التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |

!نام کتاب

|}

</div>

''کتاب التبیان الجامع لعلوم القرآن'' یا ''التبیان فی تفسیرالقرآن'' تفسیری از قرآن تألیف شیخ طوسی به زبان عربی و در ۱۰ جلد است. این تفسیر در قرن پنجم هجری قمری تدوین شده‌است.  

تفسیر تبیان نخستین تفسیر جامع شیعی است که شامل تمام مباحث و علوم قرآنی است. این تفسیر یکی از اصیل‌ترین و جامع‌ترین تفاسیر به‌شمار می‌آید، که منبع و مآخذ اصلی بسیاری از تفاسیر شیعه است.<br>

روش شیخ طوسی در تفسیر نتیجه سال‌های متمادی کوشش‌های علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان آل بویه است. می‌توان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند شیخ مفید و شریف مرتضی بوده‌است.<br>

این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان]] شیخ طبرسی، [[فقه القرآن]]  راوندی و نیز [[تفسیر المیزان]]  علامه طباطبایی تأثیر گذاشته ‌است تمامی سوره‌ها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شده‌اند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریه‌ها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداخته‌است. این تفسیر مملو از نکته‌های فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد.

بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای شیعه کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریه‌های مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌یهای مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی‌ آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جستوجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند.<br>

   

ایشان معتقد است که عالمان اهل‌سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند.. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد.  

1. روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخستین اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. وی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات امامان معصوم و صحابه و نقل آرا و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌‌نوآوری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند: [[تفسیر قمی]]  اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، [[تفسیر عیاشی]]  قرن سوم، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند.<br>

   

6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: ابن عباس که از منابع تفسیری اهل‌سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است.

اهمیت این کتاب افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است. مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند. [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف [[تفسیر مجمع البیان]] تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است.  

تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کرده‌اند:  

1.«مختصر التبیان» اثر ابن ادریس حلی. او در این کتاب با اندیشه‌های اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است

2.«مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به ابن کال.  

این کتاب به صورت مکرر چاپ شده است از جمله:  

1. چاپ سنگی در دو جلد به اهتمام میرزا علی آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی زاده اصفهانی در سال ۱۳۶۵ق.

2. چاپ حروفی آن در ده جلد با تحقیق و تصحیح احمد شوقی و احمد حبیب قصیر و با مقدمه آقا بزرگ تهرانی در سال ۱۴۰۹ق.

__نمایه__

[[رده:تفسیر کلامی قرآن]]