وحیانی بودن قرآن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

==وحیانی بودن قرآن==

دراین راستا می گوئیم :  

   

اندیشه ارتباط پیامی خداوند با بشر و چگونگی ان از مباحث عمیق و پیچیده ای است که همیشه در بین اندیشمندان مطرح بوده است هر چند اصل وحی بر انبیای الهی از امور قطعی و مورد اتفاق پیروان مکاتب توحیدی بوده ولی در تحلیل ماهیت ان دیدگاههای متفاوتی وجود دارد .

باید اذعان کرد برخی از تفاسیری که در این زمینه دیده می شود انچنان از حقیقت فاصله دارد که صاحبانش را تا مرز انکار وحی الهی نیز وادار ساخته است .

بطور کلی دودیدگاه در زمینه نزول قران در بین اندیشمندان مسلمان وجود دارد :  

الف – دیدگاه اکثریت قریب به کل : طبق این دیدگاه که قاطبه مسلمانان نیزبا ان هماهنگ می باشند قران کلام الهی است بدین معنا که الفاظ و معانی ان از نزد خدای متعال بر قلب مقدس پیامبر ص نازل و پیامبر نیز انرا بدون هیچ گونه دخل و تصرفی بر مردم تلاوت و قرائت نموده است.

ب- دیدگاه اقلیت: صاحبان این دیدگاه که برخی از روشنفکران مذهبی اند معتقدند قران نوعی الهام و مکاشفه درونی پیامبر ص بوده و ارتباط مستقیم با خدا و عالم غیب ندارد.  

قائلین به این اندیشه هم دو گروه می باشند :

الف- برخی معتقدند معانی و محتوای قران از ناحیه خداوند بر قلب پیامبر ص نازل شده اما ان حضرت معانی دریافت شده را با الفاظ و ادبیات خاص عصر نزول برای مردم بیان نموده است.

ب- عده ای دیگر معتقدند الفاظ و معانی قران تراوش فکر و قلب پیامبر بوده و ارتباطی با مبدا غیب ندارد .

برای تبیین و بررسی هر چه بیشتر دیدگاههای مذکور لازم است در اغاز مشخصات وحی قرانی را از نگاه قران و روایات بیان نموده و انگاه بنگریم کدامین تحلیل منبطبق با ان می باشد :  

   

مضامین بسیاری از ایات بگونه ای است که استقلال کامل قران را از حالات روحی و معنوی پیامبر ص اثبات می کند. برخی از این ایات به شرح ذیل می  باشد :  

1- ایاتی که در صدد تصحیح رفتار ان حضرت را در برخی از امور می باشد که از جمله انها ایاتی است که در سوره طه ، کهف ، تحریم و احزاب نازل شده است :

- طه ما انزلنا علیک القران لتشقی <ref>طه ایه 2</ref>

از ایه فوق و برخی دیگر نظیر : لعلک باخع نفسک <ref>شعرا 3</ref> -، بدست می اید که پیامبر ص از وضعیت اسفناک مردم عصر خویش بشدت رنج می برد و ارزو می کرد تمامی انان به حقایق دین ایمان بیاورند اما وحی قرانی ان حضرت را مورد تفقد و تسلی قرار داده و از او می خواهد که روحیات کفر الود و مشرکانه مردم نیاید موجب رنجش و زحمت او گردد.

انک لاتهدی من احببت و لکن الله یهدی من یشاء<ref>قصص  56 </ref>

از ظاهر بلکه صراحت ایه مذکور و نیز روایاتی که ذیل ان امده است استفاده می شود که پیامبر ص در قضیه ای که بین او و برخی از همسرانش واقع گردید برخی از امور مباح و حلال را بر خود حرام نمود وحی الهی ان حضرت را نسبت بدین تصمیم مورد خطاب قرار داده و از او خواست  که رفتارش را در این زمینه اصلاح نماید.  

در این ایه شریفه می بینیم وحی الهی از پیامبر می خواهد از افشای خواسته اش به جهت ترس از گفتار منفی مردم واهمه نداشته و تنها از خداوند حالت خشیت داشته باشد.  

از ایه فوق و نیز ایات صدر و ذیل ان بدست می اید گروهی از منافقان به بهانه های گوناگون از پیامبر می خواستند انان را از شرکت در جنگ – نبرد تبوک – معاف کند.بعد ازپذیرش عذرهای انان از ناحیه پیامبر ص ، وحی الهی ان حضرت را مورد عتاب قرار داد که خداوند تو را ببخشاید چرا به انان اذن ترک جهاد دادی ؟ اینان با عدم شرکت در جهاد بر ماهیت واقعی برهمگان روشن شده و نفاقشان افشاء می گردید .  

مفاد ایه مذکور و نیز روایاتی که در زمنیه شان نزول ان امده است بدست می اید که پیامبر ص دریکی از وعده های خویش نسبت به عده ای – نمایندگان سران قریش – لحظه ای از یاد خداوند غافل شده و به انان وعده قطعی داد که روز اینده با انان ملاقات نماید .  

   

   

در اینجا بعنوان نمونه برخی از ایات را که بیانگر استقلال قران از فرهنگ رائج ان عصر می باشد  ذکر می کنیم :  

این ایه که ذیل برخی از قصص انبیا سلف بیان شده مبین ان است که پیامبر ص و مردم عصر نزول قران قبل از بیان این قصص از مجرای  وحی ، اگاهی از انها نداشتند . بنابر این اگر قران کلام بشری چون پیامبر بود چگونه ایه مذکور، ان حضرت و تمامی قومش را نسبت به چنین اخباری نا اگاه وغیرعالم تلقی نموده است . ایا این امر نشانه هویت مستقل قران ازفرهنگ عصر نزول نیست؟

می بینیم در این نوع ایات نیزاز عدم حضور پیامبرص در وقایع گذشته سخن به میان امده است. چگونه می توان از طریق مکاشفه و الهامات درونی به جزئیات اخبار صدها و هزاران سال قبل پی برده و سپس انرا برای مردم تشریح نمود؟ باید گفت این نوع  مضامین در بیشتر قصه های قرانی نظیر اصحاب کهف، انبیاءسلف و ..نیز قابل مشاهده است.  

2-ایاتی که در مقام بیان اوصاف ذات احدیت بوده و هرنوع شرک و نقصی را از حریم الهی دور می کند :  

شکی نیست که فرهنگ عصر جاهلیت در زمینه مبدا جهان هستی امیخته با انواع خرافات بود .انان به خدایان چوبی و سنگی معتقد بوده و شرک در ربوبیت و عبودیت بین انان رواج داشت.  

در چنین عصری که هیچ نوع معرفت صحیح نسبت به خدای متعال وجود نداشت ایات قران برای نخستین بار عالی ترین معارف را دراین زمینه در اختیار بشریت قرارداد. ایاتی که با عقاید شرک الود ان عصر مباینت داشته و اوصافی را برای خداوند مطرح نمود که برای مردم ان زمان تازگی داشت ،

3-ایاتی که بیانگر حقایق علمی در نظام طبیعت می باشند :  

تاریخ عصر بعثت از انحطاط علمی ان دوران حکایت می کند . بشریت ان عصر بویژه در محیط نزول قران اگاهی صحیحی از قوانین حاکم بر نظام هستی نداشت .حتی در مجامع علمی ان عصر قوانینی نظیر هیئت بطلمیوس که زمین را محور عالم دانسته و به گردش کواکب دیگر در اطراف ان معتقد بود حاکمیت داشت.

در چنین عصری ایات قران حقایقی به بشریت عرضه نمود که بکلی با نگرشهای ان زمان متفاوت بود ؛حقایقی نظیر کروی بودن زمین ، حرکت زمین، زوجیت تمام اشیاء...که حتی در تخیلات مردم ان عصرنیز جایگاهی نداشت و بشریت بتدریج در  حیات علمی اش به ان حقایق پی برد .

در اینجا سه نمونه از معجزات علمی قران را بیان می کنیم :  

مساله زوجیت گیاهان برای اولین بار توسط یک دانشمند سوئدی در قرن 18میلادی بیان گردید. او اظهار داشت گیاهان نیز همچون حیوانات از طریق امیزش نطفه نروماده بارور می گردند <ref>تفسیر نمونه ج 10ص 115</ref>

باید گفت : امروزه با کشف اتم و اجزاء مختلفش – الکترون و پروتون که دارای بار الکتریسته منفی و مثبت هستند – زوجیت تمامی اشیاء نیز اثبات گردیده است.  

ایه مذکور بیانگر ان است که برخی گیاهان و درختان جهت بارور شدن به عمل تلقیح بادها نیاز دارند. از این رو ایه مذکورمی توان اشاره  به نقش بادها در انتقال گرده های نر و بارورشدن گیاهان – گرد افشانی – ویا عمل لقاح ابرها که توسط بادها به حرکت در امده و موجب نزول باران می گردند دانست .  

گسترش زمین و اسمان

وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا<ref>نازعات 30</ref>   

ایات مذکور اشاره به گسترش جهان هستی دارد. زیرا کره زمین بر اثر جذب مواد اسمانی تدریجا بزرگتر و اسمانها نیز بر اثر سرعت کهکشانها از مرکز و دور شدن انها در حال توسعه است.

یکی از دانشمندان می گوید : - نقل به مضمون – فضای جهان که از میلیاردهای کهکشان تشکیل یافته در یک حالت انبساط سریع است <ref>اغاز و انجام جهان تالیف محمد امین رضوی چاپ 1348چاپخانه فردوسی رضائیه</ref>  

ایا چنین ایاتی استقلال علمی و فرهنگی قران را از عصر نزول اثبات نمی کند؟  

3-شگفتی مردم عصر پیامبر ص از نزول قران  

بدیهی است مشرکین بدان جهت به دیده اعجاب به قران می نگریستند که نزولش را از ناحیه خداوند تلقی می کردند. برای انان تصور اینکه خداوند با بشری مثل انان سخن بگوید بسیار دشوار بود از این رو به تکذیب یا تشکیک نسبت به ان می پرداختند .

بنابر این اگر قران نوعی مکاشفه درونی پیامبر و از سنخ شعر شاعران بود هیچگاه موجب شگفتی انان نمی شد .چون چنین امری برای انان امری عادی بوده و نظائرش را در بین خودشان مشاهده می کردند .

ج -ایاتی که با صراحت نزول قران را به خداوند نسبت می دهد  

نظیرایات  :

در ایات اول و دوم و چهارم به صراحت قران بعنوان کلام الهی – نه بشری – تلقی شده و در ایه سوم اوصاف رسول الهی – جبرئیل  -که وحی را به پیامبر ص ابلاغ می کند بیان گردیده است که عبارتند از: رسول کریم – ذی قوه – عند ذی العرش مکین – مطاع – امین  

اخرین ویژگی جبرئیل – امین-  بیانگر ان است که او امانت الهی را بی کم و کاست به کسانی که می خواهند پیام الهی را از او دریافت کنند ابلاغ می کند.  

5-صیانت وحی از مبدا صدور تا وصول به گیرندگان ان  

مفاد ایه شریفه فوق این است که خداوند متعال جهت صیانت وحی الهی از نفوذ شیاطین انسی و جنی ، فرشتگانی را بعنوان مراقب و محافظ رسول وحی – جبرئیل – در اطرافش قرار داده تا پیام الهی بی کم و کاست به بندگانش ابلاغ گردیده و اصالت وحی مورد خدشه قرار نگیرد .

واژه "رصدا "در ایه مذکور به معنای مراقب و محافظ بوده و مراد از ان فرشتگانی هستند که از جهات مختلف – من بین یدیه و من خلفه – همراه رسول و  امین وحی الهی هستند.  

بنابر این اگر وحی قرانی را نوعی مکاشفه درونی پیامبر بدانیم نیازی به اینهمه فرشتگان نیست تا امین و رسول وحی را از تمام جوانب مراقبت کنند.

د- در خواست معجزه  

از ایات متعدد قران کریم و نیز تاریخ حیات انبیای الهی استفاده می شود که مخالفین انبیای الهی از انان می خواستند جهت اثبات صدق در ادعای خویش مبنی بر ارتباط با عالم غیب معجزه یا امر خارق العاده ای را به انان نشان دهند نظیرمعجزاتی که از ابراهیم ع ،صالح ،هود و ...در خواست نمودند.

در اینجا می گوئیم اگر نبوت همان کشف باطنی و محصول ریاضت های معنوی انبیای الهی بوده و وحی از درون انان تراوش نموده است در خواست معجزه از انان امری بی معنا خواهد بود.  

ذ-دشمنی یهود با جبرائیل  

از ایه شریفه 97سوره بقره استفاده می شود که یهودیان با جبرئیل که وحی قرانی را بر پیامبر ابلاغ می نمود عداوت داشتند :

سبب عداوت یهود با جبرئیل ان بود که از منظر انان جبرئیل همیشه دستورهای سخت نظیر جنگ و جهاد را می اورد بخلاف میکائیل که همیشه دستورهای ساده و راحت را از ناحیه خداوند نازل می کند.  

نکته مهمی که از ایه مذکور در ارتباط با موضوع بدست می اید این است که یهودیان با جبرئیل به عنوان یک موجود اسمانی و غیبی که وحی الهی را نازل می کند عداوت داشتند نه با روان پاک پیامبر؛ اگرنبوت همان تجربه دینی و معنوی پیامبر ص است و جبرئیل نیز موجود خارجی نبوده و تنها در قوه خیال پیامبرص مجسم شده است عداوت یهود با چنین موجودخیالی بی معنا خواهد بود .  

==مشخصات وحی قرانی از زبان روایات==  

طبق روایات متعددی که در منابع روائی امده است پیامبر ص به هنگام نزول وحی در وضعیتی خاص قرار داشت که با حالات دیگرش کاملا متفاوت بود . گاه سنگینی نزول وحی بگونه ای بود که رخسار مبارکشان دگرگون می شد .

در انیجا برخی از حالات ان حضرت را بر اساس روایت بیان می کنیم:

- دریافت وحی در یک گفتگوی عادی چون سخن گفتن دو مرد با هم  

- شنیدن بانگ جرس و یا اوای کوبیدن دو فلز به هم ویا صدای زنبور عسل  

- در اغاز پیامبر به هنگام دریافت وحی زبان خو را تند و سریع به ایات الهی وحی شده می گرداند که دستور رسید در این کار عجله نکند .

- در یافت وحی به شکل دمیدن در ذهن و عقل  

- گاهی حال التهاب و بر افروختگی داشت که برای تسکین ایشان را با اب سرد شستشو می دادند و او را می پوشاندند.  

- یا چنان گرم می شد که عرق از سر و پیشانی مبارکش می ریخت .

- گاهی با پارچه ای سر یا بدن را می پوشاند.

- زمانی رنگ رخسارش به قرمزی و یا کبودی می زد  

- وقتی هم خواب الوده می نمود یا به اغماء و غش دچار می شد  

- هنگامی هم نگاه به اسمان و جوانب خود می دوخت و سری تکان می داد و یا سر را به پایین می انداخت.  

- گاه رنج شدیدی تحمل می کرد ولی زمانی هم سبک تربود.  

- وقتی چنان سنگین می شد که چارپائی که سواربود از رفتن باز می ماند و یا با زانو به پیش گردن چارپا می زد ویا زانوئی که زیر پایش قرار گرفته بود بشدت فشرده می شد.

- گاهی دچار سر درد می شد  <ref>رک به: تاریخ قران  تالیف محمود رامیار ص 108-109</ref>  

==نگاهی به گفتار قائلان به نفسی بود ن وحی قرانی==  

برغم صدها ایه و روایتی که بر قدسی بودن قران و استقلال ان از وجود پیامبر دارد برخی همچنان قران را تبلور شخصت باطنی و معنوی پیامبر ص دانسته منشا ان را نفسی قدسی پیامبرمی دانند .  

هر چند گفتار کسانی که با چنین نگرشی به قران می نگرند با یکدیگر تفاوتهائی دارد اما همگی شان به رغم انکه پیامبر ص را فردی صادق می دانند در این جهت مشترکند که در وحی پیامبران هیچگونه ارتباطی بصورت مستقیم با عالم غیب وجود نداشته و قران نیز مجموعه ای از الهاماتی است که از ضمیر باطنی پیامبر به او افاضه می گردد.

پیامبر نیز در اثر این الهامات درونی و باورهای باطنی اش گمان می کند که فرشته وحی براو نازل شده و ایات الهی را بر او تلاوت نموده است. طبق این دیدگاه قران نیز همانند سائر کتابهای بشری بوده و امکان بروز خطا نیز در ان وجود خواهد داشت.  

باید گفت نگاهی اجمالی به تاریخ صدر اسلام نشان می دهد که این نوع نگرش به قران نخستین بار توسط عده ای از مخالفین پیامبر ص مطرح گردید.

یکی از ایاتی که بیانگر بشری خواندن قران توسط مخالفین پیامبر می باشد به شرح ذیل است :  

در این ایه شریفه که مربوط به یکی از نقشه های شوم دشمنان در بی اعتبار نمودن قران بعنوان وحی الهی است از شخص ولیدبن مغیره مخزومی یاد شده است که بعد از تفکر زیاد و طرح های گوناگون سر انجام به این نتیجه رسید که قران را سخن بشری همانند خود و پیامبر را نیزساحری همانند ساحران که با گفتار و کردارشان مردم را می فریبد بنامد.  

تاکیدات مکرر قران در اهمیت نقشه شوم این شخص شاید به دلیل تاثیر زیادی بود که این طرح در گمراهی مردم داشت : فقتل کیف قدر ثم قتل کیف قدر

باید گفت متاسفانه شبیه این نوع  نگرش در اعصار بعد به شکلهای گوناگون در بین برخی از اندیشمندان مطرح گردیده است. در عصر حاضر نیز همین نگاه توسط عده ای از روشنفکران مسلمان اظهار شده است.

بنابر نقل صاحب تفسیر المنار در عصر اخیر این دیدگاه توسط خاور شناس معروف : مونتیه بیان گردید و انگاه توسط امیل درمنگام پژوهشگر فرانسوی در کتاب زندگی محمد ص شرح و بسط یافت <ref>الوحی المحمدی ص 43-44تالیف محمد رشید رضا القاهره 1421</ref>

مولف کتاب بسط تجربه نبوی که از طرفداران جدی این نظریه است در این رابطه می نویسد :  

...شاعر با شاعری شاعرتر می شود و سخنران با سخنرانی سخنرانتر و این امر در هر تجربه ا ی جاری است ...پیامبر ص نیز که همه سرمایه اش شخصتش بود این شخصیت محل و موجد و قابل و فاعل تجارب دینی و وحیی بود و بسطی که در شخصیت او می افتاد  به بسط تجربه –وبالعکس- منتهی می شد و لذا وحی تابع او بود نه او تابع وحی . .... و به حکم "وما رمیت اذرمیت و لکن الله رمی" کلامش حق بود؛ او نه تابع جبرئیل که جبرئیل تابع او بود و ملک را او نازل می کرد و در جائی هم که می خواست و می توانست از او در می گذشت  <ref>بسط تجربه نبوی ص 13-14

ایشان در مصاحبه اش با رادیو هلند می گوید :  

وحی الهام است ؛ این همان تجربه ای است که شاعران و عارفان دارند هر چند پیامبراین را در سطح بالاتری تجربه می کنند. در روزگار مدرن ما وحی را با استفاده از استعاره شعر می فهمیم چنانکه یکی از فیلسوفان مسلمان گفته است وحی بالاترین درجه شعر است <ref>مصاحبه دکتر سروش با رادیو هلند به نقل از سایت افتاب نیوز شنبه 4خرداد 1387 </ref>

پیامبر درست مانند یک شاعر احساس می کند که نیرویی بیرونی او را در اختیار گرفته است اما در واقع یا حتی بالاتر از ان در همان حال شخص پیامبر همه چیز است :افریننده و تولید کننده؛ بحث در باره این که این الهام از درون است یا از بیرون حقیقتا اینجا موضوعیتی ندارد چون در سطح وحی تفاوت و تمایزی میان درون و برون نیست <ref>همان</ref>

امیل در منگام فرانسوی نیز دیدگاهش در باره پیامبرص چنین است :  

عقل درونی محمد و یا به تعبیر امروز شخصیت باطنی او به بی پایگی شرک پی برده بود . اوبرای رسیدن به مقام نبوت به پرستش خدا پرداخت و در غار حرا برای عبادت خلوت نمود و در انجا ایمان و وجدان او به درجه ای بلند رسید و افق افکارش وسیع و دید بصیرتش دو چندان شد.

در این مرحله انچنان نیرومند شد که برای هدایت مردم شایستگی پیدا کرد او پیوسته در فکر و اندیشه بود تا انگاه که یقین کرد : این همان پیامبری می باشد که خداوند او را برای هدایت بشربر انگیخته است.

این اگاهیها بر او چنان وانمود می شد که از اسمان بر او نازل می شود و این خطاب را خداوند بوسیله جبرئیل برای او می فرستد <ref>الوحی المحمدی ص 78-92؛لازم به ذکر است که گفتار امیل درمنگام به نقل مولف کتاب الوحی المحمدی از ده مقدمه تشکیل شده است که ما خلاصه انرا در اینجا از ترجمه ایه الله جعفر سبحانی که در جوابیه ایشان به گفتار عبدالکریم سروش نقل شده ذکر نموده ایم  .</ref>

فرید وجدی نیز در دائره المعارفش همین عقیده را از منظر اندیشمندان غربی نسبت به مطلق وحی و پیامهای الهی به پیامبران بیان می کند <ref>دائره المعارف فرید وجد ی ج 10ذیل عنوان وحی ص 712-720</ref>  

==منشا پیدایش دیدگاه قائلین به وحی نفسی==  

به نظر می رسد برخی از عواملی که منشا گرایش عده ای به چنین نگرشی در زمینه وحی قرانی گردیده  و انهمه دلائل قرانی و روائی روشن در نفی وحی نفسی از منظرشان نادیده گرفته شده است عبارت است از :  

===الف – عجز از حل شبهه در کیفیت تکلم الهی با بشر :===

از جمله سئوالاتی که همیشه برای متفکرین در ادیان الهی مطرح بوده است این است که چگونه ممکن است بشر مادی و محدود با خداوندی که منزه از ماده و مادیات است ارتباط کلامی برقرار کند؟ بعلاوه انکه انسان به دلیل انکه موجودی حادث است چگونه ممکن است خداوند قدیم با او تکلم نماید ؟

===ب- عجز از حل تعارض ظاهری برخی ایات با مسائل علمی===

این گروه به دلیل تاثیر پذیری از گسترش روز افزون علوم تجربی و تعارض بدوی برخی از قوانین ان با ظواهر برخی از ایات ، قران را تراوش فکر پیامبر ص دانسته تابه قول خود این مشکل را نیز حل کنند و بگویند : قسمت خطاهای قران و ایات معارض با اصول علمی مربوط به طبیعت بشری بودن پیامبر بوده و بخش های متعالی و غیر معارض قران نشات گرفته از تخیلات واقع بینانه ان حضرت می باشد<ref>پاسخ دوم دکتر سروش به ایه الله جعفر سبحانی تحت عنوان : طوطی و زنبور اردیبهشت 1387 نقل از سایت دکتر سروش</ref>  

3-برخی از عوامل  پیدایش نظریه  وحی نفسی عبارتند از : عجز از حل شبهه در کیفیت تکلم الهی با بشر ؛  عجز از حل شبهه در کیفیت تکلم الهی با بشر

<br />

[[رده: مقالات]]