المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

پیش فرض‌ها و علوم زمان و مسئولیت‌شناسی و دغدغه انحراف جوانان، باعث تحول معانی و تبدل تفاسیر وی می‌شود، او به موضوعات و مسائلی اشاره میکند که پیش از آن سابقه نداشت. بیشک نباید از نقش این تحولات و معلومات و اطلاعات بیرونی در گرایش صاحب تفسیر المیزان به این مباحث و پاسخ‌های تفسیری و روی آوردن به موضوعات ملائم با عصر و اندیشه اجتماعی غافل بود.  

[[علامه طباطبایی]]، در آغاز تفسیر، مقدمه‌ای نگاشته و در آن، نگاهی اجمالی به سیر تطور تفسیر و روش‌های آن دارد. در این مقدمه، دیدگاه خود را درباره تفسیر و چگونگی برخورد با آن و تفاوت کلی این برخورد با روش گروهی از اخباری مسلکان و [[حشویه]] که قرآن را از حجیت ساقط می‌کنند و تفسیر را تنها از زاویه [[حدیث]] قابل استناد می‌دانند و حتی گاه می‌گویند قرآن قابل فهم برای ما نیست، نگاهی انتقادی می‌اندازد و به دلایلی که بر می‌شمارد آن را رد می‌کند. در پایان این مقدمه، روش خود را بازگو میکند. ایشان روش [[اهل بیت (ع)]] را در تفسیر قرآن به قرآن می‌داند و در این زمینه به نمونه‌هایی از تفسیر اهل بیت (ع) در جای جای کتاب ارجاع می‌دهد.  

در تفسیر بارها دیده می‌شود که گویی از تعارض آیه‌ای با آیه دیگر پاسخ می‌دهد. شهدای از تناقض را مطرح و به آن جواب می‌دهد. به عنوان نمونه در آیه: «إِنِّی أُرِیدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَإِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِکَ جَزَاءُ الظَّالِمِینَ». <ref> سوره مائده، آیه۲۹</ref> که از زبان‌ ها[[هابیل|بیل]] نقل میکند که می‌خواهم که تو با اقدام به قتل، [[گناه]] من و گناه خود را بر دوش‌گیری؛ این شبهه را مطرح می‌کند که به دوش کشیدن گناه دیگران هم با عقل ناسازگار است، هم با آیه: «أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی» <ref>سوره نجم، آیه ۲۸</ref> هیچ باربرداری بار گناه دیگری را به دوش نمیکشد.  

یکی از ابعاد چشمگیر المیزان، جامعه گرایی تفسیر است. بی گمان این خصیصه برخاسته از اندیشه و گرایش‌های اجتماعی مؤلف آن است. این گرایش، نه تنها در تفسیرهای پیشینیان مورد توجه نبوده؛ بلکه در میان مفسرین معاصر، کسانی هستند که به این موضوع، بهای لازم را نداده‌اند و تنها در محدوده تبیین کلام [[وحی]] از منظر فردی و لوازم آن بحث کرده‌اند. علامه، در تفسیر، مباحثی همچون [[حکومت]]، [[آزادی]]، عدالت اجتماعی، نظم اجتماعی، [[مشکلات امت اسلامی]]، علل عقب ماندگی مسلمانان، حقوق زن، تنظیم حیات اجتماعی و . . . را مطرح کرده است که نشان می‌دهد ایشان به مسائل اجتماعی، بهای لازم را می‌دهد و به قرآن، تنها از بعد فردی نگاه نمیکند.  

به عنوان نمونه، در پاسخ به این شبهه عقلی که اگر کسی گناهی بزرگ انجام داد، چرا عذاب او جاودان خواهد بود و چرا خدا فرموده است: «وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا کَذَلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ» <ref>سوره بقره، آیه ۱۶۷</ref> آنها را از جهنم بیرون نمی بریم. ایشان نخست دلیل جاودانگی عذاب را از آیات و روایات بیان میکند، آنگاه به تحلیل عقلی روی می‌آورد و در نهایت بر اساس مشی حکمت متعالیه از [[معاد]]، تحلیلی فلسفی ارائه می‌دهد و می‌گوید: اگر می‌گوییم خدا چنین کسی را به عذاب دائمی عذاب میکند، مانند این است که بگوییم خدا به آتش سوزندگی می‌دهد، نفس گناه عذاب است. بنابراین عذاب الهی به معنای انتقام گرفتن نیست، بلکه به معنای اثربخشی قابلیت و استعداد شخص گناهکار است. وانگهی اینکه اشکال کننده گفته، عذاب در صورتی رنج آور است که با طبع آدمی ناسازگار باشد؛ چه بسا اثر یک پدیده با طبع آدمی سازگار است، یعنی به سهولت از آن صادر می‌شود و قسری هم نیست، ولی آن اثر ناخوشایند و رنج آور است، مانند کسی که دچار کابوس می‌شود و طبع او به سهولت صورت‌های دهشتناک برای او پدید می‌آید و او از آنها رنج می‌برد. <ref>المیزان، ج ۱، صص ۴۱۲-۴۱۵</ref>

بنابراین، علامه فیلسوف، در زمینه طرح مباحث فلسفی نقل مباحث با هوشیاری برای دفاع از حریم وحی است. او هیچ گاه اصالت و اولویتی به مباحث علمی و فلسفی نمی‌دهد، از اصطلاحات آن در تفسیر استفاده نمی‌کند، گرچه در پرتو عقل و قواعد علمی، به رهیافت‌های خوبی اشاره میکند.