confirmed، مدیران
۳۷٬۲۱۴
ویرایش
بصره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
معنای لغوی بصره، زمین سخت، سنگلاخ و پرسنگریزه است. نام قدیمی آن منطقه، خریبه، تَدمُر و مؤتفکه بوده است. به کوفه و بصره، عراقین هم می‌گفتند. بصره در سال 14 هجری در زمان عمر بن خطاب بنا شد. بنای آن شش ماه قبل از کوفه بود. مدتی هم پایتخت امویان شد. لقب‌های قبة الاسلام و خزانة العرب هم به آن داده‌اند<ref> درباره بنای بصره و تاریخچه و جغرافیای آن ر. ک: «دایرة المعارف تشیع»، ج 3، ص 262 به بعد، عنوانِ «بصره»</ref>. | معنای لغوی بصره، زمین سخت، سنگلاخ و پرسنگریزه است. نام قدیمی آن منطقه، خریبه، تَدمُر و مؤتفکه بوده است. به کوفه و بصره، عراقین هم می‌گفتند. بصره در سال 14 هجری در زمان عمر بن خطاب بنا شد. بنای آن شش ماه قبل از کوفه بود. مدتی هم پایتخت امویان شد. لقب‌های قبة الاسلام و خزانة العرب هم به آن داده‌اند<ref> درباره بنای بصره و تاریخچه و جغرافیای آن ر. ک: «دایرة المعارف تشیع»، ج 3، ص 262 به بعد، عنوانِ «بصره»</ref>. | ||
=سابقه تاریخی بصره قبل از اسلام= | == سابقه تاریخی بصره قبل از اسلام == | ||
قبل از اسلام به آن منطقه الیصیر می‌گفتند. در زمان کلدانیان این شهر دارای نام‌هایی چون؛ تدمر و تروم و ترون بود. این نام‌ها برگرفته از زبان آرامی‌هاست که کلدانیان بر این شهر نهادند. | قبل از اسلام به آن منطقه الیصیر می‌گفتند. در زمان کلدانیان این شهر دارای نام‌هایی چون؛ تدمر و تروم و ترون بود. این نام‌ها برگرفته از زبان آرامی‌هاست که کلدانیان بر این شهر نهادند. | ||
در عهد کورش، عجم به قصد نابودی دولت کلدانی به عراق حمله برد و با تصرف شهرهای عراق دولت کلدانی حاکم بر عراق فرو پاشید. عجم بعد از تسلط بر عراق نام جدید (هستاباد اردشیر) را بر این شهر نهاد. بعد از حمله عجم به عراق به دلیل نبود دولتی مستقل و تاخت و تاز فارس‌ها و دولت روم، خرابی کامل بر شهر استیلا یافت؛ از این رو نام این شهر را الموتکفه نهادند<ref>صدرحاج سیدجوادی، احمد و کامران فانی و بها الدین خرمشاهی، دائره المعارف تشیع، ج۳، ص۲۶۲</ref>. | در عهد کورش، عجم به قصد نابودی دولت کلدانی به عراق حمله برد و با تصرف شهرهای عراق دولت کلدانی حاکم بر عراق فرو پاشید. عجم بعد از تسلط بر عراق نام جدید (هستاباد اردشیر) را بر این شهر نهاد. بعد از حمله عجم به عراق به دلیل نبود دولتی مستقل و تاخت و تاز فارس‌ها و دولت روم، خرابی کامل بر شهر استیلا یافت؛ از این رو نام این شهر را الموتکفه نهادند<ref>صدرحاج سیدجوادی، احمد و کامران فانی و بها الدین خرمشاهی، دائره المعارف تشیع، ج۳، ص۲۶۲</ref>. | ||
=تاریخچه بصره بعد از اسلام= | == تاریخچه بصره بعد از اسلام == | ||
مردم بصره در آغاز خلافت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، از پیروان [[عثمان]] بن عفان، خلیفه سوم، و از مخالفان [[امام علی]] (علیه السلام) بودند. از این جهت طلحه و زبیر و [[عایشه]] به بصره پناه بردند و توانستند مردم بصره را علیه امام بشورانند؛ که در نتیجه جنگ جمل در سال ۳۶ در حوالی همین شهر به راه افتاد. | مردم بصره در آغاز خلافت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، از پیروان [[عثمان]] بن عفان، خلیفه سوم، و از مخالفان [[امام علی]] (علیه السلام) بودند. از این جهت طلحه و زبیر و [[عایشه]] به بصره پناه بردند و توانستند مردم بصره را علیه امام بشورانند؛ که در نتیجه جنگ جمل در سال ۳۶ در حوالی همین شهر به راه افتاد. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۳: | ||
این شهر غیر از واقعه جمل و فاجعه کشتار ابن زیاد، حوادث فراوان دیگری نیز به خود دید که از جمله آنها می‌توان به قیام ابراهیم بن عبدالله بن حسن بن علی (علیه السلام) اشاره کرد. این قیام که در سال ۱۴۴ قمری روی داد به شهادت ابراهیم و تخریب سه هزار خانه و قطع صد هزار اصله نخل متعلق به [[علویان]] و شیعیان بصره انجامید. این جنایات توسط بنی عباس جهت انتقام از علویان صورت گرفت. در روایات مربوط به آخر الزمان، از غرق شدن کامل شهر بصره و عدم همراهی مردم این شهر با حضرت مهدی (علیه السلام) خبر داده شده است<ref>المعارف و المعاریف، ج۱؛ دایرة المعارف الشیعه العامه، ج۶</ref>. | این شهر غیر از واقعه جمل و فاجعه کشتار ابن زیاد، حوادث فراوان دیگری نیز به خود دید که از جمله آنها می‌توان به قیام ابراهیم بن عبدالله بن حسن بن علی (علیه السلام) اشاره کرد. این قیام که در سال ۱۴۴ قمری روی داد به شهادت ابراهیم و تخریب سه هزار خانه و قطع صد هزار اصله نخل متعلق به [[علویان]] و شیعیان بصره انجامید. این جنایات توسط بنی عباس جهت انتقام از علویان صورت گرفت. در روایات مربوط به آخر الزمان، از غرق شدن کامل شهر بصره و عدم همراهی مردم این شهر با حضرت مهدی (علیه السلام) خبر داده شده است<ref>المعارف و المعاریف، ج۱؛ دایرة المعارف الشیعه العامه، ج۶</ref>. | ||
=مذاهب شهر بصره= | == مذاهب شهر بصره == | ||
شیعه به معنای پیرو است که در ادبیات اسلامی بر پیروان علی (علیه السلام) و محبان آن حضرت اطلاق می‌شود، البته این واژه در قرون نخستین بر کسانی که به تقدم علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بر عثمان باور داشتند یا قائل به افضلیت علی (علیه السلام) بر خلفا بودند یا اطاعت و پیروی تام از ائمه می‌کردند نیز اطلاق می‌شد و گاه افرادی را شیعه می‌خواندند که جنبه لاهوتی به ائمه می‌دادند. مقاله حاضر در جستجوی شواهد و قرائنی است که نشان از وجود تشیع در بصره در قرن‌های اولیه اسلام (تا سال ۴۰۰ ق) دارد. مورخین عموما این شهر را عثمانی می‌دانند اما شواهد و قرائن فراوانی نشان می‌دهد که در سده‌های نخست قمری شیعیانی در این شهر سکونت داشته‌اند. به نظر نگارنده، حکم به عثمانی مذهب بودن عموم ساکنان بصره می‌تواند ناشی از تاثیر عثمانی‌ها بر تاریخ نگاری باشد<ref> ↑ پلا، شارل، الجاحظ فی البصره و البغداد و السامرا، ترجمه ابراهیم الکیلانی، ص۲۵۵</ref>. | شیعه به معنای پیرو است که در ادبیات اسلامی بر پیروان علی (علیه السلام) و محبان آن حضرت اطلاق می‌شود، البته این واژه در قرون نخستین بر کسانی که به تقدم علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بر عثمان باور داشتند یا قائل به افضلیت علی (علیه السلام) بر خلفا بودند یا اطاعت و پیروی تام از ائمه می‌کردند نیز اطلاق می‌شد و گاه افرادی را شیعه می‌خواندند که جنبه لاهوتی به ائمه می‌دادند. مقاله حاضر در جستجوی شواهد و قرائنی است که نشان از وجود تشیع در بصره در قرن‌های اولیه اسلام (تا سال ۴۰۰ ق) دارد. مورخین عموما این شهر را عثمانی می‌دانند اما شواهد و قرائن فراوانی نشان می‌دهد که در سده‌های نخست قمری شیعیانی در این شهر سکونت داشته‌اند. به نظر نگارنده، حکم به عثمانی مذهب بودن عموم ساکنان بصره می‌تواند ناشی از تاثیر عثمانی‌ها بر تاریخ نگاری باشد<ref> ↑ پلا، شارل، الجاحظ فی البصره و البغداد و السامرا، ترجمه ابراهیم الکیلانی، ص۲۵۵</ref>. | ||
چون می‌توان گفت آغاز و رشد شیعه امامی در بین قبائل عراق از نواحی بصره و کوفه و حله بوده است. در هر حال در بین قبایل مختلف گرایش به شیعه وجود داشته و عده زیادی از اهالی شهر دوستدار اهل‌بیت بوده‌اند. بصره امروز هم از جمله شهرهای شیعهنشین عراق می‌باشد، هر چند اقلیت‌های مذهبی دیگری نیز در این شهر زندگی می‌کنند؛ به هر حال درباره مذهب این شهر دو فرضیه قابل طرح و بررسی است: | چون می‌توان گفت آغاز و رشد شیعه امامی در بین قبائل عراق از نواحی بصره و کوفه و حله بوده است. در هر حال در بین قبایل مختلف گرایش به شیعه وجود داشته و عده زیادی از اهالی شهر دوستدار اهل‌بیت بوده‌اند. بصره امروز هم از جمله شهرهای شیعهنشین عراق می‌باشد، هر چند اقلیت‌های مذهبی دیگری نیز در این شهر زندگی می‌کنند؛ به هر حال درباره مذهب این شهر دو فرضیه قابل طرح و بررسی است: | ||
== عثمانی مذهب == | === عثمانی مذهب === | ||
در قرون نخستین این شهر عثمانی مذهب بوده و با امامت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) مخالفت می‌کرد<ref> متز، آدام، الحضاره الاسلامی فی القرن الرابع، ج۱، ص۷</ref>. | در قرون نخستین این شهر عثمانی مذهب بوده و با امامت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) مخالفت می‌کرد<ref> متز، آدام، الحضاره الاسلامی فی القرن الرابع، ج۱، ص۷</ref>. | ||
اصمعی معتقد است (البصره کلها عثمانیه)<ref>ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۷، ص۲۷۵</ref>. | اصمعی معتقد است (البصره کلها عثمانیه)<ref>ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۷، ص۲۷۵</ref>. | ||
| خط ۵۱: | خط ۴۷: | ||
شارل پلا معتقد است تا زمان مرگ عثمان در بصره شیعهای وجود نداشت. | شارل پلا معتقد است تا زمان مرگ عثمان در بصره شیعهای وجود نداشت. | ||
== شیعی مذهب == | === شیعی مذهب === | ||
با وجود حاکمیت حاکمان عثمانی این شهر نیز چون شهرهای دیگر شیعه داشته است. مقاله حاضر قصد ندارد وجود عثمانی مذهبان را در بصره نفی کند، بلکه همگام با مورخین معتقد است مذهب غالب در بصره عثمانی‌گری بوده است، اما در پی آن است با غبارروبی از فرضیه دوم بدون نظر به‌گونه‌های مختلف تشیع شواهد و قرائنی را ارائه نماید که از وجود تشیع در این شهر حکایت دارد. پیشینه تحقیق درباره این موضوع (تشیع بصره) کمتر کند و کاو شده و مطالبی هم که در منابع تاریخی آمده پراکنده و گاه مختصر است، البته کتاب‌هایی مستقل به این بحث پرداخته‌اند که شمارشان از انگشتان دست تجاوز نمی‌کند، از جمله: | با وجود حاکمیت حاکمان عثمانی این شهر نیز چون شهرهای دیگر شیعه داشته است. مقاله حاضر قصد ندارد وجود عثمانی مذهبان را در بصره نفی کند، بلکه همگام با مورخین معتقد است مذهب غالب در بصره عثمانی‌گری بوده است، اما در پی آن است با غبارروبی از فرضیه دوم بدون نظر به‌گونه‌های مختلف تشیع شواهد و قرائنی را ارائه نماید که از وجود تشیع در این شهر حکایت دارد. پیشینه تحقیق درباره این موضوع (تشیع بصره) کمتر کند و کاو شده و مطالبی هم که در منابع تاریخی آمده پراکنده و گاه مختصر است، البته کتاب‌هایی مستقل به این بحث پرداخته‌اند که شمارشان از انگشتان دست تجاوز نمی‌کند، از جمله: | ||
شارل پلا صفحاتی از کتاب الجاحظ فی البصره و بغداد و سامرا را به این مهم اختصاص داده است؛ کتاب پلا را دکتر ابراهیم الکیلانی به عربی ترجمه کرده و در سال ۱۴۰۶ق در بصره به زیور چاپ آراست. نوشتار دوم کتاب مختصر البصره فی نصرة الامام الحسین (علیه السلام) است که نزار منصوری تالیف کرده است. منصوری در کتاب خود، نیم‌نگاهی به تشیع بصره و نقش آنها در قیام عاشورا و خون‌خواهی سالار شهیدان دارد. این کتاب نیز در سال ۱۴۲۱ق در قم به چاپ رسید. گفتنی است در بعضی منابع سخن از کتبی به میان آمده که از تشیع بصره بحث کرده‌اند که متاسفانه به‌دلایل مختلفی در دسترس ما نیستند. <ref> کتاب پلا ترجمعه دکتر ابراهیم الکیلانی</ref> | شارل پلا صفحاتی از کتاب الجاحظ فی البصره و بغداد و سامرا را به این مهم اختصاص داده است؛ کتاب پلا را دکتر ابراهیم الکیلانی به عربی ترجمه کرده و در سال ۱۴۰۶ق در بصره به زیور چاپ آراست. نوشتار دوم کتاب مختصر البصره فی نصرة الامام الحسین (علیه السلام) است که نزار منصوری تالیف کرده است. منصوری در کتاب خود، نیم‌نگاهی به تشیع بصره و نقش آنها در قیام عاشورا و خون‌خواهی سالار شهیدان دارد. این کتاب نیز در سال ۱۴۲۱ق در قم به چاپ رسید. گفتنی است در بعضی منابع سخن از کتبی به میان آمده که از تشیع بصره بحث کرده‌اند که متاسفانه به‌دلایل مختلفی در دسترس ما نیستند. <ref> کتاب پلا ترجمعه دکتر ابراهیم الکیلانی</ref> | ||
=مسجد جامع قدیم بصره= | == مسجد جامع قدیم بصره == | ||
مسجد جامع قدیم بصره، یکی از مساجد بزرگ و مهم صدر اسلام در شهر زبیر امروزی، کنار جاده این شهر به بصره امروزی، در کشور عراق قرار دارد و در این مسجد مقام امام علی (علیه السلام) قرار دارد. | مسجد جامع قدیم بصره، یکی از مساجد بزرگ و مهم صدر اسلام در شهر زبیر امروزی، کنار جاده این شهر به بصره امروزی، در کشور عراق قرار دارد و در این مسجد مقام امام علی (علیه السلام) قرار دارد. | ||
بنای اولیه آن‌را عتبة بن غزوان، در سال ۱۴ ه. ق، از نی درست کرد. اما پس از یک یا دو سال، دچار آتش‌سوزی شد. به همین علت، ابوموسی اشعری، دوباره آن را با خشت ساخت. سپس زیاد بن ابی‌سفیان نیز در دوره ولایت خود بر عراق از سوی معاویه، در سال ۴۵ ه. ق، آن را با گچ و آجر، بازسازی کرد. <ref>.سامرائی، ابراهیم، تاریخ مساجد البصره، ص۱۵</ref> | بنای اولیه آن‌را عتبة بن غزوان، در سال ۱۴ ه. ق، از نی درست کرد. اما پس از یک یا دو سال، دچار آتش‌سوزی شد. به همین علت، ابوموسی اشعری، دوباره آن را با خشت ساخت. سپس زیاد بن ابی‌سفیان نیز در دوره ولایت خود بر عراق از سوی معاویه، در سال ۴۵ ه. ق، آن را با گچ و آجر، بازسازی کرد. <ref>.سامرائی، ابراهیم، تاریخ مساجد البصره، ص۱۵</ref> | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۰: | ||
زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مقام امام علی (بصره)» ج۲، ص۱۷۸</ref> | زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مقام امام علی (بصره)» ج۲، ص۱۷۸</ref> | ||
=اماکن دیدنی بصره= | == اماکن دیدنی بصره == | ||
== مسجد جامع بصره == | === مسجد جامع بصره === | ||
این مسجد به مسجد امام علی علیه‌السلام نیز شهرت دارد و نخستین مسجد ساخته شده در عراق است. حضرت علی علیه‌السلام پس از واقعه جمل در این مسجد نماز گزارد و درباره آن پیشگویی نمود که سیل عظیمی این مسجد را غرق خواهد کرد که صدها سال بعد این سیل به وقوع پیوست و این حادثه جزو غیب‌گویی‌های آن حضرت شمرده شد. امروزه از این مسجد تنها قسمتی از گلدسته و باروی آن باقی مانده است. | |||
این مسجد | |||
=== آرامگاه زید بن صوحان === | |||
او از یاران باوفای امیرالمؤمنین علیه‌السلام بود که در سال 36 هـ. ق در جنگ جمل به شهادت رسید و آرامگاهش در <big>کوت الزین</big> بصره قرار دارد. | او از یاران باوفای امیرالمؤمنین علیه‌السلام بود که در سال 36 هـ. ق در جنگ جمل به شهادت رسید و آرامگاهش در <big>کوت الزین</big> بصره قرار دارد. | ||
== قبر حسن بصری == | === قبر حسن بصری === | ||
او از تابعین و مشایخ معروف صوفیه است که سال 21 هـ. ق در مدینه به دنیا آمد و سال 110 هـ. ق در بصره درگذشت و بر قبر او بنای کهنی از قرن هفتم با گنبدی مخروطی قرار دارد. | او از تابعین و مشایخ معروف صوفیه است که سال 21 هـ. ق در مدینه به دنیا آمد و سال 110 هـ. ق در بصره درگذشت و بر قبر او بنای کهنی از قرن هفتم با گنبدی مخروطی قرار دارد. | ||
== آرامگاه ملاصدرا == | === آرامگاه ملاصدرا === | ||
صدرالدین شیرازی یکی از علمای برجسته شیعه و از فلاسفه معروف است که در حین سفر حج درگذشت و در یکی از اتاق‌های پیرامون قبر حسن بصری به خاک سپرده شد. | صدرالدین شیرازی یکی از علمای برجسته شیعه و از فلاسفه معروف است که در حین سفر حج درگذشت و در یکی از اتاق‌های پیرامون قبر حسن بصری به خاک سپرده شد. | ||
== قبر زبیر بن عوام == | === قبر زبیر بن عوام === | ||
زبیر بن عوام عمه‌زاده پیامبر صلی الله علیه و آله و یکی از رهبران جنگ جمل بود که به همراهی طلحه غائله جمل را برپا کرد، اما در میانه جنگ پشیمان شد و هنگام فرار از میدان جنگ به دست مردی به نام <big>ابن جرموز</big> به قتل رسید. حکومت عثمانی برای گور او که در بیابان بود ساختمانی ساخت که امروزه اطراف آن شهری به نام <big>الزبیر</big> ساخته شده است و این شهر تا بصره 30 کیلومتر فاصله دارد<ref> اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، 84</ref>. | |||
زبیر بن عوام عمه‌زاده پیامبر صلی الله علیه و آله و یکی از رهبران جنگ جمل بود که به همراهی طلحه غائله جمل را برپا کرد، اما در میانه جنگ پشیمان شد و هنگام فرار از میدان جنگ به دست مردی به نام <big>ابن جرموز</big> به قتل رسید. حکومت عثمانی برای گور او که در بیابان بود ساختمانی ساخت که امروزه اطراف آن شهری به نام <big>الزبیر</big> ساخته شده است و این شهر تا بصره 30 کیلومتر فاصله دارد | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||