زید بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

'''زید بن ثابت بن ضحاک''' از بزرگان [[صحابه]] و از [[کاتبان وحی]] و گردآورندگان [[قرآن مجید]] در زمان [[عثمان]] بود، و از قبیلۀ بزرگ [[قبیله خزرج]] در [[مدینه]] بود، در شهر مدینه متولد شد، و در [[مکه]] رشد و پرورش یافت. او کاتب [[قرآن]] و نیز کاتب مراسلات [[محمّد(ص)]] بود و با زبان‌های عبری، کلدانی و آشوری آشنایی داشت.

پس از [[پیامبر(ص)]] در [[ماجرای سقیفه]] از [[خلافت]] [[ابوبکر]] حمایت و با او [[بیعت]] کرد. در دوره خلافت [[عمر]] و [[عثمان]] منصب قضاوت را برعهده داشت و در سفرهای [[خلیفه]] جانشین آندو در مدینه بود.  

زید بن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الأنصاری الخزرجی و نام مادرش «النوار» دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیلۀ بزرگ خزرج در [[مدینه]] است<ref>ابن‌اثیر، عز الدین بن‌الأثیر أبو ‌الحسن علی بن محمد الجزری(م 630)؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، 1409/ 1989، ج2، ص 126 و المزی؛ تهذیب الکمال، مصحح الدکتور بشار عواد معروف، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، 1409 - 1989م، چاپ 3، ج10، ص 25 و الذهبی؛ سیر أعلام النبلاء، مصحح شعیب الأرنؤوط، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، 1413 - 1993م، چاپ 9، ج2، ص 426 و مقریزی، تقی الدین؛ إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1420، چاپ اول، ج1، ص82.</ref>.

‌در یازده سالگی با [[رسول اکرم]] مهاجرت کرد و در امور دین، علم آموخت[5] وی دارای 18 پسر و 9 دختر بود که هفت نفر از فرزندان وی در [[واقعه حرّه]] به قتل رسیدند<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج‌19، ص298 و ابن اثیر، پیشین، ج2، ص126 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج2، ص426 و تقی الدین مقریزی؛ إمتاع الأسماع ... ، پیشین، ج1، ص426 و الذهبی، تذکرة الحفاظ، ج1، ص30 و راویان مشترک، پیشین، ج1، ص347.</ref>.

در اکثر کتاب‌های تاریخی آمده است که به علت کمی سن زید، پیامبر به وی اجازه شرکت در [[غزوه بدر]] را نداد و او را به همراه اشخاص دیگر از چهار منزلی مدینه «بیوت السقیا» بازگردانید<ref>البلاذری، انساب الأشراف، مصحح الشیخ محمد باقر المحمودی، بیروت – لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1394 - 1974 م، چاپ الأولی، ج‌1، ص531 و مقریزی، تقی الدین؛ إمتاع الأسماع ... ، پیشین، ج1، ص82 و آیتی، ابراهیم؛ تاریخ پیامبر اسلام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص203.</ref> و بنا بر گفته بیشتر منابع، [[جنگ خندق]]، اولین جنگی است که زید بن ثابت در آن حضور یافت<ref>الذهبی، تذکرة الحفاظ، پیشین، ج1، ص32.</ref> و از زید بن ثابت نقل شده است که: «در [[جنگ بدر]] و احد اجازه حضور نیافتم اما در جنگ خندق اجازه حضور یافتم و پیامبر لباس قبطی به من پوشانید<ref>الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص433.</ref>.»

زید پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) در دوران خلافت [[ابوبکر]] در جریان واقعۀ یمامه، که در سال 11هجری اتفاق افتاد، مورد اصابت تیر قرار گرفت اما جان سالم بدر برد<ref>الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص427.</ref>.

پس از وفات [[پیغمبر]] در پی تشکیل [[سقیفه بنی ساعده]] نظر وی این بود که جانشین پیغمبر باید از [[مهاجرین]] و [[قریش]] انتخاب شود و در توجیح طرفداری خویش از [[انصار]] گفت پیامبر ما از مهاجرین بود در حالی که ما از انصار هستیم پس بهتر است که جانشین وی نیز هم‌چون خود او از مهاجرین انتخاب شود و سپس دستش را به سمت ابوبکر دراز کرد و گفت: [[خلیفه]] شما همین است، و خود او با ابوبکر بیعت کرد و سپس ابوبکر موضع‌گیری وی را ستود و برایش دعای خیر نمود<ref>احمد بن حنبل، مسند، بیروت - لبنان، دار صادر، ج5، ص187 و الحاکم النیسابوری، المستدرک، مصحح یوسف عبد الرحمن المرعشلی، ج3، ص 76 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص433.</ref>. در دوران ابوبکر زید کاتب وی بود<ref>طبری، محمد بن جریر(م 310)؛ تاریخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، 1375ش، ج4، ص1569.</ref>. [[ذهبی]] به نقل از قاسم بن محمد می‌گوید که: «[[عمر]] بارها زید را جانشین خود در مدینه می‌کرد»<ref>الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص433.</ref> و جانشینی زید در مدینه هنگام سفرهای او معروف است<ref> ابن عساکر پیشین، ج5‌، ص451 و الهاشمی البصری، محمد بن سعد بن منیع(م 230)؛ الطبقات الکبری، مصحح محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الأولی، 1410/1990، ج2، ص115-116 و محمد بن خلف بن حیان، أخبار القضاة، بیروت، دار الهادی-دار السیرة، ج1، ص108 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج2، ص433 و العاملی، جعفر مرتضی؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت - لبنان، دار الهادی للطباعة و النشر و التوزیع - دار السیرة - بیروت – لبنان، 1415 - 1995 م، چاپ چهارم، ج6، ص345 و طبری، پیشین، ج 5، ص1970-1878-1842.</ref> در زمان عمر، زید منصب قضاوت را نیز بر عهده داشت و عمر برای وی حقوق معینی را در نظر گرفته بود<ref>محمد بن خلف بن حیان، أخبار القضاة، پیشین، ج1، ص108 و مسعودی، أبو الحسن علی بن حسین(م 345)؛ التنبیه و الإشراف، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1365، ص270.

شاید منظور از کسانی که با حضرت علی(ع) بیعت نکرده‌اند، کسانی باشند که بعدها در جمل، [[صفین]] و [[نهروان]] شرکت نکرده‌اند، نه آن‌که با خلافت علی(ع) مخالف باشند<refدهخدا، علی اکبر؛ پیشین، ج8، ص11520.><nowiki></ref></nowiki>.

زید از بزرگان صحابه و کاتب وحی بود<ref>ابن عساکر، پیشین، ج‌4، ص324 و جعفریان، رسول؛ تاریخ سیاسی اسلام، پیشین، ص230.</ref> و در امور قضایی و فتوی و قرائت و فرائض سرآمد بود<ref>رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، 1380، ص318 و ذکاوتی قراگزلو، علیرضا؛ نظام اداری مسلمانان در صدراسلام، قم، سمت، 1384 ش، چاپ اول، ص45.</ref>. تا جایی که وی را یکی از شش نفر اصحاب فتوا<ref> الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص438.</ref> و از داناترین افراد امت به فرائض دینی<ref>همان، ص431 و الزرکلی، خیر الدین؛ الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ط الثامنة، 1989، ج‌3، ص57.</ref> و هم‌چنین یکی از چهار نفری که قرآن را در زمان رسول خدا جمع کرده است دانسته‌اند<ref> ابن سعد، پیشین، ج2، ص340.</ref>. وی یکی از شش قاضی زمان پیغمبر است<ref>ذکاوتی قراگزلو، علیرضا؛ پیشین، ص127.</ref> محمد بن عبد‌اللّه اسدیّ از سفیان، از خالد حذّاء، از ابو‌قلابة، از انس بن مالک نقل می‌کند که می‌گفته است پیامبر(ص) فرمود: داناترین امّت من در مسائل میراث زید بن ثابت‌ است<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، پیشین، ج2، ص127 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، پیشین، ج2، ص432 و ابن سعد، پیشین، ص343 و أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر(م 463)؛ الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، مصحح علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ط الأولی، 1412/1992، ج‌2، ص539 و الحاکم النیسابوری، المستدرک، ج4، ص335.</ref>. زید بنا به خواست پیغمبر مأمور یادگیری زبان و خط یهودی(عبرانی و سریانی هم گفته‌اند) شد و آن را در مدت نه یا یازده یا پانزده روز فرا گرفت<ref> ابن اثیر، پیشین، ج2، ص127 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج2، ص 428 و أبو عمر، یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر؛ پیشین، ج‌2، ص539 و الزرکلی، خیر الدین؛ الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ط الثامنة، 1989، ج‌3، ص57 و رامیار، پیشین، ص319.</ref> از عمر بن خطاب نقل شده است که: هر کس می‌خواهد در مسائل میراث سوال کند، باید به نزد زید برود<ref>ابن سعد، پیشین، ج2، ص343.</ref>. هم‌چنین بنا بر نقل منابع ابن عباس با وجود جایگاه بزرگی که در دانش داشت برای کسب علم به خانۀ زید می‌رفت و می‌گفت: «به نزد علم باید رفت چه علم به نزد کس نمی‌آید». یک بار ابن عباس رکاب اسب زید را گرفت تا او سوار شود زید گفت: ای پسر عموی رسول خدا، این کار را نکن و ابن عباس گفت: «این چنین به ما امر شده است که با دانشمندان خود این‌گونه رفتار کنیم» و زید دست او را بوسید و گفت: «این چنین به ما امر شده است که با آل بیت پیغمبرمان رفتار کنیم<ref>همان، ج2، ص344 و الزرکلی، خیر الدین؛ الأعلام، ج‌3، ص57.</ref>.»

زید از نویسندگان وحی و از حافظان قرآن بود. او خود گفته است: «...من همسایه رسول خدا بودم و چون [[وحی]] براو [[نازل]] می‌شد، می‌فرستاد پی من و من وحی را می‌نوشتم ....»<ref> رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن، پیشین، ص318 و مهدوی دامغانی، محمود؛ ترجمه دلائل النبوة، تهران، علمی و فرهنگی‌، 1361 ش، چاپ اول، ج‌1، ص157.</ref> بدین ترتیب این جوان خوشبخت به عنوان یکی از [[کاتبان وحی]] شناخته شد. بلاذری می‌نویسد: «اولین کاتب رسول خدا ابی بن کعب انصاری بود، و زمانی که او حضور نداشت، زید وحی را برای رسول خدا می‌نوشت<ref>البلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر؛ جمل من انساب الأشراف، مصصح سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ط الأولی، 1417/1996، ج‌1، ص531 و چاپ‌زکار، ج‌2، ص191.</ref>.» آن‌چه که محققان سیره نویس برآنند این است که وحی را علی(ع) و زید بن ثابت و [[زید بن ارقم]] می‌نوشته‌اند و [[حنظلة بن ربیع تیمی]] و [[معاویة بن ابی‌سفیان]] نامه‌های آن حضرت را برای پادشاهان و رؤسای قبایل و برخی امور دیگر و صورت اموال [[صدقات]] و چگونگی تقسیم آن را میان افراد می‌نوشته‌اند<ref>ابن ابی الحدید، عزالدین ابو حامد؛ جلوه ‌تاریخ‌ در شرح‌ نهج‌البلاغه ابن ‌ابی‌ الحدید‌، مترجم محمود مهدوی ‌دامغانی، تهران، نشرنی، 1375، چاپ دوم، ج1، ص‌171.</ref> و [[ابن اثیر]] معتقد است که زید وحی و غیر وحی را برای پیامبر می‌نوشت<ref> ابن اثیر، أسد الغابة، پیشین، ج‌2، ص127.</ref>. از زید بن ثابت نقل شده است که وی برای کاری نزد [[ابوبکر]] رفته بود، در حالی که [[عمر]] نیز در آن مجلس حضور داشت و عمر می‌گوید: در [[جنگ یمامه]] بسیاری از حافظان قرآن کشته شدند و می‌ترسم که بقیه نیز در جنگ‌های دیگر کشته شوند و آیات قرآن از بین برود، به نظر من که باید قرآن را هم اکنون گردآوری کرد و زید به عمر می‌گوید: چگونه کاری را که رسول خدا انجام نداد را من انجام بدهم. اما پس از آن جلسه زید شروع به جمع‌آوری قرآن نمود.

بنا به گفته زید جمع آوری قرآن کاری سخت بود، چرا که وی باید تمام نسخه‌ها را جمع‌آوری می‌کرد به طوری که به گفته او [[سوره توبه]] را از (لقد جائکم رسول) تا آخر آن تنها نزد ابی‌خزیمه انصاری یافتم و هیچ ‌کس جز او در دست کس دیگر نبود است. این مصحفی که زید تدوین کرده بود تا زمان مرگ ابوبکر نزد وی بود و پس از آن به عمر سپرده شد و پس از عمر نزد حفصه دختر عمر بود، سپس عثمان بحفصه پیام داد که صحف را بمن بفرست تا از آن نسخه برداری کنم، پس از آن عثمان سایر نسخه‌ها را سوزاند و این واقعه در سال سی هجرت اتفاق افتاد. در روایت [[اهل بیت]] است که عثمان تمام مصاحف را با مصحف [[فاطمه(س)]] که به دستور پیغمبر مرتب شده و به خط [[علی ابن ابی‌طالب]] بود، مقایسه کرد. [[علامه حلی]] در احکام قرائت می‌گوید که این مصحفی که عثمان نوشت و به اطراف فرستاد همان مصحف علی است که صحابه بر آن اتفاق دارند. بعضی از محققان اسلامی و مستشرقین نوشته‌اند که بهترین قرآن همان مصحفی است که ‌علی بن ابی‌طالب جمع‌آوری نموده، زیرا در آن [[آیات مکی]] از [[آیات مدنی]] تفکیک شده و قرآن هم به ترتیب تاریخ نزول هر آیه‌ای مرتب شده و این بهترین طرز تدوین قرآن است و در قرآن عثمان رعایت ترتیب نشده است<ref>سید رضی، ترجمه ‌نهج‌البلاغه(سپهر)، مترجم احمدسپهرخراسانی، تهران، انتشارات ‌اشرفی، ج3، ص‌1448.</ref>.

زید در میان خانوادۀ خود، خوش رو و خندان و در میان مردم، خویشتن‌دار و آرام بود<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، پیشین، ج2، ص127 و العسقلانی، احمد بن علی بن حجر(م 852)؛ الإصابة فی تمییز الصحابة، مصصح عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الأولی، 1415/1995، ج‌2، ص492.</ref>. به علت نزدیکی و همراهی زید با پیامبر، زید تحت تاثیر رفتار پیامبر قرار گرفته بود و سعی می‌کرد که افعال و کردار پیامبر را انجام دهد. وی با مردم بسیار مهربان بود و با آنها با ملاطفت برخورد می‌کرد. او از هوش و ذکاوت بالایی برخوردار بود. تلاوت قران را دوست می‌داشت و قرائت او همراه با تدبر و تفکر بود. به اقامه [[نماز جماعت]] در [[مسجد]] اهتمام می‌ورزید و فرزندانش را به این امر سفارش می‌کرد<ref>سیوطی، جلال الدین؛ تنویر الحوالک شرح علی موطأ مالک، بیروت، دارلندوه، بی تا، ج22، ص179.</ref>.

واقدی می‌گوید: از عبدالرحمن بن ابی‌زیاد شنیدم که می‌گفت، شنیده است که زید بن ثابت شب هفدهم [[رمضان]] را احیا می‌گرفت و صبحگاهان نشان بیداری بر چهره وی نمودار بود و می‌گفت: «صبحگاه این روز خدا حق را از باطل جدا کرد و اسلام را عزیز کرد و قرآن را نازل فرمود و سران کفر را ذلیل کرد و جنگ بدر در [[روز جمعه]] بود<ref>طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، پیشین، ج3، ص944.</ref>.»

== منابع ==

[http://pajoohe.ir/%D8%B2%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%AB%D8%A7%D8%A8%D8%AA__a-43085.aspx برگرفته ازسایت زید بن ثابت دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلومhttp://pajoohe.ir]

[[رده:اصحاب پیامبر ص]]