confirmed
۲٬۲۰۰
ویرایش
ابومخنف: تفاوت میان نسخه‌ها
←آثار
(←منابع) |
(←آثار) |
||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
* نخست، كم توجهی و گاه بی توجهی وی به اسانید، حتی روایت از مجاهیل، با توجه به اینكه ذكر اسانید و نیز شناخت رجال و منازل آنان در ارزیابی حدیث از نقاط حساس اصطكاك محدثان و اخباریان بوده است. | * نخست، كم توجهی و گاه بی توجهی وی به اسانید، حتی روایت از مجاهیل، با توجه به اینكه ذكر اسانید و نیز شناخت رجال و منازل آنان در ارزیابی حدیث از نقاط حساس اصطكاك محدثان و اخباریان بوده است. | ||
* دیگر اخبار وی است كه شامل برخی اعمال ناروای صحابه و نیز توجهش به وقایعی در خصوص شیعیان است. | * دیگر اخبار وی است كه شامل برخی اعمال ناروای صحابه و نیز توجهش به وقایعی در خصوص شیعیان است. | ||
بنا بر نقد مستند آرای محدثان نداریم ولی به اجمال می‌توان گفت كه: | بنا بر نقد مستند آرای محدثان نداریم ولی به اجمال می‌توان گفت كه: نه ابومخنف و نه هیچ مورخ دیگری نمی‌توانست در برابر انبوه اخبار و رویدادها با تأنی به شیوه های نقادانه محدثان بپردازد و به واسطه از دست رفتن بسیاری از اخبار نهراسد. ایراد دوم از آنجا برخاسته كه وی مورخی واقعگرا و امین بود. همچنین او نمی‌توانست بسیاری از وقایع سرزمینش را كه عملا با اخبار شیعیان مرتبط بود، فرو گذارد. از سوی دیگر مسأله اعتبار روایی ابومخنف با گرایش مذهبی وی ارتباط می‌یابد و محدثانی نظیر ابن عدی و ذهبی<ref>تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات سال 160 - 141، ص 581.</ref>برای تبیین و تعلیل نگرش تاریخی وی، آن را به گرایش شیعی وی منسوب می‌دارند و وی را شیعه ای افراطی یا رافضی می‌شمارند. | ||
این نسبت اگر چه از روی سوء غرض به وی داده شده است، در عین حال برخی از رجال شناسان متأخر شیعی مانند مامقانی در كتابش بدان استناد كرده‌اند<ref>تنقیح المقال، 44:2.</ref> و همین اقتباس سبب شده است تا دیگر رجالیون شیعی نیز به تشیع وی به همین دلیل و نیز دلایل دیگر - چون همراهی نیای بزرگ وی، مخنف با علی (علیه‌السلام)، اخبار ابومخنف در باب ائمه شیعه و شمرده شدنش در زمره ی اصحاب حضرت صادق (علیه‌السلام) - تصریح كنند<ref>شیخ عباس قمی، الکنی، 151:1؛ مدرس، ریحانة الادب، 258:7؛ بحرالعلوم (مصحح)، فهرست [طوسی]، 156 - 155 (حاشیه)؛ زرکلی، الاعلام، 245:5.</ref>. همین نسبت بی دلیل باعث شهرت ابومخنف به عنوان مورخی شیعی شده است و خود سبب گشته تا برخی محققان به صرف شیعی بودن ابومخنف با نظر انكار به اخبار او نگریسته و بدانها چون روایاتی بی پایه و اساس بنگرند<ref>امین قلعجی، (مصحح)، کتاب الضعفاء الکبیر، [عقیلی المکی]، 19، (حاشیه).</ref> و البته چنین رأی بدون تحقیقی نیز نمی‌تواند درست باشد. | این نسبت اگر چه از روی سوء غرض به وی داده شده است، در عین حال برخی از رجال شناسان متأخر شیعی مانند مامقانی در كتابش بدان استناد كرده‌اند<ref>تنقیح المقال، 44:2.</ref> و همین اقتباس سبب شده است تا دیگر رجالیون شیعی نیز به تشیع وی به همین دلیل و نیز دلایل دیگر - چون همراهی نیای بزرگ وی، مخنف با علی (علیه‌السلام)، اخبار ابومخنف در باب ائمه شیعه و شمرده شدنش در زمره ی اصحاب حضرت صادق (علیه‌السلام) - تصریح كنند<ref>شیخ عباس قمی، الکنی، 151:1؛ مدرس، ریحانة الادب، 258:7؛ بحرالعلوم (مصحح)، فهرست [طوسی]، 156 - 155 (حاشیه)؛ زرکلی، الاعلام، 245:5.</ref>. همین نسبت بی دلیل باعث شهرت ابومخنف به عنوان مورخی شیعی شده است و خود سبب گشته تا برخی محققان به صرف شیعی بودن ابومخنف با نظر انكار به اخبار او نگریسته و بدانها چون روایاتی بی پایه و اساس بنگرند<ref>امین قلعجی، (مصحح)، کتاب الضعفاء الکبیر، [عقیلی المکی]، 19، (حاشیه).</ref> و البته چنین رأی بدون تحقیقی نیز نمی‌تواند درست باشد. | ||
نگاهی به اخبار وی در طبری و كتاب های دیگر نشان می‌دهد كه وی موضع تندی بر ضد خلفا ندارد. ممكن است كسی بگوید كه وی چنین موضعی داشته و طبری آن گونه اخبار وی را نیاورده است، ولی باید توجه داشت كه علمای شیعه از آثار وی فراوان نقل كرده‌اند؛ اگر وقاعا در اخبار او چیزی در باب مطاعن خلفا وجود داشت، دست كم در آثار شیعیان روایت می‌شد. با این حال می‌توان پذیرفت كه وی نوعی عقیده به تشیع دارد؛ در همان حدی كه در كوفه رایج بوده است، یعنی راجع به خلفای اول و دوم اثباتا و نفیا حرفی نداشتند؛ نسبت به خلیفه ی سوم انتقادهای تندی می‌شده و معاویه را اصلا نمی‌پذیرفتد. این همان چیزی است كه در كربلا در خبر راجع به بریر بن حضیر منعكس شده است: ابومخنف به نقل از یوسف بن یزید از عفیف بن زهیر كه خود در كربلا حضور داشته است نقل می‌كند كه: | نگاهی به اخبار وی در طبری و كتاب های دیگر نشان می‌دهد كه وی موضع تندی بر ضد خلفا ندارد. ممكن است كسی بگوید كه وی چنین موضعی داشته و طبری آن گونه اخبار وی را نیاورده است، ولی باید توجه داشت كه علمای شیعه از آثار وی فراوان نقل كرده‌اند؛ اگر وقاعا در اخبار او چیزی در باب مطاعن خلفا وجود داشت، دست كم در آثار شیعیان روایت می‌شد. با این حال می‌توان پذیرفت كه وی نوعی عقیده به تشیع دارد؛ در همان حدی كه در كوفه رایج بوده است، یعنی راجع به خلفای اول و دوم اثباتا و نفیا حرفی نداشتند؛ نسبت به خلیفه ی سوم انتقادهای تندی می‌شده و معاویه را اصلا نمی‌پذیرفتد. این همان چیزی است كه در كربلا در خبر راجع به بریر بن حضیر منعكس شده است: ابومخنف به نقل از یوسف بن یزید از عفیف بن زهیر كه خود در كربلا حضور داشته است نقل می‌كند كه: | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۵: | ||
نگرش اهل حدیث در حال حاضر دوباره در عربستان حاكم شده و نسبت به مرویات ابومخنف و امثال آن حساسیت نشان داده می‌شود: برای نمونه كتاب مرویات ابی مخنف فی تاریخ الطبری از یحیی بن ابراهیم بن علی الیحیی ریاض، دارالعاصمة. | نگرش اهل حدیث در حال حاضر دوباره در عربستان حاكم شده و نسبت به مرویات ابومخنف و امثال آن حساسیت نشان داده می‌شود: برای نمونه كتاب مرویات ابی مخنف فی تاریخ الطبری از یحیی بن ابراهیم بن علی الیحیی ریاض، دارالعاصمة. | ||
نویسنده | |||
نویسنده در نقد روایات ابومخنف انتقادهایی را مطرح كرده كه بر اساس آنها انسان در عربی خوانی مؤلف هم تردید می‌كند. برای مثال در نقد این روایت ابومخنف كه سخنان ابوبكر را در سقیفه آورده؛ آن جا كه خطاب به انصار می‌گوید:) و أنتم یا معشر الانصار من لاینكر فضلهم فی الدین و لا سابقتهم العظمیة فی الاسلام، رضیكم الله أنصار لدینه و رسوله و جعل الیكم هجرته و فیكم جلة أزواجه و أنصاره، فلیس بعد المهاجرین الاولین عندنا أحد بمنزلتكم (، چنین نقد كرده است كه این سخن ابوبكر خطاب به انصار كه «و فیكم جلة أزواجه (نمی‌تواند از ابوبكر باشد: «اذ عامة ازواجه علیه الصلاة و السلام من قریش بل انه لم یثبت بسند صحیح زواجه من الأنصار قط»<ref>مرویات ابی مخنف، ص 124، 107.</ref> زیرا زنان آن حضرت همگی از قریش بودند؛ بلكه به سند صحیح ثابت است كه پیامبر (صلی‌الله علیه و‌آله وسلّم) هرگز زن انصاری نگرفت. بنابراین چگونه ابوبكر در سقیفه گفته است كه عامه یا بیشتر زنان پیامبر (صلی‌الله علیه و‌آله وسلّم) انصاری هستند. «مع الاسف این نویسنده ی عرب، حتی مقصود از یك متن ساده ی عربی را درنیافته است. مقصود ابوبكر این نیست كه پیغمبر زن یا زنان انصاری گرفته است؛ بلكه مقصود این است كه زنان پیغمبر و انصار او همه در مدینه و در میان شما انصار زندگی می‌كنند!» البته ممكن است برخی انتقادهای وی یا دیگران بر ابومخنف وارد باشد؛ اما به هر حال، موضع گیری او به لحاظ همین نسبت تشیع به ابومخنف تند است. حقیقت آن است كه اگر ابومخنف شیعه ی بسیار افراطی یا به اصطلاح رافضی بود، اساسا همین مقدار اخباری نیز كه نقل كرده، دست كم با این لحن و سبك و سیاق نقل نمی‌كرد. | |||
== آثار == | == آثار == | ||
آثار فراوان او عمدتا درباره ی روزگار امویان نگاشته شده و معروفیت وی اساسا در روایت اخبار شیعیان و حوادث عراق است<ref>ابن ندیم، الفهرست، 143.</ref>. | آثار فراوان او عمدتا درباره ی روزگار امویان نگاشته شده و معروفیت وی اساسا در روایت اخبار شیعیان و حوادث عراق است<ref>ابن ندیم، الفهرست، 143.</ref>. | ||
تحقیق نشان می‌دهد كه غلبه اخبار تشیع در انبوه تألیفات ابومخنف تنها از آن روست كه عراق و كوفه مركز اصلی فعالیتها و نهضتهای شیعی بود و بدین واسطه است كه اخبار شیعیان در میان آثار ابومخنف جایگاهی خاص می‌یابد. | تحقیق نشان می‌دهد كه غلبه اخبار تشیع در انبوه تألیفات ابومخنف تنها از آن روست كه عراق و كوفه مركز اصلی فعالیتها و نهضتهای شیعی بود و بدین واسطه است كه اخبار شیعیان در میان آثار ابومخنف جایگاهی خاص می‌یابد. | ||
توجه نجاشی | |||
توجه نجاشی و طوسی به وی و ذكر آثارش در كتابهای رجالی نیز شاید تنها بدین خاطر است<ref>رجال، 191:2؛ الفهرست، 156 - 155.</ref> روایت وی از امام صادق (علیه‌السلام) و صحابی شمردنش نیز در آن عصر دلیل قاطع تشیع به حساب نمی‌آمده است. مهمتر اینكه شیخ مفید ابن ابی الحدید و علامه مجلسی به قرار داشتن ابومخنف در زمره علمای عامه و جماعت تصریح كرده‌اند<ref>الجمل، 211 - 210؛ شرح نهجالبلاغه، 265:12، 147:1؛ بحارالانوار، 25 - 24:1.</ref>؛ اما نكته اصلی این است كه با توجه به غلبه تشیع بر عراق و كوفه در آن دوران، ابومخنف اگر چه از «عامه» محسوب می‌شده ولی دلش از مهر خاندان نبوت خالی نبوده است و نزدیكی معنوی او به تشیع و موثق بودنش - همچنانكه علامه شوشتری گفته<ref>قاموس الرجال، 447 - 445:7.</ref> ویژگی اصلی آثارش است. | |||
ابن الندیم کتب ذیل را به وی نسبت داده است<ref>الفهرست، ابن النديم، ج، 1 ، ص 122.</ref>: | ابن الندیم کتب ذیل را به وی نسبت داده است<ref>الفهرست، ابن النديم، ج، 1 ، ص 122.</ref>: | ||
# کتاب الرده. | # کتاب الرده. | ||