۸۷٬۸۱۰
ویرایش
نقش شیعیان در تدوین علم نسب‌شناسی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
نقش شیعیان در تدوین علم نسب‌شناسی (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۲۱
، ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱بدون خلاصۀ ویرایش
جز (Hadifazl صفحهٔ نقش شيعيان در تدوين علم نسب شناسی را به نقش شیعیان در تدوین علم نسب شناسی منتقل کرد: جایگزینی متن - 'ي' به 'ی') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نقش شیعیان در تدوین علم نسب شناسی'''<ref>نويسندگان: سيد منذر حكيم و سيد مهدي صالحي خوانساري</ref> عنوان مقاله ایست كه در پژوهشكده الذریة النبویة در مورد تمامی نسابه های [[شیعه|شیعه]] قرون مختلف از قرن اول تا قرن پانزدهم و نفش [[شیعه|شیعیان]] در تدوین علم نسب شناسی به رشته تحریر در آمده است. | |||
'''نقش شیعیان در تدوین علم نسب شناسی''' | |||
==چکیده:== | ==چکیده:== | ||
شیعیان در طول تاریخ درتولید، نشر و تالیف مجموعه علوم اسلامی به دلیل پیروی از مکتب علمی اهل بیت (ع) جزو پیشتازان و مبتکران بوده‌اند و علم انساب یا نسب شناسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. از سده‌ی نخستین هجری افرادی مانند عقیل بن ابی طالب برادر امام علی (ع) و ابن عباس را | شیعیان در طول تاریخ درتولید، نشر و تالیف مجموعه علوم اسلامی به دلیل پیروی از مکتب علمی اهل بیت (ع) جزو پیشتازان و مبتکران بوده‌اند و علم انساب یا نسب شناسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. از سده‌ی نخستین هجری افرادی مانند عقیل بن ابی طالب برادر امام علی (ع) و ابن عباس را می‌توان از مبرزترین و مهمترین نسب شناسان در قرن اول اسلامی دانست که در تشیع آنان تردیدی وجود ندارد. شیعیان در علم انساب نقشی مهمی را در سده‌های بعدی ایفاء نموده‌اند و با استفاده از ابداعاتی همچون: بهره-گیری از منابع شفاهی مانند نقل قول‌ها از نخستین نسب شناسان و دیدارها و گفت‌وگو با علمای مطلع و بزرگان قبایل و استفاده از کتیبه‌ها و سنگ مزارها به غنای این علم افزودند که در این میان می‌توان به آثار عالم نسب‌شناس شیعی هشام بن محمد بن سائب کلبی (204 ق) که دارای ویژگیهای فوق بوده اشاره کرد. او انساب را از پدرش محمد بن سائب کلبی (146 ق) که از اصحاب امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق (ع) بوده است فرا گرفت و در این زمینه آثار فراوانی همچون «النسب الکبیر (الجمهرة)» و «انساب معد و الیمن الکبیر» به رشته تحریر درآورد. از ایشان سیزده اثر در موضوع انساب ذکر شده است. او در نسب‌نگاری دارای سبکی خاص بوده که مورد اقتباس نسب‌شناسان در قرون بعدی قرار گرفته و تأثیر مهمی در علم نسب‌شناسی با سبک شجره نگاری قبیله‌ای و به شکل مبسوط گذاشته است. او مبدع شناسایی نژاد حیوانات نیز بود و در این باب کتابی با نام «انساب الخیل» یا «نژاد اسب ها» دارد؛ و نشان دهنده تأثیر این حیوان در زندگی اعراب بوده است. | ||
دانشمندان شیعه علاوه بر حفظ، گسترش و انتقال این علم به دوره-های بعد، اهتمام | دانشمندان شیعه علاوه بر حفظ، گسترش و انتقال این علم به دوره-های بعد، اهتمام ویژه‌ای به حفظ نسب سادات داشته و آن را از خطر فراموشی نجات داده‌اند. | ||
==1-پیشینه دانش نسب شناسی عام== | ==1-پیشینه دانش نسب شناسی عام== | ||
از آنجا که انسان همیشه بدنبال شناخت و معرفت بیشتر نسبت به خود و جهان پیرامون خود می باشد. دانش‌های گوناگونی را سبب شد که یکی از این علوم دانش نسب شناسی بود و می توان گفت :انساب یا دانش نسب شناسی متعلق به تمامی مردم جهان در تمامی زمان ها بوده است . | از آنجا که انسان همیشه بدنبال شناخت و معرفت بیشتر نسبت به خود و جهان پیرامون خود می باشد. دانش‌های گوناگونی را سبب شد که یکی از این علوم دانش نسب شناسی بود و می توان گفت: انساب یا دانش نسب شناسی متعلق به تمامی مردم جهان در تمامی زمان ها بوده است . | ||
بر این اساس است که اولین گرایشات نسب شناسانه را به خاندان کنفوسیوس(551-479 ق.م)<ref>Confucius</ref> نسبت می دهند که با قدمتی 2500ساله بیش از هشتاد نسل را در بر می گیرد. - <ref>برای مطالعه بیشتر: نسب شناسان مسلمان، مرتضی شوشتری، صفحه29 .در ایران باستان نیز نسب کوروش (559-529ق.م) و داریوش (522-486ق.م)در ابتدای منشور بابلی و کتیبه بیستون نشان از توجه به نسب شناسی در دوره هخامنشی(559-330ق-م)در ایران باستان دارد.</ref> | بر این اساس است که اولین گرایشات نسب شناسانه را به خاندان کنفوسیوس(551-479 ق.م)<ref>Confucius</ref> نسبت می دهند که با قدمتی 2500ساله بیش از هشتاد نسل را در بر می گیرد. - <ref>برای مطالعه بیشتر: نسب شناسان مسلمان، مرتضی شوشتری، صفحه29 .در ایران باستان نیز نسب کوروش (559-529ق.م) و داریوش (522-486ق.م)در ابتدای منشور بابلی و کتیبه بیستون نشان از توجه به نسب شناسی در دوره هخامنشی(559-330ق-م)در ایران باستان دارد.</ref> | ||
اما | اما عرب به ویژه عرب بادیه نشین شأن و اهمیّت ویژه‌ای برای نسب قایل بود. در بین عرب های صحرایی، حقوق انسانی و حتی ارزش زندگی هر کس به نسب او بستگی داشت. نسب هر فرد تعیین کننده ی درجه ی حمایت اجتماعی و دفاع طبقه یا قشری از او بود؛ به همین دلیل، نسّابه (نسب شناس)ها موقعیت بالایی در جامعه عرب داشتند و به بزرگی از آنان یاد می شد، زیرا مرجعِ حل بسیاری از اختلافات بودند. البتّه این تلقی برای فرهنگ غیرعرب، غیر عادی و غیر معقول است.نتایج به دست آمده از نسب شناسی، موضوع و اساس بسیاری از مؤلفه های جامعه شناختی (مانند نوع روابط مصلحت آمیز بین افراد قبیله و مناسبات افراد یک قبیله با قبیله ی دیگر و حمایت درون قبیله ای و برون قبیله‌ای) و روان شناختی (مانند رشد روحیات و اخلاقیات ویژه در قالب تحقیر یا تفاخر) و حتی حقوقی و فقهی (مانند بهره‌مندی از بیت المال یا تأمین حقوق اجتماعی) بود. - <ref>علی، جواد،المفصل فی تاریخ العرب، ج 4، ص466و470</ref> | ||
اما با ظهور اسلام و با توجه به معیار تقوا درعرصه‌های زندگی فردی واجتماعی انسان توجه به حسب و نسب خانوادگی رنگ و بوی دیگری یافت و توجه به نسب نبوی(ص) در اولویت قرار گرفت زیرا این مهم در فرمایشات پیامبر گرامی اسلام نیز مورد تاکید قرار داشت. | اما با ظهور اسلام و با توجه به معیار تقوا درعرصه‌های زندگی فردی واجتماعی انسان توجه به حسب و نسب خانوادگی رنگ و بوی دیگری یافت و توجه به نسب نبوی(ص) در اولویت قرار گرفت زیرا این مهم در فرمایشات پیامبر گرامی اسلام نیز مورد تاکید قرار داشت. | ||
| خط ۳۹: | خط ۲۲: | ||
نبی اکرم (ص) نیز فرموده: (تَعَلَّمُوا أَنْسَابِكُمْ لتَصِلُوا بِهِ أَرْحَامَكُمْ) نسب های خود را فرا گیرید تا به وسیله آن صله رحم کنید.<ref>تهرانی،آقا بزرگ،الذریعه الی تصانیف الشیعة، جلد 2، صفحه 368 و روضاتی،سید محمد علی، جامع الانساب،ج1،ص12.</ref> | نبی اکرم (ص) نیز فرموده: (تَعَلَّمُوا أَنْسَابِكُمْ لتَصِلُوا بِهِ أَرْحَامَكُمْ) نسب های خود را فرا گیرید تا به وسیله آن صله رحم کنید.<ref>تهرانی،آقا بزرگ،الذریعه الی تصانیف الشیعة، جلد 2، صفحه 368 و روضاتی،سید محمد علی، جامع الانساب،ج1،ص12.</ref> | ||
و همچنین فرمود: (تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ، فَإِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ مَحَبَّةٌ فِی الأَهْلِ ، ومَثْرَاةٌ فِی الْمَالِ ، ومَنْسَأَةٌ فِی الأَثَرِ). فرا گیرید از انسابتان آنچه را به آن صله رحم کنید به درستی که صله رحم موجب محبت و دوستی خویشان، زیادتی مال و طول عمر است. <ref>علامه مجلسی در شرح این حدیث بيان فرموده:" و تدفع البلوى " البلاء والبلية والبلوى بمعنى وهو ما يمتحن به الانسان من المحن والنوائب والمصائب " وتيسر الحساب " أي حساب الأموال أو الأعمال أيضا " وتنسئ في الأجل " أي تؤخر فيه كما مر قال في النهاية فيه من أحب أن ينسأ في أجله، فليصل رحمه، النساء التأخير، يقال نسأت الشئ نسأ وأنسأته إنساء إذا أخرته والنساء الاسم، ويكون في العمر والدين، ومنه الحديث " صلة الرحم مثراة في المال منسأة في الأثر " هي مفعلة منه أي مظنة له، وموضع.وقال النووي: وذا بأن يبارك فيه بالتوفيق للطاعات، وعمارة أوقاته بالخيرات وكذا بسط الرزق عبارة عن البركة، وقيل عن توسيعه وقيل إنه بالنسبة إلى ما يظهر للملائكة وفي اللوح المحفوظ أن عمره ستون وإن وصل فمائة، وقد علم الله ما سقيع، وقيل هو ذكره الجميل بعده، فكأنه لم يمت، وقال عياض: الأثر الأجل سمي بذلك لأنه تابع للحياة، والمراد بنسأ الأجل يعني تأخيره،. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71،ص112و روضاتی، سید محمد علی،جامع الانساب،ج 1،ص12و موسوی،ابو سعیدة سید حسین،مشجر الوافی،ج 3 ص 5</ref> . | و همچنین فرمود: (تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ، فَإِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ مَحَبَّةٌ فِی الأَهْلِ ، ومَثْرَاةٌ فِی الْمَالِ ، ومَنْسَأَةٌ فِی الأَثَرِ). فرا گیرید از انسابتان آنچه را به آن صله رحم کنید به درستی که صله رحم موجب محبت و دوستی خویشان، زیادتی مال و طول عمر است. <ref>علامه مجلسی در شرح این حدیث بيان فرموده:" و تدفع البلوى " البلاء والبلية والبلوى بمعنى وهو ما يمتحن به الانسان من المحن والنوائب والمصائب " وتيسر الحساب " أي حساب الأموال أو الأعمال أيضا " وتنسئ في الأجل " أي تؤخر فيه كما مر قال في النهاية فيه من أحب أن ينسأ في أجله، فليصل رحمه، النساء التأخير، يقال نسأت الشئ نسأ وأنسأته إنساء إذا أخرته والنساء الاسم، ويكون في العمر والدين، ومنه الحديث " صلة الرحم مثراة في المال منسأة في الأثر " هي مفعلة منه أي مظنة له، وموضع.وقال النووي: وذا بأن يبارك فيه بالتوفيق للطاعات، وعمارة أوقاته بالخيرات وكذا بسط الرزق عبارة عن البركة، وقيل عن توسيعه وقيل إنه بالنسبة إلى ما يظهر للملائكة وفي اللوح المحفوظ أن عمره ستون وإن وصل فمائة، وقد علم الله ما سقيع، وقيل هو ذكره الجميل بعده، فكأنه لم يمت، وقال عياض: الأثر الأجل سمي بذلك لأنه تابع للحياة، والمراد بنسأ الأجل يعني تأخيره،. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71،ص112و روضاتی، سید محمد علی،جامع الانساب،ج 1،ص12و موسوی،ابو سعیدة سید حسین،مشجر الوافی،ج 3 ص 5</ref> . | ||
در همین رابطه | در همین رابطه نیزفرموده‌اند: (إِنَّ اللهَ اصْطَفَى كِنَانَةَ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاعِیلَ، وَاصْطَفَى قُرَیْشًا مِنْ كِنَانَةَ، وَاصْطَفَى مِنْ قُرَیْشٍ بَنِی هَاشِمٍ، وَاصْطَفَانِی مِنْ بَنِی هَاشِمٍ) به راستى كه خداوند متعال از فرزندان اسماعیل كنانه را برگزید و قریش را از فرزندان كنانه انتخاب كرد و از بین قریش، بنى هاشم را برگزید و مرا از فرزندان هاشم برگزید. - <ref>مکارم شیرازی ، ناصر، شرح [[نهج البلاغه]] ، نامه31.</ref> | ||
و در وصیت نامه أمیر مؤمنان امام علی (ع) برای فرزندش امام حسن مجتبى (ع) آمده است:( وَأَکْرِمْ عَشِیرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُکَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُکَ الَّذِی إِلَیْهِ تَصِیرُ، وَیَدُکَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ) قبیله و خویشاوندانت را گرامی دار، زیرا آنها پر و بال تواند که به وسیله آنها پرواز می‌کنی و اصل و ریشه تواند که به آنها باز می‌گردی و دست و نیروی تو که با آن (به دشمن) حمله می‌کنی | و در وصیت نامه أمیر مؤمنان امام علی (ع) برای فرزندش امام حسن مجتبى (ع) آمده است:( وَأَکْرِمْ عَشِیرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُکَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُکَ الَّذِی إِلَیْهِ تَصِیرُ، وَیَدُکَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ) قبیله و خویشاوندانت را گرامی دار، زیرا آنها پر و بال تواند که به وسیله آنها پرواز می‌کنی و اصل و ریشه تواند که به آنها باز می‌گردی و دست و نیروی تو که با آن (به دشمن) حمله می‌کنی | ||
و در بیان فلسفه صله رحم نیز فرموده‌اند : (صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّةَ وَتَكبِتُ العَدُوَّ) صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار مى‌گرداند. <ref>خوانساری، آقا جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم ج4، ص209، ح5825.</ref> | و در بیان فلسفه صله رحم نیز فرموده‌اند : (صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّةَ وَتَكبِتُ العَدُوَّ) صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار مى‌گرداند. <ref>خوانساری، آقا جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم ج4، ص209، ح5825.</ref> | ||
| خط ۵۵: | خط ۳۸: | ||
1- ایمان به پیامبر خاتم(ص) منوط به شناخت ایشان است و یکی از روش های این شناخت از طریق علم انساب صورت می‌گیرد. | 1- ایمان به پیامبر خاتم(ص) منوط به شناخت ایشان است و یکی از روش های این شناخت از طریق علم انساب صورت می‌گیرد. | ||
2- مشروعیت امامت اهل بیت رسالت ؛باتوجه به تعیین آنان ازطرف خاتم پیامبران(ص). | 2- مشروعیت امامت اهل بیت رسالت ؛باتوجه به تعیین آنان ازطرف خاتم پیامبران(ص). | ||
3- شناخت مردم از | 3- شناخت مردم از یک‌دیگربراساس شناخت خاندانها و عشایر و قبایل . | ||
4- اهمیّت شناخت همسر لایق،- <ref>نجفی، محمد جواد، نسب شناسی در دوره اسلامی، ماهنامه تاریخ اسلام، شماره 13 و عالمی، محمد جواد، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، صص 69 و70.</ref> باتوجه به ویژگیهای اخلاقی وجسمی وروحی خاندانها . | 4- اهمیّت شناخت همسر لایق،- <ref>نجفی، محمد جواد، نسب شناسی در دوره اسلامی، ماهنامه تاریخ اسلام، شماره 13 و عالمی، محمد جواد، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، صص 69 و70.</ref> باتوجه به ویژگیهای اخلاقی وجسمی وروحی خاندانها . | ||
در اسلام معیار تفاخر به حسب و نسب - که در اعراب متداول بود- تاحدودی تغییر کرد و موضوع قرابت نسبی به خاندان رسالت اهمیت ویژه ای یافت که این خود عاملی در جهت تدوین کتب انساب طالبیین در قرن سوم به بعد شد و این خود گواهی بر جایگاه خاص این موضوع نزد مسلمانان است. و با گسترش دایره نقابت در دورترین نقاط جهان اسلام علم انساب آل‌ابی طالب نیز به شکوفایی بیشتری دست یافت. | در اسلام معیار تفاخر به حسب و نسب - که در اعراب متداول بود- تاحدودی تغییر کرد و موضوع قرابت نسبی به خاندان رسالت اهمیت ویژه ای یافت که این خود عاملی در جهت تدوین کتب انساب طالبیین در قرن سوم به بعد شد و این خود گواهی بر جایگاه خاص این موضوع نزد مسلمانان است. و با گسترش دایره نقابت در دورترین نقاط جهان اسلام علم انساب آل‌ابی طالب نیز به شکوفایی بیشتری دست یافت. | ||
| خط ۶۲: | خط ۴۵: | ||
==3-پیشتازی و نقش شیعیان در علم انساب== | ==3-پیشتازی و نقش شیعیان در علم انساب== | ||
برای علم انساب (نسب شناسی )دو مرحله تصورمی شود: ۱-مرحله قبل ازتدوین ۲-مرحله بعداز تدوین. | برای علم انساب (نسب شناسی )دو مرحله تصورمی شود: ۱-مرحله قبل ازتدوین ۲-مرحله بعداز تدوین. | ||
لذا نسب شناسی اعم از نسب نگاری است. و | لذا نسب شناسی اعم از نسب نگاری است. و همان‌گونه که انساب شناسان نیز به شیعه وغیرشیعه تصنیف می‌شوند انساب نگاران نیز به شیعه و غیرشیعه تقسیم شده‌اند. | ||
انساب نگاران شیعه در استفاده از منابع انساب نگاری عمومی پیشقدم و از منابع متنوع تری نیز بهره برده اند. <ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،صص96 و 97 .</ref> | انساب نگاران شیعه در استفاده از منابع انساب نگاری عمومی پیشقدم و از منابع متنوع تری نیز بهره برده اند. <ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،صص96 و 97 .</ref> | ||
به شهادت مورخان معتبر اولین نسب نگار مسلمان ابونصر محمد بن سائب کلبی (146ق)-ازاصحاب صادقین(علیهماالسلام) - بوده است. - <ref>طوسی،محمد بن حسن ،رجال الطوسی، صص145و284 و تهرانی، آقا بزرگ ،الذریعه الی تصانیف الشیعۀ،ج 2،ص370.</ref> البته کتابی به نام او ثبت نشده بلکه فرزندش هشام (205ق) اعلم علمای انساب در عصر خود <ref>سیدحسن صدرفرموده:هشام بن محمدسائب کلبی امام علماءالنسب والاخبار والسیر والاثار اعلم علماءعصره فی کل ذلک. صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص۲۳۷.</ref> دانش پدر را ثبت و ضبط نموده است که نجاشی او را شیعه مذهب می داند <ref>نجاشی،ابو العباس احمد بن علی، رجال النجاشی،ص434،شماره1166.</ref> در تاثیر او بر علم انساب همین بس که پیشگامی او با دیگر علمای پیشقدم این علم قابل مقایسه نیست . علمای اهل سنت نیز برای بی‌بهره نماندن از اطلاعات ابن کلبی کتاب ابن سلام را تلخیص کتاب ابن کلبی دانسته و کتاب النسب او را مورد اعتماد خود می دانند. - <ref>ابن سلام، ابو عبید قاسم،کتاب النسب، ص 9</ref>. از این رو کتب و نظریات ابن کلبی به واسطه ابن سلام در کتاب های التبیین فی انساب القرشیین ازابن قدامه(620ق) - ابن قدامه ،موفق الدین ابو محمد عبدالله بن احمد، تبیین فی انساب القرشیین، ص 84 . نهایة الارب فی معرفة انساب العرب و قلائد الجمان فی التعریف بقبائل الزمان از قلقشندی(821ق) الاصابة فی تمییز الصحابة از ابن حجر عسقلانی(852ق)<ref>همان،صفحه28.</ref> | به شهادت مورخان معتبر اولین نسب نگار مسلمان ابونصر محمد بن سائب کلبی (146ق)-ازاصحاب صادقین(علیهماالسلام) - بوده است. - <ref>طوسی،محمد بن حسن ،رجال الطوسی، صص145و284 و تهرانی، آقا بزرگ ،الذریعه الی تصانیف الشیعۀ،ج 2،ص370.</ref> البته کتابی به نام او ثبت نشده بلکه فرزندش هشام (205ق) اعلم علمای انساب در عصر خود <ref>سیدحسن صدرفرموده:هشام بن محمدسائب کلبی امام علماءالنسب والاخبار والسیر والاثار اعلم علماءعصره فی کل ذلک. صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص۲۳۷.</ref> دانش پدر را ثبت و ضبط نموده است که نجاشی او را شیعه مذهب می داند <ref>نجاشی،ابو العباس احمد بن علی، رجال النجاشی،ص434،شماره1166.</ref> در تاثیر او بر علم انساب همین بس که پیشگامی او با دیگر علمای پیشقدم این علم قابل مقایسه نیست . علمای اهل سنت نیز برای بی‌بهره نماندن از اطلاعات ابن کلبی کتاب ابن سلام را تلخیص کتاب ابن کلبی دانسته و کتاب النسب او را مورد اعتماد خود می دانند. - <ref>ابن سلام، ابو عبید قاسم،کتاب النسب، ص 9</ref>. از این رو کتب و نظریات ابن کلبی به واسطه ابن سلام در کتاب های التبیین فی انساب القرشیین ازابن قدامه(620ق) - ابن قدامه ،موفق الدین ابو محمد عبدالله بن احمد، تبیین فی انساب القرشیین، ص 84 . نهایة الارب فی معرفة انساب العرب و قلائد الجمان فی التعریف بقبائل الزمان از قلقشندی(821ق) الاصابة فی تمییز الصحابة از ابن حجر عسقلانی(852ق)<ref>همان،صفحه28.</ref> راه‌یافته و تاثیرات مهمی را برجای‌گذارده است. | ||
بنابراین می توان گفت دیدگاه های ابن کلبی با واسطه یا بی واسطه به آثار تاریخی و نسب شناسانه بعد از خود راه یافته و تاثیرات انکار ناپذیر و مهمی داشته است و کسانی که در قرون بعدی وارد علم انساب | بنابراین می توان گفت دیدگاه های ابن کلبی با واسطه یا بی واسطه به آثار تاریخی و نسب شناسانه بعد از خود راه یافته و تاثیرات انکار ناپذیر و مهمی داشته است و کسانی که در قرون بعدی وارد علم انساب شده‌اند هر کدام به نوعی وام دار او دانسته شده‌اند. <ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،ص96.</ref> | ||
==4- نسب شناسی خاص ذریه پیامبر اکرم ’ (سادات) و نقش شیعیان در حفظ وگسترش این دانش== | ==4- نسب شناسی خاص ذریه پیامبر اکرم ’ (سادات) و نقش شیعیان در حفظ وگسترش این دانش== | ||
پس از شکل گیری نسب نگاری عمومی مسلمانان که شیعیان نقش برجسته ای در تقویت و تعمیق آن داشتند نسب‌نگاری اختصاصی شیعیان یا انساب شناسی طالبیین متولد شد و از اواخر قرن دوم با تدوین انساب وآغاز انساب نگاری‌ها در این دانش تحولی را تجربه کرده و تا پیش از این تاریخ عرب بر نسب قبیله ای خود فخر می فروخت و هر نسب پاکی را با عنوان شریف یاد می کرد. | پس از شکل گیری نسب نگاری عمومی مسلمانان که شیعیان نقش برجسته ای در تقویت و تعمیق آن داشتند نسب‌نگاری اختصاصی شیعیان یا انساب شناسی طالبیین متولد شد و از اواخر قرن دوم با تدوین انساب وآغاز انساب نگاری‌ها در این دانش تحولی را تجربه کرده و تا پیش از این تاریخ عرب بر نسب قبیله ای خود فخر می فروخت و هر نسب پاکی را با عنوان شریف یاد می کرد. | ||
| خط ۷۵: | خط ۵۸: | ||
به عبارت دیگر نسب شناسی که با علایق قومی و دینی شکل گرفت و احیا شد با استفاده از ظرفیت و احکام خاص سادات در مذهب شیعه به شکوفایی دست یافت و همین سیر تکاملی تاپایان قرن هفتم هجری ادامه یافت . | به عبارت دیگر نسب شناسی که با علایق قومی و دینی شکل گرفت و احیا شد با استفاده از ظرفیت و احکام خاص سادات در مذهب شیعه به شکوفایی دست یافت و همین سیر تکاملی تاپایان قرن هفتم هجری ادامه یافت . | ||
طبق پژوهشی که انجام داده ایم مجموعه نسّابه های مسلمان را احصا نموده و شیعیان از آنها را به ترتیب از قرن اول هجری تا قرن کنونی تشخیص داده ؛ که در قرن اول و دوم هر کدام از میان 16 | طبق پژوهشی که انجام داده ایم مجموعه نسّابه های مسلمان را احصا نموده و شیعیان از آنها را به ترتیب از قرن اول هجری تا قرن کنونی تشخیص داده ؛ که در قرن اول و دوم هر کدام از میان 16 نسابه‌ای که احصاء شده است به ترتیب 4 و 6 نفر نسابه شیعه مشخص شده است.و در قرن سوم و چهارم نیز از میان 22 نفر نسابه ذکر شده به ترتیب تعداد 11و13 نفر شیعه بوده‌اند و در قرن پنجم از 21 نفر نسّابه 16نفر. در قرن ششم از 17 نفر نسّابه 12نفر. در قرن هفتم از 12 نفر نسّابه 5 نفر. در قرن هشتم از 17 نفر نسّابه 8 نفر . در قرن نهم از 15 نفر نسّابه 13 نفر. در قرن دهم از 24 نفر نسابه 17 نفر . در قرن یازدهم از 21 نفر نسابه 14 نفر . در قرن دوازدهم از 33نفر نسّابه 17 نفر. در قرن سیزدهم از 25 نفر نسابه 12نفر. در قرن چهاردهم از 48 نفر نسابه 34 نفر. و در قرن پانزدهم از 31 نفر نسابه 19 نفر نیز شیعه بوده‌اند که در کل از 354 نفر نسابه بدست آمده 201 نفر شیعه بوده‌اند. | ||
==۵- نسّابه های شیعه== | ==۵- نسّابه های شیعه== | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۹۶: | ||
==نتیجه گیری:== | ==نتیجه گیری:== | ||
دانش | دانش نسب‌شناسی، جایگاه و اهمیت قابل توجهی در میان مسلمانان داشته و همانند برخی علوم اسلامی از حرکت و رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. مذاهب اسلامی هریک به نوبه خود در شکوفایی آن سهیم بودند. | ||
در این میان سادات علوی و شیعیان امامی به دلایلی چون تکیه معصومان در سنت و سیره خود بر نسب برای کاربردهای اسلامی و ارتباط آن با موضوع امامت، حفظ و شناخت ذریه پیامبر9 اهتمام بیشتری بدان قائل بوده و در بالندگی و توسعه این دانش، نقش بارزتری ایفا کردند. با نگاهی به فهرست تألیفات شیعیان در حوزه دانش نسب شناسی، در ادوار مختلف اسلامی، میزان نقش و سهم ایشان روشن می شود. | در این میان سادات علوی و شیعیان امامی به دلایلی چون تکیه معصومان در سنت و سیره خود بر نسب برای کاربردهای اسلامی و ارتباط آن با موضوع امامت، حفظ و شناخت ذریه پیامبر9 اهتمام بیشتری بدان قائل بوده و در بالندگی و توسعه این دانش، نقش بارزتری ایفا کردند. با نگاهی به فهرست تألیفات شیعیان در حوزه دانش نسب شناسی، در ادوار مختلف اسلامی، میزان نقش و سهم ایشان روشن می شود. | ||
دانشمندان نسب شناس شیعه در طول تاریخ اسلام، با تلاش خستگی ناپذیری که انجام داده‌اند، بانی اقدامات مهمی در حفظ و انتقال دانش نسب شدند. اهتمام ایشان بیشتر معطوف به نسب سادات بوده است. با تلاش‌های آنان انساب سادات از فراموشی رهایی یافته و با زحمات فراوان، آنان توانسته اند، دانش نسب شناسی را از صدر اسلام تاکنون بازسازی کرده و از آن پاسداری نمایند. تألیف کتاب های گوناگون نسب به ویژه درباره انساب سادات طالبی و تشکیل مراکزی برای کار متمرکز و علمی در این خصوص، از اقدامات شیعیان نسابه برای حفظ سلسله نسب سادات بوده است. با توجه به مطالب ذکر شده توجه به انساب در روزگار ما نیز به عنایت بیشتری نیاز دارد زیرا با گسترش شهرها ،افزایش جمعیت و تکثیر نسل در قرون متمادی مخصوصاًدرمورد ذریه نبوی و نسل سادات توجه به جلوگیری از هر گونه تحریف، انحراف و سرگشتگی در این امر ضروری به نظر می رسد تا بتوان از این رهگذر به ایجاد علم نسب شناسی با مختصات روز و پاسخگو به نیاز امروز جامعه و با حذف ضعف های آن با هدف حفظ شان ومنزلت خاندان و ذریه عترت نبوی در طراز نظام اسلامی اقدام نمود. | دانشمندان نسب شناس شیعه در طول تاریخ اسلام، با تلاش خستگی ناپذیری که انجام داده‌اند، بانی اقدامات مهمی در حفظ و انتقال دانش نسب شدند. اهتمام ایشان بیشتر معطوف به نسب سادات بوده است. با تلاش‌های آنان انساب سادات از فراموشی رهایی یافته و با زحمات فراوان، آنان توانسته اند، دانش نسب شناسی را از صدر اسلام تاکنون بازسازی کرده و از آن پاسداری نمایند. تألیف کتاب های گوناگون نسب به ویژه درباره انساب سادات طالبی و تشکیل مراکزی برای کار متمرکز و علمی در این خصوص، از اقدامات شیعیان نسابه برای حفظ سلسله نسب سادات بوده است. با توجه به مطالب ذکر شده توجه به انساب در روزگار ما نیز به عنایت بیشتری نیاز دارد زیرا با گسترش شهرها ،افزایش جمعیت و تکثیر نسل در قرون متمادی مخصوصاًدرمورد ذریه نبوی و نسل سادات توجه به جلوگیری از هر گونه تحریف، انحراف و سرگشتگی در این امر ضروری به نظر می رسد تا بتوان از این رهگذر به ایجاد علم نسب شناسی با مختصات روز و پاسخگو به نیاز امروز جامعه و با حذف ضعف های آن با هدف حفظ شان ومنزلت خاندان و ذریه عترت نبوی در طراز نظام اسلامی اقدام نمود. | ||
=پانویس= | =پانویس= | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۰۷: | ||
کتب: | کتب: | ||
1- قرآن کریم. | 1- قرآن کریم. | ||
2- ابن سلام، ابوعبید قاسم،کتاب النسب، چ 1، مقدمه: سهیل زکار، تحقیق مریم محمد خبیر الدرع، بی جا، بی نا، 1410 ق. | 2- ابن سلام، ابوعبید قاسم،کتاب النسب، چ 1، مقدمه: سهیل زکار، تحقیق مریم محمد خبیر الدرع، بی جا، بی نا، 1410 ق. | ||
3- ابن طقطقی، محمد بن علی،تحقیق سید مهدی رجایی،قم:کتابخانه آیت ا... مرعشی،1418ق. | 3- ابن طقطقی، محمد بن علی،تحقیق سید مهدی رجایی،قم:کتابخانه آیت ا... مرعشی،1418ق. | ||
4- ابن قدامة، موفق الدین ابو محمد عبدا... بن احمد، التبیین فی انساب القرشیین، چ 3، تحقیق محمد نایف الدلیمی، بی جا: عالم الکتب و مکتبة النهضة العربیة، 1408ق. | 4- ابن قدامة، موفق الدین ابو محمد عبدا... بن احمد، التبیین فی انساب القرشیین، چ 3، تحقیق محمد نایف الدلیمی، بی جا: عالم الکتب و مکتبة النهضة العربیة، 1408ق. | ||
5- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چ 15، تهران: جاویدان، 1360ش. | 5- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چ 15، تهران: جاویدان، 1360ش. | ||
6- تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چ 3، بیروت: دارالاضواء، 1403ق. | 6- تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چ 3، بیروت: دارالاضواء، 1403ق. | ||
7- حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایت گر، نگرشی نو به شرح زیارت جامعه کبیره، قم: مرکز حقایق اسلامی، 1388ش. | 7- حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایت گر، نگرشی نو به شرح زیارت جامعه کبیره، قم: مرکز حقایق اسلامی، 1388ش. | ||
8- خوانساری، جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، چ 2، تهران: مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران، 1359ش. | 8- خوانساری، جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، چ 2، تهران: مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران، 1359ش. | ||
9- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، چ 5، بی جا: بی نا، 1413ق. | 9- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، چ 5، بی جا: بی نا، 1413ق. | ||
10- روضاتی، سید محمدعلی، جامع الانساب، چ 1، اصفهان: جاوید، 1335ش. | 10- روضاتی، سید محمدعلی، جامع الانساب، چ 1، اصفهان: جاوید، 1335ش. | ||
11- شوشتری، مرتضی، نسب شناسان مسلمان، چ 1، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس 1393ش. | 11- شوشتری، مرتضی، نسب شناسان مسلمان، چ 1، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس 1393ش. | ||
12- صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، بیروت، دارالرائد، 1981م. | 12- صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، بیروت، دارالرائد، 1981م. | ||
13- طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش. | 13- طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش. | ||
14- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، رجال طوسی، چ 1، تحقیق جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق. | 14- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، رجال طوسی، چ 1، تحقیق جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق. | ||
15- عالمی، سید محمدرضا، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، چ1، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه 1393ش. | 15- عالمی، سید محمدرضا، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، چ1، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه 1393ش. | ||
16- العلوی العمری،علی بن محمد،المجدی فی انساب الطالبیین،تحقیق احمد مهدوی دامغانی،قم:کتابخانه آیت ا... مرعشی،1380ش. | 16- العلوی العمری،علی بن محمد،المجدی فی انساب الطالبیین،تحقیق احمد مهدوی دامغانی،قم:کتابخانه آیت ا... مرعشی،1380ش. | ||
17- علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بغداد و بیروت، مکتبة النهضة و دار العلم للملایین، 1980م. | 17- علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بغداد و بیروت، مکتبة النهضة و دار العلم للملایین، 1980م. | ||
18- کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، چ 3، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1367ش. | 18- کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، چ 3، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1367ش. | ||
19- مجلسی،محمد باقر،بحار الانوار،بیروت:دار الاحیاءالتراث،1416ق. | 19- مجلسی،محمد باقر،بحار الانوار،بیروت:دار الاحیاءالتراث،1416ق. | ||
20- مروزی ازورقانی، اسماعیل، الفخری فی انساب الطالبیین، چ 1، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی، 1409ق. | 20- مروزی ازورقانی، اسماعیل، الفخری فی انساب الطالبیین، چ 1، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی، 1409ق. | ||
21- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین (ع) شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1375ش. | 21- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین (ع) شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1375ش. | ||
22- موسوی، ابوسعیدة سید حسین، مشجر الوافی، چ 5، بیروت: مؤسسه احیاء الکتب الاسلامیة، 2011م. | 22- موسوی، ابوسعیدة سید حسین، مشجر الوافی، چ 5، بیروت: مؤسسه احیاء الکتب الاسلامیة، 2011م. | ||
23- نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی، چ 5، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق. | 23- نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی، چ 5، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق. | ||
24- نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج بن مسلم، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر، بی تا. | 24- نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج بن مسلم، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر، بی تا. | ||
مقالات: | مقالات: | ||