جده: تفاوت میان نسخه‌ها

کوههایی با حداکثر ششصد متر ارتفاع، با فاصله اندکی میان جدّه و مکه در مشرق شهر با جهت عمومی شمالی ـ جنوبی امتداد دارند که مهم ‌ترین آنها اُمّ ریحان، اَبوغَشا، مُعْتَرِضه، مُرَیَّخ، قَرْفاء، عِدْ و امّرُقَیْبَه هستند. تنها رود اصلی و موقت جدّه شَرْم اُبْحُر است که در شمال شهر (و شمال محله ابحر) به دریای سرخ می‌ریزد. در مقابل جدّه در دریای سرخ چند جزیره کوچک واقع است از جمله اُمّعلی و غُراب. رأس حجاز و رأس اَسْود نیز از پدیده‌های طبیعی جدّه در دریای سرخ به شمار می‌روند. این شهر از لحاظ اقلیمی آب و هوایی گرم و بارش اندک دارد. بنا بر آمار ایستگاه هواشناسی جدّه در ۱۳۷۷ ش متوسط دمای سالانه شهر ْ۷ر۲۸ بوده، در این سال دمای ْ۴ر۴۶ نیز به ثبت رسیده است. میزان رطوبت نسبی در جدّه میان ۵۰% تا ۷۰% در طول سال متغیر است. دسامبر، ژانویه و فوریه (آذر، دی و بهمن) پرباران ‌ترین ماههای آنجاست. میزان بارش در ۱۳۷۷ ش، ۹ر۱۱۰ میلیمتر ذکر شده است. بادهای شهر بیش‌تر در تابستان و زمستان و عمدتاً از شمال، شمال شرقی و مغرب می‌وزند. <ref>المملکه العربیه السعودیه، وزاره التخطیط، ش ۳۵، ص ۲۸.</ref> <ref>المملکه العربیه السعودیه، وزاره التخطیط، ش ۳۵، ص ۳۰.</ref> <ref>المملکه العربیه السعودیه، وزاره التخطیط، ش ۳۵، ص ۳۳.</ref> <ref>المملکه العربیه السعودیه، وزاره التخطیط، ش ۳۵، ص ۳۶.</ref>

از لحاظ ارتباطی و حمل ونقل، جدّه مهم ‌ترین شهر عربستان، به ویژه در موسم حج، است. فروردگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز، واقع در شمال شهر، که در ۱۳۶۰ ش افتتاح شد، نقش مهمی در ارتباط جدّه با داخل و خارج کشور دارد. طبق آمار ۱۳۷۷ ش، حدود ۰۰۰، ۵۰۰، ۶ مسافر با ۵۷۶، ۲۶ پرواز از این فرودگاه جابه جا شده‌اند. <ref>المملکه العربیه السعودیه وزاره التخطیط، مصلحه الاحصاءات العامه، ج۱، ص۳۵۳، الکتاب الاحصائی السنوی.</ref> در حمل و نقل دریایی نیز جدّه با بندرهای معروف جهان در ارتباط است و گزارشهای سال ۱۳۷۷ ش نشان می‌دهد که بخش عمده ارتباط دریایی و جابه جایی مسافران در عربستان از این بندر انجام شده است. جدّه از طریق آزادراههای جدیدالاحداث با مکه و مدینه (در شمال شرقی به طول حدود ۴۱۰ کیلومتر)، و با شهر ریاض (به طول حدود ۹۵۸ کیلومتر) مرتبط است.

جمعیت شهر بنا بر آمار ۱۳۷۸ ش/ ۱۹۹۹، ۲۵۱، ۰۴۶، ۲ تن است. <ref>اطلس المملکه العربیه السعودیه، ج۱، ص۱۴.</ref> افزایش جمعیت در دهه های اخیر (رجوع کنید به ادامه مقاله) موجب گسترش شهر شده به طوری که طول آن از شمال رود شرم ابحر تا جنوب (حدود محله خُمْرَه) بیش از پنجاه کیلومتر و عرض آن در قسمتهای شمالی و میانی دوازده تا پانزده کیلومتر و در جنوب، به ویژه در مسیر جدّه ـ مکه، بیش از بیست کیلومتر شده است. <ref>اطلس المملکه العربیه السعودیه، ج۱، ص۱۷۴.</ref> اکنون این شهر شامل چهار منطقه تاریخی، تجاری، ساحلی (با خیابانها و تأسیساتی که در جذب جهانگردان مؤثر است) و منطقه جدید است و محلاتی مانند نُزهه و نَهْضَه در شمال، سَلامه، خالدیّه، رِحاب، حَمراء، رُوَیس و نَسیم در مرکز و کَنْدَره و جامعه در جنوب دارد که به وسیله شبکه حمل و نقل شهری منظم باهم ارتباط دارند. <ref>اطلس المملکه العربیه السعودیه.</ref><ref>عمررضا کحّاله، ج۱، ص۲۰۵، پانویس ۱.</ref> پل فلسطین معروف ‌ترین پل شهر است. <ref>الموسوعه العربیه العالمیه، ذیل مادّه.</ref>

دانشگاه ملک عبدالعزیزِ جدّه، از دانشگاههای معتبر عربستان است. موزه قصر خَزام جدّه شهرت دارد. <ref>المملکه العربیه السعودیه وزاره التخطیط، مصلحه الاحصاءات العامه، ج۱، ص۴۹، الکتاب الاحصائی السنوی.</ref><ref>المملکه العربیه السعودیه وزاره التخطیط، مصلحه الاحصاءات العامه، ج۱، ص۷۷، الکتاب الاحصائی السنوی.</ref><ref>عبدالحکیم عفیفی، موسوعه ۱۰۰۰ مدینه اسلامیه، ج۱، ص۱۸۷.</ref> بیمارستانهای جدّه از مهم ‌ترین مراکز درمانی عربستان به شمار می‌آید و در مداوای حجاج اهمیت دارد. <ref>الموسوعه العربیه العالمیه، ذیل مادّه.</ref> این شهر مقر اصلی بانک اسلامی و از ۱۳۴۸ ش/ ۱۹۷۰ تا زمان آزادی بیت المقدّس مقرّ موقت دبیرخانه سازمان کنفرانس اسلامی (منظّمه المؤتمر السلامی) است و در آن چندین نشست شورای مجمع فقه اسلامی <ref>مجمع فقه اسلامی، مصوبه‌ها و توصیه ها.</ref> برگزار شده است. <ref>سازمان کنفرانس اسلامی، مجمع فقه اسلامی، مصوبه‌ها و توصیه ها.</ref><ref>مسعود خوند، الموسوعه التاریخیه الجغرافیه، ج۱۲، ص۳۴۴.</ref>

جدّه را محل فرود آمدن و مدفن حوّا (ام البشر) دانسته‌اند <ref>ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۱۵. </ref><ref>ابن فقیه، البلدان، ج۱، ص۵۳۶. </ref><ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۸۱. </ref><ref>عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک، ج۱، ص۶۲.</ref> و بنا به قولی به همین سبب جدّه نامیده شده است. <ref>احمدبن محمد حضراوی، الجواهر المُعَدّه فی فضائل جده، ج۱، ص۱۳ـ۱۴.</ref> ظاهراً نخستین «مقبره حوّا» را ایرانیان ساخته اند. <ref>ابن مجاور، صفه بلادالیمن و مکه و بعض الحجاز، المسماه تاریخ المستبصر، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸.</ref> به گفته یاقوت حموی <ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل مادّه. </ref> به سبب تولد جُدَّه بن حَزْم بن ریّان بن حُلْوان (از قبیله قُضاعه رجوع کنید به ادامه مقاله) در آنجا، این موضع جدّه نامیده شده است.

در دوره اسلامی و تقریباً از نخستین دهه ها، جدّه اهمیت یافت و بندر شعیبیه به تدریج از رونق افتاد. در زمان پیامبر اکرم، جدّه بندری کوچک بود. <ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۸۷.</ref><ref>عبدالعزیز عمری، الحرف و الصناعات فی الحجاز فی عصر الرسول، ج۱، ص۲۲ـ ۲۳.</ref><ref>حتی، ج۱، ص۲۵۶.</ref> در برخی احادیث نبوی از این شهر نام برده شده است. <ref>محمدبن احمد فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلدالحرام، ج۱، ص۸۷.</ref> در سال هشتم و زمان فتح مکه، صفوان بن امیه بن خلف (صفوان جُمَحی)، که در آن زمان از دشمنان پیغمبر بود، به جدّه گریخت، اما پس از امان یافتن به مکه بازگشت و بعدها مسلمان شد. <ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۴۸ ۲۴۹. </ref> جدّه در سال ۲۶ و پس از مشاوره عثمان بن عفان با اهالی مکه، بندرگاه مکه شد و از این زمان شهرت یافت. <ref>ابن مجاور، صفه بلادالیمن و مکه و بعض الحجاز، المسماه تاریخ المستبصر، ج۱، ص۴۲ـ۴۳.</ref><ref>محمدبن احمد فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلدالحرام، ج۱، ص۸۷ ـ ۸۸.</ref> در سال ۸۳، عده‌ای از اهالی مکه برای کمک به مردم جدّه که حبشیها آنان را تهدید کرده بودند به این شهر رفتند. <ref>محمدبن احمد فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلدالحرام، ج۱، ص۸۷.</ref>

در منابع اسلامی، جدّه جزو تهامه، یکی از قسمتهای جزیره العرب، ذکر شده است (تهامه). در ۱۵۱، در زمان حکومت منصورعباسی (حک: ۱۳۶ـ ۱۵۸) قوم کُرْک شهر را غارت کردند، اما مدتی بعد، سرکوب شدند <ref>طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۳.</ref><ref>طبری، تاریخ، ج۸، ص۴۲.</ref><ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۶۰۹. </ref><ref>حتی، ج۱، ص۲۹۲..</ref> (که سال غارت را ۱۵۳ ذکر کرده‌اند). در اواسط سده سوم، عده‌ای از قبیله بنوعُقَیْل با بستن راه جدّه ـ مکه، موجب ناامنی منطقه شدند، اما جعفر بشاشات، حاکم مکه، آنها را سرکوب کرد. <ref>طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۴۶.</ref><ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۶۵. </ref><ref>ابن قاسم، غایه الامانی فی اخبار القطر الیمانی، ج۱، ص۱۶۰ـ ۱۶۱.</ref> در ۲۶۸، ابومُغِیره مَخْزومی، که عازم حمله به مکه شده بود، جدّه را غارت کرد و خانه های اهالی را به آتش کشید. <ref>طبری، تاریخ، ج۹، ص۶۱۲.</ref> از لحاظ اداری، جدّه در نیمه دوم سده سوم مدتی به تابعیت دولت طولونیان (حک: ح ۲۵۴ـ۲۹۲) در آمد و از اواخر این سده تا اواسط سده ششم، جزو قلمرو فاطمیان مصر (حک: ۲۹۷ـ۵۶۷) بود. <ref>شوقی ابوخلیل، اطلس، ج۱، ص۵۴.</ref><ref>شوقی ابوخلیل، اطلس، ج۱، ص۵۷.</ref>

در سده ششم، در کتابی مجهول المؤلف، به راههای جدّه اشاره شده است. <ref>کتاب الاستبصار فی عجائب الامصار، ج۱، ص۴.</ref> به نوشته ادریسی <ref>محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الا´فاق، ج۱، ص۱۳۷ ۱۳۸. </ref> جدّه شهری بزرگ و ثروتمند، با تجارت پررونق و دارای بازارهایی بود که قبل از حج برپا می‌شد. وی به فعالیت ماهیگیران و اخذ مالیات به وسیله حاکم مکه نیز اشاره کرده است. ابن جُبَیْر در ۵۷۹، <ref>تاریخ المملکه العربیه السعودیه فی ما فیها و حاضرها.</ref> همانند ناصرخسرو از عَیْذاب به جدّه رفته <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ج۱، ص۴۸۵۲. </ref> و آن‌جا را قریه ای در ساحل دریا، دارای مسجدی منسوب به عمربن خطّاب و نیز مسجد آبنوس (منسوب به هارون الرشید) وصف کرده است. <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ج۱، ص۵۱. </ref> وی <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ج۱، ص۵۳. </ref> به ترکیب جمعیت آنجا، آثار قدیمی، مسافرخانه‌ها و موضع «قُبَّهٌ مُشَیَّدَه عَتیقه» (قبرحوّا) اشاره کرده است. در زمان ابن جبیر، آثار دیوار شهر هنوز باقی بوده است. <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ج۱، ص ۵۳. </ref> <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ج۱، ص۵۳. </ref> <ref>ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ص ۵۳. </ref><ref>محمدبن احمد فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلدالحرام، ج۱، ص۸۸.</ref><ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۲۲.</ref>

در سده هشتم، احتمالاً جدّه هنوز رونق سده های نخستین اسلامی را باز نیافته بود. به نوشته ابوالفداء <ref>اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان، ج۱، ص۹۲.</ref> شهر جزو تهامه حجاز بود. در نیمه دوم این سده نیز ابن بطوطه آن‌جا را شهرکی کهن و کم آب وصف کرده است. وی با ذکر این‌که مسجد آبنوس، مسجدجامع شهر است، گفته که نماز جمعه در جدّه در صورت حضور دستِکم چهل تن از اهالی شهر ــ به جز مسافران یا کسانی که اهل این شهر نبودند ــ بر پا می‌شده است؛ در غیر این صورت نماز ظهر خوانده می‌شد. <ref>ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ج۱، ص۴۳.</ref><ref>ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ج۱، ص۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>

در ۱۲۱۸ وهابیان، جدّه را محاصره کردند اما به سبب لشکرکشی عثمانیها و تهدید شهر دِرعیّه و قسمتهایی از شرق عربستان که خاستگاه وهابیان بود، این محاصره دوام نیافت و شریف غالب (حاکم مکه) به همراه شریف پاشا (والی جدّه) در منطقه باقی ماندند. <ref>عبدالرحمان جبرتی، عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۳، ص۴۰۹.</ref><ref>عبدالرحمان جبرتی، عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۳، ص۴۱۵.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۲۳ـ۲۴.</ref> یک سال بعد، وهابیان دوباره جدّه را محاصره کردند که این محاصره نیز با تلفاتی که در بیرون دیوار شهر متحمل شدند، پایان یافت. <ref>عبدالرحمان جبرتی، عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۳، ص۴۷۱.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۲۵ـ۲۶.</ref> در ۱۲۲۰ وهابیان با حمله به شهر، به باروی آن‌جا آسیب رساندند و بسیاری را کشتند، راههای جدّه ـ مکه را بستند و عده‌ای از حجاج را کشتند. <ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۳۱ـ۳۲.</ref> در پی صلح میان وهابیان و شریف غالب و ادامه حکومت شریف در مکه، وی به جدّه رفت و با سامان دادن به امور شهر، باروی آن را مرمت کرد و برای جلوگیری از تهدید مجدد شهر، خندقی برای مقابله با حمله از خشکی و برجی برای دفاع در برابر حملات دریایی احداث کرد. از درعیّه نیز عده‌ای از وهابیان، که حامل تکمله صلحنامه بودند، به جدّه رفتند. این نامه در زمان حضور شریف غالب در جدّه، در مسجد عُکاش در میان اهالی خوانده شد. شریف غالب نیز مانند وهابیان بر تدریس رساله‌های محمدبن عبدالوهاب (مؤسس مذهب وهابی) و ادای نماز جماعت تأکید کرد. وی مالیات را لغو نمود و برنامه نقاره خانه جدّه را ــ که یک روز به نام وی و یک روز به نام حاکم جدّه نواخته می‌شد ــ تعطیل کرد. <ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۲۲۱.</ref><ref>احمدبن محمد حضراوی، الجواهر المُعَدّه فی فضائل جده، ج۱، ص۳۹.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۳۳ـ ۳۴.</ref> در ۱۲۲۱، وهابیان با تسلط یافتن بر منطقه، عثمانیها و اروپاییان را از شهر بیرون راندند. <ref>امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۷۱.</ref> در ۱۲۲۵ سیل به این شهر آسیب رساند. <ref>عبدالرحمان جبرتی، عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۴، ص۱۸۲.</ref>

در ۱۲۲۸ سپاه شریف غالب، که از راه دریا وارد جدّه شده بود، بدون خونریزی بار دیگر آن‌جا را فتح کرد. <ref>عبدالرحمان جبرتی، عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۴، ص۲۷۳.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۳۹ـ۴۰.</ref> درهمین سال، محمدعلی پاشا (متوفی ۱۲۶۵)، پادشاه مصر، از سوی دربار عثمانی برای جلوگیری از گسترش سلطه وهابیان در مغرب جزیره العرب و دستگیری شریف غالب به شبه جزیره عربستان و حجاز فرستاده شد. شریف غالب از محمدعلی پاشا استقبال کرد. محمدعلی پاشا به جدّه رفت و به فرزندش احمد طوسون پاشا، که پیش از آن جدّه را فتح کرده بود، پیوست. محمدعلی در جدّه، شریف غالب را دستگیر کرد و به مصر فرستاد و با لغو مالیاتِ زمان شریف غالب، مالیات اندکی برای جدّه مقرر کرد. <ref>امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۷۴.</ref> <ref>امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۸۳.</ref> <ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۴۱.</ref>

میرزامحمدحسین فراهانی در سفرش به جدّه (۱۳۰۲ـ ۱۳۰۳) مطالب فراوانی درباره اوضاع شهر ذکر کرده است. به نوشته وی، <ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۷۵ـ۱۷۶.</ref> جدّه شهری تاجرنشین (با تجار ایرانی، هندی و اروپایی) در حجاز، قائم مقام نشین و تابع والی حجاز (مقیم مکه) بود و قائم مقامش از استانبول تعیین می‌شد. در این شهر، که آب و هوایی مرطوب و نه چندان گرم داشت و آبش از جمع‌آوری باران تأمین می‌شد، حدود شانزده هزار خانوار و ۰۰۰، ۴۵ تن ساکن بودند <ref>عمررضا کحّاله، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۲۰۶.</ref> (که جمعیت شهر را در این زمان ۰۰۰، ۲۵ تن دانسته است). در زمان فراهانی، دور تا دور شهر دیواری سه ذرعی از سنگ و گل با دو دروازه در مشرق و مغرب وجود داشت. شهر دارای بازارهای وسیع و سرپوشیده، کوچه ها، عمارتهای سه ـ چهار طبقه و بیش‌تر از آن، چند کارخانه، قهوه خانه های متعدد به ویژه در مسیر جدّه ـ مکه، اسکله و گمرکخانه بود. <ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۵۸ـ۱۵۹.</ref><ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۷۵.</ref> به گفته وی، <ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۵۸ـ۱۷۶.</ref> لشکر عثمانی در شهر مستقر بود و عثمانیها مالیات ویژه ای از قایقها می‌گرفتند. بیرون شهر نیز بی نظمی وسرقت رواج داشت. همچنین او <ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۶۵ـ ۱۶۸.</ref><ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۷۵.</ref><ref>محمدحسین بن مهدی فراهانی، سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی، ج۱، ص۱۷۹ـ ۱۸۲.</ref> به قبرستان شهر در بیرون دیوار شهر (به سمت شمال شرقی) و دیوار دو ذرعی دور قبرستان، قبر حوّا و عثمان پاشا (حاکم جدّه)، مسافت میان جدّه و مکه و آبادیهای مسیر، حمل و نقل حجاجی که با شتر و الاغ این مسیر را می‌پیمودند و نیز حجاجی که از کشورهای مختلف با کشتی به جدّه می‌رفتند، اشاره کرده و از مسجدی در مشرق شهر و بیرون دیوار خبر داده که، بنا بر مشهور، پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله وسلم در آن‌جا نماز خوانده و احتمالاً همان مسجدی است که ناصرخسرو از آن یاد کرده است.

=== پایه گذاری عربستان سعودی ===

از ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۴ ش، میان حامیان ملک علی و سعودیها در جدّه منازعاتی روی داد تا این‌که ملک علی، در پی پذیرفتن قرارداد صلحی که میان طرفین از سوی کنسول بریتانیا در جدّه تنظیم شده بود، حاضر به تسلیم شهر شد. <ref>امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۳۴۰ـ۳۵۷.</ref><ref>صلاح الدین مختار، تاریخ المملکه العربیه السعودیه فی ما فیها و حاضرها، ج۲، ص۳۵۹ـ۳۶۲.</ref> بدین ترتیب، عبدالعزیزبن سعود (با استقبال اهالی) شهر را تصرف و علاوه بر قبر حوّا، سایر مقبره‌ها و مزارات جدّه را ویران کرد. <ref>صلاح الدین مختار، تاریخ المملکه العربیه السعودیه فی ما فیها و حاضرها، ج۲، ص۳۵۱ـ۳۶۳.</ref><ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۳۷۳.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۵۶ ـ۵۷.</ref><ref>محسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۵۹ ـ۶۰.</ref><ref>علی اصغر فقیهی، وهابیان: بررسی و تحقیق گونه‌ای درباره عقاید و تاریخ فرقه وهابی، ج۱، ص۲۱۳ـ ۲۱۵.</ref> عبدالعزیزبن سعود، پس از این لشکرکشی، شهرهای دیگر از جمله مدینه را تصرف نمود و پس از تسلط کامل بر جدّه (در ۱۳۰۴ ش)، کشور عربستان سعودی را در ۱۳۱۱ ش /۱۹۳۲ پایه گذاری کرد. <ref>امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۴۵۱ـ۴۵۳.</ref><ref>فؤاد حمزه، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۳۹۳.</ref><ref>اطلس المملکه العربیه السعودیه، ج۱، ص۱۳.</ref> در آن زمان، جدّه امارتی در حجاز، مجاور امارت قَضیمَه در شمال و امارت مکه در مشرق بود. <ref>فؤاد حمزه، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۸۱.</ref> به گفته حافظ وهبه <ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۱۶.</ref><ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۲۲.</ref> جدّه در این زمان، شهری معتبر و تجاری با ۰۰۰، ۱۵۰ تن (احتمالاً در زمان حج) جمعیت بود و بیش‌تر حجاج از آن‌جا به مکه می‌رفتند و اهالی آن، به جز زمان حج، در بقیه ماههای سال به تجارت با شام، هند و مصر و اروپا اشتغال داشتند. در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷، به دستور ملک عبدالعزیز، باروی جدّه ویران شد. <ref>مسعود خوند، الموسوعه التاریخیه الجغرافیه، ج۱۲، ص۳۴۴.</ref>

فؤاد حمزه و کحّاله، از مؤلفان سده چهاردهم، گزارشهایی درباره اوضاع شهر در سده چهاردهم/ بیستم ذکر کرده‌اند. به گفته حمزه <ref>فؤاد حمزه، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۱۵.</ref><ref>فؤاد حمزه، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۱۵۱.</ref> برخی جزایر مقابل این شهر مسکونی بوده و عشایر حُمْران و بنوجابر میان مکه و جدّه به سر می‌برده اند. در نیمه دوم این سده، جدّه با جمعیتی حدود سی هزار تن، امارتی مستقل بود که پس از گشایش کانال سوئز در ۱۳۴۷ ش/ ۱۹۶۹ و رونق بندر پورت سودان (سودان)، از اهمیت آن در دریای سرخ کاسته شد. <ref>عمررضا کحّاله، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶.</ref><ref>حافظ وهبه، جزیره العرب فی القرن العشرین، ج۱، ص۲۳.</ref> در همین دوره، جدّه مرکز صادرات و واردات عربستان سعودی بود و مایحتاج آن از نواحی اطراف و به ویژه مکه تأمین می‌شد. <ref>عمررضا کحّاله، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۲۰۴ـ ۲۰۵.</ref> همچنین، با توسعه بندر دَمّام در خلیج فارس، مدتی جدّه تحت الشعاع قرار گرفت، اما با توجه حکومت عربستان سعودی به جدّه و توسعه بیش‌تر شهر، که به ویژه از ۱۳۴۳ش /۱۹۶۴ آغاز شد، رونق دوباره یافت. <ref>عمررضا کحّاله، ج۱، ص۲۰۱، پانویس ۱.</ref> کحّاله نیز درباره موقعیت واوضاع جغرافیایی و آب وهوای شهر، کمیِ آب و چگونگی تأمین آن، از جمله ذخیره آن در مخازن و جمع‌آوری آب باران، سواحل سنگی جدّه، تهیه و نصب دستگاههای آب شیرین کن برای اهالی و حجاج به همت دولتهای ترکیه و عربستان سعودی، آثار بارویی پنج ضلعی به ارتفاع چهار متر و مجموعاً به طول ۸۸۰، ۲ متر، با نُه دروازه (شش دروازه به سمت دریاو سه دروازه در جهات دیگر) و کوچه های تنگ و نامنظم آنجا، مطالبی ذکر کرده است. <ref>عمررضا کحّاله، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۲۰۱، پانویس ۱.</ref><ref>عمررضا کحّاله، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۲۰۳ـ ۲۰۵.</ref>

(۳۳) سازمان کنفرانس اسلامی، مجمع فقه اسلامی، مصوبه ها و توصیه ها: از دومین تا پایان نهمین نشست، ترجمه محمد مقدس، قم ۱۴۱۸؛

(۴۶) صلاح الدین مختار، تاریخ المملکه العربیه السعودیه فی ما فیها و حاضرها، بیروت: دارمکتبه الحیاه، (بی تا.)؛