوقیان به سرعت ترقی کرد و جزء مهمترین شهرهای کشور گردید.

پس از تأسیس [[حوزه علمیه قم]]، حوزه اصفهان تحت‌­الشعاع [[قم]] واقع شد و از مرکزیت سابق آن کاسته گردید.

براساس آنچه در تاریخ نقل گردیده، نخستین دوره از ادوار حوزه علمیه اصفهان به زمان سلطنت [[آل بویه]] می‌­رسد. زمانی که ابو جعفر علاءالدوله کاکویه فرمانروای اصفهان بود، «ابن سینا» نزد وی رفت<ref>آل بویه، فقیهی، ص 301.</ref>. مدرسه اصفهان یادگار آن دوره است.

مدتی که [[ابوعلی سینا]] در زمان امارت علاءالدوله کاکویه دیلمی در اصفهان، در خدمت او بود، با وجود مشاغل وزارتی، به تدریس هم می‌­پرداخت. گنبدی موسوم به ابو علی علایی در محله «در دشت» و در نزدیکی مدرسه شفیعیه اصفهان موجود است که گفته‌­اند مدرس ابو علی سینا و متعلق به مدرسه‌­ای در آن هنگام بوده است<ref>تاریخ مدارس ایران، ص 99؛ آموزش قدیم در کشورهای اسلامی، شبلی نعمان، ترجمه فخر داعی، آموزش و پرورش، سال نهم، شماره 3، ص 30؛ آثار ملی اصفهان، ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، ص 431.</ref>.

«ابو عبدالله منی بمنزلة ارسطاطالیس من افلاطون. «ابو عبدالله در نزد من همان مقامی را داراست که ارسطو پیش افلاطون داشت<ref>اصفهان، دکتر لطف­الله هنرفر، ص 210 و 211.</ref>.»

این دوره همزمان با عصر سلجوقیان است. در این عصر از طرف [[خواجه نظام ­الملک]]، نهضت احداث مدارس و رقابت‌های مذهبی – سیاسی مطرح شد، به این سبب تاریخ حوزه شیعه چندان مشخص نیست. هر چند مؤلف تاریخ مدارس ایران، به شش مدرسه در این عصر اشاره کرده است ولی شیعی بودن آنها محل تردید است. می‌­توان گفت ایران از نیمه دوم قرن پنجم هجری تا یورش [[مغول]] از حمله مغول تا زمان غازان­‌خان از پادشاهان ایلخانی (694-703) در آشفتگی سیاسی و فرهنگی به سر می‌­برد. تا این‌که وی قدرت را به دست گرفت و از [[بودیسم|مذهب بودایی]] به آیین [[اسلام]] گروید و محمود خوانده شد و از اطاعت خان بزرگ مغول مستقر در [[چین]] سرپیچید. غازان­‌خان برای بهبود وضع کشور یک سری اصلاحات دامنه‌­دار و قوانین و قواعدی را وضع نمود که نتایج درخشانی به بار آورد<ref>اصفهان، دکتر لطف­الله هنرفر، ص 160؛ تاریخ مغول در ایران، بر تولد اشیرلو، ترجمه دکتر محمود میرآفتاب، ص 315.</ref>.

# مدرسه خواجه ملک مستوفی  

این دوره یکی از پر رونق­‌ترین دوره­‌های حوزه علمیه اصفهان است. با دعوت علما و دانشمندان [[جبل عامل]] به ایران و مرکزیّت یافتن اصفهان در عهد صفوی، حوزه علمیه اصفهان به اوج شکوفایی رسید. نقطه مقابل دوره دوم – که نهضت احداث مدارس از سوی خواجه نظام­‌الملک برای ترویج مذهب شافعی به وجود آمده بود – در سومین دوره از حوزه اصفهان نهضت احداث مدارس علمیه شیعی روی داد و دهها مدرسه در دورافتاده­ ترین نقاط ایران بنیان نهاده شد. لیکن شیوع خرافات و فساد اخلاق و روی آوری به دنیا و مظاهر مادّی، بی­‌توجهی به علوم و ادبیّات عوامل انحطاط [[صفویه]] را فراهم ساخت.

#

صفویّه دولتی برخاسته از «[[تصوف]]» بود که صورت روحانی آن تبدیل به سیستم سیاسی روحانی شده و پیروزی آنان را فراهم ساخته بود و «[[قطب]]» آنان با «[[امام]]» شیعیان مفهوم واحدی را در امور سیاسی به نظر می‌­آورد؛ لیکن محدوده امام هر قطبی را نمی­گرفت و ولایت نمی­توانست به هر مرشدی تعلق گیرد. از این­رو و در دولت صفوی سه قدرت نمایان شد.

همچنین از دیگر عناوینی که در دوره صفوی رایج بود، عناوین «مجتهد»، «پیشنماز»، «مدارس»، «قاضی» و «مفتی» است که هر یک موقعیت دینی و اجتماعی خاص داشته‌­اند.

چنان‌که در دوره نخست حوزه علمیه اصفهان اشاره شد، [[ابوعلی سینا|شیخ­‌الرئیس ابوعلی سینا]] مدتی در اصفهان به تدریس علوم عقلی پرداخته است و در واقع از قرن چهارم و پنجم هجری اصفهان با علوم عقلی آشناست. همان­گونه که [[حوزه علمیه همدان]] در این قرن به برکت وجود شیخ، مرکز ثقل فلسفه را از [[بغداد]] به [[همدان]] انتقال داده است. لیکن به جهت اقامت محدود بوعلی در اصفهان حوزه فلسفی اصفهان در این دوره چندان درخشان نیست.

درخشش حوزه فلسفی اصفهان به عصر [[میرداماد]]، [[شیخ بهایی]] و [[ملاصدرا|صدرالمتألهین شیرازی]] می‌­رسد که در زمان حکومت صفویان حوزه اصفهان را اداره می­‌نمودند. به بیان دیگر، اصفهان از قرن یازدهم تا قرن سیزدهم درّ گران‌بهای فلسفه و علوم عقلی را در خود جای داده بود. تا اینکه در قرن سیزدهم با عزیمت «[[ملا عبدالله زنوزی]]» معروف به «آقا حکیم» به [[تهران]]، مرکزیت علوم عقلی به آنجا انتقال یافت.

لازم به یادآوری است که با مهاجرت صدرالمتألهین از اصفهان به قم در حوزه فلسفی اصفهان وقفه‌­ای پیش آمد که موجب رکود علوم عقلی در این شهر شد. البته دیگر شاگردان میرداماد مکتب فلسفی را در اصفهان تا قرن سیزدهم ادامه دادند، لیکن حوزه قم با برخورداری از استاد فرزانه‌­ای چون صدرالمتألهین شیرازی و شاگردان مبرّزش وامدار حکمت متعالیه شد.

یکی از مشکلاتی که در دوره روی نمود، مقابله برخی از دانشمندان با بعضی دیگر بود؛ به گونه­‌ای که [[اخباریین]] در مقابل [[اصولیین]] و [[فلاسفه]] ایستادند و باعث گسیختگی فرهنگی و اعتقادی در جامعه شدند. اخباریان و پیشتر، فقها به عنوان [[شیخ­‌الاسلام]] در نظام حکومتی صفویّه به ایفای نقش پرداختند. غفلت با دنیاطلبی اواخر عهد صفوی درهم آمیخت و جمود فکری و رکود سیاسی را پیش آورد و صفویه پس از چندی کار خویش را پایان یافته دیدند.

# مدرسه ذوالفقار

# مدرسه اسفندیار بیک

# مسجدسیّد

چهارمین دوره از حوزه علمیه اصفهان برابر است با حکومت‌های افشار، [[زند]]، [[قاجار]] و [[پهلوی]]. حُکّام این رژیم‌ها، افرادی نالایق و فرومایه و توجهی به فرهنگ و علوم نداشته‌­اند و بلکه تنها هدف‌شان «انباشتن خزاین»<ref>ژنرال گاسپار دروویل که مدتها در ایران حضور داشت و با فتحعلیشاه از نزدیک آشنا بود، در مورد خست او می­گوید: «بخل و خست فتحعلی شاه نامنتها است، گویی لذتی جز روی هم انباشتن خزاین ندارد. او همه ساله ده تا دوازده میلیون فرانک جواهر گرانبها می­‌خرد و آنها را در صندوق‌ها روی هم می‌­ریزد. ضمناً طلای بی­‌حسابی نیز جمع­ آوری می­‌کند. از این ­رو شکی نیست که به زودی زود کشور خویش را دچار ورشکستگی خواهد کرد.» سفرنامه دروویل، ترجمه جواد یحیی، ص 181.</ref> و «دادن امتیاز»<ref>از جمله امتیازات، اعطای امتیاز رویتر بود که به نهضت تنباکو انجامید.</ref> به کشورهای خارجی است. فقر اقتصادی منجر به قبول هر نوع قراردادی با دولت‌های بیگانه شد و تهاجم فرهنگی را به همراه خود روانه کشور کرد. از جمله قراردادها قبول تأسیس مدارس خارجی در ایران بود که برخی از کشورها چون [[انگلیس]]، [[آلمان]]، [[فرانسه]] و [[روسیه]] در ایران دایر کردند.

البته باید خاطرنشان ساخت که دانشمندان تقواپیشه و فرزانگان اصفهان در این دوره بسان شمع سوختند تا پرچم علم و دین را افراشته نگاه دارند و استوار چون کوه به حیات علمی خویش ادامه دادند، چنان‌که بزرگانی نیز چون آیةالله مجاهد شهید [[سید حسن مدرس]] و [[سید حسین بروجردی|آیةالله العظمی بروجردی]] را در خود پرورید و به جهان ارزانی داشت.

این دوره برابر با نظام [[جمهوری اسلامی]] است در این دوران به واسطه حضور فعال روحانیت در عرصه سیاست و حاکمیت اشتیاق مردم به حوزه ‌های علمیه روز به روز افزون گردید. حوزه علمیه اصفهان تا پیش از [[انقلاب اسلامی]] که نزدیک به یک هزار طلبه داشت بعد از آن به یک باره به دو برابر رشد کرد و با گذشت زمان این میزان به شش هزار طلبه رسید.

حضرات آیات خادمی، صادقی، [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی]] و مظاهری مدیریت حوزه علمیه اصفهان را پس از انقلاب بر عهده داشته اند، مرکز مدیریت حوزه علمیه اصفهان در سال 1375 در ریاست حضرت [[آیت‌الله مظاهری |آیت‌الله مظاهری]] تاسیس شد و به تدریج مدارس علمیه استان اصفهان را تحت پوشش قرار داد که تاکنون 34 مدرسه تحت پوشش مرکز قرار دارد.  

حوزه علمیه اصفهان از جمله حوزه‌­های نادری است که بیشترین مهاجرت علمی علما و دانشمندان اسلامی را به خود پذیرفته و از حوزه­‌های علمیه شیعه بسان «جبل عامل لبنان»، «احساء» و «بحرین» بهره‌­ها برده و دانش‌ها اندوخته است. در این مجال به برخی از رجال این حوزه اشاره می‌­کنیم:

تقریرات فقه مرحوم نایینی در صوم و صلاة، تقریرات اصول و حاشیه بر طهارت و صلاة [[حاج آقا رضا همدانی]] از جمله تألیفات این [[فقیه]] فرزانه است.

از دیرباز بیوت آیات عظام و دانشمندان اسلامی، مراکز تعلیم و تربیت بوده و این آموزش به گروهی خاص، اختصاص داده نشده است. برپایه همین امر از میان این خاندانها علم و فضیلت زنان دانشمندی در فقه و اصول و حدیث و ... برخاسته­‌اند. خاندان پرفضیلت [[علامه مجلسی]] از این قبیل است.