معتزله: تفاوت میان نسخه‌ها

شکل‌گیری اولیه معتزله که خرد‌گرایی اساس بنای فکری آنان است، به دوره [[بنی‌امیه|بنی‌امیه]] و در زمان حکومت [[عبدالملک مروان]] در سال‌های 65 تا 84 هجری قمری بر‌می‌گردد.

معتزلیان از همان ابتدا به [[عدلیه]] یا اصحاب العدل مشهور شدند. آن‌ها بندگان را در باره اعمال‌شان، فاعل‌مختار مى‌دانستند. به همین دلیل، به [[قَدَریه]] نیز مشهور شدند. یکی از اصول مورد بحث مسلمانان صدر اسلام، اصلی به نام[[منزلة بین المنزلتین]] بود که معتزله آن را مطرح کردند. طرح این اصل به دنبال دو عقیده متضاد بود که قبلًا در جهان اسلام راجع به [[کفر]] و [[ایمان]] فسّاق پدید آمد. [[خوارج]] برای اولین بار این عقیده را مطرح کردند که مرتکبان گناه کبیره کافر‌اند. در برابر خوارج گروهی به نام [[مرجئه]] پدید آمدند. در نگاه ایشان چون عقیده و ایمان امری قلبی است، بنابراین، ارتکاب فسق و گناه کبیره، موجب کفر نخواهد شد. پس مانعی ندارد که شخص ایمان داشته باشد و همزمان از وی گناه کبیره هم سر بزند، چون ایمان امری قلبی است. جدای از آن دو گروه، گروه دیگری به نام [[معتزله]] به وجود آمدند که عقیده میانه‌ای داشتند و می‌گفتند که مرتکب کبیره نه مؤمن است و نه کافر، بلکه در برزخی به نام منزلة بین المنزلتین قرار می‌گیرد.<ref>مطهری مرتضی، مجموعه آثار، نشر صدرا، سال 1389 شمسی، ج 3 ص 76 و 77  با تصرف در عبارت.</ref>

معروف است اول شخصی که عقیده «منزلة بین المنزلتین» را ابراز کرد، [[واصل بن عطاء]] شاگرد [[حسن بصری]] بود. روزی واصل در محضر استادش نشسته بود که مسئله مورد اختلاف خوارج و مرجئه مورد بحث قرار گرفت. قبل از آن‌که حسن بصری پاسخ بدهد، واصل گفت به عقیده من اهل کبائر فاسق‌اند نه کافر. سپس از جمعیت جدا شد (بنا بر نقلی حسن بصری او را اخراج کرد) و همراه با پیروانش در گوشه‌ای به تبلیغ عقیده خود پرداخت و شاگرد و برادر زنش عمرو بن عبید نیز به او ملحق شد. در این لحظه حسن بصری گفت: اعتزل عنّا یعنی واصل از ما کناره‌گیری کرد و نیز مردم گفتند: اعتزلا قول الامّة یعنی واصل و عمرو بن عبید از قول همه امّت جدا شدند (و قول سومی اختراع کردند.)<ref>مطهری مرتضی، مجموعه آثار، نشر صدرا، سال 1389 خورشیدی، ج 3 ص 76 و 77 با تغییرات در عبارات</ref> و در نقلی دیگر نوشته‌اند که چون واصل بن عطا و شاگردان و پیروانش پس از ابراز نظریه منزله بین المنزلتین از مجلس درس حسن بصرى فاصله گرفتند، به این نام(معتزله) مشهور شدند. <ref> سبحانی جعفر، ملل و نحل، ج ۳، ص ۱۵۵- ۱۶۳.</ref> و باز آورده‌اند که طرح مباحث عقل‌گرایانه موجب شد تا واصل بن عطاء از حلقه درس حسن بصری جدا شود(اعتزال جوید) و خود در کناری حلقه درسی دیگری تشکیل دهد به همین دلیل این مکتب را مکتب اعتزال (مکتبی که از جمعی جدا شده و عزلت جسته‌اند) نامیدند.<ref>ر ک، سید مرتضی، امالی، ج ۱، ص ۱۱۵.</ref>