سادات حسنی آشنایی با سر سلسله‌های خاندان عبدالله بن حسن مثنی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

|-

|اطلاعات نشر

|-

|نویسنده

|-

[[امام حسن]] علیه السلام ، پنج دختر و یازده پسر داشتند ؛ اما نسل ایشان از اولاد ذکور تنها از دو پسرشان یعنی زید و حسن مثنی است. نسل زید بن حسن علیه السلام، از پسرش حسن و نسل او هم از 7 پسر به نام های؛ قاسم ، علی، اسماعیل ، ابراهیم ، زید ، عبد الله و اسحاق است. در میان این پسران ، قاسم اهمیت بیشتری دارد ؛ زیرا از دو پسرش یعنی عبد الرحمن شجری و محمد بطحانی (بطحایی) ، جمع کثیری از سادادت حسنی پدید آمده اند.

==حسن بن حسن پدر سادات حسنی==

حسن پسر امام حسن مجتبی(ع)  به خاطر وجود دو کلمه حسن در نامش ملقب به حسن مثنی(دوتایی) است. پدر وی سبط اکبر رسول خدا وسید جوانان بهشت و مادرش خوله دختر منظور بن زبان ذبیانی و بیوه  محمد بن طلحه بن عبیدالله( از فرماندهان جمل) است که چندی پس مرگ شوهر نخستش در واقعه جمل به همسری امام مجتبی(ع)  در آمد. إبراهیم،  و داود،  و أم القاسم‏ فرزندان خوله از فرزند طلحه بودند.<ref>تاريخ دمشق،  ج‏13، ص:63؛ عمدة الطالب ، ص:90‏</ref>   

او پس از شهادت امام حسین (ع) تولیت موقوفات امام علی (ع) را برعهده داشت. <ref>تاريخ دمشق،  ج‏13، ص:65</ref> بنا به روایتی حسن  در ‌این مسئولیت با امام سجاد‏(ع) ‏ اختلاف پیدا کرد و آن حضرت به نفع او از نزاع کناره گیری کرد.  <ref>مناهل الضرب،  ص167،  سراج الانساب،  ص36</ref>

گفتنی است  زمانی که عبد الرحمن ابن اشعث،  عبد الملک بن مروان(حک:65_86ق) را از خلافت خلع و بر ضد او قیام کرد،  به توصیه برخی فقها وی برای حسن مثنی به عنوان خلیفه از مردم عراق بیعت گرفت. حسن به رغم تردید و ترس از بیعت شکنی مردم،  با اصرار برخی قیام کنندگان،  بیعت به عنوان خلیفه را پذیرفت و برخی علما مانند شعبی،  حسن بصری و ابن سیرین با او بیعت کردند. <ref>المصابيح،  ص344</ref>. پس از کشته شدن ابن اشعث در سال 85 ق <ref>المصابيح،  ص344.</ref> حسن مثنی نیز متواری شد. سر انجام حسن مثنی در حدود سال 90ه‍. ق در سن 53 سالگی مسموم شد و درگذشت. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:92 ؛الأعلام، ج‏2، ص:187</ref>  او برادر مادر خود محمد بن طلحه را وصی خود قرار داد. <ref>تاريخ مدينة دمشق،  ج‏13،  ص: 71</ref>

==فاطمه بنت الحسین (ع)مادرسادات حسنی:==

مادر  و مادر بزرگ  سادات حسنی (عبدالله ،  حسن و ابراهیم فرزندان حسن مثنی و فرزندانشان ) ،  فاطمه بزرگترین دختر امام حسین (ع ) <ref>الطبقات الکبري ،  ج 3،  ص 214؛ تاريخ الطبري،  ج5، ص464؛ الکامل في التاريخ،  ج2،  ص577.</ref>  از ام اسحاق دختر طلحه بن عبید الله تیمی است. <ref>الطبقات الکبري،  ج8،  ص473؛ مقاتل‏الطالبيين، ص:167-تاريخ دمشق،  ج70، ص 15؛ الارشاد،  ج ۲،  ص ۴۹۱ ؛ بحارالانوار،  ج ۴۵،  ص ۳۲۹.</ref>  ام اسحاق پس از شهادت امام حسن(ع) در سال 49 و یا 50 هجری به همسری امام حسین(ع) در آمد،  به نظر می‌رسد تولد فاطمه در حدود سال 51 هجری بوده باشد.<ref>دانشنامه امام حسين(ع): ص351</ref> فاطمه را از نظر شمایل و سیما به جده اش حضرت فاطمه (س) شبیه بود.<ref>عمدة الطالب،  ص184؛ اعيان الشيعه،  ج5،  ص43-44؛ ؛ الارشاد،  ج 2،  ص 25.</ref> . وی پیش از رخداد بزرگ کربلا با پسر عمویش حسن مثنی <ref>المعارف،  ص 213؛ تاريخ دمشق،  ج70،  ص17؛ الطبقات الکبري ج 8،  ص 473.</ref> ازدواج کرد و به همراه دیگر اعضاى خاندان امام حسین(ع)،  در حادثه عاشورا حضور داشت. <ref>الشجره المبارکه،  ص 18؛عمده الطالب،  ص 93؛ تهذيب الانساب،  ص 34.</ref>  به نقل از امام باقر(ع)،  سید الشهدا(ع) پیش از شهادتش ودایع و امانات و وصایای مکتوب خود را به دخترش فاطمه سپرد و او بعدا آنها را به امام سجاد(ع) تحویل داد. <ref>بصائر الدرجات،  ص 182ـ183؛ الکافي،  ج 1،  ص 303.</ref>  فاطمه پس از عاشورا در کاروان اسرا به کوفه و پس از آن به شام رفت و کشتار خاندان اهل بیت(ع) و وقایع غم بار دوران اسارت را با خطابه‌های خود در کوفه و شام خود آشکار و چهره کریه بنی امیه را به عنوان قاتلان اهل بیت (ع) برملا کرد و در پیام رسانی انقلاب عاشورا نقش مؤثری داشت. وی پس از بازگشت از‌این سفر در مدینه منوره به ادامه زندگی با شویش که از مرگ رسته بود ادامه داد از جمله فرزندان‌این دو عبدالله،  ابراهیم،  حسن و زینب بودند. <ref>الفخري،  المروزي الأزوارقاني ، الص:86</ref>   

در پی در گذشت عبداللّه بن عمرو بن عثمان ،عبد الرحمان بن ضحاک فهری والی مدینه(حک: 101_104ه. ق. ) از فاطمه خواستگارى و حتی تهدید کرد که اگر تن به ازدواج با او ندهد،  پسرش عبد الله بن حسن را به تهمت شرب خمر تازیانه خواهد زد. اما دختر امام حسین(ع) دست رد به سینه او زد و به او پاسخ منفی داد. پس از آن دختر امام حسین(ع) فاطمه برای شکایت از حاکم مدینه نزد یزید بن عبد الملک بن مروان(حک: 101_105ق) رفت که نتیجه آن منجر به عزل عبد الرحمن بن ضحاک از امارت مدینه شد. <ref>انساب الاشراف،  ج2،  ص 197_198؛ تاريخ طبري، ؛ ج7،  ص 13.</ref>   

‏ او از هر فرصتی برای تربیت فرزندانش بهره می برد چنانکه محمد از مادرش فاطمه بنت الحسین نقل می‌کند که مادرم ما فرزندانش را جمع کرد و گفت : پسرکانم به خدا قسم هیچ نابخردی با سفاهت خود چیزی را بدست نمی آورد و چیزی از لذت هایش را بدست نمی آورد مگر‌اینکه جوانمردان نیز با جوانمردی خود به آن دست می‌یابند،  پس با پرده پوشی الهی خود را بپوشانید.<ref>تاريخ بغداد،  ج‏3،  ص: 4‏ تاريخ مدينة دمشق،  ج‏53،  ص: 387‏ نثر الدر في المحاضرات،  آبى؛  ج‏4؛  ص46‏</ref>   

سر انجام فاطمه در مدینه منوره در گذشت اما زمان دقیق درگذشت <ref>تدکره الخواص،  ص280</ref>.وی دانسته نیست. ابن جوزی آن را درحدود سال 117 ه. ق. دانسته است. <ref>همان،  ص 280</ref>  [[ابن عساکر]] نیز به وفات او در خلافت هشام بن عبد الملک (حک:105_125. ه. ق. ) اشاره کرده است. <ref>تاريخ مدينه دمشق،  ج 70،  ص 17.</ref>  برخی مدت عمر فاطمه را 90 سال دانسته اند <ref>کتاب الثقات،  ج 5،  ص 301</ref> که بعید به نظر می‌رسد زیرا با توجه به سن کم او در واقعه عاشورا و احتمال تولد او در حدود سال 51 هجری،  می‌توان حدس زد که وی در حدود 70 سال سن داشته است.  

==1.عبدالله بن الحسن:==

عبدالله بن الحسن المثنی با کنیه ابو محمد که پدرش زاده امام حسن مجتبی و مادرش فاطمه دختر امام حسین علیه السلام و نبوه دختری طلحه بن عبیدالله است. به خاطر انتساب از سوی پدر و مادر به رسول خدا لقب محض(=خالص) و کامل »<ref>تيسير المطالب في أمالي أبي طالب،  ص: 660</ref> به او دادند و از او نقل شده که خود را به خاطر‌این نسب نزدیکترین مردم به رسول خدا می‌دانست. <ref>مقاتل الطالبيين،ص168</ref>  عبدالله درسال هفتاد هجری در خانه حضرت فاطمه دختر پیامبراکرم در مسجد نبوی به دنیا آمد.  <ref>المجدي،  ابن الصوفي ، ص:222،  تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:314‏</ref> اوشباهت زیادی به رسول خدا داشت. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:93‏</ref>  

قدرت بیان عبدالله به گونه‌ای بود که منصور عباسی او را دارای سحر بیان می‌دانست که با هرکس سخن بگوید او را مجاب خواهد. <ref>تاريخ مدينه دمشق، ج27، ص369؛</ref>  این جایگاه به حدی بود که در مفاخره میان بنی هاشم و بنی امیه عبدالله بن حسن یکی از مفاخر بنی هاشم شمرده شده است. <ref>شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد ؛ ج‏15 ؛ ص289‏</ref>   

عبدالله جایگاه مخصوصی روبروی منبر در  مسجد نبوی داشت که درآن زیرانداز خود را پهن می‌کرد که حتی مدتها پس از رفتن او نیز در مسجد باقیماند. <ref>تاريخ المدينة المنورة،  ص: 10</ref>  ودر روزهای جمعه وی مکانی اختصاصی در کنار استوانه پیامبراکرم(ص) داشت. <ref>تاريخ مدينه دمشق، ج27، ص373</ref>   

==نمونه ای از نقش آفرینی های سیاسی عبدالله محض==

عبدالله محض با خلفای اموی و عباسی مراوده داشت. او در نوجوانی به محضر حاکم مدینه عمر بن عبدالعزیز راه داشت و عمر او را به پاس قرابتش با پیامبر احترام می‌کرد. در جوانی به دیدار سلیمان بن عبدالملک به دمشق رفت و تلاش کرد تا با نفوذ عمر بن عبدالعزیز در دربار سلیمان به خواست خود دست یابد. اما امویان از بیم تحت تاثیر قرار گرفتن شامیان از شخصیت با نفوذ و جذاب وی با لحنی تهدید آمیز او را روانه شهر خود مدینه منوره کردند <ref>تاريخ مدينه دمشق، ج27، ص366</ref> او بعدها در خلافت یکساله عمر بن عبدالعزیز با او مراوده فراوانی داشت و پس از وی در دمشق به دیدار هشام بن عبدالملک رفت و هشام جویای فرزندانش شد. <ref>تاريخ مدينه دمشق، ج27، ص365‏</ref>  

حاکم ولید بن عبدالملک در مدینه عثمان بن خالد بود که به عبدالله و برادرش اهانت بسیار کرد و قصد آزار جدی آنها را داشت. هنگامیکه عثمان عزل شد. عبدالله و برادرش نزد او آمدند و گفتند به مشکلاتی که پیش از‌این میان ما بوده نگاه نکن و کارت را به ما واگذار نما. عثمان نیز به آن دو پناهنده شد و از گرفتاری نجات یافت و به هرچه می‌خواست رسید. پس از‌این بود که عثمان می‌گفت :خداوند بهتر می‌داند رسالتش را در کجا قرار دهد. <ref>نثر الدر في المحاضرات،  آبى ؛ ج‏1 ؛ ص254‏</ref>  

===مذاکره با فرمانده خوارج===

اختلافات عبدالله بن حسن با زید برسر بر تولیت اوقاف امام علی علیه السلام

==زندان و شهادت عبدالله==  

پس از اینکه  عبدالله از تحویل پسران خود خودداری کرد به فرمان منصور عباسی سه سال در دار الاماره مدینه و سپس در زندان هاشمیه کوفه زندانی شد و به اختلاف درروز عید قربان سال 145 و در سن 46 سالگی ،<ref>تاريخ بغداد ج9، ص440</ref>  یا 72 سالگی یا 75 <ref>تاريخ دمشق ، ج27، ص تاريخ بغداد،  ج‏9،  ص: 440 تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:321‏عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:94</ref> یا 92 سالگی به شهادت رسید <ref>أنساب الأشراف،  البلاذري ، ج‏3، ص:89‏</ref>  . کیفیت شهادت‌این بزرگوار را مختلف نقل کرده انند: به نقلی پاهایش تورم کرده و عفونی شد و‌این عفونت با رسیدن به قلب وی را از پای در آورد ولی گزارش‌های دیگر از خفه شدن، زیر آوار سقف زندان ماندن و  مسموم شدن،  مردن زیر شکنجه و به چهار میخ کشیده شدن بر دیوار یا دق مرگ شدن پس از با خبر شدن از شهادت فرزندش محمد خبر داده اند.<ref>تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:321</ref>  شاید گزارش تنوخی مکمل‌این روایت باشد که پس از کشته شدن محمد نفس زکیه،  به فرمان منصور دوانقی سر بریده او را در مقابل پدرش عبدالله بن حسن در زندان گذاشتند.<ref>فرج بعد الشدة،  تنوخى،  ج‏3،  ص: 365</ref>  

==همسران عبدالله محض==

در منابع مختلف از چهار بانو به عنوان همسران عبدالله محض یادشده است. هند دختر ابو عبیده از قبیله سرشناس بنی اسد بن عبدالعزی قریش و دختر برادرش قریبه /قرشیه دختر رکیح و ام سلمه دختر محمد بن طلحه از قبیله بنی تمیم و عاتکه دختر عبدالملک بن حارث مخزومی. بیشتر فرزندان عبدالله از همسر محبوبش هند بود واز ام سلمه نواده طلحه بن عبیدالله فرزندی نداشت.  

از ام سلمه دختر محمد بن طلحه همسر دیگر عبدالله نیز یاد شده که در عین تندخوئی اش نزد شوهرش بسیار عزیز بود. نقل شده ام سلمه بسیار با عبدالله تندی می‌کرد و با خشم با او سخن می‌گفت و عبدالله از او حساب می‌برد و با او مخالفت نمی کرد. گویند روزی عبدالله ام سلمه را سرخوش و شاد و دید و خواست تا با استفاده از فرصت از تند خوئی‌اش شکایت کند در همین حال به او گفت:ای دختر محمد به خدا آتش به قلبم می‌زند. . . هند درحالیکه با خشم به او خیره شده بود در میان سخنش گفت: چه چیزی قلبت را آتش می‌زند و عبدالله از او ترسید و به جای آنچه در دل داشت گفت:«دوستی ابوبکر صدیق.» ‌اینگونه از خشم ام سلمه نجات یافت. <ref>لأغاني،  ابو الفرج اصفهانى،  ج‏21،  ص: 79</ref>  

==فرزندان عبدالله محض==

===1.1.محمد بن عبدالله محض: (93/100ـ145)===

گفته شده که مادرش چهارسال بر او حامله بود؛ در حالیکه پدرمادرش این تظاهر به حاملگی را از ترس این می دانست که عبدالله محض بعد از هند با زنی دیگر ازدواج کند. <ref>مقاتل الطالبيين،207</ref>  

به خاطر خال بزرگی که میان دو کتف خود داشت ابتدا در میان خانواده و سپس  با توجه به نام او پدرش و نیز به خاطر علم و دانش و دیگر فضایلش نزد همگان از جمله بسیاری از بنی هاشم به مهدی اهل بیت شناخته می شد، لقبی که به نظر می رسد تنها با سکوت و کمر با تایید صریح او مواجه شده است.<ref>همان و ص212  ؛مناهل الضرب ص182</ref>  

او پس از قیام و دعوت به خود، در مدینه طی نامه ای به منصور عباسی ، خلافتش را میراثی از امام علی (ع) و براساس قویتر بودن پیوندهای نسبی و سببی اش با رسول خدا(ص) دانست و منصور را به وفاداری با بیعتی خواند که پیش از سقوط بنی امیه با محمد انجام داده بود.<ref>أنساب‏ لأشراف،ج‏3،ص:100؛مناهل الضرب ،ص182</ref>  

وی سرانجام در 25 رجب یا رمضان سال 145 پس از قیام و جنگی شجاعانه و جوانمردانه با لشکرمنصور عباسی ،پس از اینکه هفتاد نفر را با دست خود به هلاکت رساند و شجاعتش  به شجاعت حمزه سید الشهدا تشبیه می شد،در محلی به نام «احجار زیت» در مدینه کشته شد.<ref>الاعلام،6،ص220؛مقاتل 207</ref>  

فرزندانش شامل طاهر، ابراهیم، حسن،علی ، یحیی، ابراهیم ، فاطمه ،زینب ، ام کلثوم، ام سلمه ، ام سلمه صغری بودند ولی نسل وی تنها از پسرش عبدالله باقیماند که ابومحمد الاشتر خواند می شود و پس از مرگ پدر خود را به سند رساند ولی آنجا کشته شد.<ref>مناهل الضرب،ص186</ref>  

ابراهیم بن عبدالله محض(97- 145 ه_) :

===2.1. یحیی بن عبدالله محض===

===3.1 موسی بن عبدالله محض===

کنیه اش را ابوعبدالله و ابوحسن گفته اند. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:102</ref>  مادرش هند نام داشت که موسی را در شصت سالگی به دنیا آورد،موسی را  به خاطر رنگ تیره پوستش جون لقب دادند. هند موسی را در کودکی می‌‏رقصاند و شعری با‌این مضمون برایش می‌خواند: هرچند تو جون با موهای بلندی ]و کوچکی[ اما دور نیست که بزرگ شوی و برآنان ‏آقایی کنی.عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:102‏ المجدی،  ابن الصوفی ، ص:232‏ مقاتل الطالبیین،  أبو الفرج الأصفهانی ، ص:334‏  

احادیثی از موسی رسیده که غالبا از پدرش عبدالله نقل می‌کند<ref>رک. بحار الأنوار،  المجلسي ج‏8 188</ref>    و در ضمن روایت عبدالله محض آمده است. یحیی بن معین از ائمه جرح و تعدیل او را توثیق کرده است. <ref>تاريخ بغداد ؛ ج‏13 ؛ ص27</ref>  افرادی چون‏ عبد العزیز الدراوردی،  و إبراهیم بن عبد اللّه بن حاتم الهروی،  و عیسى بن عبد اللّه العلوی،  و سلمة بن بشر،  و ابنه ‏عبد اللّه بن موسى،  و أبو صیفی الدمشقی،  و مروان ابن محمّد الطاطری. ‏ از او روایت دارند. <ref>تاريخ مدينة دمشق ؛ ج‏60 ؛ ص443</ref>  موسی گزارش‌های بسیاری درباره برادرش نقل کرده و به عنوان یکی از کسانی که در باقیماندن خاطره برادرش نقش داشت شناخته می‌شود. <ref>تاريخ مدينة دمشق،  ج‏60،  ص: 445</ref>  

با توجه به گزارش هایی که از موسی رسیده می‌توان گفت وی در آغاز چندان با عقیده بنی هاشم و اهل بیت درباره خلافت آشنا نبوده چنانکه به گفته خود وقتی تردید مردی ثقفی را درباره نمازخواندن شیخین بر فاطمه زهرا (س)شنیده او را نزد پدرش سب کرده و کافر دانسته ولی عبدالله محض او را از‌اینکار نهی کرده و رفتار مرد ثقفی را قابل توجیه دانسته زیرا رفتار شیخین با فاطمه بسیار بزرگ بوده و اضافه کرده که آنها برای قطعی کردن امر خلافت حتی پس از سه روز نتوانستند بر پیامبر خدا نیز نماز بگذارند و جنازه آن حضرت سه روز برزمین باقی بود. <ref>تقريب المعارف،  الحلبي ، ص:251‏ بحار الأنوار،  المجلسي ج‏30 386</ref>  ‏  گویا موسی پس از این  ماجرا، از  پدرش پیروی کردن از حضرت فاطمه در برخورد با شیخین و تبری از آنها را گزارش کرده و خود نیز به آن معتقد شده است. <ref>بحار الأنوار،  المجلسي ، ج‏30، ص:387‏</ref>   

اما موسی به راه پدر خود رفت و به همراه وی دستگیر شد هنگامیکه در ربذه آل حسن را برای رفتن به هاشمیه نگهداشته بودند. منصور از آنها خواست تا یکی از خود را داوطلبانه دراختیارش بگذارند و بدانند که دیگر هرگز به نزدشان باز نمی گردد. پسربرادران عبدالله هرکدام برای‌اینکار داوطلب می‌شدند اما عبدالله گفت حاضر نیستم برادرانم داغ فرزندانشان را بچشند به همین جهت موسی را نزد منصور فرستاد. منصور که بسیار خشمگین بود فرمان داد تا او را تازیانه بسیاری زندند که برخی هزار تازیانه گویند موسی خود می‌گوید از شدت‌این ضربات از هوش رفته موسی می‌گوید وقتی به هوش آمدم منصور مرا به نزد خود خواند و دلیل‌این شکنجه خود را آتشفشان خشمی دانست که نتوانسته بود همه آن را بازگرداند و در ادامه او را تهدید کرد که اگر فدیه زندگی اش را ندهد او را بکشد. پس از‌اینکه موسی در‌این دیدار خود را نسبت به اقدامات خاندانش بی طرف دانست منصور از او خواست تا برادرانش محمد و ابراهیم را زند او بیاورد اما موسی حضور و تعقیب جاسوسان منصور را مانع از اعتماد و نزدیک شدن برادرانش به خود دانست و به همین دلیل منصور نیزبه والی حجاز فرمان دارد تا او را تعقیب نکند. مدتی گذشت تا‌اینکه با گزارش حاکم مدینه که به موسی مظنون بود دوباره تحت تعقیب قرار گرفت.<ref>تاريخ‏ الطبري، ج‏7، ص:544‏؛مقاتل الطالبيين،  أبو الفرج الأصفهاني ، ص:335</ref>  براساس گزارشی که طبری نقل کرده موسی در‌این مقطع دوباره دستگیر شد و به زندان افتاد ودر زندان هاشمیه همراه خاندانش بود.<ref>تاريخ‏ الطبري، ج‏7، ص:544</ref>   

موسی می‌گوید من کوچکترین فرزندان هند برای عبدالله محض بودم و او با من بسیار مهربان بود به همین دلیل به منصور پیام داد که من می‌خواهم طی نامه‌ای به محمد و ابراهیم از آنها بخواهم تا تسلیم شوند او در منصور موافقت کرد و در نامه‌ای که برایشان نوشت از آنها خواست که بیایند ولی به من گفت که به آنان بگو نزد من نیایند. موسی با‌این بهانه از زندان خارج شد اما پس از مدتی که حاکم مدینه نتیجه‌ای از‌این زندانی ندید وی را به زندان بازگرداند. ‏ <ref>تاريخ‏ الطبري، ج‏7، ص:544</ref>  اما به گزارشی دیگر موسی به فرمان برادرش به شام برای دعوت به قیام فرار کرد.<ref>مقاتل الطالبيين،  أبو الفرج الأصفهاني ، ص:335‏</ref>   

درباره‌اینکه آیا موسی  پیش از قیام از مدینه خارج شد یا به هنگام قیام در مدینه بود و یا به هنگام قیام در شام بود،  گزارش ها مختلف است.<ref>مقاتل الطالبيين،  أبو الفرج الأصفهاني ، ص:334‏ عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:102‏ ؛ تاريخ مدينة دمشق ؛ ج‏60 ؛ ص443</ref>   

بنا به گزارشی وی در بازگشت از شام به بصره رفت و با خیانت یکی از همراهانش توسط حاکم بصره محمد بن سلیمان دستگیر شد. حاکم دایی او بود ولی از بیم منصور او را نزد خلیفه فرستاد. پس از‌اینکه منصور دوباره به موسی دست یافت دستور داد تا بر او پانصد ضربه تازیانه زدند. بردباری موسی که بدون هیچ سخن و ناآرامی ضربه‌های تازیانه را تحمل می‌ کرد، شگفتی منصور را برانگیخت و گفت به دزدان وجنایتکاران در تحمل شکنجه حق می‌دهم ولی‌این جوان  که تا به حال خورشید بر او نتابیده چگونه صبرکرد؟

موسی گفت‌ای امیر مومنان اگر اهل باطل بر باطلشان صبر می‌کنند پس ما شایسته تریم که در حق بردبار باشیم.  

موسی تا زمان هارون عباسی در بغداد زندگی کرد <ref>تاريخ بغداد ؛ ج‏13 ؛ ص27.</ref> جایگاه موسی و وجهه او رقیبان را به توطئه ضدش وا می‌داشت از جمله عبدالله بن مصعب زبیری که پس از سوگندی  که موسی به او القا کرد بطور ناگهانی از دنیا رفت و رسوا شد. آنچنان که  پس از دفن، بلافاصله جسد زبیری در حالیکه به شدت بوی تعفن می‌داد از قبر بیرون زد و‌این مساله بار دیگر تکرار شد تا‌ایکه در بار سوم تخته‌های ساج را بر بالای جسد گذاشته و سپس خاک را روی آن ریختند تا‌اینکه دفن شد.<ref>مروج‏ الذهب، ج‏3، ص:341؛ شرح مقامات الحريري،  ج‏1،  ص: 293؛</ref>  نظیر‌این حادثه در مورد یحیی بن عبدالله محض نیز نقل شده که به احتمال خطاست و  این ماجرا درباره موسی بن عبدالله صحیح تر به نظر می رسد.<ref>تاريخ‏ اليعقوبى، ج‏2، ص:408</ref>  ع  

==3.1.1فرزندان موسی بن عبدالله==

به نقلی پس از در گذشت امام رضا(ع) مامون از عبدالله دعوت کرد تا جانشین آن حضرت شود ولی او متواری شد و ‌این پیشنهاد را نپذیرفت <ref>الفخري،  المروزي الأزوارقاني المتن 87</ref>  

==همسر موسی==

به نقل مداینی،  روزی ام سلمه از موسی خشمگین شد و به کنیزانش دستور داد او را نگهدارند و کتک بزنند ولی موسی از دستشان گریخت و ماجرا را برای برادر بزرگترش ابراهیم گفت. ابراهیم به او به خانه اش آمد و به او گفت باید تازیانه بگیری و الا با تو سخن نخواهم گفت. در همین حال ابراهیم بر در خانه‌ایستاد و خطاب به کنیزان گفت‌ای فاسق ها به خدا اگر یکی از شما مانع شد خود وارد خواهم شد و به موسی گفت برو و همسرت را با تازیانه بزن واو را به درد بیاور .<ref>نوادر المخطوطات، کتاب المردفات من قريش  ج‏1،  ص: 78</ref>   

اختلاف خانوادگی در میان خاندان عبدالله محض

2.جعفر بن الحسن مثنی

جعفر پدر حسن بزرگترین پسران حسن مثنی بود و او را از جمله خطیبان سخنور بنی هاشم معرفی کرده اند که سخنان او نقل شده است. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:165‏</ref>  او با برادرش داود از یک مادر کنیز بودند.<ref>أنساب‏ الأشراف، ج‏3، ص:75</ref>  

==.2.1.حسن بن جعفر بن الحسن==

نسل جعفر از وی باقیماند و فرزندان بسیار در نقاط مختلف از او برجای ماندند. <ref>جمهرة أنساب العرب،  ص 44</ref>  او یکی از راویان و شاگردان امام صادق و شخصیت‌های مولف شیعه و دارای تالیفاتی است که نجاشی رجالی معروف شیعه وثاقت او را گواهی داده است.<ref>رجال النجاشي ، ص:46‏</ref>  او در واقعه فخ مانند امام کاظم (ع) از از معدود هاشمیانی است که از شرکت و همراهی قیام عذرخواهی کرد. <ref>عمدة الطالب،  ص:165؛ بحار الأنوار،  ج‏48، ص:163</ref>  نسل وی از پسرانش عبد اللّه و جعفر الغدار و محمد السیلق‏ باقی ماند که به سیلقیون معروفند <ref>عمدة الطالب،  ص:165</ref> اوداماد عمویش داود بن حسن بود. <ref>المجدي،  ص:271</ref>  

==3. حسن بن حسن بن حسن بن علی علیه السلام(حسن مثلث)==

.  

بلاذری او را دارای جلالت و بزرگی  توصیف می‌کند. <ref>أنساب الأشراف،  البلاذري ج‏3؛ص : 89</ref>  

بیشتر سادات حسنی ازجمله حسن مثلث به عقاید زیدیه گرایش داشتند،  چنانکه ابوالفرج درباره او تصریح می‌کند . <ref>مقاتل‏الطالبيين، ص:171</ref>  اما نکته خاصی که زائد بر موارد دیگر ذکر شده،  روایت هایی است که انحراف اعتقاید حسن مثلث را بیان می کندامادر نقد ‌این روایت ها باید به ضعف سندی آنان اشاره کرد <ref>معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرجال،  ج‌5،  ص: 288</ref>  و تنها چیزی که از‌این روایات به قرینه روایات دیگر قابل استفاده است،  مشکل اعتقادیی است که حسن بن حسن مانند بسیاری از خاندانش داشت.  

به گزارش ابوالفرج و شیخ طوسی وفات حسن را قبل از وفات برادرش در 68 سالگی و در ماه ذی القعده سال 145 در زندان هاشمیه پیش از وفات برادرش عبدالله محض رخداد. <ref>رجال الطوسي،  ص: 130؛ مقاتل‏الطالبيين، ص:172</ref>  

خاندان حسن مثلث  

سادات متعددی از نسل وی در مناطق مختلفی چون ینبع و مصر و مغرب و موصل و نوبه و نصیبین و قزوین و طالقان و ترمذ و گنجه و دمشق بادیه منتشر شده اند. از جمله همسران حسن مثلث عایشه بنت طلحه بن عمر بن عبیدالله بن معمر تیمی که مادر عباس و حسن و عبدالله بود و ام عبدالله دختر عامر بن بشیر بن عامر کلابی مادر علی عابد بود.<ref>الفخري،  المروزي الأزوارقاني ، ص:116</ref>

ابراهیم بن حسن بن حسن مشهور به ابراهیم غَمْر. <ref>در مطالب اين بخش از کتاب ابراهيم غمر تاليف سروران ارجمند دکتر سيد محمد ساماني و محمد مهدي بحر العلوم بسيار بهره بردم</ref> مشهور ترین کنیه‌های ابراهیم،  ابواسماعیل <ref>عمدة الطالب،  ص197</ref>  ابوالحسن <ref>مراقد المعارف،  ج 1،  ص 34؛ مقاتل الطالبيين،  ص 215.</ref> و ابواسحاق .<ref>سر السلسلة العلوية،  ص 39.</ref> لقب ابراهیم "غَمر" بود که آن را به خاطر زیبایى و سخاوت فراوان و فضایل اخلاقى ابراهیم به او داده بودند. <ref>عمدة الطالب،  ص 197. تحفة لب اللباب،  ص 46.</ref>  با توجه به سن او به هنگام وفات او در سال 78 هجری به دنیا آمده و یکسال از برادرش حسن و 8 سال از عبدالله کوچکتر بود.  

==3.1.علی بن الحسن مثلث==

علی در آغاز با سایر برادران و برادر زادگانش در مدینه دستگیر نشد. علت استثنا شدن علی از دستگیری مشخص نیست، ممکن است عباسیان با شناختی که نسبت به خلق و خوی او داشتند ابتدا از وی چشم پوشیدند یا  به سبب گوشه نشینی و عبادتش یا هردلیل دیگر بر وی دست نیافته بودند که این احتمال دوم با توجه به  نوع برخورد حاکم مدینه قویتر به نظر می رسد.

اما على بن الحسن هیچوقت. نه وقت نماز و نه وقت خواب از زنجیر در نمى‏آمد. ‏

روزى عمویش به او گفت:‏

على بن الحسن در روز بیست و سوم ماه محرم سال صد و چهل و شش در زندان منصور در حال سجده جان سپرد <ref>تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:221</ref>  او ‏به وقت مرگ چهل و پنج سالش بود. ‏ <ref>مقاتل الطالبيين،  أبو الفرج الأصفهاني ، ص:174</ref>

==فرزندان علی بن حسن:==

ای پدیدآورنده آسمانها و زمین‌ای دانای نهان و آشکار‌ای داور میان بندگان میان ما و خویشان ما به حق داوری فرما که تو بهترین داورانی.  

برخی از گزارش ها از حضور جعفر در زندان هاشمیه ونجات یافتنش سخن گفته ،  ولی با توجه به سن عبدالله محض  در زندان که در در 72 /92سالگی وفات کرد  و گزارش وفات جعفر در سن هفتاد و سالگی به نظر می آید،  گزارشی که وفات او را به سال ها قبل در زمان زید بن علی می داند ،  صحیح تر باشد.

==خاندان ابراهیم==  

همسران ابراهیم جز رمیحه(ذبیحه) که از تیره بنی مخزوم قریش و آزاد بود،  بقیه کنیز بودند،  به نام های: عابده،  خریده،  عالیه(عافیه)،  مذهبه. ابراهیم غمر از خود یازده فرزند برجای گذاشت که نسلش فقط ازیکی از آنان به نام اسماعیل دیباج باقیماند.  برخی برای او هفت پسر و پنج دختر ثبت کرده اند. که عبارتند از:

==5. داود بن حسن مثنی==

ابو سلیمان داود بن حسن مثنی برادر رضاعی (شیری) امام صادق(ع) محدثی امامی و معظم و ممدوح وبود  

ابراهیم بن عبدالله غمر، سیدمحمودسامانی، محمدمهدی بحرالعلوم، مشعرقم، اول1439‏  

أعیان الشیعة، محسنالأمین، بیچا، دارالتعارف‏، بیروت‏، 1403ق‏

‎‎البیان والتبیین، ‎‏بوعثمان عمروبن بحرالجاحظ، جاحظبیروت، چاپاول، م2002‏‎‎

عامالنشر1420هـ2000م

‏‎‏بحارالأنوارمجلسى، محمدباقربنمحمدتقى، دارإحیاءالتراثالعربی‏بیروت، چاپدوم، 1403ق.‏

تحفةلباللباب،ص46

تسمیة من قتل مع الحسین علیه السلام‏،  فضیل بن زبیر رسان‏،  آل البیت‏،  قم‏،  1406 ق‏،  دوم‏

مکتبهآیهاللهمرعشینجفی، چاپدوم1428؛ قم‏

تیسیرالمطالب فیأمالیأبیطالب، سیدیحیىبنحسینبنعلیبنأبیطالب، صنعاء، چاپاول، ق‏1422.22.‏

الجرح والتعدیل،ج2،ص92،شمارة239؛

دانشنامه امامحسین(ع)برپایهقرآنوحدیث، محمدیریشهری، قم، دارالحدیث، 1388.‏

رجال الطوسی، محمدبنالحسن، مؤسسةالنشرالاسلامیالتابعةلجامعةالمدرسینبقمالمقدسه‏قم، چاپسوم، 1373ش.‏

رجال النجاشیفهرستأسماءمصنفیالشیعة، نجاشی، احمدبنعلى، قم، چاپششم، 1365ش.‏

مکتبهسماحهآیهاللهالعظمیمرعشیالنجفی، اول، 1432، قم

شرح الأخبارفیفضائلالأئمةالأطهارعلیهمالسلامابنحیون، نعمانبنمحمدمغربى، جامعهمدرسین‏قم، چاپاول، 1409‏

شرحمقاماتالحریریأبیعباسأحمدبنعبدالمؤمنبنموسىالقیسیالشریشی، بیروت، چاپدوم، م/2006‏ق‏1427‏

طرفمنالأنباءوالمناقبابنطاووس، علىبنموسى، مشهد، چاپاول، 1420ق.‏

عمدةالطالب فیأنسابآلأبىطالب‏، ابنعنبهحسنی‏، متوفی828ق‏، انصاریان‏، قم‏، 1417ق‏

الفخری فی انساب الطالبیین ،سید عزالدین مروزی ازوارقانی ،مکتبه آیه الله نجفی مرعشی،قم ،1409 چاپ اول .

الفرجبعدالشدة، تنوخى‎‏‏أبوعلیمحسنبنعلیتنوخی، بیروت، چاپ، م1975‏

لباب الأنسابوالألقابوالأعقاب، أبوالحسنظهیرالدینعلیبنزیدالبیهقی، الشهیربابنفندمه(المتوفى565هـ)بیتابیچا

14061986تحقیقدائرةالمعرفالنظامیة–الهند  

مجمع الآداب،ج2،صص428-429.

مراقدالمعارفحرزالدین، محمد، منشوراتسعیدبنجبیرقم، چاپاول، 1371ش.‏

المزارقزوینى، سیدمهدى، ناشردارالرافدین‏بیروت، چاپاول، 1426ق.‏

مشاهدالعترةالطاهرة،ص280؛

المصابیح،احمد بن ابراهیم الحسنی، عمان ،موسسه الامام زید بن علی  الثقافیه،1415.

معجم رجالالحدیثوتفصیلطبقاتالرجال، خویى، سیدابوالقاسمموسوى، بیتا

مقتل الحسین علیه السلام،  ‏، موفق بن احمد خوارزمى‏،  انوار الهدى‏،  قم‏،  1423 ق‏،  دوم‏

مهجالدعواتومنهجالعبادات، ابنطاووس، علىبنموسى، دارالذخائرقم، چاپاول، 1411ق.‏

نثرالدرفیالمحاضرات، أبوسعدمنصوربنالحسینالآبی، بیروت، چاپاول، م/2004ق‏1424.‏

‏نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار صلى الله علیه و آله و سلم‏، مؤمن بن حسن شبلنجى‏،  رضى‏،  قم‏، بی تا