پرش به محتوا

اخلاق جنگ در سیره نبوی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

اخلاق جنگ در سیره نبوی (مقاله) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۵۱

۳۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۶ اکتبر ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<div class="wikiInfo">[[پرونده:اخلاق جنگ در سیره پیامبر اکرم.jpeg|جایگزین=اخلاق جنگ در سیره نبوی|بندانگشتی|اخلاق جنگ در سیره نبوی]]
<div class="wikiInfo">[[پرونده:اخلاق جنگ در سیره پیامبر اکرم.jpeg|بندانگشتی|اخلاق جنگ در سیره نبوی|پیوند=Special:FilePath/اخلاق_جنگ_در_سیره_پیامبر_اکرم.jpeg]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
!نام
!نام
خط ۴۱: خط ۴۱:
یکی از راه‌های مهم مدارا با دشمن قبل از شروع جنگ، فرصت‌دهی است. در کتب روایی شیعه و اهل سنت، مانند وسائل الشیعه و سنن ترمذی، بابی وجود دارد که دعوت قبل از قتال را واجب می‌داند (حرّ عاملی، بی‌تا، ج15، حدیث 19951 - 19954). دعوت به اسلام به‌صورت نصیحت و ارشاد، اتمام‌حجت و اقامۀ برهان و دلیل و در مواردی دادن فرصت مجدد به دشمن، طبق دستور خداوند متعال و سیرۀ رسول اکرم، از ضوابط مهم اخلاقی قبل از شروع جنگ است (احمدی میانجی، 1419ق، ج2، ص119).  
یکی از راه‌های مهم مدارا با دشمن قبل از شروع جنگ، فرصت‌دهی است. در کتب روایی شیعه و اهل سنت، مانند وسائل الشیعه و سنن ترمذی، بابی وجود دارد که دعوت قبل از قتال را واجب می‌داند (حرّ عاملی، بی‌تا، ج15، حدیث 19951 - 19954). دعوت به اسلام به‌صورت نصیحت و ارشاد، اتمام‌حجت و اقامۀ برهان و دلیل و در مواردی دادن فرصت مجدد به دشمن، طبق دستور خداوند متعال و سیرۀ رسول اکرم، از ضوابط مهم اخلاقی قبل از شروع جنگ است (احمدی میانجی، 1419ق، ج2، ص119).  
پیامبراکرم در توصیه به لشکر اسلام می‌فرمودند: «اگر با دشمن مسلمانان روبه‌رو شدید، از کشتن آن‌ها دست نگه‌ دارید و آنان را در ابتدای امر به اسلام دعوت کنید. اگر اسلام آوردند، آنان را پذیرفته و از کشتن آن‌ها خودداری کنید» (صالحی شامی، 1414ق، ج6، ص7).
پیامبراکرم در توصیه به لشکر اسلام می‌فرمودند: «اگر با دشمن مسلمانان روبه‌رو شدید، از کشتن آن‌ها دست نگه‌ دارید و آنان را در ابتدای امر به اسلام دعوت کنید. اگر اسلام آوردند، آنان را پذیرفته و از کشتن آن‌ها خودداری کنید» (صالحی شامی، 1414ق، ج6، ص7).
از ابن‌عباس روایت ‌شده است که رسول خدا هرگز با گروهی نمی‌جنگیدند، مگر آنکه ابتدا آن‌ها را به اسلام دعوت می‌کردند (سیواسی، بی تا، ج5، ص445). در روایتی دیگر آمده است که ایشان حضرت علی را برای جنگ با گروهی فرستاد و به ایشان امر کرد که با آن‌ها نجنگد، مگر آنکه قبل از جنگ آن‌ها را دعوت کند (کلینی، 1365ش، ج5، ص28؛ ابن‌اشعث کوفی، بی‌تا، ص77). در نقل دیگری آمده است که آن حضرت پیش از جنگ با بنی‌قریظه، آنان را به پذیرش اسلام دعوت کرد (جعفریان، 1378ش، ص449)؛ نیز موقعی که کفار امان می‌خواستند، امانشان می‌داد تا خود پس از تحقیق، اسلام را آزادانه بپذیرند (ابن‌اثیر، 1385ش، ج2، ص248 ــ 249).


از ابن‌عباس روایت ‌شده است که رسول خدا هرگز با گروهی نمی‌جنگیدند، مگر آنکه ابتدا آن‌ها را به اسلام دعوت می‌کردند (سیواسی، بی تا، ج5، ص445). در روایتی دیگر آمده است که ایشان حضرت علی را برای جنگ با گروهی فرستاد و به ایشان امر کرد که با آن‌ها نجنگد، مگر آنکه قبل از جنگ آن‌ها را دعوت کند (کلینی، 1365ش، ج5، ص28؛ ابن‌اشعث کوفی، بی‌تا، ص77). در نقل دیگری آمده است که آن حضرت پیش از جنگ با بنی‌قریظه، آنان را به پذیرش اسلام دعوت کرد (جعفریان، 1378ش، ص449)؛ نیز موقعی که کفار امان می‌خواستند، امانشان می‌داد تا خود پس از تحقیق، اسلام را آزادانه بپذیرند (ابن‌اثیر، 1385ش، ج2، ص248 ــ 249).
===صلح و مدارا===
===صلح و مدارا===
یکی از رفتارهای مهم اخلاقی پیامبر اکرم(ص) پیش از جنگ، صلح و مدارا با دشمنان بود. در این بخش، منظور ما از «صلح» دفع منازعه و جنگ و جدال است و منظور از «مدارا» نوعی برخورد همراه با سعۀ ‌صدر و گذشت و تحمل است؛ معادل آنچه امروز از آن به تساهل تعبیر می‌شود. بعضی به‌اشتباه، مدارا را با واژۀ «تولرانس» (Tolerance) غربی یکی می‌دانند؛ زیرا تولرانس نوعی برخورد همراه با تساهل وکوتاه ‌آمدن از حق خود است که موردقبول اسلام نیست (عبدالمحمدی، 1381ش، ص15؛ نوری، 1382ش، ص216).
یکی از رفتارهای مهم اخلاقی پیامبر اکرم(ص) پیش از جنگ، صلح و مدارا با دشمنان بود. در این بخش، منظور ما از «صلح» دفع منازعه و جنگ و جدال است و منظور از «مدارا» نوعی برخورد همراه با سعۀ ‌صدر و گذشت و تحمل است؛ معادل آنچه امروز از آن به تساهل تعبیر می‌شود. بعضی به‌اشتباه، مدارا را با واژۀ «تولرانس» (Tolerance) غربی یکی می‌دانند؛ زیرا تولرانس نوعی برخورد همراه با تساهل وکوتاه ‌آمدن از حق خود است که موردقبول اسلام نیست (عبدالمحمدی، 1381ش، ص15؛ نوری، 1382ش، ص216).
خط ۶۸: خط ۶۸:
پیامبر اکرم بعد از جنگ، رفتاری کاملاً اخلاقی و انسانی با اسرا داشتند. کشتن بعضی از اسیران هم به‌دلیل پایبندنبودن آن‌ها به پیمان‌هایی است که با رسول خدا داشته‌اند (همان، ص501).  
پیامبر اکرم بعد از جنگ، رفتاری کاملاً اخلاقی و انسانی با اسرا داشتند. کشتن بعضی از اسیران هم به‌دلیل پایبندنبودن آن‌ها به پیمان‌هایی است که با رسول خدا داشته‌اند (همان، ص501).  
پیامبر اکرم مردم را به خوش‌رفتاری با اسیران سفارش می‌کرد (طبری، 1418ق، ج2، ص460).واقدی از ابوبکربن‌ابی‌سبره روایت می‌کند که پیامبر دستور داد با اسیران با نرمی رفتار کنند (واقدی، 1409ق، ص305). دربارۀ رفتار پیامبر(ص) با اسیران از زهری نقل ‌شده است که رسول خدا(ص) فرمود: «شما را به رفتار نیکو با اسیران سفارش می‌کنم» (همان، ص119).
پیامبر اکرم مردم را به خوش‌رفتاری با اسیران سفارش می‌کرد (طبری، 1418ق، ج2، ص460).واقدی از ابوبکربن‌ابی‌سبره روایت می‌کند که پیامبر دستور داد با اسیران با نرمی رفتار کنند (واقدی، 1409ق، ص305). دربارۀ رفتار پیامبر(ص) با اسیران از زهری نقل ‌شده است که رسول خدا(ص) فرمود: «شما را به رفتار نیکو با اسیران سفارش می‌کنم» (همان، ص119).
ابوعزیز، پرچم‌دار کفار قریش در جنگ بدر می‌گوید: «از روزی که پیامبر سفارش اسیران را کرد، ما در میان آن‌ها خیلی محترم بودیم. آنان تا ما را سیر نمی‌کردند، خود دست به غذا نمی‌زدند» (سبحانی، 1370ش، ص501).
 
ابوعزیز، پرچم‌دار کفار قریش در جنگ بدر می‌گوید: «از روزی که پیامبر سفارش اسیران را کرد، ما در میان آن‌ها خیلی محترم بودیم. آنان تا ما را سیر نمی‌کردند، خود دست به غذا نمی‌زدند» (سبحانی، 1370ش، ص501).
 
مقدادبن‌عمر می‌گوید: «در سریۀ نخله، حکم‌بن‌کیسان را اسیر کردم و نزد پیامبر آوردم. پیامبر او را به اسلام دعوت کرد و با او صحبت طولانی کرد. عمر گفت: «او ایمان نمی‌آورد، اجازه بدهید وی را بکشیم» (واقدی، 1409ق، ص79). حضرت نپذیرفت تا اینکه مسلمان شد و از کسانی بود که در جنگ بئرمعونه به شهادت رسید»(همان، ص15).
مقدادبن‌عمر می‌گوید: «در سریۀ نخله، حکم‌بن‌کیسان را اسیر کردم و نزد پیامبر آوردم. پیامبر او را به اسلام دعوت کرد و با او صحبت طولانی کرد. عمر گفت: «او ایمان نمی‌آورد، اجازه بدهید وی را بکشیم» (واقدی، 1409ق، ص79). حضرت نپذیرفت تا اینکه مسلمان شد و از کسانی بود که در جنگ بئرمعونه به شهادت رسید»(همان، ص15).
از یحیی‌بن‌ابی‌کثیر برایم روایت کردند که پیامبر(ص) می‌فرمود: «هیچ‌کس به اسیری که برادر مسلمانش گرفته است، دست‌درازی نکند و او را نکشد».(همان).
از یحیی‌بن‌ابی‌کثیر برایم روایت کردند که پیامبر(ص) می‌فرمود: «هیچ‌کس به اسیری که برادر مسلمانش گرفته است، دست‌درازی نکند و او را نکشد».(همان).
خط ۸۲: خط ۸۴:
امهال و فرصت‌دهی قبل از جنگ به طرق گوناگونی صورت می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اقامۀ دلیل و حجت برای مخالفان و فرصت‌دادن به آن‌ها و شنیدن حرف آن‌هاست. گروه‌های تکفیری بدون شنیدن حرف مخالفان و فرصت‌دهی به آن‌ها، بر ادعای خود پافشاری می‌کنند و به آنان هجوم می‌آورند. در ماجرای حملۀ وهابیان به شهر کربلا، مسئلۀ مهمی که در پیروزی وهابیان نقش داشت این بود که مردم کربلا و بزرگانشان نتوانسته بودند حملۀ وهابیان را پیش‌بینی کنند و این امر باعث غافل‌گیری و نداشتن تدبیر دراین‌باره شد؛ اما نکتۀ اصلی اینجاست که در منابع تاریخی هم اصلاً گزارشی دال بر اینکه مردم درمقابل مهاجمان مقاومتی جانانه کرده باشند، نیامده است؛ مثلاً لوئیس دوکورانسی دراین‌باره می‌نویسد:
امهال و فرصت‌دهی قبل از جنگ به طرق گوناگونی صورت می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اقامۀ دلیل و حجت برای مخالفان و فرصت‌دادن به آن‌ها و شنیدن حرف آن‌هاست. گروه‌های تکفیری بدون شنیدن حرف مخالفان و فرصت‌دهی به آن‌ها، بر ادعای خود پافشاری می‌کنند و به آنان هجوم می‌آورند. در ماجرای حملۀ وهابیان به شهر کربلا، مسئلۀ مهمی که در پیروزی وهابیان نقش داشت این بود که مردم کربلا و بزرگانشان نتوانسته بودند حملۀ وهابیان را پیش‌بینی کنند و این امر باعث غافل‌گیری و نداشتن تدبیر دراین‌باره شد؛ اما نکتۀ اصلی اینجاست که در منابع تاریخی هم اصلاً گزارشی دال بر اینکه مردم درمقابل مهاجمان مقاومتی جانانه کرده باشند، نیامده است؛ مثلاً لوئیس دوکورانسی دراین‌باره می‌نویسد:
«وهابیان بی‌ آنکه مقاومتی جدی دربرابرشان صورت گیرد، به‌سهولت وارد شهر کربلا شدند» (دوکورانسی، 2003م، ص77).
«وهابیان بی‌ آنکه مقاومتی جدی دربرابرشان صورت گیرد، به‌سهولت وارد شهر کربلا شدند» (دوکورانسی، 2003م، ص77).
در اتمام‌حجت‌نکردن با تکفیری‌ها همچنین می‌توان به رفتار ناگهانی اخوانی‌ها با مردم کویت اشاره کرد (نصیف، 2014م، ص176؛ عارف مرضی الفتح،بی‌تا، ج2، ص481).  
 
در اتمام‌حجت‌نکردن با تکفیری‌ها همچنین می‌توان به رفتار ناگهانی اخوانی‌ها با مردم کویت اشاره کرد (نصیف، 2014م، ص176؛ عارف مرضی الفتح،بی‌تا، ج2، ص481).  
 
قساوت و بی‌رحمی
قساوت و بی‌رحمی
گروه‌های تکفیری به نام گروه‌هایی خشن و قسی‌القلب شناخته می‌شوند. حافظ وهبه دراین‌باره می‌نویسد:
گروه‌های تکفیری به نام گروه‌هایی خشن و قسی‌القلب شناخته می‌شوند. حافظ وهبه دراین‌باره می‌نویسد:
«هرگاه نام گروه تکفیری اخوان بر ساکنان مرزهای عراق، شرق اردن و کویت برده می‌شد، رعب دل‌هایشان را فرامی‌گرفت» (ایلکسی، 1995م، ص285).
«هرگاه نام گروه تکفیری اخوان بر ساکنان مرزهای عراق، شرق اردن و کویت برده می‌شد، رعب دل‌هایشان را فرامی‌گرفت» (ایلکسی، 1995م، ص285).
غالب اخوانی‌ها در مواجهه با دشمن هیچ رحمی نداشتند. آنان هنگام جنگ کسی را زنده نمی‌گذاشتند. درواقع آنان پیک مرگ بودند(همان، ص287). باآنکه امیر عبدالعزیز و علما همواره اخوان را به مدارا با مخالفان و پرهیز از قتل اسیران و پناهندگان سفارش می‌کردند، آنان به این توصیه‌ها توجهی نداشتند و به رفتار خود ادامه می‌دادند (همان، ص287).
 
غالب اخوانی‌ها در مواجهه با دشمن هیچ رحمی نداشتند. آنان هنگام جنگ کسی را زنده نمی‌گذاشتند. درواقع آنان پیک مرگ بودند(همان، ص287). باآنکه امیر عبدالعزیز و علما همواره اخوان را به مدارا با مخالفان و پرهیز از قتل اسیران و پناهندگان سفارش می‌کردند، آنان به این توصیه‌ها توجهی نداشتند و به رفتار خود ادامه می‌دادند (همان، ص287).
 
اخوانی‌ها حتی به زنان و کودکان(وردی، 1371ش، ملحقات جلد6، ص226) و اسرا و پناهندگان رحم نمی‌کردند(وهبة، 2010 م، ص377)؛ همچنین حامد الگار دربارۀ خشونت اخوان‌التوحید گفته است:
اخوانی‌ها حتی به زنان و کودکان(وردی، 1371ش، ملحقات جلد6، ص226) و اسرا و پناهندگان رحم نمی‌کردند(وهبة، 2010 م، ص377)؛ همچنین حامد الگار دربارۀ خشونت اخوان‌التوحید گفته است:
«اخوان در شهرهایی مانند طائف، بریده و هدی مردم را علناً قتل‌عام کردند» (الگار، 2010م، ص41).
«اخوان در شهرهایی مانند طائف، بریده و هدی مردم را علناً قتل‌عام کردند» (الگار، 2010م، ص41).
خط ۱۰۱: خط ۱۰۷:
یکی دیگر از عملکردهای غیراخلاقی گروه‌های تکفیری، بی‌توجهی به پیمان‌های بین‌المللی بعد از جنگ و حتی نقض آن است. گروه تکفیری طالبان در دوران کنترلشان بر افغانستان، نشان دادند که یا معاهدات بین‌المللی را نمی‌دانند یا دست‌کم به آن پایبند نیستند؛ چون رفتار آن‌ها اعم از قتل دیپلمات‌های خارجی، کشتن اسیران، ربودن هواپیما و... اثبات‌کنندۀ این مدعاست. طالبان با همان اندیشۀ تکفیری دربارۀ شیعیان، به غرب کابل حمله کردند و برخی را اسیر کردند و سپس به قتل رساندند؛ درحالی‌که قتل اسیر، علاوه بر نقض معاهدات بین‌المللی، نقض اخلاق اسلامی نیز هست (مارزدن،1379، ص57). گروه‌های تکفیری برای مدارا و تسامح جایگاهی قائل نیستند و بابی‌شرمی تمام بر مخالفان خود می‌تازند و به آن‌ها بی‌احترامی می‌کنند. براساس گزارش‌های مراکز خبری (پایگاه حضور روس‌ها در سوریه) از ابتدای برقراری آتش‌بس در سوریه، گروه‌های تکفیری ۱۹۹ بار آن را نقض کرده‌اند.  http://www.mehrnews.com
یکی دیگر از عملکردهای غیراخلاقی گروه‌های تکفیری، بی‌توجهی به پیمان‌های بین‌المللی بعد از جنگ و حتی نقض آن است. گروه تکفیری طالبان در دوران کنترلشان بر افغانستان، نشان دادند که یا معاهدات بین‌المللی را نمی‌دانند یا دست‌کم به آن پایبند نیستند؛ چون رفتار آن‌ها اعم از قتل دیپلمات‌های خارجی، کشتن اسیران، ربودن هواپیما و... اثبات‌کنندۀ این مدعاست. طالبان با همان اندیشۀ تکفیری دربارۀ شیعیان، به غرب کابل حمله کردند و برخی را اسیر کردند و سپس به قتل رساندند؛ درحالی‌که قتل اسیر، علاوه بر نقض معاهدات بین‌المللی، نقض اخلاق اسلامی نیز هست (مارزدن،1379، ص57). گروه‌های تکفیری برای مدارا و تسامح جایگاهی قائل نیستند و بابی‌شرمی تمام بر مخالفان خود می‌تازند و به آن‌ها بی‌احترامی می‌کنند. براساس گزارش‌های مراکز خبری (پایگاه حضور روس‌ها در سوریه) از ابتدای برقراری آتش‌بس در سوریه، گروه‌های تکفیری ۱۹۹ بار آن را نقض کرده‌اند.  http://www.mehrnews.com
استفاده از سلاح نامناسب
استفاده از سلاح نامناسب
گروه‌های تکفیری برای رسیدن به پیروزی به‌تمامی روش‌ها متوسل می‌شوند. برای پیشبرد اهداف خود، استفاده از سلاح‌های کشتار‌ جمعی را در رأس برنامه‌های خود قرار می‌دهند. گروه تکفیری طالبان هنگام شکست دربرابر نیروهای جهادی احمد‌‌شاه مسعود از درۀ شمالی، با ریختن سَم در چاه‌های آب و تخریب سدها و جوی‌های آب، مانع بازگشت زودهنگام اهالی تاجیک‌نشین منطقه شدند(احمد رشید، 1379ش، ص126).
 
گروه‌های تکفیری برای رسیدن به پیروزی به‌تمامی روش‌ها متوسل می‌شوند. برای پیشبرد اهداف خود، استفاده از سلاح‌های کشتار‌ جمعی را در رأس برنامه‌های خود قرار می‌دهند. گروه تکفیری طالبان هنگام شکست دربرابر نیروهای جهادی احمد‌‌شاه مسعود از درۀ شمالی، با ریختن سَم در چاه‌های آب و تخریب سدها و جوی‌های آب، مانع بازگشت زودهنگام اهالی تاجیک‌نشین منطقه شدند(احمد رشید، 1379ش، ص126).
 
کارگروه سازمان ملل در امور سوریه تأیید کرد که گروه‌های مسلح در حملات خمپاره‌ای به منطقۀ الشیخ مقصودشهر حلب از گاز کلر استفاده کردند. براساس گزارش منابع مختلف خبری از سوریه، گفته می‌شود که گروه‌های مخالف این کشور ضمن استفاده از موشک‌های حاوی عوامل جنگی شیمیایی، از این سلاح‌ها علیه مردم غیرنظامی «خان‌العسل» واقع در بخش شمالی استان حلب سوریه استفاده کرده‌اند که این امر ده‌ها قربانی بر جای گذاشته است.
کارگروه سازمان ملل در امور سوریه تأیید کرد که گروه‌های مسلح در حملات خمپاره‌ای به منطقۀ الشیخ مقصودشهر حلب از گاز کلر استفاده کردند. براساس گزارش منابع مختلف خبری از سوریه، گفته می‌شود که گروه‌های مخالف این کشور ضمن استفاده از موشک‌های حاوی عوامل جنگی شیمیایی، از این سلاح‌ها علیه مردم غیرنظامی «خان‌العسل» واقع در بخش شمالی استان حلب سوریه استفاده کرده‌اند که این امر ده‌ها قربانی بر جای گذاشته است.
http://www.shafaf. ir/fa/news/175014
http://www.shafaf. ir/fa/news/175014
خط ۱۰۷: خط ۱۱۵:
مواظبت‌نکردن از محیط‌زیست
مواظبت‌نکردن از محیط‌زیست
یکی از مهم‌ترین اقدامات گروه‌های تکفیری بعد از جنگ، تخریب محیط‌زیست و زیرساخت‌های انسانی با ریختن سَم در چاه‌های آب و تخریب سدها و جوی‌های آب و ازبین‌بردن مزارع است (احمد رشید، 1379ش، ص126).
یکی از مهم‌ترین اقدامات گروه‌های تکفیری بعد از جنگ، تخریب محیط‌زیست و زیرساخت‌های انسانی با ریختن سَم در چاه‌های آب و تخریب سدها و جوی‌های آب و ازبین‌بردن مزارع است (احمد رشید، 1379ش، ص126).
بدین‌ترتیب، ابزار معیشتی و لوازم زندگی مردم را نابود و سرزمین‌های حاصلخیز آنان را به بیابان‌های متروکه تبدیل می‌کنند(جمعی از نویسندگان، 1390ش، ج6، ص85).تکفیری‌ها در شهرتکریت عراق میزان زیادی از نفت را دررود دجله خالی کردند و سپس آنجا را به آتش کشیدند تا آب را مسموم کنند و بتوانند با این کار خبیث، میلیون‌ها نفر از مردم عراق را مسموم کنند و درادامۀ کار، هزاران متر از زمین‌های زراعی و حیوانات را از بین بردند
 
بدین‌ترتیب، ابزار معیشتی و لوازم زندگی مردم را نابود و سرزمین‌های حاصلخیز آنان را به بیابان‌های متروکه تبدیل می‌کنند(جمعی از نویسندگان، 1390ش، ج6، ص85).تکفیری‌ها در شهرتکریت عراق میزان زیادی از نفت را دررود دجله خالی کردند و سپس آنجا را به آتش کشیدند تا آب را مسموم کنند و بتوانند با این کار خبیث، میلیون‌ها نفر از مردم عراق را مسموم کنند و درادامۀ کار، هزاران متر از زمین‌های زراعی و حیوانات را از بین بردند
 
http://www.farhangnews.ir/content/72151
http://www.farhangnews.ir/content/72151
ارزیابی اخلاق جنگ گروه‌های تکفیری براساس سیرۀ نبوی
ارزیابی اخلاق جنگ گروه‌های تکفیری براساس سیرۀ نبوی
Mohsenmadani
Writers، دیوان‌سالاران، confirmed، مدیران
۸٬۱۴۴

ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/wiki/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/3102»