۸۷٬۹۰۶
ویرایش
رجال: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
در قرن سوم هجری بر اثر شیوع کتب حدیث و رواج [[اصول فقه|اصول]] و مصنفات این علم، فن رجال نیز بالتبع رونق گرفت و کتب بالنسبه زیادی در این فن تدوین و تالیف شد که برخی از آنها تاکنون موجود است و از آثار گران‌بهای شیعه در این علم به شمار می‌رود. | در قرن سوم هجری بر اثر شیوع کتب حدیث و رواج [[اصول فقه|اصول]] و مصنفات این علم، فن رجال نیز بالتبع رونق گرفت و کتب بالنسبه زیادی در این فن تدوین و تالیف شد که برخی از آنها تاکنون موجود است و از آثار گران‌بهای شیعه در این علم به شمار می‌رود. | ||
از آن جمله است: کتاب [[طبقات الرجال (کتاب)|طبقات الرجال]] تالیف [[احمد بن ابی عبدالله برقی]]<ref>الذریعه (ج 10،ص 99 و الاسناد المصفی ص 79) آنچه درباره مؤلف این کتاب گفته شد، نظر علامه تهرانی است در کتاب ارجمند و معروف الذریعه و هم در رساله مشیخه ایشان که به الاسناد المصفی معروف است. و او نیز در این نظر، دنباله رو نجاشی و شاید بعضی دیگر از ائمه رجال است. گروه دیگری این کتاب را به پدر وی، ابو عبدالله محمد بن خالد البرقی، منسوب کرده‌اند. ولی محقق رجالی، معاصر شیخ محمد تقی شوشتری، صاحب کتاب قاموس الرجال، این هر دو قول را مردود شمرده و مؤلف طبقات الرجال را به قرینه طبقه روایتی، عبدالله بن احمد البرقی-از مشایخ روایت کلینی-یا احمد بن عبدالبرقی-از مشایخ صدوق ثانی-دانسته و باز در میان این دو احتمال، دومین را به صواب نزدیکتر شمرده است. برای تفصیل ر. ک. قاموس الرجال، ج 1،ص 31-32</ref>. که نسخه ناقصی از آن تاکنون باقی است و کتاب ابو‌محمد عبدالله بن جبلة بن حیان بن ابجر الکنانی، (متوفا به سال 219)<ref>فهرست نجاشی، چاپ سربی، تهران 160.این تاریخ در قاموس الرجال به نقل از فهرست نجاشی 229 ضبط شده که با مراجعه به دو نسخه چاپی نجاشی و هم برخی کتب دیگر که آن را از نجاشی نقل کرده‌اند مانند:الذریعه و تاسیس الشیعه، اطمینان به وقوع اشتباه برای صاحب قاموس یا مامقانی صاحب رجال (که قاموس تقریبا حاشیه‌ای بر آن است) حاصل می‌شود</ref>. که [[شیخ طوسی]] در کتاب رجال او را از اصحاب [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیه السلام)]] شمرده و [[نجاشی]] کتب متعددی از جمله کتابی در رجال را بدو نسبت داده است. | از آن جمله است: کتاب [[طبقات الرجال (کتاب)|طبقات الرجال]] تالیف [[احمد بن ابی عبدالله برقی]]<ref>الذریعه (ج 10،ص 99 و الاسناد المصفی ص 79) آنچه درباره مؤلف این کتاب گفته شد، نظر علامه تهرانی است در کتاب ارجمند و معروف الذریعه و هم در رساله مشیخه ایشان که به الاسناد المصفی معروف است. و او نیز در این نظر، دنباله رو نجاشی و شاید بعضی دیگر از ائمه رجال است. گروه دیگری این کتاب را به پدر وی، ابو عبدالله محمد بن خالد البرقی، منسوب کرده‌اند. ولی محقق رجالی، معاصر شیخ محمد تقی شوشتری، صاحب کتاب قاموس الرجال، این هر دو قول را مردود شمرده و مؤلف طبقات الرجال را به قرینه طبقه روایتی، عبدالله بن احمد البرقی-از مشایخ روایت کلینی-یا احمد بن عبدالبرقی-از مشایخ صدوق ثانی-دانسته و باز در میان این دو احتمال، دومین را به صواب نزدیکتر شمرده است. برای تفصیل ر. ک. قاموس الرجال، ج 1،ص 31-32</ref>. که نسخه ناقصی از آن تاکنون باقی است و کتاب ابو‌محمد عبدالله بن جبلة بن حیان بن ابجر الکنانی، (متوفا به سال 219)<ref>فهرست نجاشی، چاپ سربی، تهران 160.این تاریخ در قاموس الرجال به نقل از فهرست نجاشی 229 ضبط شده که با مراجعه به دو نسخه چاپی نجاشی و هم برخی کتب دیگر که آن را از نجاشی نقل کرده‌اند مانند:الذریعه و تاسیس الشیعه، اطمینان به وقوع اشتباه برای صاحب قاموس یا مامقانی صاحب رجال (که قاموس تقریبا حاشیه‌ای بر آن است) حاصل می‌شود</ref>. که [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در کتاب رجال او را از اصحاب [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیه السلام)]] شمرده و [[نجاشی]] کتب متعددی از جمله کتابی در رجال را بدو نسبت داده است. | ||
برخی دیگر از کتب رجالی قرن سوم عبارتند از: [[رجال حسن بن علی بن فضال (کتاب)|رجال حسن بن علی بن فضال]] (متوفا به سال 224) که گویا در عصر [[نجاشی]]، معروف و شاید در اختیار خود او بوده است، کتاب رجال حسن بن محبوب (متوفا به سال 224) به نام [[معرفة رواة الاخبار (کتاب)|معرفة رواة الاخبار]]<ref>معالم العلماء. تالیف محمد بن علی بن شهر آشوب (متوفا به سال 588) چاپ عباس اقبال ص 28.ولی در فهرست شیخ طوسی فقط از مشیخه یاد شده و از این کتاب ذکری نرفته است</ref>. و این غیر از کتاب دیگر اوست در مشیخه که ابوجعفر اودی آن را به ترتیب نام رجال فصل بندی کرده است. دیگر کتاب رجال ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی<ref>الذریعه، ج 10،ص 147</ref>. متوفا به سال 283) ،و کتاب رجال حافظ ابو محمد عبدالرحمن بن یوسف بن خراش المروزی البغدادی<ref>الذریعه، ج 10،ص 154</ref>. متوفا به سال 283). | برخی دیگر از کتب رجالی قرن سوم عبارتند از: [[رجال حسن بن علی بن فضال (کتاب)|رجال حسن بن علی بن فضال]] (متوفا به سال 224) که گویا در عصر [[نجاشی]]، معروف و شاید در اختیار خود او بوده است، کتاب رجال حسن بن محبوب (متوفا به سال 224) به نام [[معرفة رواة الاخبار (کتاب)|معرفة رواة الاخبار]]<ref>معالم العلماء. تالیف محمد بن علی بن شهر آشوب (متوفا به سال 588) چاپ عباس اقبال ص 28.ولی در فهرست شیخ طوسی فقط از مشیخه یاد شده و از این کتاب ذکری نرفته است</ref>. و این غیر از کتاب دیگر اوست در مشیخه که ابوجعفر اودی آن را به ترتیب نام رجال فصل بندی کرده است. دیگر کتاب رجال ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی<ref>الذریعه، ج 10،ص 147</ref>. متوفا به سال 283) ،و کتاب رجال حافظ ابو محمد عبدالرحمن بن یوسف بن خراش المروزی البغدادی<ref>الذریعه، ج 10،ص 154</ref>. متوفا به سال 283). | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
'''برخی دیگر از کتاب‌های رجالی معروف قرن چهارم بدین قرار است''': | '''برخی دیگر از کتاب‌های رجالی معروف قرن چهارم بدین قرار است''': | ||
رجال [[ابن داود قمی]] (متوفا به سال 368) درباره ممدوحین و مذمومین، رجال [[علی بن بابویه|محمد بن علی بن بابویه]] معروف به [[شیخ صدوق]] (متوفا به سال 381)، فهرست حسن بن محمد بن الولید قمی، استاد صدوق و دیگر قمیین (متوفا به سال 343)، | رجال [[ابن داود قمی]] (متوفا به سال 368) درباره ممدوحین و مذمومین، رجال [[محمد بن علی بن بابویه قمی|محمد بن علی بن بابویه]] معروف به [[محمد بن علی بن بابویه قمی|شیخ صدوق]] (متوفا به سال 381)، فهرست حسن بن محمد بن الولید قمی، استاد صدوق و دیگر قمیین (متوفا به سال 343)، | ||
کتاب الطبقات [[ابن دول]] (متوفا به سال 350)، کتاب [[رجال کلینی (کتاب)|رجال کلینی]]، [[محمد بن یعقوب کلینی|محمد بن یعقوب]]، مؤلف کتاب معروف [[اصول کافی]] (متوفا به سال 328 یا 329)، | کتاب الطبقات [[ابن دول]] (متوفا به سال 350)، کتاب [[رجال کلینی (کتاب)|رجال کلینی]]، [[محمد بن یعقوب کلینی|محمد بن یعقوب]]، مؤلف کتاب معروف [[الکافی (کتاب)|اصول کافی]] (متوفا به سال 328 یا 329)، | ||
رساله معروف ابو‌غالب زراری به فرزند زاده‌اش در تراجم راویان آل اعین و...که یک بار به سال 356 و بار دیگر پس از 11 سال یعنی در سال 367 نگارش یافته است، | رساله معروف ابو‌غالب زراری به فرزند زاده‌اش در تراجم راویان آل اعین و...که یک بار به سال 356 و بار دیگر پس از 11 سال یعنی در سال 367 نگارش یافته است، | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
در حدود نیمه اول قرن پنجم هجری، یعنی پس از گذشتن بیش از سه قرن از تالیف نخستین کتاب رجالی، [[اصول اربعه]] رجالیه یعنی چهار کتاب معروف و مورد استناد این علم که از ترکیب و تصحیح و امتزاج کتب و مصنفات قبلی تشکیل شده بود به رشته تحریر درآمد و سرفصل تازه‌ای در تاریخچه این علم گشوده گشت. | در حدود نیمه اول قرن پنجم هجری، یعنی پس از گذشتن بیش از سه قرن از تالیف نخستین کتاب رجالی، [[اصول اربعه]] رجالیه یعنی چهار کتاب معروف و مورد استناد این علم که از ترکیب و تصحیح و امتزاج کتب و مصنفات قبلی تشکیل شده بود به رشته تحریر درآمد و سرفصل تازه‌ای در تاریخچه این علم گشوده گشت. | ||
این چهار کتاب که خوشبختانه در طول زمان از دستبرد حوادث مصون مانده و اصل آنها تا زمان حاضر باقی است و بعضی از آنها مکرر به طبع رسیده، عبارت است از: [[اختیار الرجال (کتاب)|اختیار الرجال]]، [[الفهرست | این چهار کتاب که خوشبختانه در طول زمان از دستبرد حوادث مصون مانده و اصل آنها تا زمان حاضر باقی است و بعضی از آنها مکرر به طبع رسیده، عبارت است از: [[اختیار الرجال (کتاب)|اختیار الرجال]]، [[الفهرست (کتاب)|الفهرست]]، [[الرجال (کتاب)|الرجال]] (هر سه تالیف شیخ ابوجعفر محمد بن الحسن طوسی، متوفا به سال 460)، | ||
و کتاب فهرست معروف به رجال نجاشی، تالیف احمد بن علی نجاشی (متوفا به سال 450).<ref>این قول معروف درباره سال وفات شیخ نجاشی است که مؤلفان متاخر همچون علامه مامقانی و علامه تهرانی و جز ایشان نیز همان را ذکر کرده‌اند. برخی دیگر همین تاریخ را با تعبیر«ده سال پیش از شیخ»بیان کرده‌اند. فقط محقق شوشتری، صاحب قاموس الرجال، این قول را تخطئه کرده است، با این استدلال که نجاشی در کتاب خود محمد بن الحسن بن حمزة بن ابی یعلی را عنوان کرده و گفته که وی در سال 463 وفات یافته است. پس نجاشی باید در این تاریخ زنده باشد و پس از آن وفات یافته باشد (قاموس، ج 1،ص 347) ،ولی فاضل محقق بزرگوار، سید موسی شبیری زنجانی، در این مورد نظری متکی به استدلالی متین ابراز داشته و سخن مؤلف قاموس را مردود ساخته است. اظهار معزی الیه عینا چنین است: | و کتاب فهرست معروف به رجال نجاشی، تالیف احمد بن علی نجاشی (متوفا به سال 450).<ref>این قول معروف درباره سال وفات شیخ نجاشی است که مؤلفان متاخر همچون علامه مامقانی و علامه تهرانی و جز ایشان نیز همان را ذکر کرده‌اند. برخی دیگر همین تاریخ را با تعبیر«ده سال پیش از شیخ»بیان کرده‌اند. فقط محقق شوشتری، صاحب قاموس الرجال، این قول را تخطئه کرده است، با این استدلال که نجاشی در کتاب خود محمد بن الحسن بن حمزة بن ابی یعلی را عنوان کرده و گفته که وی در سال 463 وفات یافته است. پس نجاشی باید در این تاریخ زنده باشد و پس از آن وفات یافته باشد (قاموس، ج 1،ص 347) ،ولی فاضل محقق بزرگوار، سید موسی شبیری زنجانی، در این مورد نظری متکی به استدلالی متین ابراز داشته و سخن مؤلف قاموس را مردود ساخته است. اظهار معزی الیه عینا چنین است: | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
=== تفاوت علم رجال و فهرست === | === تفاوت علم رجال و فهرست === | ||
علم رجال بر طبقات [[صحابه|اصحاب]] پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مبتنی است، چنان که [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در کتاب رجال خود به بیان طبقات اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اصحاب [[علی بن | علم رجال بر طبقات [[صحابه|اصحاب]] پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مبتنی است، چنان که [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در کتاب رجال خود به بیان طبقات اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اصحاب [[علی بن ابی‌طالب|امام علی (علیه السلام)]] پرداخته است؛ اما در فهرست بنابر نقل اسامی، اصول، مصنفات و تألیفات و طرق آنهاست. | ||
مرحوم [[تستری]] در خصوص [[رجال کشی (کتاب)|کتاب رجال کشی]] می‌‌گوید اصل این کتاب بر بیان طبقات استوار است و در کتب علم رجال بیان طبقات اشخاص کفایت می‌‌کند<ref> قاموس الرجال، تستری، ج ۱، ص ۳۳</ref>. | مرحوم [[تستری]] در خصوص [[رجال کشی (کتاب)|کتاب رجال کشی]] می‌‌گوید اصل این کتاب بر بیان طبقات استوار است و در کتب علم رجال بیان طبقات اشخاص کفایت می‌‌کند<ref> قاموس الرجال، تستری، ج ۱، ص ۳۳</ref>. | ||