اعتکاف: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">[[پرونده:اعتکاف.jpg |جایگزین=اعتکاف]]

</div>

'''اعتکاف''' در لغت به معنی اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است، ولی در [[شرع]] [[اسلام]]، اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرب جستن به [[خداوند]] متعال است.

اعتکاف; فرصت بسیار مناسبی است تا انسانی که در پیچ و خم‌های مادی غرق شده، خود را بازیابد و به قصد بهره بردن از ارزش‌های معنوی از علایق مادی دست بکشد و خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را در راه راست ثابت نگهدارد تا بتواند به دریای بیکران انس و مهر خداوند که همه اش مغفرت و رحمت است، متصل شود.  

اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست بلکه در [[ادیان الهی]] دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پاره‌ای از خصوصیات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.

درباره حدود و شرایط این عبادت در دیگر [[ادیان]]، اطلاعات قابل توجهی در اختیار ما نیست. مرحوم [[علامه مجلسی]] در [[بحارالانوار]] به نقل از [[طبرسی]] آورده است که: «[[حضرت سلیمان|حضرت سلیمان(علیه السلام)]] در [[مسجد بیت‌المقدس]] به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه و کمتر و بیشتر اعتکاف می‌کرد و آب و غذا برای آن حضرت فراهم می‌شد و او در همان جا به [[عبادت]] می‌پرداخت<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 14، ص 141. </ref>.»  

«... و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین والعاکفین والرکع السجود; <ref>بقره (2) آیه 125. </ref> به [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت اسماعیل|اسماعیل(علیه السلام)]] سفارش نمودیم تا خانه‌ام را برای [[طواف]] کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند.»

از این آیه استفاده می‌شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد [[کعبه]] معتکف می‌شده‌اند.

[[حضرت مریم|حضرت مریم(سلام الله علیه)]] آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نایل آمد، از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانی خالی و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و چیزی او را از یاد محبوب غافل نکند.

به همین جهت طرف شرق [[بیت‌المقدس]] را که شاید محلی آرام‌تر و یا از نظر تابش آفتاب پاک‌تر و مناسب‌تر بود برگزید<ref> تفسیر نمونه، ج 13، ص 33. </ref>.  

مرحوم [[علامه طباطبائی]] (ره) در المیزان می‌نویسد: هدف حضرت مریم (سلام الله علیه) از دوری نمودن از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است<ref>علامه طباطبائی، المیزان، ج 14، ص 34. </ref>.  

برخی از روایات [[اهل سنت]] هم نشان می‌دهد که در دوران جاهلیت هم عملی عبادی به عنوان اعتکاف در میان مردم رایج بوده است<ref>سید مرتضی، المسائل الناصریات، ص 119. </ref>.  

از زمانی که [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم)]] اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.

در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانی [[ماه مبارک رمضان]] در بسیاری از [[کشورهای اسلامی]] از جمله [[عربستان]] ([[مکه]]) با شکوه خاصی برگزار می‌شود. همه ساله خیل عظیم مسلمانان، که بخش قابل توجهی از آنان را جوانان تشکیل می‌دهند، از سراسر جهان به سوی [[مسجدالحرام]] می‌شتابند و در کنار [[خانه خدا]] معتکف می‌شوند و حتی بسیاری از زائران خانه خدا به منظور دست یابی به فضیلت اعتکاف در دهه آخر [[ماه رمضان]]، این ایام پربرکت را برای انجام [[عمره مفرده]] برمی گزینند.

شبیه این مراسم در [[مسجدالنبی]] و در کنار مرقد مطهر [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم)]] برگزار می‌شود. [[مسجد کوفه]] در [[عراق]] نیز سال‌های متمادی، محل برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده است. انبوه [[شیعیان]] و پیروان مکتب [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت(علیه السلام)]] در این مسجد مقدس معتکف می‌شده‌اند و بسیاری از عالمان بزرگ [[شیعه]] نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت می‌کرده‌اند.

در عصر صفوی، در سایه تلاش‌های دو عالم بزرگ آن زمان مرحوم [[شیخ بهایی]] (1030- 952 ه. ق) و شیخ لطف الله میسی عاملی اصفهانی (متوفای 1032 یا 1034 ه. ق)، اعتکاف در شهرهای ایران، به ویژه [[قزوین]] و [[اصفهان]]، رونق خاصی یافته است.

=ارزش معنوی اعتکاف=

 

در بنیاد اولین خانه [[توحید]] ([[کعبه]]) به دست دو پیامبر الهی، حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) سخن از عهد و پیمانی به میان می‌آید که از جانب خداوند، جهت تطهیر «[[بیت الله]]» برای [[طواف]] کنندگان، معتکفین و نمازگزاران از آنان گرفته شده است.

از کلام [[وحی]] استفاده می‌شود که در میان [[بنی اسرائیل]] نوعی [[روزه]] همراه با سکوت «صمت» رایج بوده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه; ج 7، ص 116. </ref>. [[حضرت موسی|حضرت موسی (علیه السلام)]] با آن که مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را بر دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را رها کرد و برای خلوت کردن با محبوب خویش به خلوتگاه [[کوه طور]] شتافت. او در پاسخ به پرسش پروردگار فرمود:

«... و عجلت الیک رب لترضی<ref>طه (20) آیه 84. </ref>; پروردگارا به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی.

[[قرآن مجید]] در جایی دیگر از «رهبانیت» و گوشه‌گیری پیروان حضرت عیسی (علیه السلام) سخن به میان آورده، می‌فرماید:

«... و رهبانیة ابتدعوها ما کتبناها علیهم الا ابتغاء رضوان الله فما رعوها حق رعایتها...<ref>حدید (57) آیه 27. </ref>; و رهبانیتی را که خود ابداع نمودند از این رو برایشان مقرر نمودیم تا خشنودی خداوند را کسب کنند. پس حق آن را چنان که باید مراعات نکردند.»

مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبائی (ره) فرموده است: «لحن آیه شریفه نشان می‌دهد که خداوند، ابتدائا رهبانیت را بر پیروان [[حضرت عیسی|حضرت عیسی(علیه السلام)]] مقرر ننموده، ولی آن را مورد تایید قرار داده است<ref>المیزان، ج 19، ص 173. </ref>.» هر چند آنان به دلیل این که در رهبانیت زیاده روی نمودند و حد و مرز آن را مراعات نکردند، مورد نکوهش خداوند قرار گرفتند.

اسلام با پیش بینی عبادتی به نام «اعتکاف» که در واقع نوعی خلوت و درون‌گرایی است، برای ساختن انسان‌ها و جلوگیری از فت خدافراموشی و خودفراموشی چاره اندیشی نموده است. این‌ها همه نشان می‌دهد با آن که روح تعالیم ادیان، دعوت به جمع و اجتماع است، انسان به برنامه‌هایی که او را با درون خود پیوند دهد نیز محتاج است.

راز این امر روشن است; معمولا حضور پیوسته و دائمی در عرصه اجتماع و کار و تلاش عملی، رفته رفته روحیه عمل‌گرایی را در انسان تقویت می‌کند.

پیدایش این روحیه چه بسا انسان را از درون تهی می‌کند تا آن جا که به چیزی جز عمل بیشتر نیندیشد. شخص عمل‌گرا و عمل زده حتی گاه فرصت نمی یابد نتایج کارها و تلاش‌های خود را هم به درستی ارزیابی کند. لذا اعتکاف زمینه مناسبی است تا انسان به کاوش درباره انگیزه‌ها و روحیات خویش بپردازد و برای رفع نقصان و تکامل آن بکوشد. بنابراین اعتکاف با ویژگی‌هایی که اسلام برای آن در نظر گرفته، پاسخی است به این نیاز روحی و فرصتی است مغتنم برای رو آوردن به خود و خدا.  

«و انک لعلی خلق عظیم<ref>قلم (68) آیه 4. </ref>; و در حقیقت تو به اخلاق نیکو و عظیم آراسته هستی.»

با این حال، آن حضرت با وجود مسئولیت بزرگ اجتماعی که بر دوش داشت، خود را از اعتکاف بی نیاز نمی‌دانست.

چنان که در حدیثی از [[امام جعفر صادق|امام صادق(علیه السلام)]] آمده است: «کان رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) اذا کان العشر الاواخر اعتکف فی المسجد و ضربت له قبة من شعر و شمر المیزر و طوی فراشه<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، ص 397، روایت 1. </ref>; رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مسجد معتکف می‌شدند و برای آن حضرت خیمه‌ای که از مو بافته شده بود، در مسجد برپا می‌شد. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) برای اعتکاف آماده می‌شدند و بستر خویش را جمع می‌کردند.»

در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «کانت بدر فی شهر رمضان و لم یعتکف رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین. عشرا لعامه و عشرا قضاء لما فاته<ref> همان، روایت 2. </ref>; [[جنگ بدر]] در ماه رمضان رخ داد، از این رو [[رسول خدا]] موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه را نیز به عنوان قضای سال قبل.»

رسول خدا افزون بر اهتمام عملی نسبت به اعتکاف، با بیان فضایل و پاداش بزرگ آن، مؤمنان را به انجام این عمل تشویق می‌نمودند. در حدیثی از آن حضرت آمده است: «اعتکاف عشر فی شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، کتاب الاعتکاف، ص 188. </ref>; یک دهه اعتکاف در ماه رمضان هم چون دو [[حج]] و دو [[عمره]] است.»

اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هر گاه روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض [[ماه رجب]] است. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان برای درک [[شب قدر|لیلة القدر]] و بهره برداری از فیض این [[شب قدر]]، بی ارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد. و این سه روز از چند نظر حائز اهمیت است:

[[مالک بن انس]] (پیشوای [[مذهب مالکی]]) گفته است: [[سوگند]] به خدا چشمانم تاکنون کسی را که از نظر وارستگی، فضیلت و عبادت و پرهیزگاری برتر از امام صادق (علیه السلام) باشد، ندیده است. من به حضور ایشان می‌آمدم و او مرا مورد توجه قرار می‌داد و احترام می‌نمود. روزی به ایشان عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! پاداش کسی که یک روز از ماه رجب را با ایمان و اخلاص روزه بگیرد، چیست؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: پدرم از پدرش و او از جدش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) برایم روایت کرد که هر کس یک روز از ماه رجب را از سر ایمان و اخلاص روزه بگیرد، گناهانش آمرزیده می‌شود<ref>همان، ص 38، روایت 16. </ref>.

اعتکاف از نظر مکان محدودیت خاص دارد. نظریه معروف آن است که اعتکاف تنها در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و [[مسجد بصره]])

جایز است. [[علی بن موسی بن جعفر|امام رضا(علیه السلام)]] فرموده‌اند: «اعتکاف لیلة فی مسجد الرسول و عند قبره یعدل حجة و عمرة<ref>بحارالانوار، ج 98، ص 151. </ref>; یک شب اعتکاف در مسجد پیامبر و نزد قبر او معادل یک حج و یک عمره است.»

البته در مورد مسجد جامع نیز برخی برآنند که بایستی به قصد رجاء و به امید این که شاید مطلوب درگاه الهی باشد، اعتکاف نمود<ref> امام خمینی (ره)، تحریرالوسیله، ج 1، ص 305. </ref>. اعتکاف در سایر مساجد مانند مسجد محله و بازار تنها به نظر شمار اندکی از فقیهان شیعه جایز است. <ref>شیخ محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج 17، ص 170.</ref> مقصود از مسجد جامع در هر شهر و منطقه مسجدی است که معمولا مردم بیشتری در آن جا گرد می‌آیند<ref>امام خمینی (ره)، تحریرالوسیله، ج 1، ص 305. </ref>; به عبارت دیگر، مسجدی که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد<ref>آیة الله گلپایگانی، مجمع المسائل، ج 1، ص 154. </ref>.

از این دسته دوم، گروهی تنها مساجد جامع را معین کرده و برخی همه مساجد جماعات را. شیخ لطف الله بر این باور بوده که در تمامی مساجد جامع و حتی جماعت اعتکاف جایز است، ولی درباره روایتی که «امام عدل» را مطرح کرده چنین اظهار می‌کند که مقصود از امام عدل، اعم از [[امام معصوم]] و غیر معصوم است. شیخ تاکید دارد که اصولا سؤال درباره مساجد [[بغداد]] بوده و روشن است که وجه عدل نمی‌توانسته ارتباطی با امام معصوم برای اقامه [[نماز]] در آن مساجد داشته باشد.

وی با اشاره به آراء برخی از فقهای متقدم در این که تنها در مساجد اربعه اعتکاف رواست، اسامی جمعی از علمای عصر خود را که اغلب علمای [[جبل عامل]] هستند، ذکر کرده و رای آنان را چنین دانسته که در هر مسجد جامعی اعتکاف جایز است. از جمله آنان مرحوم شیخ بهایی است که در هنگام تالیف این رساله در قید حیات بوده است و نیز شیخ علی بن عبدالعالی میسی، جد نویسنده، و نیز [[شهید ثانی]] و بسیاری دیگر<ref>فصلنامه فرهنگ اصفهان، شماره 1، پائیز 1374، ص 38. رحیم نوبهار، اعتکاف; سنت محمدی، ص 78 و 88. </ref>.

در پاسخ باید گفت: عبادت‌های دینی کاملا توقیفی هستند; بدین معنا که شرایط و احکام آن را باید از متون اسلامی و دستورهای شرعی اخذ کرد. هرگاه از ادله معتبر استفاده شود که محل اعتکاف، مسجد جامع است، نمی‌توان از روی ذوق و سلیقه شخصی در شرط عبادت تصرف نمود و دامنه آن را توسعه داد.

هم چنین گاهی خداوند به خاطر تادیب انسان‌ها یا به خاطر عقوبت آنان نسبت به ستم کاری‌ها و معاصی روز افزون شان، اراده نزول عذاب می‌کند و بلایی چون خشک سالی یا زلزله یا بیماری عمومی و مانند آن را تقدیر می‌نماید، ولی عمل صالح گروهی از آنان باعث دفع بلا گشته و به گونه‌ای که خود نیز متوجه نیستند از تحقق عذاب و عقاب الهی جلوگیری می‌کنند: «... و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون<ref> انفال (8) آیه 33. </ref>; و خداوند آنان را عذاب نمی‌کند تا زمانی که استغفار می‌کنند.»

 

 

 

[[رده:مناسک اسلامی]]

[[رده:عبادت‌ مستحب فردی]]