محقق سبزواری: تفاوت میان نسخه‌ها

| محل درگذشت = ق

| شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |[[محقق خوانساری]] |سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی |[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندی اصفهانی]] }}

'''محمدباقر سبزواری'''، مشهور به محقق سبزواری از حکما و مجتهدین بزرگ [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری است. نام او در کتب فقهیه زیاد برده می‌شود و کتاب معروف او در [[فقه]]، یکی به نامه «ذخیره» و دیگری به نام [[کفایه]] است و چون فیلسوف هم بوده است، بر الهیات شفای [[ابوعلی سینا]] حاشیه نوشته و درسال 1090 هجری درگذشته است. محقق سبزواری نزد [[شیخ بهائی]] و [[محمد تقی مجلسی|مجلسی اول]] تحصیل کرده است. او در دوران [[صفویه]] در کمال احترام و اکرام می‌زیست و بر اقران و امثال مقدم بود.

«محمدباقر» فرزند محمد مؤمن خراسانی، در سال (۱۰۱۷ هـ. ق) در روستای «نامن» از توابع شهرستان [[سبزوار]] پا به عرصه وجود نهاد. وی پس از رحلت پدرش، به [[اصفهان]] آمد و در آنجا مسکن گزید.

میرزا جعفر سبزواری اصفهانی که فقیهی زاهد و مدرسی توانا و از فحول دانشمندان اصفهان بوده و منصب [[شیخ الاسلامی‌‌‌]] اصفهان در اعقاب او به مدت بیش از دو قرن تداوم داشته و در جنب [[مسجد]] حکیم اصفهان مدفون است.

میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام عالم جلیل‌القدری که شیخ الاسلامی‌‌‌ اصفهان را به عهده داشته است. وی از علما و مجتهدین متنفذ اصفهان در قرن دوازدهم بوده و تألیفاتی نیز از خود به جای گذاشته و در (۱۱۸۱ هـ. ق) درگذشته است<ref> ریشه و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، ج ۱، ص ۴۵۱</ref>.

الف. استادانی که وی از آنها اجازه [[اجتهاد]] و نقل حدیث دریافت نموده است عبارتند از:

# علامه [[محمدتقی مجلسی]] (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ. ق)

# قاضی معزالدین حسین

# [[شیخ بهایی]] (۹۵۳ـ۱۰۳۰ هـ. ق)

# [[میرابوالقاسم فندرسکی]] (۹۷۰ـ۱۰۵۰ هـ. ق)

# سید حسین بن حیدر عاملی

# نورالدین علی بن حسین بن ابی الحسن عاملی

# سید شرف الدین علی بن حجت شولستانی

# حسین بن حیدر قمر کرکی (متوفی ۱۰۴۱ هـ. ق)

# ملا حسن علی شوشتری (متوفی ۱۰۷۵ هـ. ق) صاحب التبیان

ب. این [[فقیه]] بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آنها عبارتند از:

# [[محقق خوانساری]]<ref> روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ فوائدالرضویه، ص ۴۲۶؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۲</ref>. (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ هـ. ق)؛ وی حسین بن جمال الدین محمد خوانساری، شوهرخواهر محقق سبزواری است که تألیفات بسیار دارد و از شاگردان برجسته محقق سبزواری است.

از محقق سبزواری آثار بسیاری به دو زبان عربی و فارسی به جا مانده است که در این میان چند اثر از وی در بین عالمان و فقیهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در این جا به آثار وی اشاره می‌‌‌کنیم:

# کفایه الاحکام: <ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۲</ref> کتابی است فقهی که همه ابواب فقه را شامل می‌‌‌شود.

# ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد: <ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۱</ref> کتابی است فقهی که از باب طهارت تا پایان بحث حج را شامل می‌‌‌شود. این کتاب شرح کتاب «ارشاد الاذهان» علامه حلی است.

# حاشیه علی مسالک الافهام از [[شهید ثانی]]. <ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۳</ref>

# خلافیه: <ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref> این کتاب به فارسی در عبادات نوشته شده است و نویسنده انگیزه تألیف این کتاب را رغبت مردم به امور دینی ذکر می‌‌‌کند.

# رساله فی تحریم الغناء: <ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۴ و ۲۴۳</ref> این رساله درباره‌ی غنا و موسیقی است و محقق سبزواری در این کتاب همه آیات و [[روایات]] را که از اصحاب [[ائمه اطهار(ع)|ائمه اطهار(علیه‌السلام)]]، در تحریم و منع غنا وارد شده، آورده است.

# رساله‌ای در فقه: <ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۲۸۰</ref> محقق این رساله را برای شاه عباس دوم نوشته است و همه ابواب فقه را دربرمی‌‌‌گیرد.

# رساله عملیه: <ref> الذریعه، ج ۱۱، ص ۲۱۳</ref> این رساله در شناخت [[احکام شرعی]] ضروری تألیف شده است.

# رساله‌ای در [[نماز جمعه]]: <ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ج ۱، رسول جعفریان، ص ۳۰۸</ref> این کتاب به فارسی نوشته شده است. محقق سبزواری رساله‌ای نیز به عربی به نام «رساله فی صلاه الجمعه» دارد.

# [[مناسک حج]]. <ref> الذریعه، ج ۲۲، ص ۲۵۶</ref>

# رساله‌ای در [[نماز]] و [[روزه]]. <ref> ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵</ref>

# رساله فی الغسل. <ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۵۴</ref>

# رساله فی مقدمه الواجب. <ref> الذریعه، ج ۲۲، ص ۱۰۵</ref>

# رساله فی تحدید النهار الشرعی. <ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>

# رساله فی فضیله المتعه. <ref> أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۵۰؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵</ref>

# کفایة الفقه: <ref>مفاخر اسلام، ج ۸، ص ۲۸۱</ref> این کتاب شامل حدود سی هزار بیت است که آن را به عنوان بقیه «ذخیره» نوشته است.

# حاشیه علی شرح الاشارات: <ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۰؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴</ref> این کتاب حاشیه بر شرح اشارات است که تألیف آن در دوازده ذی القعده (۱۰۷۵ هـ. ق) به پایان رسیده است.

# حاشیه علی الشفاء. <ref> ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴</ref>

# مفاتیح النجات عباسی. <ref> الذریعه، ج ۲۱، ص ۳۰۸؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، نجف لک‌زایی، ص ۶۱</ref>

# جامع الزیارات عباسی: <ref>ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲</ref> این کتاب به تقاضای شاه عباس دوم نوشته شده و دارای نه فصل است.

# روضة الانوار عباسی: <ref>ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲</ref> این اثر را محقق سبزواری به درخواست شاه عباس دوم در سال (۱۰۷۳ هـ. ق) در یک مقدمه و دو بخش نگاشته است. در مقدمه به علل احتیاج افراد به پادشاهان و عوامل دوام و زوال حکومت پادشاهان اشاره می‌‌‌کند.

# شرح حدیث برّ الوالدین. <ref> طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۲</ref>

# اختیارات ایام: <ref> الذریعه، ج ۱۳، ص ۱۹۰</ref> این اثر تحقیقی است در مورد ایام مبارک و مسعود و روزهای نحس از ماه‌های اسلامی‌‌‌ و رومی‌‌‌ و فارسی قدیم که در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه تألیف شده و هر کدام مشتمل بر چند فصل و مبحث است.

# شرح زبدة الاصول: <ref> اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۳</ref> این کتاب شرح بر «زبدة الاصول» شیخ بهایی است.

# الرد علی رساله شبهة الاستلزام: <ref> ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref> این اثر در پاسخ به انتقادات محقق خوانساری بر رساله محقق سبزواری در مورد شبهه استلزام است.

# شرح توحید صدوق. <ref> الذریعه، ج ۱۰، ص ۱۹۸</ref>

در دوران سلاطین صفویه، مشاغل نامبرده از طرف پادشاهان، به بزرگان، علماء، فقها و مجتهدین رسما واگذار مى‌شد و هر یک از دانشمندان و علماء که بدین مناصب معین مى‌شدند، بر طبق قوانین و مقررات جاریه مملکت و دستورات شرع مطهر به وظایف خود قیام مى‌نمودند.

محقق سبزوارى پس از این که از محضر علمایى همانند [[ملا محمدتقی مجلسی|مجلسى اول(ملا محمدتقى)]]، شیخ بهائى، [[میرزا عبدالله افندی|میرفندرسکى]]، ملا حسنعلى شوشترى و سایر علماء کسب فیض نمود، خود یکى از اعاظم بزرگ وقت شد و تدریس مدرسه ملا عبداللّه شوشترى را به وى تفویض کردند و چنانکه گفته شد، به منصب شیخ الاسلامى منصوب گردید. <ref>مشاهیر و دانشمندان اسلام، ترجمه الکنى والالقاب، مترجم محمدجواد نجفى، چاپ اسلامیه، تهران، ص۱۹۲</ref>

اولاد و اعقاب محقق سبزوارى، پس از آنکه وى به مقام شیخ الاسلامى رسید، به خاندان شیخ الاسلام شهرت یافتند و ظاهرا نیز خود آنان هم این عنوان را مى‌پسندیدند و برخى از آنها با وجود این که منصب شیخ الاسلامى را نداشتند، باز به همین عنوان شهرت دارند. مانند: میرزا جعفر، فرزند محقق سبزوارى و دیگران و اما شکایت میرزا رحیم خوانسارى نسبت به منصب شیخ الاسلامى و قبول آن از طرف نادر نیز، جهت شکستن قدرت روحانیت شیعه بوده که امامت جمعه و شیخ الاسلامى، یعنى دو منصب با نفوذ در یک خاندان نباشد که قدرت مخالفت با دستگاه را داشته باشد.

از وقتى که گرفتن شناسنامه در ایران رواج یافت، عموم افراد این سلسله، کلمه [[شیخ الاسلام]] را نام خانوادگى خود قرار دادند و این شهرت عنوان قانونى پیدا کرد. برخى دیگر نیز سبزوارى را جهت نام خانوادگى انتخاب کردند. <ref>زندگی‌نامه علامه مجلسى، ج۱، ۲۹۳ و ۲۹۴</ref>

[[پیغمبر اکرم (ص)]] براى شهرها و نواحى، از طرف خود کسى را که شایستگى امامت داشت، معین مى‌فرمود که با مردم [[نماز جماعت]] به جاى آوردند و تفاوت نمى‌کرد در نمازهاى یومیه و نماز جمعه و عیدین. پس از رحلت آن حضرت، [[خلفا]] نیز همین سنت را پیروى کردند. این حالت در زمان خلفاء [[بنى‌امیه]] و [[بنى‌عباس]] که سعى داشتند ظاهر [[اسلام]] را رعایت کنند نیز ادامه داشت. سلاطین [[عثمانى]] نیز، براى شهرها [[امام جماعت]] و مؤذن و خطیب معین مى‌کردند و جهت آنان حقوق و شهریه در نظر مى‌گرفتند.

در مملکت ایران پس از روى کار آمدن سلاطین [[صفویه|صفوى]] و رسمیت یافتن مذهب شیعه، در زمان شاه طهماسب به دستور [[محقق کرکی|محقق کرکى]] که از قائلین به وجوب عینى نماز جمعه بود و خود آن را در [[نجف]] در مسجدى که امروز به نام «مسجد طریحى» نامیده مى‌شود، اقامه مى‌کرد. براى شهرها جهت اقامه نماز جمعه و رسیدگى به امور دینى مردم، کسانى را معین نمود که به نام امام جمعه معروف شد. این منصب یعنى امامت جمعه از این تاریخ از مناصب روحانى دولتى گردید.  

[[شیخ حر عاملی]] درباره محقق سبزواری می‌نویسد:

 

مولانا محمد باقر بن محمد مومن خراسانی سبزواری، دانشمند فاضل، محقق، متکلم، حکیم، فقیه و محدث جلیل‌القدر. <ref>أمل الآملی، ج2، ص 250</ref>