مبانی اعتقادی جریان‌های تکفیری (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

== بحثی در تاریخ و مبانی اعتقادی جریانهای تکفیر ==

== 1 - جریانهای تکفیری و افراطی گری در عالم اسلام ==  

نگاهی هرچند کوتاه به تاریخ اسلام بخوبی گویای این امر است که افراط گرایی بیشترین صدمه را به مسلمانان وارد نموده و سبب بدبینی و تنفر بسیاری از مردم دنیا نسبت به مکتب انسانساز اسلام گردیده است بگونه ای که در جهان معاصر یکی از ابزار موثر غربیان در ایجاد اسلام هراسی به  خدمت گرفتن افراط گرایان می باشد.

یکی از مصادیق بارز این افراطی گری گروه کج اندیش  مارقین یا خوارج بودند که بعد از تکفیر امیر مومنا ن او را در محرا ب عبادت به شهادت رساندند این نگرش در طول تاریخ به اشکال مختلف حتی بصورت مذاهب باصطلاح انقلابی بروز کرده  و کمتر زمانی را می توان یافت که اثری از افراطی گری در ان دوره دیده نشود جنگهای مذهبی که بین پیروان مذاهب و فر ق مختلف در اعصار مختلف وجود داشته و همچنان ادامه دارد یکی از عوامل اصلیش نگرش افراطی به اموزه های دینی بوده است  این جنگهای خونین که بین پیروان  فرقه های مختلف اسلام  مسیحیت و یهودیت  با یکدیگر و نیز درگیریهایی داخلی  که بین پیروان یک دین با یکدیگر وجود داشته است حاکی از جدی بودن  این خطر است . جهت تبیین بیشتر این تهدید  و لزوم پیشگیری از ان برخی از این منازعات مذهبی را که از اثار افراطی گری و نگاههای تکفیری به دین است را بیان می کنیم:  

=== الف – منازعات مذهبی  و  افرا طی گری بین مذاهب اهل سنت ===  

استاد جعفر سبحانی به نقل از سبکی در کتاب طبقات الشافعیه و از ابن کثیر در البدایة والنهاية  در زمینه فتنه بزرگی که بین برخی از پیروان مذاهب حنفی و حنبلی و شافعی درسال554 هجری  اتفاق افتاد  می گوید:

ایشان ضمن رد حدیث اختلاف علماء امتی رحمه به طعنه می گوید:

از مظاهر این رحمت تکثیر این مذاهب است که  موجب خسارت های زیادی به وحدت مسلمانها وارد شده  است چنانکه ابن حاتم حنبلی می گوید : هرکس حنبلی نباشد مسلمان نیست و ابوبکر المقری حکم به کفر همه حنبلی ها نموده و ملاعلی قاری نیز گفته است بین حنفی ها مشهور است  هرگاه شخصی حنفی به مذهب شافعی بگرود باید تنبیه شود ولی اگر یک شافعی به مذهب حنفی بگرود بدو خلعت پوشانده شود و قاضی دمشق حنفی گفته است : اگر قدرت یابم حکم به لزوم گرفتن جزیه از شافعی ها را بجهت کفرشان صادر می کردم و مظفر طوسی شافعی می کوید :اگر قدرت یابم حکم به کفر تمامی حنبلی ها نموده و دستور به گرفتن جزیه از انها می کردم.5  

===  

== پیشگویی پیامبر ص نسبت به جریانهای افراطی تکفیری در بین امت اسلام ==  

== 2-بررسی یکی از مبانی حدیثی تکفیری ها: احادیث رفض ==   

3 - حدثنا إسماعيل بن سالم ، حدثنا يونس بن محمد ، حدثنا عمران ابن زيد عن الحجاج بن تميم ، عن ميمون بن مهران ، عن ابن عباس قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول : يكون في آخر الزمان قوم ينبزون الرافضة يرفضون الإسلام ويلفظونه فاقتلوهم فإنهم مشركون . 19

بررسی سند  

مولف کتاب السنه نیزدر زمینه ضعف اسناد این حدیث می نویسد :

إسناده ضعيف جدا ، آفته سوار بن مصعب ، قال البخاري : " منكر الحديث " . وقال النسائي وغيره : " متروك " . وبكر بن خنيس ضعيف .... والحديث أخرجه الخطيب في " التاريخ " ( 12 / 358 ) من طريق الفضل بن غانم : وحدثنا سوار بن مصعب به وأتم منه . والفضل هذا ضعيف كما قال الخطيب ، .... والحديث أورده الشوكاني في " الأحاديث الموضوعة " ( ص 381 ) .25

اما حدیث سوم :

- حدثنا إسماعيل بن سالم ، حدثنا يونس بن محمد ، حدثنا عمران ابن زيد عن الحجاج بن تميم ، عن ميمون بن مهران ، عن ابن عباس قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول : يكون في آخر الزمان قوم ينبزون الرافضة يرفضون الإسلام ويلفظونه فاقتلوهم فإنهم مشركون .27

مولف کتاب السنه نسبت به ضعف سندی این حدیث می نویسد :

إسناده ضعيف ، الحجاج بن تميم ضعيف . وعمران بن زيد وهو التغلبي كما في " التقريب " . وسائر رجاله ثقات رجال مسلم ، وإسماعيل بن سالم هو الصائغ البغدادي . والحديث أخرجه أبو يعلى ( 2 / 673 ) من طريق أخرى عن عمران بن زيد به . وقال الهيثمي ( 10 / 22 ) : " رواه أبو يعلى ، والبزار ، والطبراني ، ورجاله وثقوا ، وفي بعضهم خلاف " 28.  

ایشان در علت تقدیم قول جارح می نویسد :.

لأن مع الجارح زيادة علم لم يطلع عليها المعدل ، ولأنه مصدق للمعدل فيما أخبر به من ظاهر حاله إلا أنه يخبر عن أمر باطن خفي عنه ، وقيد الفقهاء ذلك بما لم يقل المعدل عرفت السبب الذي ذكره الجارح ولكنه تاب وحسنت حاله فإنه حينئذ يقدم المعدل31.

أبو بكر بن أبي شيبة ، ثنا يزيد بن هارون ، حدثنا يحيى بن المتوكل أبو عقيل ، حدثنا كثير بن إسماعيل أبو إسماعيل ، عن إبراهيم بن الحسن ، عن أبيه ، عن جده ، عن علي بن أبي طالب رضي الله عنه ، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال :

يكون قوم يسمون الرافضة يرفضون الإسلام 29.

مولف کتاب السنه ذیل این حدیث می نویسد :  

ایشان  در ميزان الاعتدال نیز ج 1 - ص 358در مورد سند این حدیث می نویسد:

تليد بن سليمان [ ت ] الكوفي الأعرج . عن عطاء بن السائب ، وعبد الملك بن عمير . وعنه أحمد ، وابن نمير . فمن مناكيره ....وقال النسائي : ضعيف –انتهی-

ثانیا بدلیل  نقل ابی الحجاف از محمد بن عمرو الهاشمي روایت مرسل می باشد (رجوع کنید به التاريخ الكبير ج 1 / ص 191  : در این قسمت از کتاب امده است :

محمد بن عمرو الهاشمي عن زينب ، روى عنه أبو الجحاف حديثه مرسل لم يصح ، إن لم يكن هذا هو الأول فلا أدري يعني محمد بن عمرو بن الحسن .)  

این روایت نیز بدلیل الفضل بن غانم و سواربن مصعب ضعیف است36

10- عن علي رضي الله عنه قال : يخرج في أخر الزمان قوم لهم نبز يقال لهم الرافضة يعرفون به ، وينتحلون شيعتنا وليسوا من شيعتنا ، وأية ذلك أنهم يشتمون أبا بكر وعمر أينما أدركتموهم فاقتلوهم فإنهم مشركون 38

این حدیث نظیر حدیث پنجم می باشد که بدلیل ارسالش مردود است

11- عن أنس قال : قال رسول الله ص : أن الله اختارني وأختار لي أصحابي فجعلهم أنصاري وجعلهم أصهاري وأنه سيجئ في آخر الزمان قوم يبغضونهم ، ألا فلا تواكلوهم ولا تشاربهم ، ألا فلا تناكحهم ألا فلا تصلون معهم ولا تصلون عليهم ، 39  

چند روایت نیز که مضامینش در روایات قبل امده است د ر کتاب الریاض النضره  ذکر شده است :

12-عن ابن عمر رضي الله عنهما قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم لعلي يا علي أنت في الجنة يا علي أنت في الجنة يا علي أنت في الجنة سيكون قوم يقال لهم الرافضة فإن أدركتموهم فاقتلوهم فإنهم مشركون قال يا رسول الله ما علامة ذلك قال لا يرون جمعة ولا جماعة ويشتمون أبا بكر وعمر 40

15- وعن فاطمة بنت محمد صلى الله عليه وسلم قالت نظر النبي صلى الله عليه وسلم إلى علي فقال هذا في الجنة وإن من شيعته قوما يلفظون الأسلام لهم نبز يسمون الرافضة من لقيهم فليلعنهم أنه فإنهم مشركون 43-

عن أم سلمة بزيادة ولفظه قالت كان رسول الله صلى الله عليه وسلم عندي فقعدت إليه فاطمة ومعها زوجها فرفع النبي صلى الله عليه وسلم إليه رأسه وقال أنت وشيعتك في الجنة إنه ممن يزعم أنه يحبك أقوام يصفون الإسلام ثم يرفضونه محمد ثلاث مرات يقرأون القرآن لا يجاوز تراقيهم يقولها ثلاثا يقال لهم الرافضة فإن أنت أدركتهم فجاهدهم فإنهم مشركون قال يا رسول الله فما العلامة فيهم قال لا يشهدون جمعة ولا جماعة ويطعنون في السلف الأول44  

2- ضعف متنی  و دلالتی

در برخی دیگر از این روایات امده است که پیامبر ص نزدیکترین زمان را هنگام پیدایش فرقه رافضه می دانند :

- تولد في أقرب الأزمنة فرقة تسب أصحابي وتتبع أخطاءهم فلا وع‍ سوهم ولا تناكحوهم ولا تسلموا عليهم عليهم لعنة الله ( عمدة الطالبين : ص ) .47

4- چگونه ممکن است  سب و لعن برخی ازصحابه موجب کفر گردد مگر اعتقاد به صحابه جزیی از ارکان دین است که انکار ان موجب کفروشرک باشد .غزالی در الاقتصاد فی الاعتقاد  ص261 دراینکه ایا انکار خلافت شیخین موجب کفراست یا خیرمی گوید:

اعلم ان  للناس فی الصحابه و الخلفا اسراف فی اطراف فمن مبالغ فی الثنا حتی یدعی العصمه للائمه و منهم منهجهم علی الطعن یطلق اللسان بذم الصحابه فلا تکونن من الفریقین و اسلک طریق الاقتصاد فی الاعتقاد48

        بدان مردم دیدگاه معتدلی در مورد صحابه  و خلفا ندارند برخی با نگاه افراطی شان انان را در حد عصمت مطرح می کنند و برخی نیز با نگاه تفریطی شان زبان به طعن و مذمت انان گشوده اند باید گفت هر دو گروه از مسیر اعتدال خارج شده پس از هر دو گروه فاصله گرفته و درعقیده ات طریق اعتدال را بر گزین  

مولف کتاب دفاع من وحي الشريعة ضمن دائرة السنة والشيعة ص 255 در این زمینه تحقیق جامعی کرده و می گوید     

..... فإذا كان المقصود بكلمة رافضة هم الغلاة ؟ فهؤلاء طوائف ، ..... فباعتبار أن الغلاة متعددون والمغالي فيه متعدد كذلك . وعليه فمن الممكن حصرهم في ثلاث فرق .

الأولى الغلاة في آل محمد ( صلى الله عليه وآله وسلم ) : نمثل لهذه الفرقة ( بالخطابية ) .....قال الإمام عبد الحسين شرف الدين الموسوي : " الخطابية أصحاب أبي الخطاب محمد بن مقلاص الأجدع عليه وعليهم لعنة الله والملائكة والناس أجمعين كان قبحه الله مغاليا في الصادق ( عليه السلام ) فاسد العقيدة خبيث المذهب لا ريب في كفره وكفر أصحابه وقد تبرأ منه الصادق ( عليه السلام ) ولعنه وأمر الشيعة بالبراءة منه .  ولهذا الكافر بدع كثيرة : منها تأخير صلاة المغرب حتى تستبين النجوم ، وقد نسب الجاهلون هذه البدعة إلينا على أنا نبرأ إلى الله منها وممن ابتدعها ، والذي نذهب إليه أن أول وقت صلاة المغرب غروب الشمس من جميع أفق المصلى ، ويتحقق ذلك بارتفاع الحمرة المشرقية كما لا يخفى على من راجع فقهنا.

-  وإن كان المراد بكلمة رافضة الذين رفضوا خلافة الشيخين في عصرهما أو في عصر زيد بن علي زين العابدين كما قيل فهذا سعد بن عبادة الصحابي الجليل هو أول من رفض خلافة أبي بكر وعمر فلم يشهد لهما شورة ولا رأيا ولا جمعة ولا جماعة  

            اگر مراد ازرافضه کسانی اند که زیربارخلافت شیخین نرفته و منکر خلافت انان شدند در اینصورت باید گفت اولین رافضی سعدبن عباده انصاری است که یکی از صحابه جلیل القدر پیامبرص می باشد چونایشان خلافت شیخین را به رسمیت نشناخت و در هیچیک از مراسم جمعی انان شرکت ننمود  

-قال : ابن قتيبة : " فكان سعد لا يصلي بصلاتهم ولا يجمع بجمعتهم ولا يفيض بإفاضتهم ولو يجد عليهم أعوانا لصال بهم ولو تابعه أحد على قتالهم لقاتلهم ". فهل هذا الصحابي سعد بن عبادة رافضي عندكم ؟ وهل يرفض الإسلام كما زعمتم في الحديث الذي نحن في صدده أم رضي الله عنه وأرضاه ، فإذا كان مرضيا عنه كما هو المعتقد فما الفرق بين رافضي ورافضي مع اتحاد الموجب في مناط الحكم ؟ ولا حول ولا قوة إلا بالله . وإذا كان عجز الحديث المشؤوم هذا نصه " فاقتلهم فإنهم مشركون " فهل الشرك والقتل ينطبقان عندكم على سعد بن عبادة باعتباره أول رافضي بعد موت رسول الله ( صلى الله عليه وآله وسلم ) ؟

سپس ایشان از معتقدان به احادیث رفض سئوال می کند که: ایا بخودتان اجازه می دهید این صحابی بزرگ پیامبر ص را کافر و مشرک دانسته و او را مهدور الدم بدانید

15- ازمسلمات تاریخی است که سیاست منع حدیث بعداز وفات پیامبراسلام ص به فرمان عمرصورت گرفته است ونیزشکی نیست که این سیاست مشکلات فراوانی را بدنبال داشت که یکی ا ز مهمترین انها ایجاد  اختلاف درسیره ان حضرت دربسیاری ازمسائل است که امروزه شاهد اثارزیانبار ان هستیم و همین حرکت های تکفیری یکی از ان پیامدهای سوئ ان است قطعا اگر این سیاست منع حدیث اعمال نمی شد بسیاری از این اختلافات زائل شده و اینهمه پراکندگی و اختلاف دربین مسلمانان دیده نمی شد  

فأقول أصحابي أصحابي فيقال انهم لم يزالوا مرتدين على أعقابهم منذ فارقتهم

صحيح البخاري - البخاري - ج 4 - ص 110

== 3-حکم فقهی سب و لعن بر صحابه از منظر اهل سنت ==  

سپس از قول برخی عالمان اهل سنت نقل می کند که :

. وعن الأوزاعي انه قال : لئن نشرت لا أقول بتكفير أحد من أهل الشهادتين ، وعن صاحب الاختيار : اتفق الأئمة على تضليل أهل البدع أجمع وتخطئهم ، وسب أحد من الصحابة وبغضه لا يكون كفرا لكن يضلل ، وعن صاحب فتح القدير : انه قطع بعدم كفر من يكفر الصحابة ويسبهم ، وذكر ان ما وقع في كلام أهل المذهب في تكفيرهم ليس من كلام الفقهاء الذين هم المجتهدون انما هو من كلام غيرهم . وصرح ابن حجر في الصواعق بان مذهبه فيمن لعن انه لا يكفر بذلك  

    اوزاعی می گوید اگر مرا تهدید به اعدام هم کنند هیچگاه حکم به تکفیر حتی یک نفر در صورتی که اظهار شهادتین کند نخواهم کرد و مولف کتاب الاختیار می گوید : همه امامان اهل سنت بر گمراهی اهل بدعت اجماع دارند اما سب و بغض صحابه را موجب کفر ندانسته وفقط چنین شخصی را گمراه می دانند و مولف فتح القدیر می گوید : کسی که صحابه را کافر دانسته یا به انان سب می کند قطعا کافر نخواهد بود و کسانی که حکم به کفر اینان نموده اند در زمره مجتهدان نیستند و ابن حجر نیز در الصواعق لعن کننده به صحابه را کافر نمی داند

. ولو سردنا الكلام في نقل فتاوى اعلام أهل السنة في ذلك خرجنا عن طريق الايجاز ، ومقتضى كلام غير واحد من هؤلاء ان الساب لا يكفر ، وان كان متعمدا في ذلك ، عالما بحرمته ، مثل ان يسبه لمناقشة وقعت بينهما

    اگر بخواهیم همه فتاوای فقیها ن اهل سنت را ذکر کنیم از حالت اختصار خارج شده اما اجمالا می گوئیم مقتضای کلام بسیاری از انان است که ساب به صحابه کافر نخواهد بود حتی اگر عملش از روی عمد و علم به حرمت ان باشد   

باب تحريم سب الصحابة ...... واعلم أن سب الصحابة رضي الله عنهم حرام من فواحش المحرمات سواء من لابس الفتن منهم وغيره لأنهم مجتهدون في تلك الحروب متأولون كما أوضحناه في أول فضائل الصحابة من هذا الشرح قال القاضي وسب أحدهم من المعاصي الكبائر ومذهبنا ومذهب الجمهور انه يعزر ولا يقتل - انتهی –47

        سب صحابه بطور مطلق  از محرمات و گناه کبیره  بوده و کسی که مرتکب ان بشود تعزیر شده ولی کشته نخواهد شد.  

درمورد سب و شتم خصوص شیخین و عثمان نیز باید گفت برخی از افراطیون اهل سنت قائل به کفر و مهدور الدم بودن چنین شخصی می باشندکه  در کتاب الغدیر  علامه امینی گفتار برخی از اینان نظیر ابن تیمیه و ابویعلی ذکر شده است 50 .    

نکته مهمی که در این قسمت از بحث ذکرش خالی از لطف نیست این است که برادران اهل سنت از انجا که تمامی صحابه پیامبرص را عادل دانسته وبرخی از انان  مخالفت با صحابه  را مخالفت با قران و پیامبر ص می دانند  ناچار از برخی الزامات این عقیده نظیر کافر بودن کسانی که صحابه را سب یا لعن می کنند می باشند ولی باید گفت این مبنا بهیچ وجه مبنای قرانی و عقلایی نداشته و احکامی که بر این اساس بنا گذاشته شده است صحیح نمی باشد در این راستا می گوییم

1-  ینکه ادعا می کنید بر اساس قر ان کریم خداوند از مهاجرین و انصار راضی است گرچه سخنی درست است ا ما ناتمام است چون دقت در این ایات بیانگر ان است که این رضایت مشروط به عدم النکث است و خداوند متعال همین صحابه را تهدید می کند که در صور ت نقض بیعت شدیدا مواخذه خواهند شد:

3-چگونه عقل می تواند بپذیرد که 12هزار نفر به صرف صحابی بودن عادل بود ه  و تا پایان عمر به همان عدالت باشند مگرصحابی بودن چه خاصیتی دارد که انسان را تا اخر عمربیمه می کند؟

4- چگونه تمامی اصحاب را عادل می دانید درحالی که برخی از انها یکدیگر را تکفیر کرده و حتی به قتل رسانده اند ؟

2-اگر شیعه مشرک است چرا دولت وهابی سعودی به انان اجازه حج وعمره  را می دهد مگرقران کریم ورود مشرکان را به مکه مکرمه ونزدیک شدن به خانه خدا و مسجدالحرام ممنوع ننموده است ؟ ایا این رفتاردوگانه اینان بیانگران نیست که جریانهای تکفیری که رهبری ان اکنون در وهابیت متمرکز شدهاست اعتقادی به احادیث رفض نداشته و از اینگونه روایات استفاده ابزاری می کنند؟

والسلام  

36-(رک به تاریخ الذهبی ج1ص153و بحر الدم (في من مدحه أحمد أو ذمه) - يوسف بن المبرد - ص 71در این کتاب امده است :

سوار بن مصعب شيخ أبي جهم : قال أحمد : متروك الحديث . وقال في رواية المروذي : ليس بشئ .)

37- تاريخ مدينة دمشق - ابن عساكر - ج 32 - ص 383                                                          

44- الرياض النضرة في مناقب العشرة للطبري ج 1 ص 374

45- رک به: مجموعة الرسائل - - ج 2 - ص 413 – 415:

...... وقد قال رسول الله صلى الله عليه وآله في حديث أخرجه البخاري في صحيحه - : إذا حكم الحاكم فاجتهد ثم أصاب فله اجران ، وإذا حكم فاجتهد ثم أخطأ فله اجر . وهذا ابن حزم يقول في كتابه الفصل : وذهبت طائفة إلى أنه لا يكفر ولا يفسق مسلم بقول قاله في اعتقاد أو فتيا ، وان كل من اجتهد في شئ من ذلك فدان بما رأى أنه الحق فإنه مأجور على كل حال ، وان أصاب فاجران وان أخطأ فاجر واحد ( قال ) وهذا قول ابن أبي ليلى وأبي حنيفة ، والشافعي وسفيان الثوري ، وداود بن علي ، وهو قول كل من عرفنا له قولا في هذه المسألة من الصحابة لا نعلم منهم خلافا في ذلك أصلا . وقال الفاضل النبهاني في أوائل كتاب ( شواهد الحق ) على ما حكى عنه : اعلم انى لا اعتقد ولا أقول بتكفير أحد من أهل القبلة لا الوهابية ولا غيرهم ، وكلهم مسلمون تجمعهم مع سائر المسلمين كلمة التوحيد والايمان بسيدنا محمد صلى الله عليه وآله ، وما جاء من دين الاسلام . وبالغ في ذلك الشيخ أبو طاهر القزويني على ما حكى عنه في كتابه ( سراج العقول ) فقال باثبات الاسلام لكل فرد من أهل القبلة ، وجزم بنجاة الجميع من كل فرق الاسلام ، وحكى عن شيخ السادة الحنفية ابن عابدين في باب المرتد من كتاب الجهاد ص 302 انه حكم قاطعا باسلام من يتأول في سب الصحابة ، مصرحا بان القول بتكفير المتأولين في ذلك مخالف لاجماع الفقهاء . وقد أسلفنا في بعض المباحث السابقة مقالة ابن حزم فيمن سب أحدا من الصحابة ، وما قال في تكفير عمر بحضرة النبي صلى الله عليه حاطبا ، وهو صحابي مهاجري بدري. وأضف إلى جميع ذلك كله النصوص الكثيرة المخرجة في الصحاح الستة الحاكمة على أهل الأركان الخمسة بالاسلام ودخول الجنة ، وإذا كان الخوارج الذين استحلوا دما المسلمين ، وكفروا الصحابة ، وحاربوا أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام ، ونص النبي صلى الله عليه وآله على أنهم يمرقون من الدين كما يمرق السهم من الرمية ثم لا يعودون فيه ، وانهم شر الخلق والخليقة ، وطوبى لمن قتلهم وقتلوه ، عند أهل السنة من المسلمين والمعذورين في مذهبهم ، فغيرهم ممن تمسكوا بالثقلين وتمذهبوا بمذاهب أهل البيت أعدال الكتاب ، واقتفوا أثرهم واهتدوا بهديهم أولى بذلك –انتهی -

== منابع ==