اخوان المسلمین در اروپا: تفاوت میان نسخه‌ها

درباره تاريخ دقيق آشنايی اروپا با تشکیلات [[اخوان المسلمین|اخوان‌‌المسلمین]] اختلاف نظر وجود دارد؛ اين‌که آیا به اوایل دهه 50 قرن گذشته بازمی گردد یا اواخر آن؟ ولی همه در مورد شخصیتی که در تأسیس آن نقش محوری داشت، یعنی «[[سعید رمضان]]» هم‌نظرند.

وی منتظر ورود افرادی بود که از دست دولت ناصر در مصر و دولت حزب بعث در [[سوریه]] گریختند؛ مهم ترین آنان «یوسف ندا» از مصر و «عصام العطار» از سوریه بودند. آنان با گذشت زمان، شبکه ای گسترده و بسیار سازمان‌‌یافته تأسیس کردند که متشکل از [[مساجد]]، انجمن های خیریه و تشکل‌‌های اسلامی بود که ایدئولوژی اخوان‌‌المسلمین را پذيرفته بودند؛ هرچند که تمام آن ها لزوما از فرامین تشکیلات بین المللی اخوان اطاعت نمی کردند.

از اواخر دهه شصت تا اوایل دهه هفتاد فعالیت ظاهری آنها در جامعه، به شرکت در تظاهرات يا فعالیت های مربوط به حوادث مهم جهان عرب محدود می شد. با تجربیات جدید و افراد بسياری که به این تشکیلات پیوستند، این اهداف نیز ارتقا يافت؛ زیرا تعداد دانشجویان افزایش یافت و شرایط بد اقتصادی در کشورهای مبدأ، بیش از پیش زمینه مهاجرت را فراهم ساخت. در این زمان، اخوان [[اروپا]]، از مرحله بی هویتی، به مرحله احساس هویت رسیده بود و نیاز داشت تا این موضوع را ابراز کند. اروپا از تبعیدگاه موقت، به وطنی برای سکونت تبدیل شده بود. به دنبال آن، در مفاهیم دینی  مرتبط به وضعیت مسلمانان در غرب نیز تغییراتی پدید آمد؛ مثلا: مفاهیم دوگانه «دار الحرب» و «دار الاسلام»، جای خود را به اصطلاح «دار الدعوة» (سرزمین تبلیغ) داد. این اصطلاح برای توصیف کشورهای اروپای غربی به کار می‌رفت که قوانین آن، تمام فعالیت های دینی و تبلیغی را مجاز می دانست. مفهوم «[[فقه]] الأقلیات/ فقه اقلیت ها» نیز رایج شد و به موجب آن، فتواهای ویژه [[مسلمانان]] مقیم کشورهای غیراسلامی بررسی و صادر می شد.

۱. شکل گیری جریانی در میان مسلمانان مقیم انگلیس، برای فشار بر دولت اين کشور تا اسلام را به عنوان دین رسمی این کشور اعلام کند؛

ايجاد نهادها و اتحادیه‌های اسلامی در اروپا

مرحله ساخت نهادها و اتحاديه‌ها تا اواسط دهه 80 ميلادی ادامه داشت. لذا اهداف آنان در سال 1987 عبارت بود از: تثبیت حضور مسلمانان در اروپا و افزایش پل های ارتباطی یا نهادهای اروپایی برای تثبیت و تقویت وضعیت سیاسی و اجتماعی مسلمانان. این مرحله با تأسیس «اتحادیه تشکل های اسلامی در اروپا» در سال 1989 رونق یافت. این اتحادیه حدود 1000 اتحادیه، انجمن و مرکز را در بر می گیرد که در زمینه های مختلف فعالیت می کنند که از جمله مهم‌ترين آنهاست: «المجلس الأوروبي للإفتاء و البحوث/ شورای بررسی و فتوای اروپا»؛ «المنتدى الأوروبي للمرأة المسلمة/ انجمن اروپایی زن مسلمان»؛ «منتدى الشباب الأوروبي/ انجمن جوان اروپایی»

ارتباط این تغییر و تحولات در فعالیت اروپایی اخوان را با کوشش های علمای مسلمان، نمی توان نادیده گرفت. این علما نقش مرجعیت را ایفا کردند. در این راستا، «شیخ [[یوسف القرضاوی]]» در نظریه پردازی برای روند فکری و فقهی اخوان در اروپا،  شخصیتی کلیدی به شمار می رود. وی در کتاب خود با عنوان «أولويات الحرکات الإسلامية في المرحلة القادمة/ اولویت های جنبش های اسلامی در مرحله بعدی» (آوریل 1990)، دیدگاه خود درباره چگونگی زندگی [[مسلمانان]] در غرب را چنين بیان می کند:

«من به برادران مقیم دیار غربت گفتم: بکوشید تا در دل جامعه بزرگ برای خودتان جامعه ای کوچک ایجاد کنید؛ وگرنه همان‌‌طور که نمک در آب حل می شود، شما نیز در این جامعه حل خواهید شد. آنچه باعث شده تا [[یهود]] در طول تاریخ گذشته، شخصیت خود را حفظ کنند، همان جامعه کوچکی است که با ایدئولوژی و شعائر آنان متمایز می گردد؛ یعنی «محله‌های یهودیان». شما نیز بکوشید تا «محله‌های مسلمانان» را ایجاد کنید. من به شما نمی گویم که خودتان را محصور کنید یا کنج عزلت گزینید؛ زیرا این کار تفاوتی با مرگ ندارد؛ ولی مطلوب آن است که بدون حل شدن در جامعه، فضای بازی ایجاد کنید؛ فضایی برای مبلّغی که می خواهد فعالیت کند و مؤثر واقع شود، نه فرد مقلد و تسلیمی که تمام دغدغه او همراهی، تأثیرپذیرفتن و اطاعت همه‌‌جانبه است. ما مدتی است که از ضعف فکری عربی ـ اسلامی، از ضعف فکری نخبگان مهاجر و نوابغ رشته های مختلف و حیاتی گله‌‌مندیم. این نوابغ در دیار غربت جای خود را يافته‌اند، اما جایگاه خود را در زادگاهشان نیافته اند. اگر این امر واقعیت داشته باشد، ما به هیچ وجه نباید اجازه دهیم که این نوابغ بزرگ، پایبندی خود به دین، امت، میراث و سرزمینشان را از دست بدهند. هیچ راهی نداریم جز این‌که به همراه آنان بکوشیم تا فکر و قلب آنان برای میهن و ملتشان، برای خانواده و خواهران و برادرانشان بتپد.

ولی آیا کوشش ها برای ارتقای آن اهداف، بر ساختار فعالیت در عرصه واقعی مؤثر ظاهر شد؟ با افزایش همکاری ها با مقامات رسمی، مواضع نیز تغییر کرد. وقتی که دولت ها یا رسانه های غربی می کوشند تا با اقلیت های مسلمان ارتباط برقرار کنند، نهادها یا افرادی که به عنوان نماینده یا سخنگوی رسمی این اقلیت ها فعالیت می کنند، متعلق به شبکه اخوان‌‌المسلمین در غرب هستند. پس از حوادث 11 سپتامبر، برخی از تصمیم‌‌سازان غرب متقاعد شده اند که ‌‌اخوان‌‌المسلمین می‌‌توانند در تضعیف مشروعیت جهادگرایان اسلامی نقش بسزایی ایفا کنند و جذابیت آنان را در میان محافل جوانان، هم در جهان اسلام و هم در غرب از بین ببرد. مثلا می توانند انرژی آنان را برای کارهای خیریه به‌کار گيرند.

از سوی دیگر، مواضع برجسته ای وجود دارد که حمایت تشکل های اسلامی وابسته به ایدئولوژی اخوان را از اعتراضات خیابانی رد می کند. می توان گفت: اغلب به صورت مشخص در اعتراضات خیابانی مسلمانان در اروپا نیز ردّ پایی از آنان دیده نمی شود؛ همانند آنچه در سال 2005 طی شورش‌‌ها در حومه فرانسه رخ داد. در آن زمان، حومه شهرهای بزرگ فرانسه در پی کشته شدن دو جوان از سوی پلیس تعقيب می‌شدند، آکنده از خشم و غضب بود. انتفاضه حومه ها که اکثریت ساکنان آن را مسلمانان تشکیل می دهند، در واقع بازتابی بود از سیاست به حاشیه راندن و تبعیضی که دولت فرانسه علیه این جامعه روا می‌داشت.

در آن زمان «دومينيک دو ویلپین» نخست‌‌وزیر فرانسه نشستی با «دلیل بوبکر» [[امام جماعت]] مسجد پاریس و رئیس «شورای فرانسوی دین اسلام» تشکیل داد و از وی خواست تا مردم را آرام کند و مسلمانان را از شرکت در اقدامات خشونت‌‌‌آمیز بازدارد. سپس «اتحادیه تشکل های اسلامی» در فرانسه فتوایی صادر و اين اقدامات را ممنوع اعلام کرد: مشارکت در اقدامات خشونت‌‌آمیز؛ هر کاری که به دارایی های عمومی و خصوصی آسیب بزند یا جان دیگران را تهدید کند.

فرهنگ رایج، تحت تأثیر شرایط دشواری است که این جنبش در مشرق گذرانده است. ازاین‌‌رو شناخت مشکلات و تأليفات اخوان درباره مصر، سوریه، عراق، فلسطین و غیره، تحت تأثیر شرایط ویژه ای است که اخوانی ها در این کشورها داشته اند. اگر کتاب های فکری، تبلیغی و حَرَکی با ویژگی های اروپایی نبود، هیچ‌‌گاه قابل تصور نخواهد بود که ادبیات اين تألیفات، با ادبیات کتاب‌‌های مندرج در برنامه درسی مغایرت داشته باشد.

«سمیر امغار» متخصص امور جنبش های اسلامی، در کتاب «الإخوان المسلمون في أوروبا؛ دراسة تحليلية لتنظيم إسلامي/ اخوان المسلمین در اروپا؛ بررسی تحلیلی یک سازمان اسلامی» اشاره می کند: شاخه اروپایی اخوان‌‌المسلمین با ضعف در نظریه پردازی شناخته می شود. علی رغم این‌که همایش های بسياری با موضوع لزوم شهروندی اسلامی برگزار می کند و کادر آن از تحصیلات عالی دانشگاهی برخوردارند، ولی نیاز به حضور متفکران در آن احساس می شود. در عین حال، این جنبش، متفکران انگشت شماری نیز دارد؛ مانند: «طارق اوبرو» که چندين کتاب با موضوع «دین اقلیت ها» نوشته است و «طارق رمضان» استاد دانشگاه «آکسفورد». البته طارق رمضان ارتباط خود با اخوان را رد می کند؛ ولی افراد بسیاری او را هم‌‌فکر اخوانی ها دانسته اند که گرایش‌‌‌های مشترکی نیز با آنان دارد.

نشانه‌های بسياری وجود دارد که نشان می دهد، نوعی دشمنی در حال افزایش است که گاه پنهان و گاه آشکار است؛ این دشمنی به سبب حضور اخوان‌‌المسلمین در اروپا شکل گرفته و از سوی سیاستمدران، رسانه ها و شهروندان معمولی اروپا احساس می شود. مهم ترین دلایل این دشمنی عبارت است از:

۲. دشمنی با «اردوغان» رئيس‌جمهور ترکيه که از او در غرب، به عنوان یک دیکتاتور تصویرسازی می شود؛ دیکتاتوری که ترکیه را به عقب می راند و یادآور گذشته آن است که آماده مبارزه با غرب بود. از سوی دیگر، بسیاری از پژوهشگران و ناظران، اردوغان را محصول تفکرات اخوانی می دانند.

۳. وضعیت نفرت از «اسلام سیاسی» همه گروه ها را شامل می شود؛ زیرا این اصطلاح در درود خود برای شهروند معمولی اروپایی، انواع ایدئولوژی‌‌‌های مخالف با تمدن غربی را در بر می گیرد؛ از افراطی ترین نوع یعنی [[داعش]] گرفته، تا اخوان‌‌المسلمین، که اين نفرت پایانی هم ندارد.

۴. فشارهایی که برخی از کشورهای عربی مانند امارات و مصر وارد می کنند تا از فعالیت اخوان جلوگيری کنند و در کشورهای مختلف اروپایی غیرقانونی شمرده شود. این کشورها با جهان غرب روابط و منافع مهمی دارند.

۵. گزارش دولت انگلیس در دسامبر 2015 با موضوع «وضعیت اخوان‌‌المسلمین در این کشور» نتیجه می‌‌گيرد که نباید این جماعت را یک تشکیلات تروریستی به شمار آوریم یا آن را تحریم کنیم»؛ ولی می گوید: «عضویت در این جنبش یا ارتباط با آن، باید به عنوان یکی از شاخص‌‌های احتمالی افراط‌‌گرایی مدنظر قرار گیرد». در همين راستا در فوریه 2008، مقامات این کشور به «يوسف القرضاوی» ویزا ندادند؛ زیرا از سوی حزب محافظه‌‌‌کار این کشور تحت فشار قرار داشتند.