confirmed
۲٬۲۰۰
ویرایش
(←مقدمه) |
|||
خط ۳: | خط ۳: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
تعدد نامتقارن سرویسها و مجموعههای اطلاعاتی در عراق با زمینه اختلافات قومی - مذهبی سران و مأموران اطلاعاتی، بهویژه پس از فتنه داعش، آشفتگی محسوسی را در بدنه نظام اطلاعاتی-امنیتی عراق ایجاد کرد؛ اما این به معنای ناکارآمدی محض این سرویس و ناتوانی در تأمین امنیت نسبی این کشور نیست. | تعدد نامتقارن سرویسها و مجموعههای اطلاعاتی در [[عراق]] با زمینه اختلافات قومی - مذهبی سران و مأموران اطلاعاتی، بهویژه پس از فتنه داعش، آشفتگی محسوسی را در بدنه نظام اطلاعاتی-امنیتی عراق ایجاد کرد؛ اما این به معنای ناکارآمدی محض این سرویس و ناتوانی در تأمین امنیت نسبی این کشور نیست. | ||
عراق با 33 میلیون و 420 هزار نفر جمعیت، از جمله کشورهایی است که از ترکیب جمعیتی نامتجانس برخوردار است. جمعیت عمده این کشور را اعراب با 75 تا 80 درصد و کردها با 15 تا 20 درصد تشکیل میدهند. البته نژادهای دیگری مانند | عراق با 33 میلیون و 420 هزار نفر جمعیت، از جمله کشورهایی است که از ترکیب جمعیتی نامتجانس برخوردار است. جمعیت عمده این کشور را اعراب با 75 تا 80 درصد و کردها با 15 تا 20 درصد تشکیل میدهند. البته نژادهای دیگری مانند [[آشوریان]]، [[ترکمنها]] نیز در عراق سکونت دارند. به لحاظ مذهبی نیز حدود 70 درصد مردم این کشور شیعه و 30 درصد اهل سنت هستند. ضمنا، درصد کمی از جمعیت عراق را نیز سایر مذاهب غیر اسلامی تشکیل میدهند. پیشینه تاریخی عراق بهعنوان یک واحد سیاسی مستقل در عرصه بینالمللی به کمتر از یک قرن (پایان جنگ جهانی اول) برمیگردد. بررسی تاریخ عراق نشان میدهد که سیاستگذاریهای [[انگلستان]] در شکلگیری این کشور و سیاستهای آمریکا و انگلیس در استقرار دولتهای متعدد در عراق تاثیر گذار بوده است. این کشورها، با مدیریت زمینههای واگرائیهای موجود در عراق که عمدهترین آنها اختلافات مذهبی و قومی است، سعی نمودهاند اهداف سیاسی و امنیتی خود را اعمال کنند. | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
=== الأستخبارات العسکريه (اطلاعات نظامی) سپس مديريه الأستخبارات العسکريه العامه === | === الأستخبارات العسکريه (اطلاعات نظامی) سپس مديريه الأستخبارات العسکريه العامه === | ||
اين اداره ابتدا زير مجموعه وزارت دفاع بود سپس به علت حساسيت امر، زير نظر شورای انقلاب قرار گرفت. وظيفه اصلی اين مرکز دستيابی به خبرها و اطلاعات دشمنان رژيم بعث بود. <br>اداره "استخبارات" سالها بعد با "الأمن العسکری" (امنيت نظامی) ادغام و به مجموعه نهادهای زير نظر ریاستجمهوری منتقل گرديد و بهعنوان "مديريه الأستخبارات العسکريه العامه" (اداره کل اطلاعات و ضداطلاعات نظامی) يا بهاختصار "استخبارات عسکريه" شناخته شد. به باور برخی از تحلیلگران، اين نهاد اطلاعاتی-امنيتی مخوفترين دستگاه اطلاعاتی بعثيان با فعاليتهای گسترده بود. | اين اداره ابتدا زير مجموعه وزارت دفاع بود سپس به علت حساسيت امر، زير نظر شورای انقلاب قرار گرفت. وظيفه اصلی اين مرکز دستيابی به خبرها و اطلاعات دشمنان رژيم بعث بود. <br>اداره "استخبارات" سالها بعد با "الأمن العسکری" (امنيت نظامی) ادغام و به مجموعه نهادهای زير نظر ریاستجمهوری منتقل گرديد و بهعنوان "مديريه الأستخبارات العسکريه العامه" (اداره کل اطلاعات و ضداطلاعات نظامی) يا بهاختصار "استخبارات عسکريه" شناخته شد. به باور برخی از تحلیلگران، اين نهاد اطلاعاتی-امنيتی مخوفترين دستگاه اطلاعاتی بعثيان با فعاليتهای گسترده بود. | ||
در سال 1979، "خليل العزاوی" -مدير وقت عمليات سرويس اطلاعات عراق- به مأموران به ظاهر ديپلماتيک موارد زیر را تکلیف کرد: | در سال 1979، "خليل العزاوی" -مدير وقت عمليات سرويس اطلاعات عراق- به مأموران به ظاهر ديپلماتيک موارد زیر را تکلیف کرد: | ||
* کسب اطلاعات و تهيه گزارش درباره فعاليتهای هستهای و جنگ ميکروبی و شيميايی در غرب | * کسب اطلاعات و تهيه گزارش درباره فعاليتهای هستهای و جنگ ميکروبی و شيميايی در غرب | ||
خط ۲۹: | خط ۳۰: | ||
* عملیات کشف بدل صدام حسین یعنی "میخائیل رمضان" و ... | * عملیات کشف بدل صدام حسین یعنی "میخائیل رمضان" و ... | ||
== تأسیس المخابرات العامه == | == تأسیس المخابرات العامه == | ||
پس از کودتای 8 فوریه 1963م (1341ش) حزب بعث در عراق <ref>سرهنگ ع.الجمیلی، نگاهی به تاریخ سیاسی عراق، ترجمه محمدحسین زوار کعبه، تهران: حوزه هنری، 1370، ص100 .</ref> این حزب، نهاد «المخابرات العامه» یا سرویس اطلاعات را تشکیل داد<ref>تبرائیان، صفاءالدین، خوابگردها: از پایان جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن حزب بعث، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1396، ص66.</ref>. به دنبال کودتای حزب بعث، قدرت اين سازمان بیشتر و بر شدت کنترل شهروندان افزوده شد. | پس از کودتای 8 فوریه 1963م (1341ش) [[حزب بعث]] در عراق <ref>سرهنگ ع.الجمیلی، نگاهی به تاریخ سیاسی عراق، ترجمه محمدحسین زوار کعبه، تهران: حوزه هنری، 1370، ص100 .</ref> این حزب، نهاد «المخابرات العامه» یا سرویس اطلاعات را تشکیل داد<ref>تبرائیان، صفاءالدین، خوابگردها: از پایان جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن حزب بعث، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1396، ص66.</ref>. به دنبال کودتای حزب بعث، قدرت اين سازمان بیشتر و بر شدت کنترل شهروندان افزوده شد. | ||
در سال 1971، امنالعالمه تقریبا در همه استانهای عراق شعبه داشت. | در سال 1971، امنالعالمه تقریبا در همه استانهای عراق شعبه داشت. | ||
در سال 1973، بر اساس توافقنامه امنيتی بین عراق و شوروی و در چارچوب معاهده دو جانبه همکاریهای دوستانه ميان دو کشور، در پی دعوت "يوری آندره پوف" -رئيس KGB- شماری از عناصر امنالعام و کارشناسان ديگر نهادهای امنيتی عراق، برای گذران دورههای آموزش در دستگاههای KGB (سرويس اطلاعات) و GRU (اطلاعات نظامی) راهی اتحاد جماهير شوروی شدند. | در سال 1973، بر اساس توافقنامه امنيتی بین عراق و شوروی و در چارچوب معاهده دو جانبه همکاریهای دوستانه ميان دو کشور، در پی دعوت "يوری آندره پوف" -رئيس KGB- شماری از عناصر امنالعام و کارشناسان ديگر نهادهای امنيتی عراق، برای گذران دورههای آموزش در دستگاههای KGB (سرويس اطلاعات) و GRU (اطلاعات نظامی) راهی اتحاد جماهير شوروی شدند. | ||
امنالعام، در دوره دهشتناک حاکميت صدام اقدام به کنترل و سرکوب هر حرکت مخالف از ناحيه شیعیان، کمونيستها، کردها، قومگرایان، بعثیهای سوری، جنبشهای دانشجويی، همچنين کنترل دقيق ارتباطات خانوادههای معدومان، دستگيرشدگان، فراريان، مبارزان، و شناسايی اخلالگران اقتصادی و مبارزه با محتکران، قاچاقچيان و تعامل با ميليشيای بعثی کرد. | امنالعام، در دوره دهشتناک حاکميت [[صدام]] اقدام به کنترل و سرکوب هر حرکت مخالف از ناحيه شیعیان، کمونيستها، کردها، قومگرایان، بعثیهای سوری، جنبشهای دانشجويی، همچنين کنترل دقيق ارتباطات خانوادههای معدومان، دستگيرشدگان، فراريان، مبارزان، و شناسايی اخلالگران اقتصادی و مبارزه با محتکران، قاچاقچيان و تعامل با ميليشيای بعثی کرد. | ||
چارت تشکيلاتی و سازمانی اداره «الأمن العامه» این گونه تعریف شده بود که زير مجموعه وزارت کشور باشد. در پی فروپاشی نظام پادشاهی، بسياری از گزارشهای آن -بهخصوص گزارشهای دفتر ويژه- مستقيماً در اختيار رئیسجمهور و فرمانده کل نيروهای مسلح قرار گرفت. ديری نگذشت امنالعام توسط ژنرال قاسم تقويت شد و دامنه وظايف و اختياراتش گسترش و افزايش يافت. | چارت تشکيلاتی و سازمانی اداره «الأمن العامه» این گونه تعریف شده بود که زير مجموعه وزارت کشور باشد. در پی فروپاشی نظام پادشاهی، بسياری از گزارشهای آن -بهخصوص گزارشهای دفتر ويژه- مستقيماً در اختيار رئیسجمهور و فرمانده کل نيروهای مسلح قرار گرفت. ديری نگذشت امنالعام توسط ژنرال قاسم تقويت شد و دامنه وظايف و اختياراتش گسترش و افزايش يافت. | ||
در دوران حکومت صدام، به بهانه کشف توطئه، در سال 1983 (1361ش)، نهاد «الامن الخاص» یا امنیت ویژه هم ایجاد شد<ref>جنایات پشت پرده، انجمن نجات، 1384، ص3.</ref>. | در دوران حکومت صدام، به بهانه کشف توطئه، در سال 1983 (1361ش)، نهاد «الامن الخاص» یا امنیت ویژه هم ایجاد شد<ref>جنایات پشت پرده، انجمن نجات، 1384، ص3.</ref>. | ||
رئیس این اداره در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، قصی، فرزند صدام حسین، بود <ref>همان، ص1.</ref>دفتر اصلی سازمان، در بغداد و کنار رود دجله قرار داشت. رؤسای آن، از بلندپایگان رژیم ت<ref>برائیان، صفاءالدین، خوابگردها، ص69.</ref> و افسرانی دورهدیده و مسلط به چندین زبان بودند. این افسران معمولاً سُنّی و اغلب از شهرهای | رئیس این اداره در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، قصی، فرزند صدام حسین، بود <ref>همان، ص1.</ref>دفتر اصلی سازمان، در بغداد و کنار رود دجله قرار داشت. رؤسای آن، از بلندپایگان رژیم ت<ref>برائیان، صفاءالدین، خوابگردها، ص69.</ref> و افسرانی دورهدیده و مسلط به چندین زبان بودند. این افسران معمولاً سُنّی و اغلب از شهرهای [[رمادی]]، [[موصل]] و [[تکریت]] بودند که با روشهای پیچیدهای انتخاب میشدند<ref>رمضان، میخائیل، شبیه صدام، بینا، 1379، ص243.</ref> افسران این اداره، در سفارتخانههای عراق در خارج از کشور، از پوشش دیپلماتیک برای این موارد استفاده میکردند: تهیه اطلاعات نظامی از کشورهای همسایه، شناسایی فرماندهان نظامی، جمعآوری اطلاعات سرحدات کشورهای همسایه، آمادهسازی نقشههای نظامی، گردآوری عکسهای ماهوارهای، مبارزه با هر فعل و انفعال و تحرکی که با پشتیبانی بیگانگان صورت میگرفت، رویارویی با جاسوسان بیگانه و خنثیسازی برنامههای آنان، کسب اطلاعات، تهیه گزارش درباره فعالیتهای هستهای و جنگهای میکروبی و شیمیایی غرب، تهیه عکسهای هوایی از پایگاههای کشورهای دیگر، مراکز تجمع نیرو، مراکز ساخت اسلحه کشورهای عضو ناتو، شناسایی موقعیت پایگاههای هوایی و زمینی و دریایی این کشورها، تهیه طرحهای محرمانه تسلیحاتی و ساخت جنگافزارهای مدرن، مبارزه با مخالفان داخلی، خنثی کردن فعالیتهای جاسوسان و سوءقصد به جان مخالفان حزب در خارج از کشور<ref>تبرائیان، صفاءالدین، خوابگردها، ص68 و 69.</ref>. | ||
در سال 1982، این سازمان دچار یک تصفیه سازمانی شد. در آن زمان، ریاست سازمان بر عهده "سعدون شاکر" بود. وی که اصالت تکریتی داشت، به یاری "برزان حسین التکریتی" -برادر کوچکتر و ناتنی صدام حسین- درجات ترقی را پیموده و به این مقام رسیده بود. اما سازمان تحت امر وی در انجام عملیات ترورهای روستای "الدجیل" حکومت را یاری چندانی نکرد و این امر اصلا به مذاق صدام حسین خوشایند نیامد. سازمان، چندین شبکه اطلاعاتی را در خود میدید و مأموران آن هم به صورت داخلی و هم به صورت خارجی شروع به حذف مخالفین رژیم بعث کرده بودند. | در سال 1982، این سازمان دچار یک تصفیه سازمانی شد. در آن زمان، ریاست سازمان بر عهده "سعدون شاکر" بود. وی که اصالت تکریتی داشت، به یاری "برزان حسین التکریتی" -برادر کوچکتر و ناتنی صدام حسین- درجات ترقی را پیموده و به این مقام رسیده بود. اما سازمان تحت امر وی در انجام عملیات ترورهای روستای "الدجیل" حکومت را یاری چندانی نکرد و این امر اصلا به مذاق صدام حسین خوشایند نیامد. سازمان، چندین شبکه اطلاعاتی را در خود میدید و مأموران آن هم به صورت داخلی و هم به صورت خارجی شروع به حذف مخالفین رژیم بعث کرده بودند. | ||
در سال 1983، برزان وارد عمل شد و با کمک مخابرات عملیات کشتارجمعی روستائیان دجیل، ربودن افراد مهم طایفه "بارزانی" از اردوگاه "قوشتبه" و ترور 90 نفر از خاندان "حکیم" را صورت داد. برزان، مسئول بسیاری از ترورهای خارج از کشور است که از آن دست میتوان به ترور "آیتالله مهدی الحکیم" در سودان در ژانویه سال 1988 و دکتر "ایاد حبشی" در 16 اکتبر 1986 در رم اشاره کرد. که مورد اول را با کمک استخبارات العسکریه انجام داد. همچنین همکاری با سازمانهای تروریستی، پولشویی، و خرید سلاح از جمله اقدامات آنها بود. | در سال 1983، برزان وارد عمل شد و با کمک مخابرات عملیات کشتارجمعی روستائیان دجیل، ربودن افراد مهم طایفه "بارزانی" از اردوگاه "قوشتبه" و ترور 90 نفر از خاندان "حکیم" را صورت داد. برزان، مسئول بسیاری از ترورهای خارج از کشور است که از آن دست میتوان به ترور "[[آیتالله مهدی الحکیم]]" در سودان در ژانویه سال 1988 و دکتر "ایاد حبشی" در 16 اکتبر 1986 در رم اشاره کرد. که مورد اول را با کمک استخبارات العسکریه انجام داد. همچنین همکاری با سازمانهای تروریستی، پولشویی، و خرید سلاح از جمله اقدامات آنها بود. | ||
پس از جنگ خلیجفارس، قدرت معاونت خارجی سازمان امن العام به نصف آن در پیش از سال 1990 تقلیل یافت و مبارزه با تروریسم به طور محسوس به معاونت داخلی سپرده شد. اما در سال 1993، امن العام در اقدامی متهورانه، اقدام به ترور جورج بوش -رییس جمهور وقت آمریکا- و امیر وقت کویت از طریق تعبیه بمب در خودرو آنها کرد. طرح اول امکانپذیر نشد و طرح دوم توسط مقامات امنیتی کویت افشاء و با دستگیری 16 نفر به رهبری 2 عراقی خنثی گردید. | پس از جنگ خلیجفارس، قدرت معاونت خارجی سازمان امن العام به نصف آن در پیش از سال 1990 تقلیل یافت و مبارزه با تروریسم به طور محسوس به معاونت داخلی سپرده شد. اما در سال 1993، امن العام در اقدامی متهورانه، اقدام به ترور جورج بوش -رییس جمهور وقت آمریکا- و امیر وقت کویت از طریق تعبیه بمب در خودرو آنها کرد. طرح اول امکانپذیر نشد و طرح دوم توسط مقامات امنیتی کویت افشاء و با دستگیری 16 نفر به رهبری 2 عراقی خنثی گردید. | ||