۸۷٬۷۷۵
ویرایش
نهج البلاغه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
}} | }} | ||
'''نهج‌البلاغه''' مشتمل بر خطبه‌ها، نامه‌ها، جملات قصار، و گفتارهای حکیمانه [[علی بن | '''نهج‌البلاغه''' مشتمل بر خطبه‌ها، نامه‌ها، جملات قصار، و گفتارهای حکیمانه [[علی بن ابی‌طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] است که یکی از منابع مهم و غنی برای شناخت دین [[اسلام]] و مذهب [[مذهب شیعه|تشیع]] به‌شمار می‌رود. [[ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی|سید رضی]] که یکی از عالمان بزرگ شیعه در طول تاریخ بوده است، این کتاب را در اواخر قرن چهارم هجری گردآوری نموده است. نهج‌البلاغه جامع تمام گفتارها و احادیث روایت شده از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نیست، بلکه همانطور که از نامش پیداست، مجموعه‌ای از سخنان دارای ویژگی‌های فصاحت و بلاغت است که از امام علی علیه‌السلام بر جای مانده است. | ||
== تدوین نهج‌البلاغه == | == تدوین نهج‌البلاغه == | ||
'''نهج‌البلاغه''' نام یکی از کتب معتبر شیعی است که در آن گزیده‌ای از بیانات و گفته‌های | '''نهج‌البلاغه''' نام یکی از کتب معتبر شیعی است که در آن گزیده‌ای از بیانات و گفته‌های امام علی (علیه‌السلام) گردآوری شده است. | ||
== زبان کتاب == | == زبان کتاب == | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
بخش سوم نهج‌البلاغه ۴۸۰ گفتار کوتاه و پندآمیز امام علی علیه‌السلام را پوشش داده است. در ترجمه‌های مختلف برای این بخش عنوان‌های کلمات قصار، حکمت‌ها، پندها و ... درج شده است. | بخش سوم نهج‌البلاغه ۴۸۰ گفتار کوتاه و پندآمیز امام علی علیه‌السلام را پوشش داده است. در ترجمه‌های مختلف برای این بخش عنوان‌های کلمات قصار، حکمت‌ها، پندها و ... درج شده است. | ||
این مجموعه گران‌قدر که گذشت زمان و ظهور اندیشه‌های نوتر و روشن تر پیوسته بر ارزش آن افزوده است. گزیده‌ای از خطابه‌ها، دعاها، وصیت‌ها، نامه‌ها و جمله‌های کوتاه مولای متقیان، [[علی بن | این مجموعه گران‌قدر که گذشت زمان و ظهور اندیشه‌های نوتر و روشن تر پیوسته بر ارزش آن افزوده است. گزیده‌ای از خطابه‌ها، دعاها، وصیت‌ها، نامه‌ها و جمله‌های کوتاه مولای متقیان، [[علی بن ابی‌طالب|علی (علیه‌السلام)]] است. | ||
این اثر ماندگار را علامه سید شریف رضی رضوان الله علیه از میان صدها کتاب و منبع، گردآوری و تنظیم کرده است<ref>حسن منتظری، آشنایی با نهج‌البلاغه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه</ref>. | این اثر ماندگار را علامه سید شریف رضی رضوان الله علیه از میان صدها کتاب و منبع، گردآوری و تنظیم کرده است<ref>حسن منتظری، آشنایی با نهج‌البلاغه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه</ref>. | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
مؤلف نهج‌البلاغه ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی و شریف رضی است. وی در سال 359 هجری، دیده به جهان گشود و در سال 406 هجری، دیده از جهان فرو بست. سید رضی هم از جانب پدر و هم از جانب مادر نسبی بس شریف داشت. از سوی پدر با پنج واسطه به امام هفتم [[موسی بن جعفر (کاظم)|موسی بن جعفر (علیه‌السلام)]] و از سوی مادر با شش واسطه به امام چهارم [[علی بن الحسین (زین العابدین)|حضرت علی بن الحسین (علیه‌السلام)]] می‌رسید<ref>ابو منصور عبدالملك بن محمد بن اسماعیل الثعالبى، یتیمة الدهر فى محاسن اهل العصر، شرح و تحقیق مفید محمد قمیحه، الطبعه الثانیه، دارالكتب العلمیه، بیروت، 1403 ق. ص 3، ص 155؛ جمال‌الدین احمد بن على الحسینى المعروف بابن عنبه، عمده الطالب فى انساب آل ابى طالب، اشرف على مراجعته و مقابله الاصول لجنه احیاء التراث، دار مكتبه الحیاه، بیروت، ص 236</ref>. از این رو بهاءالدوله دیلمی او را به ذی الحسبین و شریف رضی ملقب نمود<ref>ابوبكر احمد بن على الخطیب البغدادى، تاریخ بغداد أو مدینه السلام، دارالكتب العلمیه، بیروت، ج 2، ص 246؛ ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن الجوزى، المنتظم فى تاریخ الامم و الملوك، دراسة و تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفى عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، الطبعه الاولى، دارالكتب العلمیه، بیروت، 1412 ق. ج 15، ص 115؛ ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن كثیر الدمشقى، البدایه و النهایه، تحقیق على شیرى، الطبعه الاولى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، ج 12، ص 4؛ محمد باقر الخوانسارى، روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات، الطبعه الاولى، الدار الاسلامیه، بیروت، 1411 ق. ج 6، ص 178؛ كارل بروكلمان، تاریخ الادب العربى، نقله الى العربیه عبدالحلیم النجار، الطبعه الثانیه، افست دارالكتاب الاسلامى، قم، ج 2، ص 62</ref>. | مؤلف نهج‌البلاغه ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی و شریف رضی است. وی در سال 359 هجری، دیده به جهان گشود و در سال 406 هجری، دیده از جهان فرو بست. سید رضی هم از جانب پدر و هم از جانب مادر نسبی بس شریف داشت. از سوی پدر با پنج واسطه به امام هفتم [[موسی بن جعفر (کاظم)|موسی بن جعفر (علیه‌السلام)]] و از سوی مادر با شش واسطه به امام چهارم [[علی بن الحسین (زین العابدین)|حضرت علی بن الحسین (علیه‌السلام)]] می‌رسید<ref>ابو منصور عبدالملك بن محمد بن اسماعیل الثعالبى، یتیمة الدهر فى محاسن اهل العصر، شرح و تحقیق مفید محمد قمیحه، الطبعه الثانیه، دارالكتب العلمیه، بیروت، 1403 ق. ص 3، ص 155؛ جمال‌الدین احمد بن على الحسینى المعروف بابن عنبه، عمده الطالب فى انساب آل ابى طالب، اشرف على مراجعته و مقابله الاصول لجنه احیاء التراث، دار مكتبه الحیاه، بیروت، ص 236</ref>. از این رو بهاءالدوله دیلمی او را به ذی الحسبین و شریف رضی ملقب نمود<ref>ابوبكر احمد بن على الخطیب البغدادى، تاریخ بغداد أو مدینه السلام، دارالكتب العلمیه، بیروت، ج 2، ص 246؛ ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن الجوزى، المنتظم فى تاریخ الامم و الملوك، دراسة و تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفى عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، الطبعه الاولى، دارالكتب العلمیه، بیروت، 1412 ق. ج 15، ص 115؛ ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن كثیر الدمشقى، البدایه و النهایه، تحقیق على شیرى، الطبعه الاولى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، ج 12، ص 4؛ محمد باقر الخوانسارى، روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات، الطبعه الاولى، الدار الاسلامیه، بیروت، 1411 ق. ج 6، ص 178؛ كارل بروكلمان، تاریخ الادب العربى، نقله الى العربیه عبدالحلیم النجار، الطبعه الثانیه، افست دارالكتاب الاسلامى، قم، ج 2، ص 62</ref>. | ||
سید رضی از اوان کودکی همراه برادرش [[سید مرتضی]] به تحصیل علوم مقدماتی پرداخت و هوش سرشار و استعداد کم‌نظیر خود را در عرصه‌های مختلف ظاهر ساخت. بیش از ده سال از سن شریف رضی نگذشته بود که به سرودن شعر پرداخت و چنان قریحه‌ای از خود نشان داد که سابقه نداشت. هنوز بیستمین بهار زندگی را پشت سر نگذاشته بود که در تمام | سید رضی از اوان کودکی همراه برادرش [[سید مرتضی علم‌الهدی|سید مرتضی]] به تحصیل علوم مقدماتی پرداخت و هوش سرشار و استعداد کم‌نظیر خود را در عرصه‌های مختلف ظاهر ساخت. بیش از ده سال از سن شریف رضی نگذشته بود که به سرودن شعر پرداخت و چنان قریحه‌ای از خود نشان داد که سابقه نداشت. هنوز بیستمین بهار زندگی را پشت سر نگذاشته بود که در تمام معارف و [[علوم اسلامی]] سرآمد همگان گشت، و در سرودن شعر به مقامی دست یافت که هیچ کس بدان مرتبه راه نیافت. | ||
سید رضی در عزت نفس و بلندنظری، سخاوت و بخشندگی، پایبندی به امور شرعی، پرهیز از تملق و چاپلوسی، پارسایی و پرواپیشگی در روزگار خود مانند نداشت. روح آزادگی در شریف رضی چنان جلوه داشت که با ابواسحاق صابی<ref>ابواسحاق ابراهیم بن هلال حرانى از ادیبان و كاتبان برجسته قرن پنجم هجرى بوده است. وى در نویسندگى و انشا مقامى بلند داشت و او را در شمار ابن عمید آوردهاند. ابواسحاق بر آیین صابئین (پیروان حضرت یحیى) بود و بر آیین خود تعصب مىورزید. ر. ك: محمد بن اسحاق الندیم، الفهرست، طبع تجدد، تهران، 1393 ق. ص 149؛ یتیمه الدهر، ج 2، صص 287 - 368؛ شهاب‌الدین ابو عبدالله یاقوت الحموى، معجم الادباء، دار احیاء التراث العربى، بیروت، ج 2، صص 20 - 94؛ شمس الدین ابوالعباس احمد بن محمد بن خلكان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، دار الثقافه، بیروت، ج 1، صص 52 - 54؛ عباس بن محمد رضا القمى، الكنى و الالقاب، المطیعه الحیدریه، النجف، 1376 ق. ج 2، صص 366 - 368؛ زكى مبارك، النثر الفنى فى القرن الرابع، الطبعه الثانیه، مكتبه السعاده، القاهره، ج 2، صص 290 - 295</ref>. غیر مسلمان رابطه‌ای صمیمی‌داشت و میان آن دو مراودات و مراسلات علمی و ادبی برقرار بود؛ و چون او درگذشت، سید رضی در قصیده‌ای عالی و بسیار حزن انگیز او را مرثیه گفت<ref>ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوى (الشریف الرضى)، دیوان الشریف الرضى، الطبعه الاولى، وزاره الارشاد الاسلامى 1406 ق. ج 1، صص 381 - 385</ref>. برخی از این | سید رضی در عزت نفس و بلندنظری، سخاوت و بخشندگی، پایبندی به امور شرعی، پرهیز از تملق و چاپلوسی، پارسایی و پرواپیشگی در روزگار خود مانند نداشت. روح آزادگی در شریف رضی چنان جلوه داشت که با ابواسحاق صابی<ref>ابواسحاق ابراهیم بن هلال حرانى از ادیبان و كاتبان برجسته قرن پنجم هجرى بوده است. وى در نویسندگى و انشا مقامى بلند داشت و او را در شمار ابن عمید آوردهاند. ابواسحاق بر آیین صابئین (پیروان حضرت یحیى) بود و بر آیین خود تعصب مىورزید. ر. ك: محمد بن اسحاق الندیم، الفهرست، طبع تجدد، تهران، 1393 ق. ص 149؛ یتیمه الدهر، ج 2، صص 287 - 368؛ شهاب‌الدین ابو عبدالله یاقوت الحموى، معجم الادباء، دار احیاء التراث العربى، بیروت، ج 2، صص 20 - 94؛ شمس الدین ابوالعباس احمد بن محمد بن خلكان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، دار الثقافه، بیروت، ج 1، صص 52 - 54؛ عباس بن محمد رضا القمى، الكنى و الالقاب، المطیعه الحیدریه، النجف، 1376 ق. ج 2، صص 366 - 368؛ زكى مبارك، النثر الفنى فى القرن الرابع، الطبعه الثانیه، مكتبه السعاده، القاهره، ج 2، صص 290 - 295</ref>. غیر مسلمان رابطه‌ای صمیمی‌داشت و میان آن دو مراودات و مراسلات علمی و ادبی برقرار بود؛ و چون او درگذشت، سید رضی در قصیده‌ای عالی و بسیار حزن انگیز او را مرثیه گفت<ref>ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوى (الشریف الرضى)، دیوان الشریف الرضى، الطبعه الاولى، وزاره الارشاد الاسلامى 1406 ق. ج 1، صص 381 - 385</ref>. برخی از این مرثیه‌سرایی برآشفتند و سید رضی را سرزنش کردند که شخصی چون او، از دودمان پیامبر، کسی چون ابواسحاق صابی [[کافر]] را مرثیه می‌گوید و از فقدان او چنین می‌نالد! و سید رضی پاسخ داد که من فضل و کمال او را ستوده‌ام، نه جسم و بدن او را <ref>الكنى و الالقاب، ج 2، ص 368</ref>. | ||
ثعالبی ادیب معاصر با سید رضی، در گذشته به سال 429 هجری درباره او چنین می‌نویسد: | ثعالبی ادیب معاصر با سید رضی، در گذشته به سال 429 هجری درباره او چنین می‌نویسد: | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
او اینک نابغه دوران و نجیب‌ترین بزرگان [[عراق]] و در عین شرافت نسب و افتخار حسب، مزین به ادبی نمایان و فضلی تابان و بهره‌ای وافر از تمام خوبی‌ها و نیکویی‌هاست. از این گذشته او سرآمد شاعرانی است که از دودمان ابوطالب برخاسته‌اند، چه گذشتگان و چه معاصران و اگر بگویم او سرآمد شاعران [[قریش]] است، گزافه نگفته ام که گواه صادق آن اشعار اوست که این ادعا را می‌توان با مراجعه بدانها دریافت؛ اشعاری عالی و استوار، خالی از سستی و عوار، که در عین روانی و سلاست، محکم است و با متانت، دارای معانی نغز و بلند، و چونان میوه رسیده و باطراوت<ref>یتیمه الدهر، ج 3، ص 155</ref>. | او اینک نابغه دوران و نجیب‌ترین بزرگان [[عراق]] و در عین شرافت نسب و افتخار حسب، مزین به ادبی نمایان و فضلی تابان و بهره‌ای وافر از تمام خوبی‌ها و نیکویی‌هاست. از این گذشته او سرآمد شاعرانی است که از دودمان ابوطالب برخاسته‌اند، چه گذشتگان و چه معاصران و اگر بگویم او سرآمد شاعران [[قریش]] است، گزافه نگفته ام که گواه صادق آن اشعار اوست که این ادعا را می‌توان با مراجعه بدانها دریافت؛ اشعاری عالی و استوار، خالی از سستی و عوار، که در عین روانی و سلاست، محکم است و با متانت، دارای معانی نغز و بلند، و چونان میوه رسیده و باطراوت<ref>یتیمه الدهر، ج 3، ص 155</ref>. | ||
سید رضی با وجود گرفتاریهای بسیار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و علی‌رغم مشاغل مهم و حساس و وقت گیری همچون نقابت طالبیان و امارت حج و نظارت دیوان مظالم<ref>یتیمه الدهر، ج 3، ص 155؛ عمده الطالب، ص 237</ref>، در عمر چهل و هفت ساله خویش آثاری بس مهم بر جای گذاشته است که هر یک در نوع خود ممتاز و حائز اهمیتی بسیار است که البته برخی از آنها به جای مانده و بسیاری از آنها از میان رفته است و جز نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. در بین آثار شریف رضی نهج‌البلاغه مهمترین و برجسته‌ترین آنهاست که هیچ کتابی پس از [[قرآن کریم]] به والایی و شیوایی، و گرانمایگی و جاودانگی آن نمی‌رسد و سید رضی آن را در سال 400 هجری، شش سال پیش از وفاتش تألیف کرده است. | سید رضی با وجود گرفتاریهای بسیار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و علی‌رغم مشاغل مهم و حساس و وقت گیری همچون نقابت طالبیان و امارت حج و نظارت دیوان مظالم<ref>یتیمه الدهر، ج 3، ص 155؛ عمده الطالب، ص 237</ref>، در عمر چهل و هفت ساله خویش آثاری بس مهم بر جای گذاشته است که هر یک در نوع خود ممتاز و حائز اهمیتی بسیار است که البته برخی از آنها به جای مانده و بسیاری از آنها از میان رفته است و جز نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. در بین آثار شریف رضی نهج‌البلاغه مهمترین و برجسته‌ترین آنهاست که هیچ کتابی پس از [[قرآن|قرآن کریم]] به والایی و شیوایی، و گرانمایگی و جاودانگی آن نمی‌رسد و سید رضی آن را در سال 400 هجری، شش سال پیش از وفاتش تألیف کرده است. | ||
نهج‌البلاغه عنوانی است که سید رضی برای منتخبی از | نهج‌البلاغه عنوانی است که سید رضی برای منتخبی از خطبه‌ها و مواعظ، نامه‌ها و عهدنامه‌ها، کلمات کوتاه و | ||
کلمات قصار امیر مؤمنان علی (علیه‌السلام) برگزیده است<ref>السید عبدالزهراء الحسینى الخطیب، مصادر نهج‌البلاغه و أسانیده، الطبعه الثانیه، موسسه الاعلمى للمطبوعات، بیروت، 1395 ق. ج 1، ص 87</ref>، و این کتاب در فرهنگ اسلامی‌مانند آفتاب نیمروز می‌درخشد و صدفی مشحون به گوهرهایی از حکمتهای عالی است<ref>سید هبه الدین شهرستانى، در پیرامون نهج‌البلاغه، ترجمه سید عباس میرزاده اهرى چاپ سوم، بنیاد نهج‌البلاغه، 1359 ش. ص</ref>. | |||
== نام نهج‌البلاغه == | == نام نهج‌البلاغه == | ||
سید رضی(ره) این کتاب را نهج‌البلاغه، یعنی راه و روش [[بلاغت]] نامید؛ زیرا این کتاب، درهای بلاغت را به روی خواننده می‌گشاید و جویندگان بلاغت را به آن نزدیک می‌سازد. نیاز دانشمند و دانشجو را برمی‌آورد و گم شده و خواسته [[بلیغ]] و [[زاهد]] است. از آن روز که این کتاب به دنیای فرهنگ و ادب گام نهاد، در میان دانشمندان و خطیبان و اهل ادب بلندآوازه شد و ستاره آن در [[شام]] و [[عراق]] و | سید رضی(ره) این کتاب را نهج‌البلاغه، یعنی راه و روش [[بلاغت]] نامید؛ زیرا این کتاب، درهای بلاغت را به روی خواننده می‌گشاید و جویندگان بلاغت را به آن نزدیک می‌سازد. نیاز دانشمند و دانشجو را برمی‌آورد و گم شده و خواسته [[بلیغ]] و [[زاهد]] است. از آن روز که این کتاب به دنیای فرهنگ و ادب گام نهاد، در میان دانشمندان و خطیبان و اهل ادب بلندآوازه شد و ستاره آن در [[شام]] و [[عراق]] و نجد و تهامه درخشید...<ref> شرح نهج‌البلاغه، ص 7</ref>. | ||
== اسناد، شرح‌ها، ترجمه‌ها == | == اسناد، شرح‌ها، ترجمه‌ها == | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
این اثر عظیم از گوینده بزرگش حکایت دارد و به قول [[عباس محمود عقاد]] نویسنده و تاریخ‌نگار معروف مصری: «چون خوب دقت کنی صدای امام را از آن سوی کلمات می‌شنوی، نه صدای دیگری را<ref>عبقریه الإمام، صص 132 178</ref>». | این اثر عظیم از گوینده بزرگش حکایت دارد و به قول [[عباس محمود عقاد]] نویسنده و تاریخ‌نگار معروف مصری: «چون خوب دقت کنی صدای امام را از آن سوی کلمات می‌شنوی، نه صدای دیگری را<ref>عبقریه الإمام، صص 132 178</ref>». | ||
نهج‌البلاغه در طول حدود هزار سال عمر خود، در اختیار دانشمندان، | نهج‌البلاغه در طول حدود هزار سال عمر خود، در اختیار دانشمندان، طلاب و اهل علم بوده است. آنها به مطالعه و حفظ آن می‌پرداختند و در خطبه‌ها و خطابه‌ها بدان استناد و تبرک می‌جستند. اندیشمندان و محققان بر آن شرح و [[تفسیر]] می‌نوشتند و به ترجمه آن اقدام می‌کردند. | ||
همه شارحان و مترجمان نهج‌البلاغه که بیش از سیصد نفر هستند، معتقدند که این کتاب از تألیف‌های علامه<ref>فهرست‌های ابی العباس نجاشی و فهرست شیخ منتجب الدین</ref>. شریف رضی است و او این توفیق را یافته است که سخنان امیر مؤمنان، علی(علیه‌السلام) را با سبک و شیوه‌ای جالب گردآوری و تنظیم کند<ref>فهرست‌های ابی العباس نجاشی و فهرست شیخ منتجب الدین</ref>. | همه شارحان و مترجمان نهج‌البلاغه که بیش از سیصد نفر هستند، معتقدند که این کتاب از تألیف‌های علامه<ref>فهرست‌های ابی العباس نجاشی و فهرست شیخ منتجب الدین</ref>. شریف رضی است و او این توفیق را یافته است که سخنان امیر مؤمنان، علی(علیه‌السلام) را با سبک و شیوه‌ای جالب گردآوری و تنظیم کند<ref>فهرست‌های ابی العباس نجاشی و فهرست شیخ منتجب الدین</ref>. | ||
== نهج‌البلاغه در کلام بزرگان و اندیشوران == | == نهج‌البلاغه در کلام بزرگان و اندیشوران == | ||
نهج‌البلاغه برخلاف دیگر کتاب‌های روایی و حدیثی، پای را از دایره اعتقادات تشیع و دین اسلام، فراتر نهاده و بسیاری از دانشمندان [[ادیان]] و مکتب‌های دیگر را به خود جذب کرده است. [[طه حسین|دکتر طه حسین مصری]]، فقط وحی و کلام خدا را بالاتر از سخن حضرت قرار می‌دهد و به قول [[ابن ابی الحدید]] | نهج‌البلاغه برخلاف دیگر کتاب‌های روایی و حدیثی، پای را از دایره اعتقادات تشیع و دین اسلام، فراتر نهاده و بسیاری از دانشمندان [[ادیان]] و مکتب‌های دیگر را به خود جذب کرده است. [[طه حسین|دکتر طه حسین مصری]]، فقط وحی و کلام خدا را بالاتر از سخن حضرت قرار می‌دهد و به قول [[ابن ابی الحدید]] معتزلی، سزاوار است تمام سخن‌شناسان عرب در برابر کلمات امام علی(علیه‌السلام) سجده کنند<ref>محمد دشتی، شناخت نهج‌البلاغه و فهرست کلی نهج‌البلاغه، نشر مؤلف، صص 151 163</ref>. | ||
در اینجا چند سخن از بزرگان را درباره این اثر گران سنگ می‌آوریم: | در اینجا چند سخن از بزرگان را درباره این اثر گران سنگ می‌آوریم: | ||