۸۸٬۱۹۲
ویرایش
الأزهر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
[[پرونده:نمایی از الازهر قدیمی.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:نمایی از الازهر قدیمی.jpg|بندانگشتی]] | ||
لغت «جامع» به معنای مسجد بزرگ، مسجد آدینه و یا مسجدی که در آن نماز جمعه می‌خوانند و مراسم اعتکاف به جا می‌آورند، اطلاق می‌شود. این گونه مساجد بزرگ، نخستین بار در عهد پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) و پس از آن در دوره | لغت «جامع» به معنای مسجد بزرگ، مسجد آدینه و یا مسجدی که در آن نماز جمعه می‌خوانند و مراسم اعتکاف به جا می‌آورند، اطلاق می‌شود. این گونه مساجد بزرگ، نخستین بار در عهد پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) و پس از آن در دوره حکومت امویان در مراکز و بلاد اسلامی ساخته شدند و چون در این مساجد علاوه بر مسائل دینی و سیاسی، مسائل علمی نیز مطرح می‌شد و حلقه‌های درس که شرکت در آنها برای هر جوینده دانش ممکن بود، در آنها شکل می‌گرفت، عنوان «جامع» برای آنها به کار رفت. بعدها واژه «جامعه» به معنای دانشگاه مترادف با «جامع» به کار برده شد.<br> | ||
مساجد از این نقطه نظر، دانشگاه‌های بزرگ اسلامی به شمار می‌آمدند. مسجدالنبی که هم زمان با هجرت رسول خدا به مدینه بنیان گردید، در واقع کهن‌ترین دانشگاه اسلامی و پایگاه اساسی‌ترین تعلیمات در تایخ آموزش اسلامی بوده است. علاوه بر مسجدالنبی می‌توان از مجسد الحرام در مکه، جامع بصره و کوفه، جامع ری، جامع عمرو در فسطاط مصر، مسجد الاقصی و قبه الصخره در بیت‌المقدس، جامع اموی در دمشق، جامع زیتونه در تونس، جامع قیروان در مراکش، جامع الازهر در مصر به عنوان برخی از مراکز مشهور آموزش اسلامی نام برد. <br> | مساجد از این نقطه نظر، دانشگاه‌های بزرگ اسلامی به شمار می‌آمدند. مسجدالنبی که هم زمان با هجرت رسول خدا به مدینه بنیان گردید، در واقع کهن‌ترین دانشگاه اسلامی و پایگاه اساسی‌ترین تعلیمات در تایخ آموزش اسلامی بوده است. علاوه بر مسجدالنبی می‌توان از مجسد الحرام در مکه، جامع بصره و کوفه، جامع ری، جامع عمرو در فسطاط مصر، مسجد الاقصی و قبه الصخره در بیت‌المقدس، جامع اموی در دمشق، جامع زیتونه در تونس، جامع قیروان در مراکش، جامع الازهر در مصر به عنوان برخی از مراکز مشهور آموزش اسلامی نام برد. <br> | ||
واژه | واژه «الازهر» نیز از ریشه «زهر» به معنای تابش، درخشش، و پرتوافکنی اخذ شده است. <br> | ||
درباره ی اینکه چرا این دانشگاه به این نام اشتهار یافته، نظرات گوناگونی وجود دارد، برخی معتقدند شاید به مناسبت کلمه | درباره ی اینکه چرا این دانشگاه به این نام اشتهار یافته، نظرات گوناگونی وجود دارد، برخی معتقدند شاید به مناسبت کلمه زهرا لقب حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به ازهر نام‌گذاری شده باشد. برخی نیز معتقدند نام‌گذاری آن به سبب محاط بودن به کاخهای باشکوه خلافت فاطمیان(المقصور الزاهره) یا درخشندگی آن در میان دیگر جوامع مصر بوده است.<br> | ||
براساس قانون مصوب 1961 م، دانشگاه الازهر یک موسسه بزرگ دینی اسلامی است که وظیفه اش پاسداری از شریعت اسلام و زبان عربی و نشر آن و تعلیم دانشجویانی است که پس از فراغت از تحصیل عهده‌دار تدریس علوم دین و زبان عربی و متصدی امور شرعی شوند. در ضمن دانشجویان مسلمان از هر نقطه از کشورهای اسلامی با تفاوت‌های نژادی و ملیتی در آن پذیرفته می‌شوند. | براساس قانون مصوب 1961 م، دانشگاه الازهر یک موسسه بزرگ دینی اسلامی است که وظیفه اش پاسداری از شریعت اسلام و زبان عربی و نشر آن و تعلیم دانشجویانی است که پس از فراغت از تحصیل عهده‌دار تدریس علوم دین و زبان عربی و متصدی امور شرعی شوند. در ضمن دانشجویان مسلمان از هر نقطه از کشورهای اسلامی با تفاوت‌های نژادی و ملیتی در آن پذیرفته می‌شوند. | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
تاسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیان باز می‌گردد. فاطمیان از بزرگ‌ترین سلسله‌های حکومتی آفریقای شمالی بودند که دارالخلافه‌ای در برابر درالخلافه بغداد تاسیس کردند. خلفای فاطمی از شیعیان اسماعیلی به شمار می‌روند. این دانشگاه چون تاجی بر سر افتخارات فاطمیان می‌درخشد.<br> | تاسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیان باز می‌گردد. فاطمیان از بزرگ‌ترین سلسله‌های حکومتی آفریقای شمالی بودند که دارالخلافه‌ای در برابر درالخلافه بغداد تاسیس کردند. خلفای فاطمی از شیعیان اسماعیلی به شمار می‌روند. این دانشگاه چون تاجی بر سر افتخارات فاطمیان می‌درخشد.<br> | ||
بنیان‌گذار جامع الازهر، «جوهر کاتب صقلی» سردار نیرومند، المعزّ لدین الله، چهارمین خلیفه فاطمی است که در پی فتح مصر شهر قاهره را ساخت و مسجد الازهر را نیز در جنوب شرقی و سوی قبله | بنیان‌گذار جامع الازهر، «جوهر کاتب صقلی» سردار نیرومند، المعزّ لدین الله، چهارمین خلیفه فاطمی است که در پی فتح مصر شهر قاهره را ساخت و مسجد الازهر را نیز در جنوب شرقی و سوی قبله قص خلیفه در میان محله ترک و دیلم بنا نهاد. بنای الازهر در 24 جمادی الاول سال 359 ق آغاز و در 7 رمضان 361 ق، پایان یافت و در همان ماه رمضان، نخستین نماز جمعه توسط ابوتمیم، المعزّ لدین الله در آن اقامه شد.<br> | ||
بدین ترتیب پایدارترین یادگار سلسله فاطمی و یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان تاسیس گردید. همان طور که قاهره نخستین پایتخت تشیع بود، الازهر نیز نخستین جامع بود که شعار تشیع در آن آشکار شد و خطبه به نام امام علی علیه‌السلام و امامان اسماعیلی قرائت شد. برخی نیز از آن به عنوان جامع مشهور مصر و نخستین مسجدی که در قاهره تاسیس شد یاد می‌کنند.<br> | بدین ترتیب پایدارترین یادگار سلسله فاطمی و یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان تاسیس گردید. همان طور که قاهره نخستین پایتخت تشیع بود، الازهر نیز نخستین جامع بود که شعار تشیع در آن آشکار شد و خطبه به نام امام علی علیه‌السلام و امامان اسماعیلی قرائت شد. برخی نیز از آن به عنوان جامع مشهور مصر و نخستین مسجدی که در قاهره تاسیس شد یاد می‌کنند.<br> | ||
نگاهی گذرا به تاریخچه دانشگاه الازهر این واقعیت مهم را آشکار می‌سازد که در طول تاریخ بیش از هزار ساله الازهر، افت و خیزهای بسیار گسترده‌ای در این مجموعه | نگاهی گذرا به تاریخچه دانشگاه الازهر این واقعیت مهم را آشکار می‌سازد که در طول تاریخ بیش از هزار ساله الازهر، افت و خیزهای بسیار گسترده‌ای در این مجموعه علمی ـ فرهنگی رخ داده است. گاهی مروج مذهب شیعه بود، گاهی اهل سنت، گاهی در اوج عزت و عظمت و گاهی در قعر انحطاط و رکود و همین عوامل باعث شده که اهل تحقیق این دانشگاه را جزو مهم‌ترین دانشگاه‌های جهان قلمداد نمایند.<br> | ||
در الازهر ابتدا فقط امور مذهبی شیعیان انجام می‌شد، ولی به زودی این مسجد مرکز تعلیمات عالی تشیع گردید. این تحول به چند دلیل روی داد:<br> | در الازهر ابتدا فقط امور مذهبی شیعیان انجام می‌شد، ولی به زودی این مسجد مرکز تعلیمات عالی تشیع گردید. این تحول به چند دلیل روی داد:<br> | ||
1ـ تبلیغ و ترویج اصول مذهب شیعه اسماعیلی؛<br> | 1ـ تبلیغ و ترویج اصول مذهب شیعه اسماعیلی؛<br> | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
مبانی اعتقادی شیعه اسماعیلیه در این دوران بر عقاید قاضی ابوحنیفه، نعمان بن محمد، مبتنی گردیده است. او فقیهی مالکی بود که بعدها به شیعه گرایش پیدا کرد و آثاری در فقه اسماعیلی نگاشت. او هم چنین ردی بر فقه ابوحنیفه، مالک و شافعی نوشت و با تألیف کتاب «اختلاف الفقهاء» مذهب اهل بیت را براساس مبانی اعتقادی شیعه اسماعیلیه استوار ساخت.<br> | مبانی اعتقادی شیعه اسماعیلیه در این دوران بر عقاید قاضی ابوحنیفه، نعمان بن محمد، مبتنی گردیده است. او فقیهی مالکی بود که بعدها به شیعه گرایش پیدا کرد و آثاری در فقه اسماعیلی نگاشت. او هم چنین ردی بر فقه ابوحنیفه، مالک و شافعی نوشت و با تألیف کتاب «اختلاف الفقهاء» مذهب اهل بیت را براساس مبانی اعتقادی شیعه اسماعیلیه استوار ساخت.<br> | ||
در دوران حکومت العزیز بالله فرزند و جانشین المعز بالله نیز بر رونق الازهر افزوده شد. در سال 378 ق، وزیر ابوالفرج یعقوب بن یوسف با موافقت خلیفه برای گروهی از فقیهان حقوقی برقرار کرد و برای زندگی آنان در کنار جامع خانه‌ای ساخت و کمک‌های مالی فراوانی نمود.<br> | در دوران حکومت العزیز بالله فرزند و جانشین المعز بالله نیز بر رونق الازهر افزوده شد. در سال 378 ق، وزیر ابوالفرج یعقوب بن یوسف با موافقت خلیفه برای گروهی از فقیهان حقوقی برقرار کرد و برای زندگی آنان در کنار جامع خانه‌ای ساخت و کمک‌های مالی فراوانی نمود.<br> | ||
آن گاه که نوبت به حکومت الحاکم بامرالله رسید، وی مسجدی جدید ساخت که به نام او «جامع الحاکمی» شهرت یافت. او سنت ایراد خطبه و اقاطمه | آن گاه که نوبت به حکومت الحاکم بامرالله رسید، وی مسجدی جدید ساخت که به نام او «جامع الحاکمی» شهرت یافت. او سنت ایراد خطبه و اقاطمه نماز جمعه را که به جامع الازهر اختصاص داشت، برهم زد و در جوامع دیگر نیز نماز جمعه را برپا می‌کرد. با این همه نوسازی‌ها، اهدای هدایای ارزنده از جمله کتاب‌های نفیس به کتابخانه نو بنیاد الازهر و بسیاری از کتاب‌های کاخ خلافت به این کتابخانه و تعیین موقوفات، از توجه خاص الحاکم به این جامع نشان داشت.<br> | ||
اگر بخواهیم مهم‌ترین فعالیت‌های جامع الازهر را در دوره فاطمیان بشماریم بایستی به این موارد اشاره کنیم: ایراد خطبه به نام خلیفگان فاطمی، افزودن عبارت «حی علی خیر العمل» در اذان، برپا داشتن سوگواری عاشورای حسینی، برپایی مجلس «الحکمه» در حضور خلیفه و وزیران و دانشمندان برای مجالس درس؛ چراغانی و قرآن خوانی چهار شب اول و نیمه رجب، اول و نیمه | اگر بخواهیم مهم‌ترین فعالیت‌های جامع الازهر را در دوره فاطمیان بشماریم بایستی به این موارد اشاره کنیم: ایراد خطبه به نام خلیفگان فاطمی، افزودن عبارت «حی علی خیر العمل» در اذان، برپا داشتن سوگواری عاشورای حسینی، برپایی مجلس «الحکمه» در حضور خلیفه و وزیران و دانشمندان برای مجالس درس؛ چراغانی و قرآن خوانی چهار شب اول و نیمه رجب، اول و نیمه شعبان که گاه خلیفه و خاندانش نیز در آن شرکت داشتند و به ویژه آموزه‌های اسماعیلی در کنار علوم و فنون رایج آن عصر. | ||
آنچه گذشت بخشی از تحولات و آثار الازهر در دوران شکوه و اعتلای آن است اما وضع بدین منوال نماند. حتی در دوره | آنچه گذشت بخشی از تحولات و آثار الازهر در دوران شکوه و اعتلای آن است اما وضع بدین منوال نماند. حتی در دوره حکومت فاطمیان اتفاقاتی رخ داد که عظمت الازهر را تحت شعاع خویش قرار داد. یکی از این اتفاقات تاسیس دارالعلم یا دارالحکمه، دومین نهاد آموزشی فاطمی بود که در سال 395 ق، به فرمان الحاکم در قاهره بنیاد یافت و تا اندازه‌ای از اهمیت الازهر کاست. این امر خود از دو طریق به وقوع پیوست؛ نخست آنکه با تاسیس دارالعلم بسیاری از پیشوایان علمی و مذهبی از جامع الازهر کناره‌گیری کردند و به دارالعلم الحاکم پیوستند. دیگر آنکه به جهت تسامحی که الحاکم در آغاز فعالیت دارالعلم نسبت به مذاهب اهل سنت از خود نشان داد و دعوت او از مدرسان سنی و نیز گروهی از دانشمندان علوم نجوم، پزشکی و ادب، سبب شد تا به تدریج روند آموزش‌ها از انحصار دانش‌های مذهبی فاطمی بیرون شود. در این اوضاع چنانچه ملاحظه می‌شود عرصه برای ورود به علوم جدید فراخ تر و شرایط برای آغاز تعلیمات سنی گسترده تر گردید و این تحول مهمی در آموزش‌ها ی دوران فاطمی محسوب می‌شود. اما این امر چندان نپایید. از یک سو الحاکم به دستگیری مدرسان سنی مذهب و قتل و حبس آنان فرمان داد و از آن پس آموزش‌ها به همان شیوه مذهبی اسماعیلیان ادامه یافت. و از سوی دیگر با استقرار حکومت ایوبیان (567 ق) و حاکم شدن و رسمیت یافتن مدارس ایوبی بر اوضاع و احوال جدید، این دارالعم اسباب و موجبات برتری خود را از دست داد.<br> | ||
از عوامل دیگری که باعث رکود دانشگاه الازهر گردید، انقراض سلسله | از عوامل دیگری که باعث رکود دانشگاه الازهر گردید، انقراض سلسله شیعی آل بویه در ایران و عراق و چیرگی سلجوقیان پشتیبان خلافت عباسی بود که در سستی بنیان دولت فاطمیان و روند علمی ـ آموزشی الازهر تاثیرات شگرفی داشت.<br> | ||
این افت و خیزها در عصر ایوبیان و عثمانی با شدت و حدت بیشتری ادامه یافت. به عنوان مثال در دوران عثمانی گاهی الازهر در اوج قدرت و گاه در نهایت سستی و رکود بوده است.<br> | این افت و خیزها در عصر ایوبیان و عثمانی با شدت و حدت بیشتری ادامه یافت. به عنوان مثال در دوران عثمانی گاهی الازهر در اوج قدرت و گاه در نهایت سستی و رکود بوده است.<br> | ||
در یک زمان شرکت شماری از پیشوایان مذاهب چهارگانه که بیشتر از عالمان برجسته الازهر بودند، در مجالس مشورتی دیوان عالی، باعث اعتبار الازهر شده و نیاز ترکان به عالمان دینی و نظام قضایی مبتنی بر فتاوای شرعی و دعاوی مربوط به مذاهب فقهی، رسیدگی به موقوفات و امور کشورداری، نقش سیاسی ـ اجتماعی الازهر را در برقراری عدالت اجتماعی و حفظ میراث فرهنگی اسلام و زبان عربی بیش از پیش چشمگیر می‌کند و در زمان دیگر گسترش فقر و ناامنی و بیماری‌های فراگیر، جامعه | در یک زمان شرکت شماری از پیشوایان مذاهب چهارگانه که بیشتر از عالمان برجسته الازهر بودند، در مجالس مشورتی دیوان عالی، باعث اعتبار الازهر شده و نیاز ترکان به عالمان دینی و نظام قضایی مبتنی بر فتاوای شرعی و دعاوی مربوط به مذاهب فقهی، رسیدگی به موقوفات و امور کشورداری، نقش سیاسی ـ اجتماعی الازهر را در برقراری عدالت اجتماعی و حفظ میراث فرهنگی اسلام و زبان عربی بیش از پیش چشمگیر می‌کند و در زمان دیگر گسترش فقر و ناامنی و بیماری‌های فراگیر، جامعه مصر را چنان به سمت صوفی‌گری سوق می‌دهد که حتی [[مشایخ الازهر]] نیایش‌های صوفیانه و رقص و سماع را جایز می‌شمرند و با اولیای تصوف روابطی نزدیک برقرار می‌نمایند.<br> | ||
حدود سال 1161 ق، الازهر کاملاً ضوابط و مقررات خویش را از دست می‌دهد، دیگر برای ورود به الازهر و حضور و غیاب مدرسان و دانشجویان ضابطه‌ای باقی نمیماند. انتخاب درس و استاد، بی برنامه می‌شود. انتصاب مدرسان جنبه | حدود سال 1161 ق، الازهر کاملاً ضوابط و مقررات خویش را از دست می‌دهد، دیگر برای ورود به الازهر و حضور و غیاب مدرسان و دانشجویان ضابطه‌ای باقی نمیماند. انتخاب درس و استاد، بی برنامه می‌شود. انتصاب مدرسان جنبه رسمی خود را از دست می‌دهد و در سرما و گرما با حضور شاگردان کاستی می‌یابد، از درخشش در آموزش بهره‌ای نمیماند و کیمیاگری و طالع بینی بازاری به مراتب گرم تر از پزشکی و ریاضی و نجوم و شیمی پیدا می‌کند. | ||
== ساختمان == | == ساختمان == | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
با سپری شدن چند دهه سیاهی و فترت بر الازهر، سرانجام سلاطین عثمانی به منظور توجیه ایدئولوژیک سلطنت خود با قدرت یافتن الازهر موافقت کردند و دخالت‌های خود را در آن کاهش دادند و در قرن یازدهم هجری، با تعیین یکی از اساتید به عنوان شیخ الازهر و مفتی سرزمین مصر تغییر رویه دادند. | با سپری شدن چند دهه سیاهی و فترت بر الازهر، سرانجام سلاطین عثمانی به منظور توجیه ایدئولوژیک سلطنت خود با قدرت یافتن الازهر موافقت کردند و دخالت‌های خود را در آن کاهش دادند و در قرن یازدهم هجری، با تعیین یکی از اساتید به عنوان شیخ الازهر و مفتی سرزمین مصر تغییر رویه دادند. | ||
ریاست دانشگاه الازهر، از نیمه قرن یازدهم قمری، مطابق سده | ریاست دانشگاه الازهر، از نیمه قرن یازدهم قمری، مطابق سده هفدهم میلادی نخستین بار توسط حکمرانان عثمانی به یکی از دانشمندان مشهور علوم دینی سپرده شد، که وی لقب «شیخ الازهر» را به خود گرفت.<br> | ||
نخستین متصدی این مقام، محمد بن عبدالله الخراشی مالکی بود که در سال 1100 ق، شیخ الازهر گردید. وی یک سال در این مقام ماند و بعد از یک سال درگذشت.<br> | نخستین متصدی این مقام، محمد بن عبدالله الخراشی مالکی بود که در سال 1100 ق، شیخ الازهر گردید. وی یک سال در این مقام ماند و بعد از یک سال درگذشت.<br> | ||
همچنین شیخ ابراهیم بن محمد برمادی، شیخ محمد نشرتی، از فقیهان به نام و از نخستین [[مشایخ الازهر]] در عصر عثمانی بودند.<br> | همچنین شیخ ابراهیم بن محمد برمادی، شیخ محمد نشرتی، از فقیهان به نام و از نخستین [[مشایخ الازهر]] در عصر عثمانی بودند.<br> | ||
در این دوره رئیس الازهر بر تمامی امور این جامع اشراف داشته و هر یک از واحدهای مسکونی الازهر را شیخی اداره می‌کرده است. شیخ الازهر در این هنگام چنان اعتباری داشت که افزون بر سرپرستی همه | در این دوره رئیس الازهر بر تمامی امور این جامع اشراف داشته و هر یک از واحدهای مسکونی الازهر را شیخی اداره می‌کرده است. شیخ الازهر در این هنگام چنان اعتباری داشت که افزون بر سرپرستی همه نهادهای آموزشی مصر، از مشاوران مورد اعتماد دولت در مسائل مهم این بخش از قلمرو عثمانی بود. چنین اعتباری باعث شده بود که در مبارزات ضد استعماری نیز برخی از [[مشایخ الازهر]] نقش فعال و بی‌بدیلی از خویش ایفا نمایند. وظیفه مهمی که انجام آن جز با اتکا بر چنین پشتوانه‌ای امکان نداشت.<br> | ||
از میان [[مشایخ الازهر]] دو تن به روشنی درخشیدند یکی مشایخ محمد مصطفی مراغی که اصلاحات واقعی و دامنه دار الازهر را به او نسبت می‌دهند و دیگری شیخ محمد شلتوت که از پیشگامان تقریب مذاهب به شمار می‌رود.<br> | از میان [[مشایخ الازهر]] دو تن به روشنی درخشیدند یکی مشایخ محمد مصطفی مراغی که اصلاحات واقعی و دامنه دار الازهر را به او نسبت می‌دهند و دیگری شیخ محمد شلتوت که از پیشگامان تقریب مذاهب به شمار می‌رود.<br> | ||
شیخ مصطفی مراغی دوبار به ریاست این جامع برگزیده شد. در دوره | شیخ مصطفی مراغی دوبار به ریاست این جامع برگزیده شد. در دوره اول که از سال 1928 م تا 1930 م بود، شیخ مصطفی به تنظیم برنامه‌ای جامع در سطح گسترده و به شکلی که با نیازمندیهای جامعه مصر نزدیک‌تر بود، همت گماشت و متضمن اصلاحات بسیار و تغییرات دامنه داری بود که تمامی مسائل الازهر اعم از استادان، افراد مقیم دانشگاه و مسائل علمی ـ آموزشی و حقوق و مستمری و جنبه‌های دیگر را شامل می‌شد. این اقدام اصلاحی هم زمان با سلطنت فواد اول صورت گرفت ولی مقاومت و کارشکنی ارتجاعیون منجر به کناره‌گیری شیخ مراغی گردید و به جای وی شیخ محمد احمدی ظواهری منصوب شد که در بست خود را تسلیم آرای سیاسی و حکومت سرکش صدقی پاشا کرده بود. ولی این مسئله چندان نپایید و همزمان با قیام مردم علیه استبداد صدقی پاشا، دانشجویان الازهر نیز علیه ظواهری شورش کرده و وی را مجبور به کناره‌گیری کردند و بار دیگر مراغی به ریاست رسید. در این دوره افتخار وی ایجاد کوی دانشگاه الازهر بود که تمام مراکز مختلف علمی و نیز خوابگاه‌ها و اقامت گاه دانشجویان و کتاب خانه الازهر را شامل می‌شد. بنای این شهرک به بهترین وجه نهاده شد و مقدار زیادی از آن تاکنون ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. مراغی پس از انجام این اقدامات ارزنده سرانجام در رمضان 1364 ق، در گذشت.<br> | ||
از دیگر [[مشایخ الازهر|رؤسای الازهر]] که شخصیتی بارزتر از دیگران داشت، شیخ محمود شلتوت بود. وی که از همین دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف علمی از خود بر جای نهاد، بر آن شد تا روحیه روشنگری و اجتهاد را در این دانشگاه برانگیزد.<br> | از دیگر [[مشایخ الازهر|رؤسای الازهر]] که شخصیتی بارزتر از دیگران داشت، شیخ محمود شلتوت بود. وی که از همین دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف علمی از خود بر جای نهاد، بر آن شد تا روحیه روشنگری و اجتهاد را در این دانشگاه برانگیزد.<br> | ||
از جمله اقدامات ارزنده او تاسیس کرسی فقه شیعه جعفری بود که پس از تاسیس دو کرسی فقه حنفی و شافعی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در سال 1335 ش، به عنوان عمل متقابل صورت گرفت.<br> | از جمله اقدامات ارزنده او تاسیس کرسی فقه شیعه جعفری بود که پس از تاسیس دو کرسی فقه حنفی و شافعی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در سال 1335 ش، به عنوان عمل متقابل صورت گرفت.<br> | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
دانشگاه الازهر در طی قرون و اعصار متمادی دچار تغییرات و تحولات عظیمی گشته که در ابعاد گوناگون فراز و نشیب‌های گسترده‌ای را به ارمغان آورده است.<br> | دانشگاه الازهر در طی قرون و اعصار متمادی دچار تغییرات و تحولات عظیمی گشته که در ابعاد گوناگون فراز و نشیب‌های گسترده‌ای را به ارمغان آورده است.<br> | ||
الازهر در دوره‌های مختلف نقش‌های متفاوتی در عرصه‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام ایفا کرده است.<br> | الازهر در دوره‌های مختلف نقش‌های متفاوتی در عرصه‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام ایفا کرده است.<br> | ||
اشغال مصر توسط قوای ناپلئون بناپارت در سال 1213 ق آغاز فصل نوینی برای مصر و الازهر بود. دورانی که آموزش قرون وسطایی به آموزش پیشرفته تبدیل گردید و به واسطه آشنایی با علوم اروپایی آموزش رشته‌های غیر دینی نیز پایه‌گذاری گردید. در این دوره ناپلئون برای راضی نگه داشتن علمای الازهر و با جلب رضایت آنان انستیتو مصر را ایجاد نمود تا متخصصین فرانسوی نظریات فنی خویش را ارائه دهند، ناپلئون در مراسم روز میلاد رسول اکرم(صلی الله و علیه و آله) شرکت نمود و درباره | اشغال مصر توسط قوای ناپلئون بناپارت در سال 1213 ق آغاز فصل نوینی برای مصر و الازهر بود. دورانی که آموزش قرون وسطایی به آموزش پیشرفته تبدیل گردید و به واسطه آشنایی با علوم اروپایی آموزش رشته‌های غیر دینی نیز پایه‌گذاری گردید. در این دوره ناپلئون برای راضی نگه داشتن علمای الازهر و با جلب رضایت آنان انستیتو مصر را ایجاد نمود تا متخصصین فرانسوی نظریات فنی خویش را ارائه دهند، ناپلئون در مراسم روز میلاد رسول اکرم(صلی الله و علیه و آله) شرکت نمود و درباره امور سیاسی با دانشمندان به گفتگو نشست.<br> | ||
در سال 1299 ق مصر توسط قوای استعمارگر بریتانیا اشغال گردید. شیخ محمد عبده یار دیرین سید جمال‌الدین اسد‌آبادی که جهت آشنایی با فرهنگ دیگر ملت‌ها از طرفداران بیداری مسلمانان در سراسر دنیای اسلام بود ظهور کرد. افکار او در جهان اسلام نفوذ بسیاری داشت که سبب شد وی پس از حوادثی، مقام مفتی اعظم مصر را به دست آورد. که طرح‌های علمی او برای توسعه الازهر بسیار مهم قلمداد می‌گردد. وی در آن زمان خواهان تنظیم برنامه درس ثابت شد که جایگزین روش پراکنده گذشته گردد و برگزاری امتحان را نیز مهم قلمداد کرد. | در سال 1299 ق مصر توسط قوای استعمارگر بریتانیا اشغال گردید. شیخ محمد عبده یار دیرین سید جمال‌الدین اسد‌آبادی که جهت آشنایی با فرهنگ دیگر ملت‌ها از طرفداران بیداری مسلمانان در سراسر دنیای اسلام بود ظهور کرد. افکار او در جهان اسلام نفوذ بسیاری داشت که سبب شد وی پس از حوادثی، مقام مفتی اعظم مصر را به دست آورد. که طرح‌های علمی او برای توسعه الازهر بسیار مهم قلمداد می‌گردد. وی در آن زمان خواهان تنظیم برنامه درس ثابت شد که جایگزین روش پراکنده گذشته گردد و برگزاری امتحان را نیز مهم قلمداد کرد. | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
صدورفتواء: یکی از بخش‌های اصلی جامع الازهر بخش مجمع البحوث الاسلامیه و کمیته فتواء است. الازهر بر خود واجب می‌بیند که از طریق این بخش‌ها به سوالات شرعی و استفتائات مردم پاسخ دهد؛ از سوی دیگر یکی از مسئولیت‌های الازهر صدور فتواهای رسمی مورد خواست دولت به مرکز دارلافتاء است. | صدورفتواء: یکی از بخش‌های اصلی جامع الازهر بخش مجمع البحوث الاسلامیه و کمیته فتواء است. الازهر بر خود واجب می‌بیند که از طریق این بخش‌ها به سوالات شرعی و استفتائات مردم پاسخ دهد؛ از سوی دیگر یکی از مسئولیت‌های الازهر صدور فتواهای رسمی مورد خواست دولت به مرکز دارلافتاء است. | ||
نقش آفرینی سیاسی: الازهر و اداره | نقش آفرینی سیاسی: الازهر و اداره آن تا کنون هزینه و وقت زیادی را بر دوش ملت مصر گذاشته، پس مسلم است که این مجموعه موظف به نقش آفرینی سیاسی در بزنگاه‌های تاریخی مصر و جهان اسلام باشد. هر چند که در دوران معاصر به تدریج از استقلال‌های آن کاسته شده و حتی دارای دیدگاه‌های همسو با دولت‌های پیشین مصر در خصوص مسئله فلسطین و اسرائیل بوده است. | ||
تبلیغ: همچون هر نهاد مذهبی، الازهر نیز مسئول تبلیغ و ترویج مذهب رسمی خود است. از این رو در الازهر نهادی با عنوان کمیته عالی تبلیغ اسلام تشکیل شده تا مبلغان و سخنرانان فارغ‌التحصیل جهت تبلیغ و ترویج مذهب رسمی الازهر به مناطق مختلف اعزام شوند. | تبلیغ: همچون هر نهاد مذهبی، الازهر نیز مسئول تبلیغ و ترویج مذهب رسمی خود است. از این رو در الازهر نهادی با عنوان کمیته عالی تبلیغ اسلام تشکیل شده تا مبلغان و سخنرانان فارغ‌التحصیل جهت تبلیغ و ترویج مذهب رسمی الازهر به مناطق مختلف اعزام شوند. | ||
| خط ۲۱۷: | خط ۲۱۷: | ||
== الازهر و تقریب مذاهب == | == الازهر و تقریب مذاهب == | ||
در نیمه | در نیمه نخست قرن بیستم با تلاش‌های آیت‌الله‌العظمی بروجردی و به ابتکار مرحوم علامه محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر و در رأس آنها شیخ محمد شلتوت، مرکزی به نام «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» تاسیس گردید که همان موقع مجله‌ای به نام «رساله الاسلام» منتشر می‌نمود که به طور مطلق بهترین مجله اعصار اسلامی است چرا که بزرگ‌ترین علمای همه مذاهب اسلامی در آن قلم می‌زدند، این مرکز با پشتکار علامه شیخ محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر، خدمات فراوانی را در راستای تقریب مذاهب اسلام تقدیم نمود و سال‌ها کار خود را در راستای تقریب مذاهب اسلامی ادامه داد تا اینکه به دلایل سیاسی از میان رفت.<br> | ||
برخی از شیوخ الازهر پیش از شیخ شلتوت اقداماتی را برای ایجاد وحدت میان شیعه و سنی انجام داده بودند اما هر کدام به دلایل مختلفی توسط استعمار با شکست مواجه می‌شد. به عنوان مثال هنگامی که شیخ عبدالمجید سلیم ریاست دانشگاه الازهر را بر عهده داشت تصمیم گرفت فتوایی مبنی بر جواز پیروی از مذهب اهل بیت صادر کند. او می‌خواست این کار را انجام دهد ولی از طرف عناصر استکبار و استعمار، کتابی توهین‌آمیز درباره | برخی از شیوخ الازهر پیش از شیخ شلتوت اقداماتی را برای ایجاد وحدت میان شیعه و سنی انجام داده بودند اما هر کدام به دلایل مختلفی توسط استعمار با شکست مواجه می‌شد. به عنوان مثال هنگامی که شیخ عبدالمجید سلیم ریاست دانشگاه الازهر را بر عهده داشت تصمیم گرفت فتوایی مبنی بر جواز پیروی از مذهب اهل بیت صادر کند. او می‌خواست این کار را انجام دهد ولی از طرف عناصر استکبار و استعمار، کتابی توهین‌آمیز درباره مقدسات اهل سنت منتشر و بین اعضای دارالتقریب پخش شد. این کتاب که به یکی از عالمان شیعه نسبت داده شده بود، بدون تاریخ و بدون ذکر محل و نام چاپخانه در اختیار اعضا قرار گرفت و موجی از ناراحتی و بدبینی درباره شیعه پدید آورد. عبدالمجید سلیم با این توطئه از پیش طراحی شده نتوانست فتوای خود را صادر کند و همواره منتظر فرصتی مناسب بود که اجل مهلتش نداد. و پس از وی شاگردش شیخ محمد شلتوت این کار را انجام داد.<br> | ||
فتوای شیخ محمود شلتوت دارای سه عنصر اصلی است:<br> | فتوای شیخ محمود شلتوت دارای سه عنصر اصلی است:<br> | ||
1ـ هیچ مسلمانی ملزم نیست حتما تابع یکی از مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت باشد؛ بلکه هر مسلمانی در انتخاب هر یک از مذاهب فقهی آزاد است.<br> | 1ـ هیچ مسلمانی ملزم نیست حتما تابع یکی از مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت باشد؛ بلکه هر مسلمانی در انتخاب هر یک از مذاهب فقهی آزاد است.<br> | ||
| خط ۲۲۶: | خط ۲۲۶: | ||
== نقش سیاسی دانشگاه الازهر == | == نقش سیاسی دانشگاه الازهر == | ||
نقش سیاسی الازهر تا قبل از آغاز دهه | نقش سیاسی الازهر تا قبل از آغاز دهه هشتاد میلادی انکارناپذیر است. به رغم مورخان الازهر و علمای آن نقش مهمی را در مبارزه و مطالبه حقوق مردم مصر از حاکمان سلسله آسیایی ممالک برجی در مصر داشتند. الازهر در زمان استعمار فرانسه و هجوم ناپلئون به مصر در خط مقدم مبارزه بود. بناپارت برای انتقام الازهر را به توپ بست. هم چنین نقش انکارناپذیر دانشجویان الازهر در مبارزه با استعمار فرانسه در تاریخ با قتل کلیبر معاون ناپلئون توسط سلیمان الجلی دانشجوی الازهر ماندگار گردید.<br> | ||
این نقش سیاسی در دوران مقاومت مردم مصر بر ضد استعمارگران انگلیسی و انقلاب 1919 م و انقلاب جمال عبدالناصر در سال 1952 م نیز نمایان بود. هم چنین که عبدالناصر سخنرانی مشهور خود بر ضد استعمار انگلستان، آمریکا و فرانسه را در جنگ 1956 م از منبر الازهر انجام داد.<br> | این نقش سیاسی در دوران مقاومت مردم مصر بر ضد استعمارگران انگلیسی و انقلاب 1919 م و انقلاب جمال عبدالناصر در سال 1952 م نیز نمایان بود. هم چنین که عبدالناصر سخنرانی مشهور خود بر ضد استعمار انگلستان، آمریکا و فرانسه را در جنگ 1956 م از منبر الازهر انجام داد.<br> | ||
شیخ الازهر در تاریخ سیاسی مصر نقش مهمی را ایفا می‌نمودند و فتواهای سیاسی آنان بسیاری از مجاری امور در مصر را تغییر دادند. یکی از مهم‌ترین فتاوای الازهر حکم جهادی بود که علمای الازهر در مصر در سال 1947 در مورد قضیه فلسطین و اشغال گران صهیونیستی دادند. هم چنین اینکه بسیاری از گروه‌های جهادی اسلامگرا از بطن الازهر به جامعه وارد گشتند. اما بعد از سر کار آمدن عبدالناصر وی تلاش‌هایی را برای کم کردن نقش الازهر آغاز نمود و به موجب قانون، انتخاب رئیس(شیخ) و قائم مقام الازهر را بر عهده | شیخ الازهر در تاریخ سیاسی مصر نقش مهمی را ایفا می‌نمودند و فتواهای سیاسی آنان بسیاری از مجاری امور در مصر را تغییر دادند. یکی از مهم‌ترین فتاوای الازهر حکم جهادی بود که علمای الازهر در مصر در سال 1947 در مورد قضیه فلسطین و اشغال گران صهیونیستی دادند. هم چنین اینکه بسیاری از گروه‌های جهادی اسلامگرا از بطن الازهر به جامعه وارد گشتند. اما بعد از سر کار آمدن عبدالناصر وی تلاش‌هایی را برای کم کردن نقش الازهر آغاز نمود و به موجب قانون، انتخاب رئیس(شیخ) و قائم مقام الازهر را بر عهده رئیس‌جمهور گذارد. وی همچنین با تعیین وزیر شئون الازهر، شیخ آن را تضعیف نمود و تمام اموال اوقاف الازهر را به نفع دولت مصادره کرد و شیخ الازهر را تبدیل به یک کارمند دولتی نمود. از این زمان بود که نقش سیاسی الازهر بطور کامل به سمت افول رفت.<br> | ||
متاسفانه در سال‌های بعد شاهد بودیم شیوخ الازهر با تائید اعمال اشتباه دولت مصر از جمله معاهده صلح با رژیم صهیونیستی بیش از پیش نقش این نماد علمی با آن سابقه مبارزه را به سراشیبی سقوط سوق دادند و امروز دیگر آن نقش مهم را در قضایای مربوط به جهان اسلام ندارد. | متاسفانه در سال‌های بعد شاهد بودیم شیوخ الازهر با تائید اعمال اشتباه دولت مصر از جمله معاهده صلح با رژیم صهیونیستی بیش از پیش نقش این نماد علمی با آن سابقه مبارزه را به سراشیبی سقوط سوق دادند و امروز دیگر آن نقش مهم را در قضایای مربوط به جهان اسلام ندارد. | ||
| خط ۲۵۵: | خط ۲۵۵: | ||
[[رده:دانشگاه‌ها]] | [[رده:دانشگاه‌ها]] | ||
[[رده:دانشگاه‌های اسلامی]] | [[رده:دانشگاه‌های اسلامی]] | ||
[[رده:مصر]] | |||