پرش به محتوا

جنگ جمل: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۸ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


=عوامل منجر به جنگ=
=عوامل منجر به جنگ=
عواملی باعث ایجاد جنگ جمل شده که آن‌ها را متذکر می‌شویم.
عواملی باعث ایجاد جنگ جمل شده که آن‌ها را متذکر می‌شویم.


خط ۳۶: خط ۳۴:


=اتفاقات قبل از جنگ=
=اتفاقات قبل از جنگ=
قبل از جنگ جمل اتفاقاتی رخ داده که لازم است به آن‌ها اشاره کنیم.
قبل از جنگ جمل اتفاقاتی رخ داده که لازم است به آن‌ها اشاره کنیم.


خط ۷۵: خط ۷۱:


=اقدامات شورشیان در بصره=
=اقدامات شورشیان در بصره=
به‌ دستور امام‌ علی‌ (علیه‌السلام‌)، عثمان بن‌ حنیف‌ موظف‌ شد تا شورشیان‌ را به‌ راه‌ حق‌ فراخواند و اگر نپذیرفتند، تا رسیدن‌ امام‌، در برابر آنان‌ مقاومت‌ کند. [۸۵] عثمان‌ بن‌ حنیف‌ به‌ مردم‌ گفت‌ که‌ مسلح‌ و آماده‌ شوید.
به‌ دستور امام‌ علی‌ (علیه‌السلام‌)، عثمان بن‌ حنیف‌ موظف‌ شد تا شورشیان‌ را به‌ راه‌ حق‌ فراخواند و اگر نپذیرفتند، تا رسیدن‌ امام‌، در برابر آنان‌ مقاومت‌ کند. [۸۵] عثمان‌ بن‌ حنیف‌ به‌ مردم‌ گفت‌ که‌ مسلح‌ و آماده‌ شوید.
عایشه‌ با شورشیان‌ وارد مِرْبَد (از محله‌های‌ بزرگ‌ و مشهور بصره‌) [۸۶] شد و عده‌ای‌ از بصریان‌ به‌ وی‌ پیوستند. طلحه‌ و زبیر مردم‌ را به‌ خونخواهی‌ عثمان‌ برانگیختند، آنگاه‌ عایشه‌، که‌ بر شتر خویش‌ و در هودجی‌ نشسته‌ بود، با صدای‌ بلند درباره‌ کشته‌ شدن‌ عثمان‌ به‌ ستم‌، و در ضدیت‌ با علی‌ (علیه‌السلام‌) و واگذاشتن‌ کار خلافت‌ به‌ شورا سخن‌ گفت‌.
عایشه‌ با شورشیان‌ وارد مِرْبَد (از محله‌های‌ بزرگ‌ و مشهور بصره‌) [۸۶] شد و عده‌ای‌ از بصریان‌ به‌ وی‌ پیوستند. طلحه‌ و زبیر مردم‌ را به‌ خونخواهی‌ عثمان‌ برانگیختند، آنگاه‌ عایشه‌، که‌ بر شتر خویش‌ و در هودجی‌ نشسته‌ بود، با صدای‌ بلند درباره‌ کشته‌ شدن‌ عثمان‌ به‌ ستم‌، و در ضدیت‌ با علی‌ (علیه‌السلام‌) و واگذاشتن‌ کار خلافت‌ به‌ شورا سخن‌ گفت‌.
خط ۱۰۹: خط ۱۰۳:


=اقدامات امام علی قبل از جنگ=
=اقدامات امام علی قبل از جنگ=
هنگامی‌ که‌ امام‌ خبر یافت‌، عایشه‌ و طلحه‌ و زبیر به‌ سوی‌ بصره‌ رفته‌اند، مردم‌ مدینه‌ را به‌ یاری‌ فراخواند و مردم‌ نیز اجابت‌ کردند، [۱۱۷][۱۱۸] سپس‌، سهل بن‌ حنیف‌ انصاری‌ را جانشین‌ خود کرد و با شتاب‌، با همان‌ سپاه‌ هفتصد نفری‌ (از جمله‌ چهارصد تن‌ از مهاجران‌ و انصار) که‌ آماده‌ حرکت‌ به‌ شام‌ بود، از شهر بیرون‌ رفت‌ (آخر ربیع‌الآخر ۳۶) تا شاید شورشیان‌ را بازگرداند، اما چون‌ به‌ رَبَذَه‌، در سه‌ میلی‌ مدینه‌ [۱۱۹] رسید، معلوم‌ شد که‌ شورشیان‌ دور شده‌اند، امام‌ چند روز در ربذه‌ ماند.
هنگامی‌ که‌ امام‌ خبر یافت‌، عایشه‌ و طلحه‌ و زبیر به‌ سوی‌ بصره‌ رفته‌اند، مردم‌ مدینه‌ را به‌ یاری‌ فراخواند و مردم‌ نیز اجابت‌ کردند، [۱۱۷][۱۱۸] سپس‌، سهل بن‌ حنیف‌ انصاری‌ را جانشین‌ خود کرد و با شتاب‌، با همان‌ سپاه‌ هفتصد نفری‌ (از جمله‌ چهارصد تن‌ از مهاجران‌ و انصار) که‌ آماده‌ حرکت‌ به‌ شام‌ بود، از شهر بیرون‌ رفت‌ (آخر ربیع‌الآخر ۳۶) تا شاید شورشیان‌ را بازگرداند، اما چون‌ به‌ رَبَذَه‌، در سه‌ میلی‌ مدینه‌ [۱۱۹] رسید، معلوم‌ شد که‌ شورشیان‌ دور شده‌اند، امام‌ چند روز در ربذه‌ ماند.
در آنجا، یارانی‌، از جمله‌ از قبیله‌ طَی، به‌ وی‌ پیوستند و از مدینه‌ برای‌ او مرکب‌ و سلاح‌ رسید [۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲] [۱۲۳] [۱۲۴][۱۲۵] (که‌، بنا به‌ روایتی‌، انصارِ همراه‌ امام‌ را هشتصد تن‌ و به‌ قولی‌ همراهان‌ امام‌ را از مردم‌ مدینه‌ چهار هزار تن‌ نوشته‌ است‌) آنگاه‌، نامه‌ای‌ به‌ مردم‌ کوفه‌ نوشت‌ و از آنان‌ یاری‌ خواست‌. [۱۲۶]
در آنجا، یارانی‌، از جمله‌ از قبیله‌ طَی، به‌ وی‌ پیوستند و از مدینه‌ برای‌ او مرکب‌ و سلاح‌ رسید [۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲] [۱۲۳] [۱۲۴][۱۲۵] (که‌، بنا به‌ روایتی‌، انصارِ همراه‌ امام‌ را هشتصد تن‌ و به‌ قولی‌ همراهان‌ امام‌ را از مردم‌ مدینه‌ چهار هزار تن‌ نوشته‌ است‌) آنگاه‌، نامه‌ای‌ به‌ مردم‌ کوفه‌ نوشت‌ و از آنان‌ یاری‌ خواست‌. [۱۲۶]
خط ۱۶۵: خط ۱۵۷:


=شروع جنگ=
=شروع جنگ=
روز پنجشنبه‌ نیمه‌ جمادی‌الآخره‌ ۳۶ [۱۹۱][۱۹۲][۱۹۳] یا ۱۰ جمادی‌الآخره‌ ۳۶ [۱۹۴][۱۹۵][۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸] و یا (۱۰) جمادی ‌الاولی ۳۶[۱۹۹] [۲۰۰][۲۰۱] جنگ‌ در خُرَیبَه‌، از نواحی‌ بصره‌، آغاز شد. [۲۰۲] [۲۰۳][۲۰۴][۲۰۵]
روز پنجشنبه‌ نیمه‌ جمادی‌الآخره‌ ۳۶ [۱۹۱][۱۹۲][۱۹۳] یا ۱۰ جمادی‌الآخره‌ ۳۶ [۱۹۴][۱۹۵][۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸] و یا (۱۰) جمادی ‌الاولی ۳۶[۱۹۹] [۲۰۰][۲۰۱] جنگ‌ در خُرَیبَه‌، از نواحی‌ بصره‌، آغاز شد. [۲۰۲] [۲۰۳][۲۰۴][۲۰۵]


خط ۱۹۴: خط ۱۸۴:


=اقدامات امام بعد از جنگ=
=اقدامات امام بعد از جنگ=
امام علی (علیه‌السلام) بعد از جنگ اقداماتی داشته‌اند که به چند نمونه اشاره می‌کنیم.
امام علی (علیه‌السلام) بعد از جنگ اقداماتی داشته‌اند که به چند نمونه اشاره می‌کنیم.


خط ۲۱۶: خط ۲۰۴:


=عاقبت طلحه و زبیر=
=عاقبت طلحه و زبیر=
هنگامی‌ که‌ سپاه‌ جمل‌ می‌گریخت‌، مروان بن‌ حَکَم‌ تیری‌ به‌ پای‌ طلحه‌ زد و او را زخمی‌ کرد، طلحه‌ را به‌ خانه‌ای‌ در بصره‌ منتقل‌ کردند و او در آنجا، به‌ علت‌ خونریزی‌، درگذشت‌.
هنگامی‌ که‌ سپاه‌ جمل‌ می‌گریخت‌، مروان بن‌ حَکَم‌ تیری‌ به‌ پای‌ طلحه‌ زد و او را زخمی‌ کرد، طلحه‌ را به‌ خانه‌ای‌ در بصره‌ منتقل‌ کردند و او در آنجا، به‌ علت‌ خونریزی‌، درگذشت‌.
گفته‌اند که‌ مروان‌ به‌ اَبان‌، پسر عثمان‌، گفت‌ که‌ یکی‌ از کشندگان‌ پدرت‌ را از میان‌ برداشتم‌. [۲۵۳] [۲۵۴] [۲۵۵][۲۵۶][۲۵۷] در پاره‌ای‌ روایات‌، از طلحه‌ به‌ عنوان‌ نخستین‌ مقتول‌ جنگ‌ جمل‌ یاد شده‌ است‌. [۲۵۸][۲۵۹] بنابر برخی‌ منابع‌، زبیر نیز، پشیمان‌ از کار خویش‌، قبل‌ از جنگ‌ از میان‌ اصحاب‌ جمل‌ بیرون‌ رفت‌. [۲۶۰] [۲۶۱] از روایتی‌ دیگر برمی‌آید که‌ پس‌ از شکست‌ سپاه‌ جمل‌، زبیر از معرکه‌ گریخت‌ و آهنگ‌ مدینه‌ کرد. [۲۶۲]
گفته‌اند که‌ مروان‌ به‌ اَبان‌، پسر عثمان‌، گفت‌ که‌ یکی‌ از کشندگان‌ پدرت‌ را از میان‌ برداشتم‌. [۲۵۳] [۲۵۴] [۲۵۵][۲۵۶][۲۵۷] در پاره‌ای‌ روایات‌، از طلحه‌ به‌ عنوان‌ نخستین‌ مقتول‌ جنگ‌ جمل‌ یاد شده‌ است‌. [۲۵۸][۲۵۹] بنابر برخی‌ منابع‌، زبیر نیز، پشیمان‌ از کار خویش‌، قبل‌ از جنگ‌ از میان‌ اصحاب‌ جمل‌ بیرون‌ رفت‌. [۲۶۰] [۲۶۱] از روایتی‌ دیگر برمی‌آید که‌ پس‌ از شکست‌ سپاه‌ جمل‌، زبیر از معرکه‌ گریخت‌ و آهنگ‌ مدینه‌ کرد. [۲۶۲]
خط ۲۲۳: خط ۲۰۹:


=عاقبت عایشه=
=عاقبت عایشه=
پس‌ از جنگ‌، عایشه‌ را از هودج‌ بیرون‌ آوردند و برای‌ او خیمه‌ای‌ برپا کردند، علی‌ (علیه‌السلام‌) او را به‌ سبب‌ جنگ‌افروزی‌ سرزنش‌ کرد، سپس‌ به‌ برادر وی‌، محمد بن‌ ابی‌بکر، فرمود تا او را به‌ بصره‌ بَرَد.
پس‌ از جنگ‌، عایشه‌ را از هودج‌ بیرون‌ آوردند و برای‌ او خیمه‌ای‌ برپا کردند، علی‌ (علیه‌السلام‌) او را به‌ سبب‌ جنگ‌افروزی‌ سرزنش‌ کرد، سپس‌ به‌ برادر وی‌، محمد بن‌ ابی‌بکر، فرمود تا او را به‌ بصره‌ بَرَد.
عایشه‌ چند روز آن‌جا ماند تا بعداً روانه‌ مدینه‌ شود، اما چون‌ مهلت‌ پایان‌ یافت‌ و او در رفتن‌ تعلل‌ ورزید، امام‌، عبداللّه بن‌ عباس‌ را پیش‌ وی‌ فرستاد و به‌ او هشدار داد، آنگاه‌ وی‌ را با عده‌ای‌ از زنان‌ بصره‌، که‌ به‌ دستور امام‌ جامه‌ مردان‌ پوشیدند، با جمعی‌ از لشکریان‌ خویش‌، همراه‌ محمد (یا عبدالرحمان‌) بن‌ ابی‌بکر، با احترام‌ و مشایعت‌، به‌ مدینه‌ روانه‌ کرد و دوازده‌ هزار (درهم‌ یا دینار؟) مال‌ به‌ او داد. [۲۷۲][۲۷۳][۲۷۴] [۲۷۵] [۲۷۶][۲۷۷][۲۷۸][۲۷۹][۲۸۰]
عایشه‌ چند روز آن‌جا ماند تا بعداً روانه‌ مدینه‌ شود، اما چون‌ مهلت‌ پایان‌ یافت‌ و او در رفتن‌ تعلل‌ ورزید، امام‌، عبداللّه بن‌ عباس‌ را پیش‌ وی‌ فرستاد و به‌ او هشدار داد، آنگاه‌ وی‌ را با عده‌ای‌ از زنان‌ بصره‌، که‌ به‌ دستور امام‌ جامه‌ مردان‌ پوشیدند، با جمعی‌ از لشکریان‌ خویش‌، همراه‌ محمد (یا عبدالرحمان‌) بن‌ ابی‌بکر، با احترام‌ و مشایعت‌، به‌ مدینه‌ روانه‌ کرد و دوازده‌ هزار (درهم‌ یا دینار؟) مال‌ به‌ او داد. [۲۷۲][۲۷۳][۲۷۴] [۲۷۵] [۲۷۶][۲۷۷][۲۷۸][۲۷۹][۲۸۰]
خط ۲۳۰: خط ۲۱۴:


=دیدگاه مذاهب اسلامی=
=دیدگاه مذاهب اسلامی=
رفتار و سیره‌ امام‌ علی‌ در جنگ‌ جمل‌ مرجع‌ فقهای‌ مذاهب‌ اسلامی‌ درباره‌ «قِتال‌ اَهلِ بَغْی‌» و احکام‌ سرکشان‌ داخلی‌ گردید. [۲۸۵] [۲۸۶] [۲۸۷][۲۸۸][۲۸۹][۲۹۰][۲۹۱]
رفتار و سیره‌ امام‌ علی‌ در جنگ‌ جمل‌ مرجع‌ فقهای‌ مذاهب‌ اسلامی‌ درباره‌ «قِتال‌ اَهلِ بَغْی‌» و احکام‌ سرکشان‌ داخلی‌ گردید. [۲۸۵] [۲۸۶] [۲۸۷][۲۸۸][۲۸۹][۲۹۰][۲۹۱]
مذاهب‌ کلامی‌ اسلامی‌ نیز درباره‌ وضع‌ ایمانی‌ اصحاب‌ جمل‌ بحث‌ کرده‌اند. [۲۹۲] همچنین‌ مورخان‌ سده‌های‌ نخستین‌، تک‌نگاری‌های‌ بسیاری‌ درباره‌ جنگ‌ جمل‌ داشته‌اند که‌ گرچه‌ مبنای‌ آثار بعدی‌ بوده‌ است‌، اغلب‌ آن‌ها اکنون‌ در دست‌ نیست‌. [۲۹۳][۲۹۴][۲۹۵][۲۹۶][۲۹۷][۲۹۸][۲۹۹][۳۰۰][۳۰۱][۳۰۲][۳۰۳][۳۰۴][۳۰۵][۳۰۶]
مذاهب‌ کلامی‌ اسلامی‌ نیز درباره‌ وضع‌ ایمانی‌ اصحاب‌ جمل‌ بحث‌ کرده‌اند. [۲۹۲] همچنین‌ مورخان‌ سده‌های‌ نخستین‌، تک‌نگاری‌های‌ بسیاری‌ درباره‌ جنگ‌ جمل‌ داشته‌اند که‌ گرچه‌ مبنای‌ آثار بعدی‌ بوده‌ است‌، اغلب‌ آن‌ها اکنون‌ در دست‌ نیست‌. [۲۹۳][۲۹۴][۲۹۵][۲۹۶][۲۹۷][۲۹۸][۲۹۹][۳۰۰][۳۰۱][۳۰۲][۳۰۳][۳۰۴][۳۰۵][۳۰۶]
خط ۲۴۰: خط ۲۲۲:


=عوامل جنگ=
=عوامل جنگ=
برای بررسی علل وقوع جنگ جمل یا همان فتنه ناکثین و پژوهش در این راستا، لازم است که به ادله‌ طرفین درگیر در جنگ نظری افکنده شود و سپس آن‌ها را با واقعیات تاریخی سنجیده و قول صحیح را برگزید.
برای بررسی علل وقوع جنگ جمل یا همان فتنه ناکثین و پژوهش در این راستا، لازم است که به ادله‌ طرفین درگیر در جنگ نظری افکنده شود و سپس آن‌ها را با واقعیات تاریخی سنجیده و قول صحیح را برگزید.


خط ۲۶۴: خط ۲۴۴:


این نکته قابل انکار نیست که کینه‌هایی نسبت به علی (علیه‌السّلام) وجود داشته است، از این‌رو امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) سابقه‌ این امر را در مواردی بر می‌شمارد، از جمله این‌که:
این نکته قابل انکار نیست که کینه‌هایی نسبت به علی (علیه‌السّلام) وجود داشته است، از این‌رو امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) سابقه‌ این امر را در مواردی بر می‌شمارد، از جمله این‌که:
الف: چون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا بر پدر عایشه برتری داده بود.
الف: چون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا بر پدر عایشه برتری داده بود.
ب: چون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا به اخوت با خویش مختص نموده بود.
ب: چون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا به اخوت با خویش مختص نموده بود.
ج: چون خداوند دستور داد که همه‌ ابواب منتهی به مسجد بسته شود حتی باب (درب خانه) پدر عایشه، اما باب من بسته نشد.
ج: چون خداوند دستور داد که همه‌ ابواب منتهی به مسجد بسته شود حتی باب (درب خانه) پدر عایشه، اما باب من بسته نشد.
د: چون در روز خیبر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرچم را بعد از این‌که به دیگران داد آن‌را به من دادند و من نیز پیروز شدم موجب غمگین شدن آنان گردید و….[۳۱۴]
د: چون در روز خیبر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرچم را بعد از این‌که به دیگران داد آن‌را به من دادند و من نیز پیروز شدم موجب غمگین شدن آنان گردید و….[۳۱۴]
علاوه بر این، طلحه و زبیر امیدوار بودند که علی (علیه‌السّلام) در امور با آن‌ها مشورت نماید چرا که این دو خود را با علی (علیه‌السّلام) در رتبه و مقام مساوی می‌دانستند، آن‌ها امیدوار بودند که با مرگ عثمان، بخشی از حکومت را به دست گیرند، ولی هیچ‌کدام از این امور تحقق نیافت و این سبب شد که خصومت قبلی این دو با امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) آشکار گردد.
علاوه بر این، طلحه و زبیر امیدوار بودند که علی (علیه‌السّلام) در امور با آن‌ها مشورت نماید چرا که این دو خود را با علی (علیه‌السّلام) در رتبه و مقام مساوی می‌دانستند، آن‌ها امیدوار بودند که با مرگ عثمان، بخشی از حکومت را به دست گیرند، ولی هیچ‌کدام از این امور تحقق نیافت و این سبب شد که خصومت قبلی این دو با امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) آشکار گردد.


خط ۲۸۰: خط ۲۶۵:


=مهم‌ترین اثر نوشته شده=
=مهم‌ترین اثر نوشته شده=
کتاب‌ الجَمَل‌ و النُصرة لِسید العِترة فی‌ حرب‌ البَصرة تألیف‌ شیخ‌ مفید (متوفی‌ ۴۱۳)، فقیه‌ و محدّث‌ و متکلم‌ شیعه امامی‌، مهم‌ترین‌ نوشته‌ برجای‌ مانده‌ در موضوع‌ جنگ جمل است‌.
کتاب‌ الجَمَل‌ و النُصرة لِسید العِترة فی‌ حرب‌ البَصرة تألیف‌ شیخ‌ مفید (متوفی‌ ۴۱۳)، فقیه‌ و محدّث‌ و متکلم‌ شیعه امامی‌، مهم‌ترین‌ نوشته‌ برجای‌ مانده‌ در موضوع‌ جنگ جمل است‌.


=منابع‌=
=منابع‌=


(۱) قرآن‌.
(۱) قرآن‌.