۸۷٬۹۳۹
ویرایش
سید هادی خسروشاهی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '[[اهل بیت (علیهم السلام)' به '[[اهل بیت') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''سیدهادی خسروشاهی'''، فاضل محقق و عالم برجستۀ معاصر، نمایندۀ [[سید | '''سیدهادی خسروشاهی'''، فاضل محقق و عالم برجستۀ معاصر، نمایندۀ [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] در وزارت ارشاد (به مدت دو سال)، نمایندۀ مردم تهران دور اول و دوم [[مجلس خبرگان رهبری]] سفیر سابق [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] در [[واتیکان]] و رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در [[مصر]] ([[قاهره]]) و عضو مجمع عمومی [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] بود. | ||
== تولد == | == تولد == | ||
سیدهادی خسروشاهی در سال 1317 شمسی، در [[تبریز]] چشم به جهان گشود. تاریخ، سه قرن از حیات و کوشش علمی و فقهی اجداد وی، که جملگی از علمای بزرگ و فقهای نام‌دار [[ایران]] و [[عراق]] در دوران خود بوده‌اند، این حقیقت را به خوبی روشن می‌سازد. پدر وی، آیت‌الله سید مرتضی خسروشاهی از علما و فقهای بزرگ و صاحب رسالۀ آذربایجان و تحصیل کرده [[نجف]] بود. سیدهادی، تحصیلات مقدماتی را در تبریز گذرانید. پس از فوت پدرش عازم [[قم]] شد و در [[حوزۀ علمیۀ قم|حوزۀ علمیه]] به ادامه تحصیل پرداخت. شیخ محمد رازی در خصوص خانواده خسروشاهی می‌نویسد: «تمامی اسلاف این خاندان، به تقرب و علم و پرهیزگاری و طهارت و پاکی و ایثار و بذل در راه دعوت به خدا و ارشاد مردم به تعالیم اسلام معروفند...». | سیدهادی خسروشاهی در سال 1317 شمسی، در [[تبریز]] چشم به جهان گشود. تاریخ، سه قرن از حیات و کوشش علمی و فقهی اجداد وی، که جملگی از علمای بزرگ و فقهای نام‌دار [[ایران]] و [[عراق]] در دوران خود بوده‌اند، این حقیقت را به خوبی روشن می‌سازد. پدر وی، آیت‌الله سید مرتضی خسروشاهی از علما و فقهای بزرگ و صاحب رسالۀ آذربایجان و تحصیل کرده [[نجف]] بود. سیدهادی، تحصیلات مقدماتی را در تبریز گذرانید. پس از فوت پدرش عازم [[قم]] شد و در [[حوزۀ علمیۀ قم|حوزۀ علمیه]] به ادامه تحصیل پرداخت. شیخ محمد رازی در خصوص خانواده خسروشاهی می‌نویسد: «تمامی اسلاف این خاندان، به تقرب و علم و پرهیزگاری و طهارت و پاکی و ایثار و بذل در راه دعوت به خدا و ارشاد مردم به تعالیم اسلام معروفند...». | ||
== تحصیلات == | == تحصیلات == | ||
ایشان بعداز طی دوران ابتدایی تحصیل در تبریز، راهی قم شد و در محضر بزرگانی مثل آیات عظام [[ | ایشان بعداز طی دوران ابتدایی تحصیل در تبریز، راهی قم شد و در محضر بزرگانی مثل آیات عظام [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله بروجردی]]، [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]، آیت‌الله شریعتمداری، [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]] و دیگر بزرگان بهره جست. | ||
== آثار و تالیفات == | == آثار و تالیفات == | ||
تألیفات و آثار ایشان که بالغ بر هشتاد مجلد می‌شود به [[زبان فارسی]] و [[زبان عربی|عربی]] منتشر شده است. بیش از چهل مجلد آنها تاکنون بارها در داخل و خارج از کشور چاپ شده است. علاوه بر تألیفات و ترجمه‌ها، 120 مجلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه وی در [[ایران]]، [[ایتالیا]] و [[مصر]] چاپ و منتشر شده است. | تألیفات و آثار ایشان که بالغ بر هشتاد مجلد می‌شود به [[زبان فارسی]] و [[زبان عربی|عربی]] منتشر شده است. بیش از چهل مجلد آنها تاکنون بارها در داخل و خارج از کشور چاپ شده است. علاوه بر تألیفات و ترجمه‌ها، 120 مجلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه وی در [[ایران]]، [[ایتالیا]] و [[مصر]] چاپ و منتشر شده است. | ||
از جمله آثار خسروشاهی، ترجمه و تحقیق '''«امام علی صدای عدالت انسانی»''' نوشتۀ ''جرج جرداق'' در 5 مجلد است. تدوین و تحقیق مجموعه آثار [[ | از جمله آثار خسروشاهی، ترجمه و تحقیق '''«امام علی صدای عدالت انسانی»''' نوشتۀ ''جرج جرداق'' در 5 مجلد است. تدوین و تحقیق مجموعه آثار [[سید جمال الدین اسد آبادی|سیدجمال‌الدین حسینی]] (افغانی) در 10 مجلد، در ایران و مصر، یکی از خدمات ارزندۀ دیگر استاد و در واقع، محصول نیم قرن تلاش و کوشش و تحقیق و بررسی در کشورهای اسلامی و عربی است. مجموعه '''«حرکت های اسلامی معاصر»''' در 20 مجلد، '''«اسناد نهضت اسلامی ایران»''' و '''«مجموعه آثار استاد علامه طباطبایی»''' از جمله آثاری است که استاد در تألیف، جمع‌آوری یا تحقیق و ویرایش آنها زحمت و رنج فراوان را کشیده است. | ||
علاوه بر تألیفات و ترجمههای خود او، استاد همواره در تدوین و تنقیح و نشر آثار استادانی همچون: [[محمد حسین | علاوه بر تألیفات و ترجمههای خود او، استاد همواره در تدوین و تنقیح و نشر آثار استادانی همچون: [[محمد حسین کاشف الغطاء|آیت‌الله کاشف الغطا]]، [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی]]، حاج سراج انصاری، سیدمحمد محیط طباطبایی، سیدغلامرضا سعیدی، محمد نخشب و... کوشا بوده و خدمات ارزندهای را در حفظ فرهنگ اسلامی و نشر اندیشه اصیل اسلامی ارائه داده است. و به همین دلیل است که استاد محمدرضا حکیمی ایشان را '''«فرهنگبان کوشا»''' نامیده‌اند. | ||
== فعالیت‌های علمی و فرهنگی == | == فعالیت‌های علمی و فرهنگی == | ||
استاد خسروشاهی به‌عنوان نمایندۀ [[سید | استاد خسروشاهی به‌عنوان نمایندۀ [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] با اغلب مطبوعات اسلامی همکاری داشت. و در سطح جهانی در کنفرانس‌ها و کنگره‌های اسلامی در کشورهای اروپایی و اسلامی شرکت می‌کرد. ایشان در مساله [[تقریب (مقاله)|تقریب بین مذاهب اسلامی]] از پیشگامان این حرکت اصلاحی بود. سیرۀ نظری و عملی او، گواهی بر تاکید وی بر اتحاد و تقریب مذاهب دارد و باور این استاد فقید در حوزۀ جهان اسلام، همبستگی و [[وحدت اسلامی|وحدت]] بین [[مذهب|مذاهب]] است. استاد در بیانات خویش، بر «مساله وحدت اسلامی و حسن تفاهم و تقریب مذاهب اسلامی» اشارات فراوانی داشت. در این راستا او با اغلب حرکت‌های اسلامی معاصر و رهبران آنها در سراسر جهان اسلام، ارتباط و پیوند نزدیکی داشت.<br> | ||
وی در سال 1352 شمسی، [[مرکز بررسی‌های اسلامی قم]] را به‌عنوان مرکزی وابسته به حوزه علمیه قم تاسیس و به ثبت رسانید، در سال 1361 شمسی، مرکز فرهنگی اسلامی اروپا را در رم [[ایتالیا]] تاسیس نمود. تاسیس دو نشریه انگلیسی زبان به نام‌های اینکوایری و آفرین ایونتس به‌عنوان سفیر ایران در واتیکان از دیگر فعالیت‌های علمی و فرهنگی او در دورۀ پنج ساله تصدی‌گری این منصب بود. حجت‌الاسلام نوراللهیان در این مورد می‌گوید: «مرحوم خسروشاهی به زبان انگلیسی مسلط بود و مطالب خبرنگاران خارجی را برای مراجع در قم و نیز خبرنگاران ترجمه می‌کرد؛ وی اندیشه‌های امام را برای خبرنگاران غربی ترجمه می‌کرد. وی چنان پرآوازه در [[جمهوری عربی مصر|مصر]]، [[لبنان]] و [[عراق]] بود که مصاحبه‌هایش به عربی از ۵۰ سال قبل منتشر می‌شد و در کشورهایی مانند مصر، [[تونس]]، [[الجزایر]] و ... کارهای علمی‌داشت.<br>همچنین به مدت 3 سال در [[قاهره]] به‌عنوان رئیس نمایندگی جمهوری‌اسلامی ایران حضور داشت و به همکاری علمی از جمله سخنرانی، مصاحبه با عالمان آنها می‌پرداخت. که نتیجه این همکاری‌ها انتشار بیش از 50 جلد کتاب دربارۀ [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، [[تشیع]] و [[اهل بیت]] در نشریات مصری است. همچین وی با ایراد سخنرانی‌ها و همایش‌های علمی و فرهنگی در اعتلای فرهنگ اسلامی و صدور انقلاب اسلامی در منطقه تاثیرات فراوان داشته است. | وی در سال 1352 شمسی، [[مرکز بررسی‌های اسلامی قم]] را به‌عنوان مرکزی وابسته به حوزه علمیه قم تاسیس و به ثبت رسانید، در سال 1361 شمسی، مرکز فرهنگی اسلامی اروپا را در رم [[ایتالیا]] تاسیس نمود. تاسیس دو نشریه انگلیسی زبان به نام‌های اینکوایری و آفرین ایونتس به‌عنوان سفیر ایران در واتیکان از دیگر فعالیت‌های علمی و فرهنگی او در دورۀ پنج ساله تصدی‌گری این منصب بود. حجت‌الاسلام نوراللهیان در این مورد می‌گوید: «مرحوم خسروشاهی به زبان انگلیسی مسلط بود و مطالب خبرنگاران خارجی را برای مراجع در قم و نیز خبرنگاران ترجمه می‌کرد؛ وی اندیشه‌های امام را برای خبرنگاران غربی ترجمه می‌کرد. وی چنان پرآوازه در [[جمهوری عربی مصر|مصر]]، [[لبنان]] و [[عراق]] بود که مصاحبه‌هایش به عربی از ۵۰ سال قبل منتشر می‌شد و در کشورهایی مانند مصر، [[تونس]]، [[الجزایر]] و ... کارهای علمی‌داشت.<br>همچنین به مدت 3 سال در [[قاهره]] به‌عنوان رئیس نمایندگی جمهوری‌اسلامی ایران حضور داشت و به همکاری علمی از جمله سخنرانی، مصاحبه با عالمان آنها می‌پرداخت. که نتیجه این همکاری‌ها انتشار بیش از 50 جلد کتاب دربارۀ [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، [[تشیع]] و [[اهل بیت]] در نشریات مصری است. همچین وی با ایراد سخنرانی‌ها و همایش‌های علمی و فرهنگی در اعتلای فرهنگ اسلامی و صدور انقلاب اسلامی در منطقه تاثیرات فراوان داشته است. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
== ارتباط مستمر با شخصیت‌های جهان اسلام == | == ارتباط مستمر با شخصیت‌های جهان اسلام == | ||
این محقق برجسته با شخصیت‌های اسلامی در [[جهان اسلام]]، محققین، متفکرین یا سیاسیون اسلامی مثل [[احمد بن بلا]]، [[عمرالتلمسانی|عمر تلمسانی]] رهبر [[اخوان‌المسلمین]]، دکتر [[یاسین رمضان]] از رهبران اخوان‌المسلمین و داماد شهید [[حسن البنا]]، شیخ عباس مدنی رهبر [[جبهه نجات اسلامی الجزایر]] و دیگر رهبران کشورهای اسلامی در [[مصر]]، [[الجزایر]]، [[پاکستان]] و [[کشمیر]] نیز مرتبط بود. | این محقق برجسته با شخصیت‌های اسلامی در [[جهان اسلام]]، محققین، متفکرین یا سیاسیون اسلامی مثل [[احمد بن بلا|احمد بن بلا]]، [[عمرالتلمسانی|عمر تلمسانی]] رهبر [[اخوان المسلمین|اخوان‌المسلمین]]، دکتر [[یاسین رمضان]] از رهبران اخوان‌المسلمین و داماد شهید [[حسن البنا]]، شیخ عباس مدنی رهبر [[جبهه نجات اسلامی الجزایر]] و دیگر رهبران کشورهای اسلامی در [[جمهوری عربی مصر|مصر]]، [[الجزایر]]، [[پاکستان]] و [[کشمیر]] نیز مرتبط بود. | ||
== فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی == | == فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی == | ||
فعالیت‌های سیاسی استاد فقید از سال 1332 شمسی پس، از آشنایی نزدیک با [[آیت‌الله کاشانی]] و شهید نواب صفوی آغاز گردید. او در خصوص آشنایی با آیت‌الله کاشانی هم گفته است: «مشتاق دیدار با مرحوم آیت‌الله کاشانی بودم که این امر به مدد و همت مرحوم علی حجتی کرمانی میسر شد و او مرا به منزل آیت‌الله کاشانی در پامنار برد و معرفی کرد که پسر فلانی است. آیت‌الله کاشانی نام پدرم را که شنید، گفت: خدا رحمتش کند. مرد متقی و باسوادی بود...». | فعالیت‌های سیاسی استاد فقید از سال 1332 شمسی پس، از آشنایی نزدیک با [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت‌الله کاشانی]] و شهید نواب صفوی آغاز گردید. او در خصوص آشنایی با آیت‌الله کاشانی هم گفته است: «مشتاق دیدار با مرحوم آیت‌الله کاشانی بودم که این امر به مدد و همت مرحوم علی حجتی کرمانی میسر شد و او مرا به منزل آیت‌الله کاشانی در پامنار برد و معرفی کرد که پسر فلانی است. آیت‌الله کاشانی نام پدرم را که شنید، گفت: خدا رحمتش کند. مرد متقی و باسوادی بود...». | ||
از جمله فعالیت‌های سیاسی خسروشاهی تشکیل هیئت مجاهدین اسلام بود که به جهت فعالیت‌هایش شدیدا تحت کنترل [[ساواک]] بود. در این زمینه ساواک در گزارشی به تاریخ 1344/10/7 اعلام می‌دارد: «سید هادی خسروشاهی رهبر مجاهدین اسلام در مدرسۀ حاج شیخ عبدالحسین عده‌ای طلاب را جمع نموده و به فعالیت‌های سیاسی می‌پردازد».<br>به همین دلیل، از همان دوران تا زمان پیروزی انقلاب‌اسلامی، بارها در [[قم]]، [[تهران]] و [[تبریز]] دستگیر، زندانی و یا تبعید شده است. در سندی از ساواک به تاریخ 20 اسفند 1343 آمده است: «نامبرده فوق (سید هادی خسرو شاهی) که یکی از محرکین تظاهرات روز 1343/12/8 در مدرسه فیضیه قم می‌باشد همراه با 12 برگ پرونده اعزام گردید. به طوری که از اطلاعیه‌های موجود در پرونده مشارالیه استنباط می‌گردد وی به‌طور کلی در تحریکات روحانیون از ابتدا در فعالیت بوده...»<br> | از جمله فعالیت‌های سیاسی خسروشاهی تشکیل هیئت مجاهدین اسلام بود که به جهت فعالیت‌هایش شدیدا تحت کنترل [[ساواک]] بود. در این زمینه ساواک در گزارشی به تاریخ 1344/10/7 اعلام می‌دارد: «سید هادی خسروشاهی رهبر مجاهدین اسلام در مدرسۀ حاج شیخ عبدالحسین عده‌ای طلاب را جمع نموده و به فعالیت‌های سیاسی می‌پردازد».<br>به همین دلیل، از همان دوران تا زمان پیروزی انقلاب‌اسلامی، بارها در [[قم]]، [[تهران]] و [[تبریز]] دستگیر، زندانی و یا تبعید شده است. در سندی از ساواک به تاریخ 20 اسفند 1343 آمده است: «نامبرده فوق (سید هادی خسرو شاهی) که یکی از محرکین تظاهرات روز 1343/12/8 در مدرسه فیضیه قم می‌باشد همراه با 12 برگ پرونده اعزام گردید. به طوری که از اطلاعیه‌های موجود در پرونده مشارالیه استنباط می‌گردد وی به‌طور کلی در تحریکات روحانیون از ابتدا در فعالیت بوده...»<br> | ||
حضور مرحوم خسروشاهی در تهران و ارتباط با افرادی چون حضرت امام، هاشمی رفسنجانی، شهید مطهری، شهید مفتح و ... و همکاری در انتشار اعلامیه‌ها به مناسبت‌های گوناگون از آغاز نهضت تا پیروزی انقلاب بر حساسیت ساواک می‌افزود. بطوری که در گزارشی که ساواک ارائه کرده است در تاریخ 1346/3/28 آمده است: «با پیشنهاد آن ساواک مبنی بر بازرسی منزل نامبرده فوق (سید هادی خسروشاهی) موافقت حاصل است. خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به بازرسی منزل وی با انجام تشریفات قانونی در موقعیت مناسب اقدام و نتیجه را اعلام دارند».<br> بعد دیگری از فعالیت‌های سیاسی ایشان، فعالیت مجله مکتب اسلام است که در این رابطه می‌گوید: «اول هر ماه بنده همراه زنده یاد علی حجتی کرمانی، یک نسخه از آن را برای عرضه به دانشجویان، مسجد هدایت که امامت آن بر عهده [[آیت‌الله طالقانی]] بود می‌بردیم... مهم‌ترین ویژگی مجله آموزش روشنگری و تربیت عملی جوانان اسلام‌گرا بود... این مجله در پیدایش نسلی که در قلب انقلاب قرار گرفتند نقش بسزایی داشت...». | حضور مرحوم خسروشاهی در تهران و ارتباط با افرادی چون حضرت امام، هاشمی رفسنجانی، شهید مطهری، شهید مفتح و ... و همکاری در انتشار اعلامیه‌ها به مناسبت‌های گوناگون از آغاز نهضت تا پیروزی انقلاب بر حساسیت ساواک می‌افزود. بطوری که در گزارشی که ساواک ارائه کرده است در تاریخ 1346/3/28 آمده است: «با پیشنهاد آن ساواک مبنی بر بازرسی منزل نامبرده فوق (سید هادی خسروشاهی) موافقت حاصل است. خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به بازرسی منزل وی با انجام تشریفات قانونی در موقعیت مناسب اقدام و نتیجه را اعلام دارند».<br> بعد دیگری از فعالیت‌های سیاسی ایشان، فعالیت مجله مکتب اسلام است که در این رابطه می‌گوید: «اول هر ماه بنده همراه زنده یاد علی حجتی کرمانی، یک نسخه از آن را برای عرضه به دانشجویان، مسجد هدایت که امامت آن بر عهده [[سید محمود علایی طالقانی|آیت‌الله طالقانی]] بود می‌بردیم... مهم‌ترین ویژگی مجله آموزش روشنگری و تربیت عملی جوانان اسلام‌گرا بود... این مجله در پیدایش نسلی که در قلب انقلاب قرار گرفتند نقش بسزایی داشت...». | ||
استاد به مسائل سیاسی زمان خود آگاه بود و به راحتی از کنار مسائل نمی‌گذشت، برای نمونه می‌توان به قضیۀ مخالفت وی به کاندیداتوری [[بنی‌صدر]] اشاره کرد که در این راستا با مسئولین و تاثیرگذاران مختلف رایزنی می‌کند تا بتواند آنان را هوشیار کند. وقتی دلیل امر را از او جویا شدند می‌گوید: «من کتاب‌های بنی‌صدر را خوانده‌ام با ارزش‌ها و معیار‌های ما زاویه داشته و با روحانیت مشکل دارد». | استاد به مسائل سیاسی زمان خود آگاه بود و به راحتی از کنار مسائل نمی‌گذشت، برای نمونه می‌توان به قضیۀ مخالفت وی به کاندیداتوری [[بنی‌صدر]] اشاره کرد که در این راستا با مسئولین و تاثیرگذاران مختلف رایزنی می‌کند تا بتواند آنان را هوشیار کند. وقتی دلیل امر را از او جویا شدند می‌گوید: «من کتاب‌های بنی‌صدر را خوانده‌ام با ارزش‌ها و معیار‌های ما زاویه داشته و با روحانیت مشکل دارد». | ||
== اندیشه‌های تقریبی == | == اندیشه‌های تقریبی == | ||
ایشان از فعالان عرصۀ تقریب بین مذاهب اسلامی بود و از نیم قرن پیش، از پیشگامان این حرکت اصلاحی به‌شمار می رفت. مکاتبات ایشان با علامه شیخ [[محمد تقی قمی|محمدتقی قمی]] - مؤسس [[ | ایشان از فعالان عرصۀ تقریب بین مذاهب اسلامی بود و از نیم قرن پیش، از پیشگامان این حرکت اصلاحی به‌شمار می رفت. مکاتبات ایشان با علامه شیخ [[محمد تقی قمی|محمدتقی قمی]] - مؤسس [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة|دارالتقریب]] قاهره – گواه این سابقه بلند است. در این راستا، استاد با اغلب حرکت‌های اسلامی معاصر و رهبران آنها در سراسر جهان اسلام، ارتباط و پیوند نزدیکی داشته است. در دوره اقامت سه ساله در قاهره به‌عنوان رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر حضور در محافل علمی - سیاسی و سخنرانی و مصاحبه تلویزیونی و مطبوعاتی و ده‌ها نوبت ملاقات با شیخ الازهر و مقامات علمی - سیاسی مصر، بیش از 50 جلد کتاب و نشریه دربارۀ انقلاب اسلامی ایران، تشیع و [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه‌السلام)]] تألیف و یا با همکاری و مساعدت ایشان در مصر منتشر گردید که این خود خدمت بزرگی در راستای وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی است<ref>[http://iscq.ir/?part=menu&inc=menu&id=151 نگاهی به زندگی، فعالیت و آثار آیت‌الله سید هادی خسروشاهی]</ref>. | ||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی بیش از 60 سال از عمر پر برکت خود را در راستای وحدت جهان اسلام با نوشتن مقاله، کتاب و صدها سخنرانی صرف کرد. این اندیشمند بزرگ سرانجام در صبح روز پنجشنبه 8 اسفند 1398 ش برابر با 3 [[رجب]] 1441 ق به علت بیماری و کهولت سن درگذشت. | حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی بیش از 60 سال از عمر پر برکت خود را در راستای وحدت جهان اسلام با نوشتن مقاله، کتاب و صدها سخنرانی صرف کرد. این اندیشمند بزرگ سرانجام در صبح روز پنجشنبه 8 اسفند 1398 ش برابر با 3 [[رجب]] 1441 ق به علت بیماری و کهولت سن درگذشت. | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | |||
[[رده:عالمان وحدت‌گرا]] | [[رده:عالمان وحدت‌گرا]] | ||
[[رده:اعضای مجمع عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | [[رده:اعضای مجمع عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | ||