تفسیر از منظر مفسران و عالمان علوم قرآنی فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

!عنوان مقاله!! data-type="authorName" | تفسیر از منظر مفسران و عالمان علوم قرانی فريقين

|-

 

 

 

قبل از ورود به مباحث مربوط به تفسیر از منظر مفسران و عالمان علوم قرانی به تبيين برخي از واژه ها و كلمات بكار رفته در اين مبحث مي پردازيم :‌

 

 

مبانی تفسیری به باورهای بنیادینی اطلاق می گردد که بعنوان اصول موضوعه  مورد پذیرش همه مفسران  می باشد بعبارت دیگر مبانی تفسیری به سلسله مباحثی گفته می شود که بعنوان زیربنا و پایه در  مباحث تفسیری  قرارمی گیرد ؛ نظیر وحیانی بودن  قران  ؛ تحریف یا عدم تحریف قران؛  امکان و عدم امکان فهم پذیری قران و ....که در صورت اثبات یا عدم اثبات ان تاثیرات مهمی در مباحث تفسیری خواهد داشت.  

قواعد تفسیری : قاعده در لغت بمعنای اساس و عمود بوده و در اصطلاح تفسیری به اصولی اطلاق می گردد که بر پایه مبانی و موازین خاصی شکل گرفته است بگونه ای که بوسیله ان  اصول و قواعد ، مسائل تفسیری و معارف قرانی استنباط می گردد . بعنوان نمونه با پذیرش قواعدی نظیر حجیت ظواهر قران ، می توان  درقران  تدبر نموده و معارف قرانی را از ان استخراج نمود . بدیهی است در غیر اینصورت امکان برداشت هیچ نوع معرفت قرانی  ممکن نخواهد بود .  

مناهج تفسیری   : به روشهائی اطلاق می گردد که مفسر در تفسیر قران بر اساس ان عمل می کند نظیر روش تفسیر قران بقران یا روش علمی یا عرفانی و....

 

مسائل قرانی : مراد ا ز مسائل قرانی امور جزئی هستند که در متن قران مطرح گردیده و بوسیله قواعد و مناهج تفسیری می توان به ان دست یافت .  

 

 

با تمثیلی که ذکر گردید می توان واژه ها ی چهارگانه : مبانی ، قواعد ، مناهج و مسائل را نسبت به تفسیر قران پیاده نمود.

 

تفسیر از منظر لغوی بمعنای تبیین و تفصیل معنای لفظ وزدودن ابهام از ان  می باشد. برخی نیز تفسیر را تبیین معانی الفاظ مشکل می دانند .

 

 

 

 

 

 

 

در اصطلاح  مفسران و عالمان علوم قرانی تعاریف مختلفی برای تفسیر  بیان شده است که می توان همه انها را  بدین  تعریف جامع بر گرداند که :  تفسیر عبارتست از تبیین  کلمات و جملاتی که نوعی ابهام در انها وجود دارد بنابر این  ، تبیین  و توضیح  معانی کلماتی که  واضح می باشد تفسیر نخواهد بود .

باید گفت تعریف ذکر شده که جامع همه تعاریف بین الفریقین است با مفهوم لغوی ان  نیز سنخیت دارد .

در زمینه تفسیر قران نیزباید گفت : مشهور از مفسرین و عالمان علوم قرانی واژه تفسیر را در مواردی بکار می برند که در معنای کلمات قرانی  نوعی ابهام  و غموض باشد بنابر این در مواردی که معانی کلمات واضح می باشد تبیین  ان تفسیر نخواهد بود اما برخی  از مفسرین معتقدند واژه  تفسیر حتی در کلماتی که از معانی  واضحی برخوردارند ممکن  است تحقق یابد.  

در اینجا برخی از تعاریف تفسیر را از متظر عالمان فریقین بیان می کنیم :

=== معنای تفسیر از منظر اهل سنت === 

بدرالدین زرکشی  در کتاب " البرهان فی علوم القران " معتقد است تفسیر، علمی است که بوسیله ان  ، فهم کتاب خداوند ، معانی ، احکام و معارف  ان ممکن خواهد بود.  

ایشان در ادامه اظهارمی دارد تفسیر قران  مستلزم  علومی نظیر لغت، نحو، تصریف و ... است که لازم است مفسر بدان  اگاه باشد . 

==== جلال الدین سیوطی ====

ایشان در الاتقان بعد از بیان معانی لغوی تفسیر  و فرق ان با تاویل به بیان معانی اصطلاحی ان می پردازد .

از منظر برخی مفسرین تفسیر بمعنای کشف معانی قران است اعم از اینکه معانی کشف شده متعلق به الفاظ مشکل باشد یا اسان و نیز اعم از اینکه معانی مذکور بحسب معانی ظاهری الفاظ باشد یا غیر ان  در حالی که تاویل- در الفاظ جریان نداشته و- بیشتر در جملات استعمال می گردد . برخی نیز معتقدند متعلق تفسیر ، روایت  و متعلق تاویل ، درایه می باشد .  

ایشان درمجمع البیان از قول برخی نقل می کند که تفسیر، کشف مراد از الفاظ مشکل قران بوده و تاویل نیز بمعنای برگرداندن احتمالات گوناگون به معنای منطبق با ظاهر می باشد .

==== ایه الله خوئی ====

 

 

 

ایشان در کتاب التاویل فی مختلف المذاهب و الااراء تفسیر را عبارت از پرده برداری از الفاظ مشکل قران می داند.  

 

 

علامه طباطبائی در الميزان فى تفسير القرآن در معنای واژه تفسیر می فرماید : التفسير (و هو بيان معاني الآيات القرآنية و الكشف عن مقاصدها و مداليلها)  

 

ایشان در کتاب "علوم القران " به مفهوم لغوی تفسیر اشاره کرده و می نویسد تفسیردر لغت بمعنای بیان و کشف مدلول کلام بوده و در قران کریم نیز بهمین معنا امده است .  

 

 

ایشان بعد از دیدگاه مذکور به بیان دیدگاه خویش پرداخته و می نویسد :  

دیدگاه صحیح ان است که تبیین معانی ظاهری نیز در مواردی که مشتمل بر نوعی ابهام است مصداق تفسیر خواهد بود همانگونه که در برخی از موارد تبیین معانی ظاهری بدلیل انکه فاقد عنصر خفا و ابهام می باشد مصداق تفسیر نمی باشد .  

بنابر این از منظر ایشان تفسیر قران اختصاص به الفاظ ومعانی مشکل نداشته بلکه حتی در مواردی که مفهوم کلام روشن است نیز ممکن است معنای تفسیر تحقق یابد .  

از منظر ایشان ظهورات کلامیه به دو نوع : ظهور بسیط و ظهور معقد تقسیم شده و تبیین ظهور معقد و پیجیده – که نوعی خفا در ان وجود دارد - از مصادیق تفسیر می باشد .  

از منظر ایشان تفسیر در موارد ظهور معقد بکاربرده می شود نه موارد ظهور بسیط .  

نکته مهم  دیگر انکه  ایشان در مقام تصور ، متعلق تفسیر را گاه ،  لفظ ، – تفسیر لفظی -و گاه معنا ، – تفسیر معنوی - دانسته و تمییز ایندو از یکدیگر را وسیله حل تناقضات بدوی در قران کریم می داند .

ایشان در ادامه به حل تناقض ظاهری بین دو حقیقت  "اسان بودن فهم قران و غامض بودن برخی موضوعات قرانی " از طریق مذکور – تمییز بین تفسیر لفظ و تفسیر معنا می پردازد  .

 

 

 

 

در اینصورت هر گاه به تبیین ماهیت ان پرداخته و تصویر روشنی از ان را بیان کنیم در حقیقت ان را تفسیر کرده ایم نظیر ایاتی که مشتمل بر کلمه لوح محفوظ ، عرش ، ، الموازين ، والملك ، والشيطان ، وإنزال الحديد ، ورجوع البشر إلى الله ، الخزائن ، ملكوت السماء ، وتسبيح ما في السماوات والأرض و....می باشد.  

بدیهی است هر چند این نوع از کلمات بکار رفته در قران از نظر ظاهری غموضی در ان مشاهده نمی شود اما مفهوم حقیقی و تصویر روشنی از ان در ذهن وجود نخواهد داشت بنابر این نقش مفسر در چنین مواردی تبیین معنای واقعی ان خواهد بود .

لازم به ذکر است :  بر اساس مطالبی که از  کتاب علوم القران نقل گردید پاسخ  این سئوال که : اگر تفسیر به معنای کشف الغطا و تبیین موارد مبهم است چگونه با ایه شریفه ( ولا يأتونك بمثل إلا جئناك بالحق وأحسن تفسيرا ) که قران را احسن التفسیر می داند  و نیز ایاتی که فهم قران را برای مردم اسان می داند :  یسرنا القران للذکر  و... منطبق می باشد؟ داده شد.  

 

 

 

=== مقایسه بین دیدگاه مولف کتاب علوم القران با دیدگاه مشهور در معنای تفسیر ===

 

 

بنظر می  رسد دیدگاه ایشان در معنای تفسیر ، تقریر و بیان دیگری است از همان دیدگاه مشهور که در تحقق معنای تفسیر نوعی خفاء و غموض را شرط می دانند چون از منظر مولف کتاب علوم القران  علت تبیین و تفسیر برخی ازکلمات ، غموضی است که در معنای ان کلمات برای مخاطب وجود دارد هر چند معنای ظاهری ان برای همگان روشن است . بنابر این تقسیم تفسیر به دو نوع تفسیر لفظ و تفسیر معنا و تقسیم ظهور به دو نوع ظهور بسیط و معقد سبب تفاوت دیدگاه مذکور با دیدگاه مشهور در معنای تفسیر نخواهد بود .

بعد از بیان کلیات در فصل اول ، اینک درفصول بعدی به بیان مبانی تفسیری فریقین می پردازیم اما قبل از ورود به بحث مبانی ذکر چند نکته ضروری است :  

=== نکته اول : اجتهادی بودن مساله مبانی تفسیر ی فریقین ===  

بحث مبانی تفسیری همانند بسیاری از مباحث علمی دیگر نظیر مباحث حدیثی ،  امری اجتهادی و فرامذهبی بوده و گرایش به مذهب خاص در ان  تاثیری ندارد . این امر در ضمن مباحثی که با نگاه مقارن مطرح گردیده است اشکار خواهد شد .

=== نکته دوم : تبیین محل نزاع ===

مراد از تفسیر قران در بحث مبانی تفسیری ، تفسیر قران  بر اساس تدبر ، تفکر و تعقل مفسر است نه تفسیر بر اساس روایت  ؛ بدین معنا که برخی از عالمان هر چند قائل به امکان تفسیر قران می باشند اما معتقدند که تفسیر قران  فقط از طریق روایات نبوی و اهل بیت ع – امامیه – یا پیامبر ص و صحابه – ممکن خواهد بود بدیهی است   چنین دیدگاهی بمعنای تعطیلی عقل از ورود در عرصه تفسیر قران می باشد  .

 

مراد از تفسیر قران در بحث مبانی تفسیری، تاویل و معانی باطنی ان نیست بلکه مراد از تفسیر، تبیین مراتب و لایه های بیشتری از ان  - برتر از فهم کلی و عمومی قران - می باشد .

1-مراد از مبانی تفسیری ، اصول موضوعه  ای  است که مورد پذیرش همه مفسران می باشد.

 

 

 

3- بحث مبانی تفسیری همانند بسیاری از مباحث علمی دیگر نظیر مباحث حدیثی ،  امری اجتهادی و فرامذهبی بوده  و گرایش به مذهب خاص ، تاثیری  در اتخاذ دیدگاه ندارد .  

4- مراد از تفسیر قران در بحث مبانی تفسیری ، تفسیر قران  بر اساس تدبر ، تفکر و تعقل مفسر است نه تفسیر بر اساس روایت  ؛

5-مراد از تفسیر در مبحث مبانی تفسیری، تاویل و معانی باطنی ان نبوده بلکه مراد از ان ، تبیین مراتب و لایه های بیشتر- برتر از فهم کلی و عمومی - قران کریم می باشد .

==پانويس==

[[رده:تفسير ،علوم قرآني مقارن  ]]