۸۷٬۷۷۵
ویرایش
ابن ندیم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رده:عالمان اهل‌سنت' به 'رده:عالمان اهل سنت') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''ابن‌ندیم''' کتاب‌شناس، [[فهرست نگار|فهرست‌نگار]] و محقق بغدادی سده چهارم هجری است. از زندگی و فعالیت‌های علمی ابن‌ندیم اطلاع چندانی در دست نیست زیرا نویسندگان و [[تذکره نویسان|تذکره‌نویسان]] پس از او شاید به سبب اختلافات عقیدتی و مذهبی توجه چندانی به او نداشتهاند. | '''محمد‌بن اسحاق معروف به ابن‌ندیم''' کتاب‌شناس، [[فهرست نگار|فهرست‌نگار]] و محقق بغدادی سده چهارم هجری است. از زندگی و فعالیت‌های علمی ابن‌ندیم اطلاع چندانی در دست نیست زیرا نویسندگان و [[تذکره نویسان|تذکره‌نویسان]] پس از او شاید به سبب اختلافات عقیدتی و مذهبی توجه چندانی به او نداشتهاند. | ||
وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه‌ها مثل [[ادبیات عرب]] و [[علوم اوائل]] به ویژه [[فلسفه]] و تاریخ فلسفه صاحب‌نظر بوده است. | وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه‌ها مثل [[ادبیات عرب]] و [[علوم اوائل]] به ویژه [[فلسفه]] و تاریخ فلسفه صاحب‌نظر بوده است. | ||
کتاب [[الفهرست | کتاب وی [[الفهرست]] است که گنجینه‌ای شامل تمام کتب مؤلفه و منقوله عالم اسلامی تا اواخر قرن چهارم و همچنین شرح حال مؤلفین و نقله و بسی فواید دیگر چون تفصیل [[ادیان|ادیان]] و [[مذاهب]] گذشتگان و ملل و نحل سالفه است. | ||
== زندگی‌نامه ابن‌ندیم == | == زندگی‌نامه ابن‌ندیم == | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
همچنین شواهدی چون نپرداختن ابن‌ندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به مذاهب و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، می‌تواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند. | همچنین شواهدی چون نپرداختن ابن‌ندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به مذاهب و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، می‌تواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند. | ||
از سوی دیگر علاقه ابن‌ندیم به علوم اوائل و دوستی وی با عالمان [[مسیحی]] [[بغداد]] <ref>"علم ابن الندیم بالیهودیه و النصرانیه"، ج۸، ص۸۴-۱۱۳؛ ج۱۰، ص۱۵۶-۱۸۳</ref> و شناخت درخور ستایش او از وضعیت [[بین النهرین]] پیش از [[اسلام]] شاید بتواند شاهدی برای انتساب او به اقوامی باشد که قبل از | از سوی دیگر علاقه ابن‌ندیم به علوم اوائل و دوستی وی با عالمان [[مسیحی]] [[بغداد]] <ref>"علم ابن الندیم بالیهودیه و النصرانیه"، ج۸، ص۸۴-۱۱۳؛ ج۱۰، ص۱۵۶-۱۸۳</ref> و شناخت درخور ستایش او از وضعیت [[بین النهرین]] پیش از [[اسلام]] شاید بتواند شاهدی برای انتساب او به اقوامی باشد که قبل از ظهور اسلام در بین النهرین ساکن بودند، چنانکه نام پدر و جدش ـ اسحاق ـ و کنیه‌‌های خود او و پدرش ـ ابوالفرج و ابویعقوب ـ به این احتمال قوت می‌بخشد. | ||
== ولادت ابن‌ندیم == | == ولادت ابن‌ندیم == | ||
باتوجه به اینکه در خود الفهرست همواره از وی با عنوان محمد بن اسحاق الندیم یاد می‌شود و هچنین [[منابع رجالی]] و تاریخی غالباً نام او را به همین صورت یا به صورت <big>ابن‌الندیم</big> ضبط کرده‌اند، <ref>شیخ طوسی، ص۴۱، ص۶۸، جاهای مختلف؛ نجاشی، ص۱۱۴؛ ابن شهر آشوب، ص۱۴۳؛ فقطی، ج۱، ص۷، ۸، ۹؛ ابن ابی اصیبعه، ج۱، ص۵۷، ص۲۸۷</ref> می‌توان گفت که <big>ندیم</big> لقب پدر او بوده است، اما علت این نام‌گذاری معلوم نیست. | باتوجه به اینکه در خود الفهرست همواره از وی با عنوان محمد بن اسحاق الندیم یاد می‌شود و هچنین [[منابع رجالی]] و تاریخی غالباً نام او را به همین صورت یا به صورت <big>ابن‌الندیم</big> ضبط کرده‌اند، <ref>شیخ طوسی، ص۴۱، ص۶۸، جاهای مختلف؛ نجاشی، ص۱۱۴؛ ابن شهر آشوب، ص۱۴۳؛ فقطی، ج۱، ص۷، ۸، ۹؛ ابن ابی اصیبعه، ج۱، ص۵۷، ص۲۸۷</ref> می‌توان گفت که <big>ندیم</big> لقب پدر او بوده است، اما علت این نام‌گذاری معلوم نیست. | ||
از محل تولد ابن‌ندیم نیز اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که در [[بغداد]] می‌زیسته و مدتی در | از محل تولد ابن‌ندیم نیز اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که در [[بغداد]] می‌زیسته و مدتی در موصل اقامت داشته است. <ref> ابن ندیم، ص۹۴، ص۱۸۱</ref> | ||
در مورد تاریخ تولد ابن‌ندیم گزارشی که خود او در الفهرست <ref> ابن ندیم، ص۲۹۵</ref> درباره ملاقاتش با فقیه خارجی، ابوبکر بردعی در ۳۴۰ق به دست داده، تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که ابن‌ندیم از آثار و عقاید بردعی در این دیدار گردآوری کرده می‌توان دریافت که وی در زمان ملاقات از بلوغ علمی برخوردار بوده است و در حدود سی تا چهل ساله بوده است. | در مورد تاریخ تولد ابن‌ندیم گزارشی که خود او در الفهرست <ref> ابن ندیم، ص۲۹۵</ref> درباره ملاقاتش با فقیه خارجی، ابوبکر بردعی در ۳۴۰ق به دست داده، تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که ابن‌ندیم از آثار و عقاید بردعی در این دیدار گردآوری کرده می‌توان دریافت که وی در زمان ملاقات از بلوغ علمی برخوردار بوده است و در حدود سی تا چهل ساله بوده است. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
اختلاف نظری که در مورد مذهب ابن‌ندیم دیده می‌شود از تشتت و گوناگونی آرای وی در الفهرست ریشه می‌گیرد. قرائن موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال و مکتب [[معتزله]] دلالت دارد. از آن جمله است: | اختلاف نظری که در مورد مذهب ابن‌ندیم دیده می‌شود از تشتت و گوناگونی آرای وی در الفهرست ریشه می‌گیرد. قرائن موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال و مکتب [[معتزله]] دلالت دارد. از آن جمله است: | ||
نقل اظهارات معتزله درباره [[ | نقل اظهارات معتزله درباره [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه)]] به عنوان سرچشمه اندیشه اعتزال. <ref>ابن ندیم، ص۲۰۲</ref> | ||
تقسیم معتزله به ۲ گروه مخلص و بدعت‌گذار. <ref>ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref> | تقسیم معتزله به ۲ گروه مخلص و بدعت‌گذار. <ref>ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref> | ||
اطلاق عنوان اهل العدل و التوحید بر معتزله. <ref> ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref> و در مقابل، [[حشویه]] بر [[اهل سنت|اهل‌سنت]]؛ <ref>ابن ندیم، ص ۲۸۷</ref> | اطلاق عنوان اهل العدل و التوحید بر [[معتزله]]. <ref> ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref> و در مقابل، [[حشویه]] بر [[اهل سنت|اهل‌سنت]]؛ <ref>ابن ندیم، ص ۲۸۷</ref> | ||
ذکر [[ابوالحسن اشعری]] در بخش متکلمان [[مجبّره]] و حشویه. <ref>ابن ندیم، ص ۲۳۱</ref> | ذکر [[ابوالحسن اشعری]] در بخش متکلمان [[مجبره|مجبّره]] و [[حشویه]]. <ref>ابن ندیم، ص ۲۳۱</ref> | ||
== دلایل شیعه بودن ابن‌ندیم == | == دلایل شیعه بودن ابن‌ندیم == | ||
نظر به اینکه او از برخی [[امامان شیعه]] و فرزندانشان با جمله علیه‌السلام یاد کرده <ref>ابن ندیم، ص۹۵، ۱۲۰، ۲۵۲</ref> و [[اهل بیت]] پیامبر(صلی الله علیه) را همچون فردی شیعی می‌ستاید <ref> ابن ندیم، ص ۱۹۷، ۲۷۶</ref> و برای | نظر به اینکه او از برخی [[امامان شیعه]] و فرزندانشان با جمله علیه‌السلام یاد کرده <ref>ابن ندیم، ص۹۵، ۱۲۰، ۲۵۲</ref> و [[اهل بیت]] پیامبر(صلی الله علیه) را همچون فردی شیعی می‌ستاید <ref> ابن ندیم، ص ۱۹۷، ۲۷۶</ref> و برای شیخین، دیگر [[خلفا]] و کسانی چون [[طلحه]]، [[زبیر]] و [[عایشه]] تعبیر رضی اللـه عنه را به کار نمی‌‌برد، <ref> ابن ندیم، ص ۲۷، ۱۱۵، ۱۳۶</ref> می توان گفت که شیعی مذهب بوده است. | ||
باید افزود که از عبارت | باید افزود که از عبارت ترضیه (رضی الله عنه) که در برخی موارد در کتاب الفهرست چاپی <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۵، ۱۴۶، ۲۲۴، ۲۵۱</ref> برای [[عمر بن خطاب]] و دیگران دیده می‌شود، در نسخه‌‌های اصلی آن اثری نیست، از این رو می‌توان دریافت که این تعابیر توسط ناسخان اضافه شده است. | ||
قرائن دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | قرائن دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | ||
* ذکر تعبیر خاصه برای | * ذکر تعبیر خاصه برای شیعیان و عامه برای اهل‌سنت؛ <ref> ابن ندیم، ص ۲۴۶، ۲۸۷، ۲۸۹</ref> | ||
* نقل روایتی از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی بن ابی طالب|علی(علیه‌السلام)]] [[معجزه]] پیامبر(صلی الله علیه) بوده است. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | * نقل روایتی از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی بن ابی طالب|علی(علیه‌السلام)]] [[معجزه]] پیامبر(صلی الله علیه) بوده است. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | ||
* حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی می‌داند. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | * حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی می‌داند. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | ||
* ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[ | * ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق(علیه‌السلام)]] گروید. <ref>ابن ندیم، ص ۲۲۳-۲۲۴</ref> | ||
* رجال‌نویسان اهل‌سنت همواره بر گرایش ابن‌ندیم به [[تشیع]] و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند. <ref> یاقوت، ص۱۸-۱۷؛ تاریخ الاسلام</ref> | * رجال‌نویسان اهل‌سنت همواره بر گرایش ابن‌ندیم به [[تشیع]] و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند. <ref> یاقوت، ص۱۸-۱۷؛ تاریخ الاسلام</ref> | ||
* لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره گرفته‌‌اند، او را از جمله رجال امامیه محسوب نداشتهاند. <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> | * لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره گرفته‌‌اند، او را از جمله رجال امامیه محسوب نداشتهاند. <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> | ||
== آثار ابن‌ندیم == | == آثار ابن‌ندیم == | ||
ابن‌ندیم آثار زیادی نوشته‌است ولی مهمترین اثر او که شهرت جهانی دارد [[کتاب الفهرست]] است. از دیگر آثار او کتاب الاوصاف و التشبیهات است. شهرت او بیشتر به خاطر کتاب الفهرست او است. | ابن‌ندیم آثار زیادی نوشته‌است ولی مهمترین اثر او که شهرت جهانی دارد [[الفهرست|کتاب الفهرست]] است. از دیگر آثار او کتاب الاوصاف و التشبیهات است. شهرت او بیشتر به خاطر کتاب الفهرست او است. | ||
الفهرست در سال ۳۷۷ هـ. ق (۹۸۷ میلادی) به انجام رسید و احتمالاً پس از آن نیز ابن‌ندیم اطلاعاتی را بر آن افزود. این کتاب جامع‌ترین اثر در حوزه کتاب‌شناسی عمومی در چهار سده نخست هجری است، که فهرستی از کلیه کتبی که تا آن زمان به زبان عربی نگاشته شده و شرح حال مؤلفانش را دربردارد. این کتاب بمثابه دانشنامه‌ای از تاریخ، فرهنگ، ادبیات و مذهب از پیش از اسلام تا زمان مؤلف است. <ref>«ابن ندیم، دائرةالمعارف اسلامی»</ref> <ref>توضیح بیشتر رجوع شود به مدخل الفهرست</ref> | الفهرست در سال ۳۷۷ هـ. ق (۹۸۷ میلادی) به انجام رسید و احتمالاً پس از آن نیز ابن‌ندیم اطلاعاتی را بر آن افزود. این کتاب جامع‌ترین اثر در حوزه کتاب‌شناسی عمومی در چهار سده نخست هجری است، که فهرستی از کلیه کتبی که تا آن زمان به زبان عربی نگاشته شده و شرح حال مؤلفانش را دربردارد. این کتاب بمثابه دانشنامه‌ای از تاریخ، فرهنگ، ادبیات و مذهب از پیش از اسلام تا زمان مؤلف است. <ref>«ابن ندیم، دائرةالمعارف اسلامی»</ref> <ref>توضیح بیشتر رجوع شود به مدخل الفهرست</ref> | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||