علم غیب امام معصوم (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

«القول في علم الأئمة ع بالضمائر و الكائنات و إطلاق القول عليهم بعلم الغيب و كون ذلك لهم في الصفات‌ و أقول إن الأئمة من آل محمد ص قد كانوا يعرفون ضمائر بعض العباد و يعرفون ما يكون قبل كونه و ليس ذلك بواجب في صفاتهم و لا شرطا في إمامتهم و إنما أكرمهم الله تعالى به و أعلمهم إياه للطف في طاعتهم و التمسك بإمامتهم و ليس ذلك بواجب عقلا و لكنه وجب لهم من جهة السماع فأما إطلاق القول عليهم بأنهم يعلمون الغيب فهو منكر بين الفساد لأن الوصف بذلك إنما يستحقه من علم الأشياء بنفسه لا بعلم مستفاد و هذا لا يكون إلا الله عز و جل و على قولي هذا جماعة أهل الإمامة إلا من شذ عنهم من المفوضة و من انتمى إليهم من الغلاة»[۶]

سید‌بن‌طاووس اهل فلسفه و کلام و این حرف‌ها نبودند ولی حالات روحی خیلی خوبی داشتند. به عنوان مثال در مقدمه فلاح‌السائل می‌فرماید: من لذّت سخن گفتن مشافهةً با خداوند را چشیده‌ام «و لقد وجدت من السعادة و الإقبال بهدايته جل جلاله و ما عرفني من ملاطفته و مكاشفته و لذة مشافهته المنزهة عن كل ما لا يليق بكمال ربوبيته ما لا أقدر على وصفه بمقال.»[۷] کسی که خودش چنین حقیقتی را چشیده، هرگز نمی‌تواند آن را دربارۀ ائمه علیهم‌السلام انکار کند و طبیعی است که برای ائمه هم چنین خصوصیاتی قائل باشد. سید‌بن‌طاووس در زمان خودش نقیب‌الاشراف و بزرگ حله بوده و حرف‌شان نفوذ داشته و کسی نمی توانست بگوید سید‌بن‌طاووس دروغ می‌گوید.

تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقينَ.[۱۰]

وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُم‌.[۱۱]

روایات هم یک‌صدا از تعلیم حضرت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم توسّط جبرائیل صحبت می‌کند و به‌صراحت می‌فرماید که ائمّه علیهم‌السلام علم‌شان افزوده می‌شود و مرحوم‌مجلسی در جلد بیست‌و‌شش بحار‌الانوار بابی دارند با این عنوان: « باب أنهم (ع) يزادون و لو لا ذلك لنفد ما عندهم و إن أرواحهم تعرج إلى السماء في ليلة الجمعة» و در آن قریب به چهل‌حدیث ذکر می‌کنند.

لا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدي خَزائِنُ اللَّهِ وَ لا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَ لا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَك.[۱۲]

قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسي‌ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا إِلاَّ ما شاءَ اللَّهُ وَ لَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ.[۱۳]

در این آیه هم علم غیب نفی شده و هم بر آن به نفی تالی استدلال شده و استدلال آن، هم نفی علم استقلالی را در بر می‌گیرد و هم نفی علم غیر‌استقلالی را؛ چون این تالی که برای شرط بیان می‌شود، اعم است از اینکه حضرت علم غیب را استقلالی بدانند یا غیر‌استقلالی. انسان اگر علم غیب غیر‌استقلالی هم داشته باشد «لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ» تحقّق پیدا می‌کند. با اینکه لو شرطیه در مقام قیاس‌استثنائی به رفع تالی است. می‌فرماید که من علم غیب ندارم و چون علم غیب ندارم استکثار خیر ندارم و از اینکه مصداق «مَسَّنِيَ السُّوءُ» می‌شوم باید بفهمید فاقد علم غیبم. یعنی مسلما رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم در زندگی و حیات عادی‌شان مانند انسان های‌عادی در معرض سوء و خیر بودند و نسبت به تقدیرات الهی در حالت خوف و رجا قرار داشتند. وقتی می‌خواستند سفری بروند یا کاری را انجام دهند نمی‌دانستند در سفر خطری هست یا نیست و به خدا استعاذه می‌کردند، وقتی دشمنی حمله می‌کرد و خطری برای حضرت اتفاق می‌افتاد یا حضرت مریض می‌شدند، حالت خوف و رجاء در حضرت مشهود بود. در سیره هم مکرراً‌ نقل شده و صریح آیات قرآن نیز همین است.

۲. کَشّی، محمدبن‌عمر‌بن عبدالعزیز ، رجال الكشي - اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي)، ج‌۲، ص: ۵۶۴.

۸. سيد بن طاووس می‌نويسد: «ومن ذلك عن الغزالي في رسالة العلم اللدني قال ما هذا لفظه وقال أمير المؤمنين (سلام‌الله‌عليه) أن رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌و‌آله‌و‌سلم) أدخل لسانه فی فمی فانفتح فی قلبی ألف باب من العلم وفتح لی كل باب ألف باب وقال أيضا لو ثنيت لی الوسادة وجلست عليها لحكمت بين أهل التوراة بتوراتهم وأهل الإنجيل بإنجيلهم وأهل الفرقان بفرقانهم وهذه المرتبة لا تنال بمجرد التعلم بل يتمكن المرء فی هذه المرتبة بقوة العلم اللدنی» . الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ص۱۳۶.

۹. علامه حلی، أجوبة المسائل المهنائية، ص: ۱۴۱ و ۱۴۲؛ «ما يقول سيدنا فی قوله تعالى: وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قٰالُوا بَلىٰ شَهِدْنٰا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيٰامَةِ إِنّٰا كُنّٰا عَنْ هٰذٰا غٰافِلِينَ. أَوْ تَقُولُوا إِنَّمٰا أَشْرَكَ آبٰاؤُنٰا مِنْ قَبْلُ وَ كُنّٰا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنٰا بِمٰا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ .

فقد جاء فی التفسير أن اللّه سبحانه أخرج ذرية آدم من صلبه كالذر و أخذ عليهم العهد و الميثاق بما يجب عليهم من المعارف ثم أعادهم الى صلبه عليه السلام، حتى قال بعض المتصوفة أن لذة ذلك الخطاب فی أذنی الان ...

الجواب: ما ذكر المولى السيد فی تأويل أخذ الذرية من صلب آدم عليه السلام فی غاية الاستبعاد، لان جميع بنی آدم لم يؤخذوا من ظهر آدم.و أيضا فإن كان كالذر كيف يكلف أو يخاطب و يتوجه اليه طلب الشهادة منه، مع أن اللّه تعالى حكى أنه أخذ من ظهور بنی آدم لا من ظهر آدم عليه السلام. ‌و الوجه فی ذلك توجه الخطاب الى العقلاء البالغين الذين عرفوا اللّه تعالى بما شاهدوه من آثار الصانع في أنفسهم و فی باقی الموجودات.و كلام الصوفية فی هذا الباب هذيان ...»