confirmed، مدیران
۳۶٬۱۹۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: واگردانی دستی |
||
(۱۰ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:اجماع- 2.jpg|بیقاب|چپ]] | [[پرونده:اجماع- 2.jpg|بیقاب|چپ]] | ||
'''اجماع''' اصطلاحی فقهی به معنای | '''اجماع''' اصطلاحی فقهی به معنای اتفاقنظر فقیهان و عالمان دینی بر حکمی شرعی است. اجماع نزد [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]، اهمیت بسیاری دارد و یکی از منابع استنباط احکام است. در مسائل سیاسی نیز اجماع اهل حل و عقد از سوی آنان به عنوان دلیلی بر صحت و مشروعیت انتخاب [[ابوبکر بن ابی قحافه|خلیفه اول]] شمرده شده است. | ||
برخلاف دیدگاه اهل سنت، بر اساس نظر [[امامیه]] اجماع به تنهایی اعتباری ندارد؛ بلکه اهمیت آن از این روست که میتواند دلیلی بر سنت [[معصومین (ع)|معصومان]] و در [[اصطلاح فقهی]] کاشفِ سنت معصومان باشد. | برخلاف دیدگاه اهل سنت، بر اساس نظر [[مذهب شیعه|امامیه]] اجماع به تنهایی اعتباری ندارد؛ بلکه اهمیت آن از این روست که میتواند دلیلی بر [[سنت]] [[معصومین (ع)|معصومان]] و در [[اصطلاح فقهی]] کاشفِ سنت معصومان باشد. | ||
برخی اعتبار آن را به واسطه قاعده لطف میدانند و برخی به واسطه حدس. اجماع، انواع و اقسامی دارد که مهمترین آن، اجماع منقول، محصّل و اجماع مرکب است. | برخی اعتبار آن را به واسطه قاعده لطف میدانند و برخی به واسطه حدس. اجماع، انواع و اقسامی دارد که مهمترین آن، اجماع منقول، محصّل و اجماع مرکب است. | ||
== معنای لغوی اجماع == | == معنای لغوی اجماع == | ||
اجماع از ماده «ج ـ م ـ ع» است و این ماده در اصل به معنای انضمام و همراه کردن یک چیز با چیز دیگر است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج2، ص: 126</ref>. کلمه «اجماع» مصدر ثلاثی مزید از این ماده در لغت به معنای عزم، اتفاق نظر و گرد آمدن بر چیزی است<ref>پرتال جامع علوم انسانی؛ همچنین نک: التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج2، ص: 126؛ دهخدا، ذیل مدخل «اجماع</ref>». واژه اجماع با تصریفات مختلف در آیات قرآنی و [[احادیث نبوی]] و نیز در نمونههای کهن از شعر و نثر عربی به مفهوم عزم کردن و تصمیم داشتن به کار رفته است. | اجماع از ماده «ج ـ م ـ ع» است و این ماده در اصل به معنای انضمام و همراه کردن یک چیز با چیز دیگر است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج2، ص: 126</ref>. کلمه «اجماع» مصدر ثلاثی مزید از این ماده در لغت به معنای عزم، اتفاق نظر و گرد آمدن بر چیزی است<ref>پرتال جامع علوم انسانی؛ همچنین نک: التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج2، ص: 126؛ دهخدا، ذیل مدخل «اجماع</ref>». واژه اجماع با تصریفات مختلف در آیات قرآنی و [[حدیث|احادیث نبوی]] و نیز در نمونههای کهن از شعر و نثر عربی به مفهوم عزم کردن و تصمیم داشتن به کار رفته است. | ||
بنابر کاربرد کهن لغویان قدیم چون [[کسایی]] و [[ | بنابر کاربرد کهن لغویان قدیم چون [[ابراهیم بن خالد مقری كسایی|کسایی]] و [[فراء]] مفهوم غالب و تبادر به ذهن از اجماع در زبان عربی سده نخست همانا مفهوم عزم و تصمیم بوده است<ref>برای گفتار لغویان نک: ازهری، ج1، ص396؛ نووی، ج2، ص55؛ ابن منظور، ذیل جمع</ref>. در آثار لغوی قرون میانه اسلامی معنای دیگری برای اجماع مطرح شده و این واژه به معنای اتفاق نیز دانسته شده<ref>فیومی، ذیل جمع؛ جرجانی، ص5؛ قاموس، ذیل جمع</ref>. که برگرفته از کاربردهای متشرعه(دینداران) است. | ||
بنابر بررسیهای تاریخی واژه اجماع به تدریج در سده 2 قمری جایگزین واژه «اجتماع» در کاربردهای دینی شد در حالی که در نمونههای موجود از اواخر | بنابر بررسیهای تاریخی واژه اجماع به تدریج در سده 2 قمری جایگزین واژه «اجتماع» در کاربردهای دینی شد در حالی که در نمونههای موجود از اواخر قرن یک قمری، اجماع در اتفاق نظرهای دینی و دو واژه اجماع و اجتماع نه به عنوان معادل یکدیگر بلکه در عرض هم مطرح گردیدهاند و از جمع شدن یا اجتماع به قصد اتخاذ یک تصمیم فقهی با واژه اجماع یاد شده است<ref>پاکتچی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل «اجماع»</ref>. | ||
== معنای اصطلاحی اجماع == | == معنای اصطلاحی اجماع == | ||
از نظر اصطلاحی، میان عالمان [[مسلمان]]، چند تعریف برای اجماع بیان شده است: | از نظر اصطلاحی، میان عالمان [[مسلمان]]، چند تعریف برای اجماع بیان شده است: | ||
* اتفاق نظر فقهای مسلمان بر یک حکم | * اتفاق نظر فقهای مسلمان بر یک حکم شرعی؛ | ||
* اتفاق اهل حل و عقد بر یک حکم<ref>غزالی، ص۱۷۳</ref> | * اتفاق اهل حل و عقد بر یک حکم<ref>غزالی، ص۱۷۳</ref>؛ | ||
* اتفاق امت پیامبر بر یک حکم<ref>اصول فقه، مظفر، ص۸۱</ref> | * اتفاق امت پیامبر بر یک حکم<ref>اصول فقه، مظفر، ص۸۱</ref>. | ||
مهمترین اختلاف در تعریف اجماع، اختلاف در هویت اجماع کنندگان است. عالمان دینی [[فرق و مذاهب اسلامی|مذاهب مختلف اسلامی]]، دراینباره مصادیق مختلفی را ذکر کردهاند. حتی برخی، اقوالی دراینباره دارند که به صورت پراکنده در حد حکایاتی غریب در منابع [[اصولی]] و [[فقهی]] دیده میشود همانند این که مراد از اجماع کنندگان، اهل حرمین ([[مکه]] و [[مدینه]]) یا اهل مصرین ([[کوفه]] و [[بصره]])، یا [[خلفای راشدین|شیخین]] یا [[خلفای اربعه|خلفای چهارگانه]]... است. | |||
== حجیت اجماع == | == حجیت اجماع == | ||
[[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] علیرغم اختلاف تعابیری که در توضیح و تفسیر اصطلاحی اجماع دارند، ولی در حجیّت اجماع اتفاق دارند و اجماع را در ردیف سایر ادله و منابع استنباط احکام قرار میدهند و آن را یکی از منابع مستقل برای رسیدن به حکم شرعی میدانند و حتی برخی از اهلسنت پا را فراتر گذاشته و در مقام تعارض اجماع و [[قرآن کریم|کتاب]] و [[سنت]]، اجماع را | [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] علیرغم اختلاف تعابیری که در توضیح و تفسیر اصطلاحی اجماع دارند، ولی در حجیّت اجماع اتفاق دارند و اجماع را در ردیف سایر ادله و منابع استنباط احکام قرار میدهند و آن را یکی از منابع مستقل برای رسیدن به حکم شرعی میدانند و حتی برخی از اهلسنت پا را فراتر گذاشته و در مقام تعارض اجماع و [[قرآن کریم|کتاب]] و [[سنت]]، اجماع را مقدم دانسته و حتی مخالف آن را گمراه و [[کافر]] دانستهاند<ref>شوکانی، علی بن محمد، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، ص282، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر 1424ق</ref>. | ||
اما علمای [[شیعه]] اجماع را دلیل مستقلی در مقابل کتاب و سنت نمیدانند. ایشان اجماع را تنها از این جهت که کشف از قول معصوم میکند، | اما علمای [[مذهب شیعه|شیعه]] اجماع را دلیل مستقلی در مقابل کتاب و سنت نمیدانند. ایشان اجماع را تنها از این جهت که کشف از قول معصوم میکند، حجت میدانند. در حقیقت حجیت مربوط به سنت است که اجماع کاشف آن است. به همین دلیل شیعه اجماع را بر اتفاق جماعت اندک نیز اطلاق میکند، در صورتی که این اتفاق کم، کشف از قول [[معصومین(ع)|معصوم]] کند، هرچند در اصطلاح چنین اتفاقی را اجماع نگویند و اجماعی را که کشف از قول معصوم نکند اجماع نمیگویند، هرچند تعداد مجمعین هم زیاد باشد و در اصطلاح نیز به آن اجماع گویند. این مطلب اساس اختلاف [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] در مورد اجماع است<ref>فرهنگ اصطلاحات اصول، ص 28</ref>. | ||
== اقسام اجماع == | == اقسام اجماع == | ||
خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
'''نکته:''' | '''نکته:''' | ||
رسیدن به اتفاق و اجماع بسیط، گاهی به دلالت مطابقی است؛ یعنی یکایک فتاوای فقها تتبع گردیده و مشاهده شده که همه در یک مسئله خاص اتفاقنظر دارند، مثل: جواز رجوع جاهل و عامی به [[مجتهد]]. و گاهی به دلالت التزامی است؛ یعنی از لازمه فتواهای مجموع علما، به اتفاق آنها در یک مسئله پی برده میشود (به شرط اینکه این لازم، به دلیل تأکید اجماعکنندگان آنان بر مبنای خود نباشد)، مانند: اجماع علما بر عدم حجیت خبر دروغگو، که از آرای همه در مورد حجیت خبر ثقه، حجیت خبر عادل و حجیت خبر امامی ممدوح، به ملازمه استفاده میشود که به اتفاق، خبر | رسیدن به اتفاق و اجماع بسیط، گاهی به دلالت مطابقی است؛ یعنی یکایک فتاوای فقها تتبع گردیده و مشاهده شده که همه در یک مسئله خاص اتفاقنظر دارند، مثل: جواز رجوع جاهل و عامی به [[مجتهد]]. و گاهی به دلالت التزامی است؛ یعنی از لازمه فتواهای مجموع علما، به اتفاق آنها در یک مسئله پی برده میشود (به شرط اینکه این لازم، به دلیل تأکید اجماعکنندگان آنان بر مبنای خود نباشد)، مانند: اجماع علما بر عدم حجیت خبر دروغگو، که از آرای همه در مورد حجیت خبر ثقه، حجیت خبر عادل و حجیت خبر امامی ممدوح، به ملازمه استفاده میشود که به اتفاق، خبر کذاب و [[دروغ|دروغگو]] را حجت نمیدانند<ref>مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 87، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1389ش</ref>. | ||
=== اجماع مرکب === | === اجماع مرکب === | ||
خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
=== اجماع تقیهای === | === اجماع تقیهای === | ||
اجماع تقیهای، به این معنا است که فقیه، حکم را از شخص امام معصوم (علیه السلام) در زمان حضور بشنود، ولی به سبب تقیه و خوف نتواند حکم را به امام نسبت دهد و به همین خاطر، ادعای اجماع نماید<ref> فرهنگ نامه اصول فقه، ص 89</ref>. | |||
=== اجماع ریاضتی === | === اجماع ریاضتی === | ||
یعنی نقل حکم حاصل از کشف و شهود در قالب اجماع؛ به دیگر سخن؛ فقیه از راه ریاضت و رسیدن به مقام کشف و شهود، به حکمی دست مییابد و چون نمیخواهد کسی از ریاضتهای او اطلاع یابد، آن را در قالب اجماع اظهار مینماید. | یعنی نقل حکم حاصل از کشف و شهود در قالب اجماع؛ به دیگر سخن؛ فقیه از راه ریاضت و رسیدن به مقام کشف و شهود، به حکمی دست مییابد و چون نمیخواهد کسی از ریاضتهای او اطلاع یابد، آن را در قالب اجماع اظهار مینماید. | ||
چنین اجماعی از یک سو خبر واحد است و از سوی دیگر، امکان اثبات احکام شرعی از طریق [[ریاضت]] -و نه اجتهاد و استنباط از منابع شرعی- جای بحث دارد، هرچند ممکن است شناخت حکم از راه ریاضت برای شخص ریاضت کشیده، به دلیل علمآور بودن آن حجت باشد، ولی برای دیگران اعتباری ندارد؛ بنابراین، اجماع ریاضتی حجیت ندارد<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص 89</ref>. | چنین اجماعی از یک سو خبر واحد است و از سوی دیگر، امکان اثبات احکام شرعی از طریق [[ریاضت]] -و نه اجتهاد و استنباط از منابع شرعی- جای بحث دارد، هرچند ممکن است شناخت حکم از راه ریاضت برای شخص ریاضت کشیده، به دلیل علمآور بودن آن حجت باشد، ولی برای دیگران اعتباری ندارد؛ بنابراین، اجماع ریاضتی حجیت ندارد<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص 89</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] | |||
* [[ابوبکر بن ابی قحافه|خلیفه اول]] | |||
* [[مذهب شیعه|امامیه]] | |||
* [[سنت]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | [[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | ||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]] | [[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]] |