پرش به محتوا

اراده الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۴ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۰ مارس ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
در تایید این دیدگاه، روایاتی نیز وارد شده و مورد استشهاد قرار گرفته است. از جمله از [[امام صادق (ع)]] نقل شده است که مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، سال ۱۳۹۸ هجری قمری، ص۱۴۷.</ref>همچنین روایتی از [[امام کاظم (ع)]] نقل شده است که حضرت اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، سال ۱۳۹۸هجری قمری، ص۱۴۷</ref> همچنین تعبیری از [[امام رضا (ع)]] به دست ما رسیده است که آن حضرت نیز مشیت و اراده الهی را از صفات فعلی خداوند دانسته است. <ref>شیخ صدوق، کتاب التوحید، سال ۱۳۹۸هجری قمری، ص۳۳۸.</ref>
در تایید این دیدگاه، روایاتی نیز وارد شده و مورد استشهاد قرار گرفته است. از جمله از [[امام صادق (ع)]] نقل شده است که مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، سال ۱۳۹۸ هجری قمری، ص۱۴۷.</ref>همچنین روایتی از [[امام کاظم (ع)]] نقل شده است که حضرت اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، سال ۱۳۹۸هجری قمری، ص۱۴۷</ref> همچنین تعبیری از [[امام رضا (ع)]] به دست ما رسیده است که آن حضرت نیز مشیت و اراده الهی را از صفات فعلی خداوند دانسته است. <ref>شیخ صدوق، کتاب التوحید، سال ۱۳۹۸هجری قمری، ص۳۳۸.</ref>


علامه طباطبایی نقل کرده است که افرادی چون[[ملاصدرا]]، اراده را از صفات ذاتی و عین ذات الهی شمرده‌اند.<ref>طباطبایی سید محمد حسین، نهایة‌الحکمة، قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۷۱.</ref>با این‌حال، مشهور فلاسفه مسلمان معتقدند که معنای اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال است که مطابق با نظام احسن یعنی بهترین جهان ممکن می‌باشد.<ref>طباطبایی سید محمد حسین، نهایة‌الحکمه قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۱و۳۶۲؛</ref> <ref>ربانی گلپایگانی علی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲</ref>.
علامه طباطبایی نقل کرده است که افرادی چون [[ملاصدرا]]، اراده را از صفات ذاتی و عین ذات الهی شمرده‌اند.<ref>طباطبایی سید محمد حسین، نهایة‌الحکمة، قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۷۱.</ref>با این‌حال مشهور فلاسفه مسلمان معتقدند که معنای اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال است که مطابق با نظام احسن یعنی بهترین جهان ممکن می‌باشد.<ref>طباطبایی سید محمد حسین، نهایة‌الحکمه قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۱و۳۶۲؛</ref> <ref>ربانی گلپایگانی علی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲</ref>.


بسیاری از متکلمان امامیه و نیز تمام معتزله معتقدند که اراده تکوینی خداوند، علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارد.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref> بر اساس این عقیده، اراده جزء صفات ذات شناخته می‌شود.<ref>حسن ‌بیگی علی، مجله کلام اسلامی، شماره 50، سال 1383 خورشیدی، مقاله اراده الهی، ص۱۰۷.</ref>اما [[اشاعره]] معقتدند که اراده از نظر معنایی غیر از علم، قدرت و دیگر صفات ذات خداوند است،<ref>ربانی گلپایگانی علی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref>ولی آن را صفتی ذاتی یا زاید بر ذات، اما قدیم و ازلی <ref>ر. ک، سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، سال ۱۳۸۸شمسی، ج۲، ص۲۵۱.</ref> می‌دانند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref>
بسیاری از متکلمان امامیه و نیز تمام معتزله معتقدند که اراده تکوینی خداوند، علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارد.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref> بر اساس این عقیده، اراده جزء صفات ذات شناخته می‌شود.<ref>حسن ‌بیگی علی، مجله کلام اسلامی، شماره 50، سال 1383 خورشیدی، مقاله اراده الهی، ص۱۰۷.</ref>اما [[اشاعره]] معقتدند که اراده از نظر معنایی غیر از علم، قدرت و دیگر صفات ذات خداوند است،<ref>ربانی گلپایگانی علی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref>ولی آن را صفتی ذاتی یا زاید بر ذات، اما قدیم و ازلی <ref>ر. ک، سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، سال ۱۳۸۸شمسی، ج۲، ص۲۵۱.</ref> می‌دانند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، سال ۱۳۹۲شمسی، ص۱۳۲.</ref>
خط ۲۰: خط ۲۰:
متکلمان مسلمان، خداوند را صاحب اراده دانسته و بر همین اساس او را مرید می‌خوانند، ولی در معنا‌شناسی آن نظرات متفاوتی دارند.  
متکلمان مسلمان، خداوند را صاحب اراده دانسته و بر همین اساس او را مرید می‌خوانند، ولی در معنا‌شناسی آن نظرات متفاوتی دارند.  
عده‌ای چون شیخ مفید، اراده الهی را در باره افعالش، همان افعال خودش و در باره  افعال مخلوقات، امر به ایجاد آن می‌دانند.<ref>شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، نشر داوری، سال ۱۳۷۱شمسی. ج۱، ص۵۸ </ref> <ref> بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم نشر مکتب مرعشی، سال 1398 هجری قمری، ج۱، ص۵۶ </ref> <ref>جوینی، عبدالملک، الارشاد إلی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، قم، یوسف، قاهره، نشر مکتبه الخانجی، سال 1399 هجری قمری، ج۱، ص۶۳ </ref> عده‌ای دیگر معتقدند، اراده الهی خشنودی و رضایت خداوند به فعلش می‌باشد. <ref>اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، قم، نشر جامعه مدرسین، سال 1416 هجری قمری، ج۲، ص3</ref>.
عده‌ای چون شیخ مفید، اراده الهی را در باره افعالش، همان افعال خودش و در باره  افعال مخلوقات، امر به ایجاد آن می‌دانند.<ref>شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، نشر داوری، سال ۱۳۷۱شمسی. ج۱، ص۵۸ </ref> <ref> بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم نشر مکتب مرعشی، سال 1398 هجری قمری، ج۱، ص۵۶ </ref> <ref>جوینی، عبدالملک، الارشاد إلی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، قم، یوسف، قاهره، نشر مکتبه الخانجی، سال 1399 هجری قمری، ج۱، ص۶۳ </ref> عده‌ای دیگر معتقدند، اراده الهی خشنودی و رضایت خداوند به فعلش می‌باشد. <ref>اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، قم، نشر جامعه مدرسین، سال 1416 هجری قمری، ج۲، ص3</ref>.
<ref>ابن سینا، الهیات شفا، قم، نشر مکتبه مرعشی، سال 1404 هجری قمری، ج۱، ص171</ref> برخی اراده خدا را به خشنودی و غضب او به طور مطلق تفسیر کردند.<ref>باقلانی، قاضی ابوبکر، تمهید الأوائل وتلخیص الدلائل، بیروت، نشر موسسه الکتب الثقافیه، تحقیق عماد الدین، ج۱، ص47.</ref> اما گروهی می‌گویند که اراده خداوند، علم او به مصلحت فعل یا همان «داعی» است. <ref>تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم، نشر شریف رضی، سال 1409 هجری قمری، ج۴، ص۱۳۴.</ref> <ref> علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، بیروت، نشر موسسه اعلمی، سال 1399 هجری قمری، ص288</ref>.جمعی اراده را امری عدمی‌ دانسته‌اند و آن را به مجبور و مغلوب نبودن خداوند معنا کرده‌اند.<ref>تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد، قم، نشر شریف مرتضی، سال 1409 قمری، ج۴، ص۱۲۹</ref> عده‌ای دیگر، اراده خداوند به فعل خویش را داعی و علم به مصلحت، و اراده خداوند به فعل غیر را امر به آن فعل دانسته‌اند.<ref>علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تهران، نشر دانشگاه تهران، سال 1388 هجری شمسی، ج۱، ص138.</ref> و اما بیشتر متکلمان مسلمان، اراده خداوند را علم او به نظام اصلح و عین قدرت و علمش در مرتبه ذات دانسته‌اند.<ref> ملاصدرا، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، قم، نشر مکتب مصطفوی، سال 1316 هجری قمری، ج۶، ص۳۱۶.</ref> <ref> ملاصدرا، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، قم، نشر مکتب مصطفوی، سال 1316 هجری قمری، ج۶، ص۳۳۳</ref>
<ref>ابن سینا، الهیات شفا، قم، نشر مکتبه مرعشی، سال 1404 هجری قمری، ج۱، ص171</ref> برخی اراده خدا را به خشنودی و غضب او به طور مطلق تفسیر کردند.<ref>باقلانی، قاضی ابوبکر، تمهید الأوائل وتلخیص الدلائل، بیروت، نشر موسسه الکتب الثقافیه، تحقیق عماد الدین، ج۱، ص47.</ref> اما گروهی می‌گویند که اراده خداوند، علم او به مصلحت فعل یا همان «داعی» است. <ref>تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم، نشر شریف رضی، سال 1409 هجری قمری، ج۴، ص۱۳۴.</ref> <ref> علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، بیروت، نشر موسسه اعلمی، سال 1399 هجری قمری، ص288</ref>.جمعی اراده را امری عدمی‌ دانسته‌اند و آن را به مجبور و مغلوب نبودن خداوند معنا کرده‌اند.<ref>تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد، قم، نشر شریف مرتضی، سال 1409 قمری، ج۴، ص۱۲۹</ref> عده‌ای دیگر اراده خداوند به فعل خویش را داعی و علم به مصلحت و اراده خداوند به فعل غیر را امر به آن فعل دانسته‌اند.<ref>علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تهران، نشر دانشگاه تهران، سال 1388 هجری شمسی، ج۱، ص138.</ref> و اما بیشتر متکلمان مسلمان اراده خداوند را علم او به نظام اصلح و عین قدرت و علمش در مرتبه ذات دانسته‌اند.<ref> ملاصدرا، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، قم، نشر مکتب مصطفوی، سال 1316 هجری قمری، ج۶، ص۳۱۶.</ref> <ref> ملاصدرا، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، قم، نشر مکتب مصطفوی، سال 1316 هجری قمری، ج۶، ص۳۳۳</ref>


== اراده تکوینی و اراده تشریعی ==
== اراده تکوینی و اراده تشریعی ==
اراده الهی به [[اراده تکوینی]] و [[اراده تشریعی]] تقسیم می‌شود.<ref>سبحانی جعفر، الاهیات، سال ۱۴۱۲ هجری قمری، ج۴، ص۱۲۶.</ref> در اراده تکوینی متعلق اراده در خارج و بدون دخالت یا وساطت اراده‌های دیگر محقق می‌شود، مثل اراده الهی در آفرینش موجودات یا اراده انسان در آشامیدن آب.<ref> مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، ص۲۹.</ref>بنابراین، اگر اراده الهی بر ایجاد چیزی تعلق بگیرد، آن را اراده تکوینی می‌گویند.<ref> مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، ص۲۹.</ref>
اراده الهی به [[اراده تکوینی]] و [[اراده تشریعی]] تقسیم می‌شود.<ref>سبحانی جعفر، الاهیات، سال ۱۴۱۲ هجری قمری، ج۴، ص۱۲۶.</ref> در اراده تکوینی متعلق اراده در خارج و بدون دخالت یا وساطت اراده‌های دیگر محقق می‌شود، مثل اراده الهی در آفرینش موجودات یا اراده انسان در آشامیدن آب.<ref> مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، ص۲۹.</ref>بنابراین اگر اراده الهی بر ایجاد چیزی تعلق بگیرد، آن را اراده تکوینی می‌گویند.<ref> مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، ص۲۹.</ref>
اما در اراده تشریعی، شخص یا اشخاص دیگری مامور به انجام اراده مرید می‌شوند، مثل اراده تشریعی خداوند به انجام نماز، روزه و سایر واجبات. در این فرض خداوند به طور مستقیم کاری را انجام نمی‌دهد، بلکه از بندگانش می‌خواهد تکالیفی را که بر عهده آنان قرار داده است، انجام دهند. و یا پدری به فرزندانش دستور می‌دهد تا فلان کار را برایش انجام دهند.<ref>مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱شمسی، ص۲۹</ref> <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۲.</ref> به تعبیر دیگر، در اراده تشریعی قانون گذار یا شارع اراده می‌کند که بندگان تکالیف صادره از سوی خداوند را با اختیار خود انجام دهند.
اما در اراده تشریعی، شخص یا اشخاص دیگری مامور به انجام اراده مرید می‌شوند، مثل اراده تشریعی خداوند به انجام نماز، روزه و سایر واجبات. در این فرض خداوند به طور مستقیم کاری را انجام نمی‌دهد، بلکه از بندگانش می‌خواهد تکالیفی را که بر عهده آنان قرار داده است، انجام دهند و یا پدری به فرزندانش دستور می‌دهد تا فلان کار را برایش انجام دهند.<ref>مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱شمسی، ص۲۹</ref> <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۲.</ref> به تعبیر دیگر در اراده تشریعی قانون گذار یا شارع اراده می‌کند که بندگان تکالیف صادره از سوی خداوند را با اختیار خود انجام دهند.
<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، سال 1389 شمسی، ص۱۴۲.</ref> لازم به ذکر است که در منابع مختلف اسلامی در‌این‌باره مباحث مفصلی مطرح شده است.<ref> ر. ک، نسفی عبدالرحمان، شرح عقائد، زاهدان، نشر مکتبه الاسلامیه، ج۱، ص105.</ref> <ref>ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، قم، نشر موسسه تحیقاتی سیدالشهداء، سال 1368 شمسی، ج۱، ص۷۸.</ref> <ref>اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، قم، نشر جامعه مدرسین، سال 1416 هجری قمری، ج۱، ص12</ref>
<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، سال 1389 شمسی، ص۱۴۲.</ref> لازم به ذکر است که در منابع مختلف اسلامی در‌این‌باره مباحث مفصلی مطرح شده است.<ref> ر. ک، نسفی عبدالرحمان، شرح عقائد، زاهدان، نشر مکتبه الاسلامیه، ج۱، ص105.</ref> <ref>ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، قم، نشر موسسه تحیقاتی سیدالشهداء، سال 1368 شمسی، ج۱، ص۷۸.</ref> <ref>اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، قم، نشر جامعه مدرسین، سال 1416 هجری قمری، ج۱، ص12</ref>


خط ۳۰: خط ۳۰:
با توضیحاتی که درباره اراده تکوینی و تشریعی داده شد، متوجه تفاوت آنها از هم می‌شویم.
با توضیحاتی که درباره اراده تکوینی و تشریعی داده شد، متوجه تفاوت آنها از هم می‌شویم.
1. متعلق اراده تکوینی، فعل شخص اراده کننده است؛ اما متعلق اراده تشریعی فعل شخص دیگر است. <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۳</ref>
1. متعلق اراده تکوینی، فعل شخص اراده کننده است؛ اما متعلق اراده تشریعی فعل شخص دیگر است. <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۳</ref>
2.در اراده تکوینی، تخلف رخ نخواهد داد و مراد به طور حتم واقع می‌شود، اما در اراده تشریعی هیچ گونه اجباری مبنی بر انجام فعل وجود ندارد و می‌توان خواسته مرید را انجام نداد.<ref>ر. ک، مشکینی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱شمسی، ص۲۹؛</ref> <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۲ و۱۸۳</ref>
2.در اراده تکوینی تخلف رخ نخواهد داد و مراد به طور حتم واقع می‌شود، اما در اراده تشریعی هیچ گونه اجباری مبنی بر انجام فعل وجود ندارد و می‌توان خواسته مرید را انجام نداد.<ref>ر. ک، مشکینی، اصطلاحات الاصول، سال ۱۳۷۱شمسی، ص۲۹؛</ref> <ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۲ و۱۸۳</ref>
3.متعلق اراده تشریعی بر خلاف اراده تکوینی، افعال اختیاری است.<ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۳.</ref>
3.متعلق اراده تشریعی بر خلاف اراده تکوینی، افعال اختیاری است.<ref>موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، سال ۱۳۸۰شمسی، ج۱، ص۱۸۳.</ref>


Writers، confirmed، مدیران
۸۷٬۹۸۰

ویرایش