شیعیان در مصر: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از کودتای ارتش علیه مُرسی یکی از مواردی که باید روشن شود مساله شیعیان و تعامل با آنان است. این در حالی است که شهادت فجيع و دردآور حسن شحاته رهبر شيعي مصر و سه تن از همراهان وي پرسش‌هايي را به ذهن متبادر مي‌سازد: چه جريان‌ها و گروه‌هايي از گسترش تشيع در مصر وحشت دارند؟ عاملان چنين جنايت‌هايي چه كساني هستند؟ انگيزه آنان در مقابله با تشيع چيست؟ چه كساني از اين اقدامات سود مي‌برند؟ و سوالاتی از این دست که لازم می گرداند تا دولت آینده نگاه خود را به شیعیان واضح و روشن بیان نماید.

در نظام مبارک شيعيان تحت فشار شديد نظام حاكم و نيروهاي امنيتي قرار داشتند. دولت مصر ادعای مدارای مذهبی داشت اما شيعيان را تحت فشار شديد قرار می‌داد. شيعيان مصري باید در طول زندگی احتیاط می‌کردند و هیچگاه به عضو احزاب سیاسی در نمی‌آمدند یا عقایدشان را مطرح نمی‌کردند. مبارک، شیعیان را کافر، خيانتكار و مزدور ايران و حزب الله می دانست و معتقد بود که شیعیان پیرو ایران و نه کشورهای خود هستند و به همین دلیل نسبت به آنان همواره تبعیضاتی قائل می شد. در زمان مبارک، شیعیان در مصر از انجام مراسم‌های خود منع شده و مدام به اتهامات واهی از جمله تلاش براي بر هم زدن امنيت ملي، همكاري با گروه‌هاي فلسطيني و تلاشبرای تشکیل سازمان‌ها و تشكلات شیعي در مصر بازداشت و زنداني مي‌شدند.

قبل از انقلاب مصر مشكل بين دولت و شيعيان اين كشور عمدتاً سياسی بود اما بعضاً رنگ و بوي ديني هم به خود مي‌گرفت. به گونه‌اي كه مبارك با همكاري نظام سعودي براي مقابله با موج تشيع زمينه را براي انتشار گسترده سلفيه همواره نمود. در اين دوره برپايي هرگونه مجلس عزاي حسيني در مصر و توزيع و چاپ كتاب‌هاي شيعي در مصر ممنوع بود. نظام حاكم هيچ‌گاه آمار دقیقی از شمار شیعیان ارائه نمي‌داد. اما بر اساس گزارش آزادی‌های دینی که وزارت امور خارجه آمریکا در سال 2006 منتشر کرد، شیعیان یک درصد از 74 میلیون نفر جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. محمد الدرینی رئیس مجلس اعلی اهل بیت می‌گوید که تعداد شیعیان مصر بالغ بر دو میلیون نفر هستند. وي مي‌گويد: «در حکومت مبارک و در بازجويي ها به اين نتيجه رسيدم که دستگاه امنيتي مبارک معتقد است شمار شيعيان مصر، ميليوني است ولي در گروه هاي صوفي خود را پنهان کرده‌اند». اکثر شیعیان مصر را شخصیت های علمی و فرهنگی تشکیل می دهند که بویژه پس از پیروزی حزب الله لبنان در جنگ 33 روزه بر ارتش رژیم صهیونیستی روز به روز بر آمار آنان در مصر افزوده شده است اما بسياري از آنها با توجه به جو پليسي حاكم ترجيح دادند كه تقيه كرده و آيين خود را بروز ندهند.

پس از انقلاب مردم مصر عليه حكومت خودكامه مبارك، شیعیان به مانند بسياري از گروه‌هاي سركوب شده ديگر، حضور پررنگي در عرصه سياسي و اجتماعي پيدا كردند. حضور پیش از بیش شیعیان در عرصه‌های مختلف مصر نتیجه طبیعی انقلاب 25 ژانویه مردم مصر است. این تنها به شیعیان محدود نمي‌شد و همه جریان‌ها و طیف‌های ملت مصر نقش سیاسی خود را پس از انقلاب دنبال کردند. سرنگوني استبداد و حاكم‌شدن آزادي نسبي باعث شد كه جنبش «اتحادیه جوانان ماسپیرو» از سوی قبطی‌های مصر یا جنبش‌هایی مانند «جنبش النوبة» و جنبش «فرزندان سيناء»، حزب «نور» سلفي‌ها و يا حزب «الحرية و العدالة» اخوان المسلمين و ده‌ها حزب و انجمن ديگر تاسيس شود.

سقوط حسنی مبارك باعث نمودار شدن عقايد شيعيان در اين كشور شد و شيعيان رفته رفته توانستند با يكديگر ارتباط برقرار كرده و عباداتی را كه تاكنون به صورت مخفيانه انجام می‌دادند، به صورت عمومی در كنار يكديگر انجام دهند. امروزه پس از سرنگوني رژیم مبارک، شيعيان جمعه‌ها در مقام امام حسين (ع) در قاهره براي آشنا شدن با يکديگر گرد هم مي‌آيند و آزادانه اعتقادات خود را بيان مي‌کنند. حتي شيعيان با حضور شيخ علي كوراني روحاني برجسته شيعي اولين حسینیه این کشور را رسماَ افتتاح كردند.

با این حال هرچند كه استبداد مبارك از بين رفت اما گويي استبداد ديگري از نوع ديني در مصر ظهور کرد. شيعيان كه خواستند آزادانه اعتقادات خود را داشته باشند و اعمال خود را انجام دهند با هجمه سنگين گروه‌هاي افراطي روبه رو شدند. اگر قبل از انقلاب مصر، مشكل عمده بين دولت و شيعيان اين كشور، سياسی بود ولی پس از انقلاب، اين موضوع به مسئله‌ای دينی تبديل شده است و سلفي‌هاي تندرو سعی می‌كنند تا پيروان تشيع را از صحنه اجتماعی دور نگه دارند. در همين راستا هرچند كه اكثر گروه‌هاي مصري پس از انقلاب با تأسيس انجمن و حزب خود را سازماندهي كرده‌اند اما جريان شيعی مصر تاكنون به دليل مخالفت گروه‌های افراطي موفق به دريافت مجوز فعاليت نشده است.

در دوران پس از انقلاب علي‌رغم گسترش عمومي آزادي‌ها اما شيعيان همچنان از سوي گروه‌هاي تندروي سلفي در فشار و تنگنا قرار دارند. يكي از شيعيان مي‌گويد: «وقتی مردم متوجه می شوند که شیعه شده‌ایم، ما را تحریم می‌کنند و در مناطق روستایی، از شیعیان نه چیزی می‌خرند و نه چیزی به آنها می فروشند». طی دو سال گذشته، چندین نفر از شیعیان مصري از سوی دادگاه‌های این کشور تحت پیگرد قضایی قرار گرفته‌انددر ماه جولای گذشته، دادگاهی در کفر الزیات معلمی را به اتهام آلوده کردن مسجد به سه سال زندان محکوم کرد. علت صدور این حکم، نماز خواندن این فرد به شیوه شیعیان در داخل یکی از مساجد اعلام شد. .در ماه ژانویه گذشته، دادگاهي اداری در قنا واقع در جنوب مصر، یک معلم را به اتهام تبلیغ تشیع شش ماه از کار تعلیق کرد. يكي از همين معلم‌ها كه اكنون آزاد شده است مي‌گويد: «پس از گذراندن دوران محکومیت، وقتی از زندان آزاد شدم، مردم روستایی که در آن زندگی می‌کنم، مرا از روستا اخراج کردند. بسیاری از شیعیان مصری از ترس برخوردهای تبعیض آمیز ترجیح می‌دهند خود را صوفی معرفی کنند».

تحلیل‌گران سیاسی بر این عقیده‌اند شيعيان مصر كه از انقلابيون اين كشور به حساب مي‌آيند و در براندازي حكومت ديكتاتوري مبارك نقش فعال و چشمگيري داشتند، تاكنون نتوانسته‌اند از ثمرات انقلاب خود بهره‌اي ببرند. اما عده‌ای چون سلفی‌ها که اساساً هیچ‌گونه نقشی در انقلاب نداشتند و خروج عليه ولي امر و حاكم را  رد می‌کردند، انقلاب را به نفع خود مصادره کرده و به تکفیر انقلابیون واقعی می‌پردازند.