ویژگی‌های فلسطین از منظر قرآن و روایات (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

'''صفات و ویژگی‌های فلسطین از منظر قرآن و روایات''' عنوان مقاله‌ایست که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] به نگارش در آمده است نویسنده <ref>نویسنده: عبدالعلی باقری</ref> در این مقاله به ویژگی‌های فلسطین از منظر قرآن و روایات اهل بیت مورد بررسی قرار داده است

قدس، بیت‌المقدس و سرزمین مبارک ،نام‌های سرزمینی است که از سوی خداوند، تبرک و قداست یافته است  

درآیه 11 و 12 سوره طه می‌فرماید: «پس زمانی که موسی به سرزمین مقدس در آمد از سوی خداوند، موسی خوانده شد که من خود پروردگار توام، پس کفش هایت را برکن زیرا تو در سرزمین و وادی مقدس طوی هستی»

قبله گاه مسلمین و سرزمین معراج و سومین شهر معظم و سرزمین پیامبران و سرزمین رباط و جهاد و سرزمین مقدس و سرزمین صدق و راستی و سرزمین بلند و والامقام و سرزمین جایگاهی نزدیک و پیوستگی سبا به شام و فلسطین،

وهم چنین به اماکن مقدسه در اطراف آن اشاره شده است.

== مقدمه ==  

در اعتقاد اسلامی، قدس از جایگاه دینی والا و رفیعی برخوردار است. مسلمانان، با تمام گروه‌ها و مذاهب و گرایش‌ها بر این موضوع اتفاق نظر دارند، پس تمام امت از شرق تا غرب و شمال تا جنوب، در این مورد متفقند و عجیب نیست که تمام مسلمانان به لزوم دفاع از قدس و تحریک احساسات و عواطف به خاطر آن و حمایت از حریم و مقدساتشان و فدا کردن جان و مال در راه حمایت و طرد متجاوزان از آن، پایبند باشند.

قدس، بیت‌المقدس و سرزمین مبارک نام‌های سرزمینی است که از سوی خداوند تبرک و قداست یافته است. هرچند که همه مناطق زمین به جهت آیه و نشانه‌ای الهی بودن و انتساب به آفریدگارشان از جایگاهی بلند و رفیع برخوردار بوده و از قداست و برکت بهره‌مند می‌باشند. (عنکبوت آیه ۵۶ :«یا عبادی الذین آمنوا ان ارضی واسعة فایای فاعبدون» و فصلت آیه ۱۰ :«وجعل فیها رواسی من فوقها و بارک فیها ...» و نیز انبیاء آیه ۸۱ :«ولسلیمان الریح عصفة تجری بامره الی الارض التی بارکنا فیها ...» به شرط آن که مختص سرزمین خاورمیانه ندانیم؛ چنان که از آیه ۱۸ سوره سبا :«وجعلنا بینهم و بین القری التی بارکنا فیها قریً ظاهرةً وقدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین» نیز بر می‌آید یمن نیز در این آیه به عنوان سرزمین مبارک خوانده شده است) ولی سرزمین فلسطین تنها سرزمینی است که در قرآن به عنوان سرزمین مقدس توصیف شده است. به این معنا که گاه سرزمین‌های دیگری نیز از سوی خداوند به صفت و ویژگی برکت متصف شده است؛ چنان که در آیه ۹۶ سوره آل عمران درباره سرزمین مکه که خانه خدا در آن قرار دارد می‌فرماید: «ان اول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا و هدی للعالمین؛» نخستین خانه‌ای که برای مردمان قرار داده شده آنی است که در بکه (مکه) مبارک و مرکز هدایت جهانیان است.

== دلیل نام‌گذاری ==

قدیمی‌ترین نامی که بر این شهر اطلاق شده، «أوروشالم»، نزد کنعانی‌ها به معنای خدای آرامش و صلح، بوده است. در کتیبه‌های مصری تل العمارنه (کنار نهر نیل در شمال شهر اسیوط)متعلق به قرن نوزدهم و هجدهم پیش از میلاد، از این شهر به نام «روشالیموم» یاد شده است. در تورات واژه اورشلیم که به عبری «یروشالایم» تلفظ می‌شود، بارها آمده است و از حیث ریشه شناسی، گفته‏‌اند که به طور مستقیم از نام کنعانی آن یعنی «اوروشالم» گرفته شده است. در تورات با نام‌ها و مضامین زیر از این شهر یاد شده است: سالیم، شالیم (کتاب مزامیر، مزمور ۷۶:۲)، یبوسی یبُوس شهر یهودا، شهر خدا، قریة پادشاه عظیم و شهر مقدس در آثار راجع به تاریخ نخستین سده‌های اسلامی، نام این شهر به صورت «ایلیاء مدینة بیت‌المقدس» آمده است. ایلیاء، اشاره به نام‌هادریانوس اول، امپراتور روم، است که بر شهر ویران شده اورشلیم، شهری رومی بنا کرد و نام آیلیا کاپیتولینا را بر آن نهادالقدس همان کلمه آرامی قدشه است که در اصطلاح قرته د ـ قدشه، معنای «شهر قدس”،» و نه «شهر مقدس”،» از آن مستفاد می‌شده است  

ویژگی‌های جغرافیایی و جمعیت شناختی

بیت‌المقدس در نزدیکی مرکز فلسطین در حدود ۲۴ کیلومتری غرب بحرالمیت و ۵۶ کیلومتری شرق دریای مدیترانه، در آب پخشان بین جلگه مدیترانه و دره رود اردن قرار دارد و شهری کوهستانی است که ۲۵۰۰ پا از دریای مدیترانه و ۳۸۰۰ پا از بحرالمیت بالاتر است. آب و هوای شهر، گرمسیری، نیمه خشک، همراه با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و بارانی است  

== ارزش و جایگاه قدس ومحدوده آن ==

سرزمین فلسطین و قدس به جهاتی در نزد همه شرایع ابراهیمی از ارزش و جایگاه بالا و مقام عالی برخوردار می‌باشد. همه پیروان هر یک از سه شریعت ابراهیمی (اسلام و یهود و مسیحیت) تقدس آن را معتبر دانسته و از قداست آن یاد و دفاع می‌کنند. <ref>(الموسوعه الفلسطینیه ج۳؛ ص ۵۱۰ ذیل مدخل قدس)</ref>

با توجه به باورهای تورانی یهودیان درباره مرزهای دولت موعود می‌توان گفت که مرزهای آن برای یهودیان مشخص است (کتاب مقدس؛ عدد۳۴) که در برخی از تفاسیر اسلامی نیز این محدوده بازتاب یافته است. <ref>(التحریر و التنویر ج۶ ص۱۶۲)</ref>

با این همه در بینش و نگرش بیشتر مفسران و مورخان اسلامی که قداست سرزمین فلسطین را فراتر از جریان مالکیت بنی اسرائیل بر آن می‌نگرند، با توجه به آیات گوناگون قرآن نظریات متعددی درباره حدود آن ارایه داده‌اند که می‌توان آنها را به سه دسته سرتاسر سرزمین شام؛ از مصر تا فرات؛ بخش‌هایی از شام (سرزمین فلسطین) دسته‌بندی کرد.

== ویژگی‌های سرزمین قدس ==

=== اول ===

   

نخستین چیزی که از قدس در ذهن، احساس، بینش و فکر دینی مسلمانان خطور می‌کند، این است که قدس «اولین قبله» ایست که رسول خدا(ص) و یاران باوفایش از زمان فرض شدن نماز در شب اسراء و معراج، در سال دهم بعثت تا وقت نزول آیه تغییر قبله به طرفش نماز می‌گذاردند. سه سال در مکه و شانزده ماه در مدینه تا اینکه آیاتی مبنی بر نماز خواندن به طرف کعبه یا مسجد‌الحرام نازل گردید، خداوند متعال می‌فرماید:  

«و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد‌الحرام، و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره»،<ref>(البقره:۱۵۰)</ref>

(و خداوند ایمان (عبادات قبلی) شما را ضایع نمی‌کند)

یعنی نماز شما، چون این نمازها به طرف قبله ای درست و پسندیده در نزد خدای تعالی بوده است، مردود نمی‌شود.

=== دوم ===

==== قدس سرزمین اسرا و معراج:====

دومین چیزی که از قدس در بینش اسلامی ترسیم می‌شود این است که خداوند متعال قدس را آخرین ایستگاه زمینی سفر اسرا و مبدأ سفر آسمانی معراج قرار داده است، چون خواست خداوند چنین اقتضا نمود که این سفر مبارک زمینی، شبانه از مکه و از مسجدالحرام ـ جایی که پیامبر اکرم در آن ساکن بود ـ شروع شود و در مسجدالاقصی به پایان رسد و این امر تصادفی نبود بلکه براساس تدبیر خدایی و حکمت ربانی انجام گرفت تا از این رهگذر، پایان بخش انبیاء و رسولان، در آنجا با پیامبران بزرگ ملاقات نموده و در نمازشان برای آنها امامت کند و این جریان بیانگر انتقال رهبری دینی جهان از بنی اسرائیل به امتی جدید و پیامبری جدید و کتابی جدید است؛ امتی جهانی و پیامبری جهانی و کتابی جهانی؛ چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:

«ما تو را جز به عنوان رحمت برای جهانیان نفرستاده ایم»

جاوید و والا مقام کسی است که قرآن (یعنی جدا سازنده حق از باطل) را بر بنده خود نازل کرده است تا اینکه جهانیان را بیم دهد

براستی که قرآن کریم مبدأ و مقصد این سفر را، در نخستین آیه سوره‌ای که به اسم سفر نامیده می‌شود(سوره اسراء)، به صراحت بیان نموده آنجا که می‌فرماید:

تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که بنده خود را در شبی از مسجد‌الحرام به مسجدالأقصی برد، که اطرافش را پربرکت ساخته ایم، تا برخی از نشانه‌های (عظمت و قدرت) خود را بدو بنمایانیم.

این آیه المسجد‌الحرام را ـ با وجود برکات و بزرگی هایش ـ توصیف نکرده است؛ ولی با وجمله «جایی که دور و برش را پر برکت ساخته ایم» به توصیف مسجدالاقصی پرداخته است. و قتی که اطرافش و حومه اش با برکت باشد، پس به یقین خود مبارک و با برکت است.

اگر قدس در این سفر مد نظر نمی‌بود خیلی راحت می‌توانست معراج از مکه، یکسره به آسمان صورت گیرد؛ ولی گذشتن از این ایستگاه قدسی مخصوصاً مد نظر بوده است، چنانچه قرآن کریم و احادیث گهربار این را می‌رساند.

یکی از ثمرات سفر اسرا برقراری ارتباط بین آغاز و پایان اسرا یعنی مسجدالاقصی است. و این ارتباط تأثیر و دلا لت خاصی در بینش، و وجدان و باطن انسان مسلمان دارد، به طوری که قدسیت و پاکی هر یک از این دو مسجد از دیگری جدا نشدنی است و هر کس در قبال یکی از این دو کوتاهی کند گویی که در قبال دیگری کوتاهی نموده است.

=== سوم ===

قدس سومین شهر معظم در اسلام است؛ شهر اول در اسلام، مکه مکرمه است که خداوند با مسجدالحرام به آن شرف و برتری داده است. دومین شهر در اسلام، طیبه یا مدینه منوره است که خداوند آنرا با مسجد نبوی مشرف گردانیده است و آرامگاه پیامبر اکرم (ص) نیز در آن قرار دارد و سومین شهر در اسلام، قدس یا بیت‌المقدس است که خداوند آنرا با مسجدالاقصی ـ که خداوند گرداگردش را متبرک نموده است ـ شرف و برتری داده است.

حدیث صحیحی در‌این‌باره آمده است که بخاری و مسلم آنرا از ابو هریره و ابوسعید خدری ـ ـ روایت کرده‌اند که پیامبر اکرم(ص) فرمود:

«هر نماز در مسجدالأقصی برابر با پانصد نماز در مساجد دیگر است، به غیراز مسجدالحرام و مسجد نبوی»

یکی دیگر از این احادیث، حدیثی است که ابوذر (رض) روایت می‌کند که از پیامبر اکرم (ص) سوال شد: نخستین مسجدی که در روی زمین بنا گردید کدام مسجداست؟ حضرت پاسخ فرمود:«مسجدالحرام» سپس سوال گردید: بعد از آن کدام مسجد؟ حضرت فرمودند:«مسجدالأقصی»  

=== چهارم ===  

=== قدس سرزمین پیامبران ===  

قدس نه تنها پاره‌ای از خاک فلسطین است، بلکه گل سرسبد و نگین انگشتر آن است و خداوند متعال در پنج نقطه از کتابش این خاک را به برکت توصیف کرده است:  

==== اول ====  

در آیه اول اسراء، آنجا که مسجدالاقصی را به «جایی که اطرافش را پر برکت ساخته ایم» توصیف کرد.  

==== دوم ====

در قصه خلیلش ابراهیم علیه‌السلام آنجا که می‌فرماید:

«و نجیناه و لوطا إلی الأرض التی بارکنا فیها للعالمین» <ref>(الأنبیاء۷۱)</ref>

==== سوم ====

در قصه موسی، جایی که از بنی اسرائیل ـ بعد از غرق فرعون و فرعونیان ـ سخن می‌گوید:

«و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الأرض و مغاربها التی بارکنا فیها، و تمت کلمه ربک الحسنی علی بنی إسرائیل بما صبروا»<ref>(الأعراف:۱۳۷)</ref>

«و ما همه جهات و نواحی پر نعمت و برکت سرزمین (مصر و شام) را به قوم مستضعف واگذار کردیم، و وعده نیک پروردگار بر بنی إسرائیل به خاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقق یافت»

==== چهارم ====

در قصه سلیمان پیغمبر، آنجا که سخن از پادشاهی بی‌نظیرش که خداوند فقط به او ارزانی داشته و به کسی بعد از او نخواهد رسید ـ و قرار دادن باد در اختیار وی است:

«ودر میان آنان و شهرهای دیگری که پر برکت و نعمت کرده بودیم، شهرکها و روستاهایی ساخته و پرداخته بودیم که نمایان بود، و در میان آنها فاصله‌های مناسب و نزدیک به هم ترتیب داده بودیم (و توسط انبیا بدیشان پیام دادیم که) شبها و روزها در امن و امان در آنجا سیر و سفر کنند»

پس این شهرها ـ که خداوند آنها را پر برکت ساخته است ـ شهرهای شام وفلسطین است.

==== پنجم ====

سرزمین رباط و جهاد

بیت‌المقدس و یا قدس و یا اورشلیم به باور بیشتر و بلکه همه مفسران، همان قریه و آبادی است که بنی اسرائیل پس از رهایی از ستم فرعونی و درخواست بهره‌مندی از نعمت‌های زمینی دنیا، مأمور شدند تا وارد آن شوند. <ref>(مجمع البیان ج۱و ۲ ص۲۴۷)</ref>

این سرزمین، سرزمین آباد و پر برکتی بوده است که در آیه ۵۸ سوره بقره به آن اشاره شده است. در این آیه از واژه رغد برای بیان فراوانی نعمت و برکت این سرزمین استفاده شده که راغب اصفهانی در مفردات خویش می‌نویسد که این واژه به معنای پاک و فراوان است <ref>(مفردات ص۳۵۸)</ref> با اشاره‌ای که در این آیه به مسئله خوردن می‌شود و «رغدا» به عنوان حال فعل «کلوا» قرار گرفته می‌توان این برداشت را درست دانست که مراد از فراوانی و پاک در این آیه، فراوانی نعمت‌های خوراکی پاکی است که بنی اسرائیل از خداو پیامبرش خواسته بودند.

====●ششم ====

قداست فلسطین در آیات قرآن

به هر حال سرزمین فلسطین در آیات قرآنی سرزمینی مقدس و مبارک است. البته در آیات قرآن گستره بیش تری از فلسطین امروزی به عنوان سرزمین مبارک یاد شده است که می‌توان گفت شامل شامات (فلسطین، اردن، سوریه و لبنان) می‌شود.

سرزمین صدق و راستی

سرزمین فلسطین به نام‌های نیک دیگری نیز ستایش شده است. در آیه ۹۳ سوره یونس :«ولقد بوانا بنی اسرائیل مبوا صدق ورفعناهم من الطیبات ...»ما بنی اسرائیل را درجایگاه صدق و راستی منزل دادیم و از روزی‌های پاکیزه به آنها عطا کردیم  

سرزمین بلند و والامقام

خداوند در آیه 50 مومنون می‌فرماید:«و جعلنا ابن مریم و امه آیة و آویناهما الی ربوة ذات قرار و معین» ما فرزند مریم (عیسی) و مادرش (مریم) را نشانه خود قرار دادیم و آنها را در سرزمین بلندی که آرامش و امنیت و آب جاری داشت، جای دادیم

جایگاهی نزدیک:

«واستمع یوم یناد المناد من مکان قریب» <ref>سوره ق آیه 41</ref>

طبری در تفسیرش ج 26 ص 114 چنین گفته است

«وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ ...»الْخُرُوجِ‏ یقول تعالی ذکره لنبیه محمد صلی الله علیه و سلم: و استمع یا محمد صیحة یوم القیامة، یوم ینادی بها منادینا من موضع قریب. و ذکر أنه ینادی بها من صخرة بیت‌المقدس. ذکر من قال ذلک: حدثنی علی بن سهل، قال: ثنا الولید بن مسلم، عن سعید بن بشر، عن قتادة، عن کعب‏، قال:«وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ‏»قال ملک قائم علی صخرة بیت‌المقدس ینادی: أیتها العظام البالیة و الأوصال المتقطعة؛ إن الله یأمرکن أن تجتمعن لفصل القضاء. حدثنا بشپر؛  

پیوستگی سرزمین سبا به شام و فلسطین

پیوستگی سرزمین سبأ به شام و فلسطین در دوره آبادانی یمن از دیگر یادکردهاو ویژگی‌های سرزمین مقدس در قرآن است. مردم سبأ در سفر بازرگانی به شام و بیت‌المقدّس از روستایی به روستای دیگر درآمده، هرگز نیازمند گذر از بیابان‌های گسترده و غیرمسکون نبودند<ref>(کشف الاسرار ج 8 ص 129)</ref>«و‌جَعلنا بَینهُم و بَینَ القُرَی الَّتِی بارَکنا فِیها قُرًی ظا هِرَةً و قَدَّرنا فِیهَا السَّیرَ سِیروا فِیها لَیالِیَ و أَیّامًا ءَامِنین» (سوره سبأآیه 18)آنان چون قدر این نعمت را ندانستند، خداوند آن را از ایشان گرفت و جاده بازرگانی آنها خراب و ناآباد شد و خود نیز پاره پاره و پراکنده شدند <ref>(تفسیر کشاف ج 3 ص 577 و مجمع البیان ج 8 ص 606)</ref> «فَقالوا رَبَّنا بَا عِد بَینَ أَسفارنا و ظَلَموا أَنفسَهُم فَجَعلنهُم أَحادِیثَ و مزّقنهُم کُلَّ مُمزَّق» <ref>سوره سبأ/، 19</ref>  

و همچنین. مفسران، ذیل داستان عزیر یا ارمیا که هنگام گذر از اورشلیم خراب به یاد رستاخیز افتاد و به مرگی صد ساله فرورفت، از سرزمین مقدس یاد‌ کرده‌اند<ref>(جامع البیان ج 3 ص 43 و البرهان ج 1 ص 529 و مجمع البیان ج 12 ص 640)</ref> «کَالّذِی مَرَّ عَلی قَریَة... قالَ أَنَّی یُحیی هَذِهِ اللّهُ بَعدَ مَوتِها‌..» <ref>سوره بقره259</ref>  

در شهر بیت‌المقدس، اماکن و جایگاه‌های مقدس فراوان است. بعضی از این جایگاه‌های مقدس، مربوط به مسیحیان و یهودیانند و بعضی از آنها نیز به مسلمانان تعلق دارند. البته اماکن و جایگاه‌هایی هم که به‌طور مشترک مورد احترام مسلمانان، مسیحیان و یهودیان قرار دارند، در این شهر به چشم می‌خورد.

مهم‌ترین اماکن و جایگاه‌های مقدس این شهر از نظر مسلمانان، مسجدالاقصی و مسجدالصخره (قبه الصخره) است. حرم شریف که این دو مسجد مبارک در آن جای دارند به این شهر قداست خاصی بخشیده است. مسجدالاقصی سومین مسجد بزرگ اسلام به شمار می‌رود و نزد مسلمانان پس از مکه و مدینه از اهمیت والایی برخوردار است. فاصله این مسجد از مسجدالصخره حدود 500 متر است و پیرامون آنها مجموعه‌ای از اماکن و جایگاه‌های مقدس دیگر قرار دارند. به همین دلیل، تمام این منطقه را که بیش از صدهزار متر مربع (104900متر مربع) است، حرم شریف می‌گویند. البته به همه این مجموعه، مسجدالاقصی نیز می‌گویند. حتی بعضی مورخان و پژوهش‌گران قدیم و جدید اظهار داشته‌اند مسجدالاقصی به تمام شهر بیت‌المقدس اطلاق می‌شود؛ زیرا همه آنچه داخل حصار قدیمی این شهر قرار دارد، جزو حریم مسجدالاقصی است.

مجموعه این اماکن و جایگاه‌های بیت‌المقدس به‌ویژه حرم شریف و مجموعه ساختمان‌ها و بناهای آن به‌گونه‌ای است که عظمت خیره‌کننده دوران گذشته مسلمانان را مجسم می‌کند. به عبارت دیگر مسجدالاقصی و سایر آثار اسلامی که در پیرامون آن قرار دارند، نمایشگاه عظمت تاریخی امت اسلامند.  

از احادیث متعددی که از پیامبر گرامی اسلام ص در خصوص فضایل بیت‏المقدس نقل شده، اهمیت این سرزمین مقدس بیشتر روشن می‏شود

پیامبر گرامی فرموده است: