۸۷۵
ویرایش
بررسی ادله قائلین به عدم امکان تفسیر قرآن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
بررسی ادله قائلین به عدم امکان تفسیر قرآن (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۲۹
، ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی « <div class="wikiInfo"> {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | |- !عنوان مقاله!! data-type="authorNa...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
!عنوان مقاله!! data-type="authorName" بررسي ادله قائلين به عدم امكان تفسير قرآن | !عنوان مقاله!!data-type="authorName" بررسي ادله قائلين به عدم امكان تفسير قرآن | ||
|- | |- | ||
|زبان مقاله | |زبان مقاله | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
=== 1-روایات === | ===1-روایات=== | ||
روایاتی که قائلین به فهم ناپذیری قران بدان استناد می کنند به چهار طائفه می باشند : | روایاتی که قائلین به فهم ناپذیری قران بدان استناد می کنند به چهار طائفه می باشند : | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
== نقد و بررسی ادله روائی قائلین به فهم ناپذیری قران == | ==نقد و بررسی ادله روائی قائلین به فهم ناپذیری قران== | ||
=== الف : روایات طائفه اول - اخبار ناهیه از تفسیر به رای : === | ===الف : روایات طائفه اول - اخبار ناهیه از تفسیر به رای :=== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
عن أبي عبد الله ( عليه السلام قال : من فسر القرآن برأيه ، إن أصاب لم يوجر ، وإن أخطأ خر أبعد من السماء . | عن أبي عبد الله ( عليه السلام قال : من فسر القرآن برأيه ، إن أصاب لم يوجر ، وإن أخطأ خر أبعد من السماء . | ||
عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : من فسر القرآن برأيه إن أصاب لم يؤجر وإن أخطأ فهو بعد من السماء . | عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : من فسر القرآن برأيه إن أصاب لم يؤجر وإن أخطأ فهو بعد من السماء . | ||
أمير المؤمنين ( عليه السلام ) به شخصی که مدعی وجود تناقض در قران بود فرمود : | أمير المؤمنين ( عليه السلام ) به شخصی که مدعی وجود تناقض در قران بود | ||
فرمود : | |||
« إياك أن تفسر القرآن برأيك حتى تفقهه عن العلماء ، فإنه رب تنزيل يشبه كلام البشر وهو كلام الله ، وتأويله لا يشبه كلام البشر ، كما ليس شيء من خلقه يشبهه ، كذلك لا يشبه فعله تبارك وتعالى شيئا من أفعال البشر ، ولا يشبه شيء من كلامه كلام البشر ، وكلام الله تبارك وتعالى صفته ، وكلام البشر أفعالهم ، فلا تشبه كلام الله بكلام البشر ، فتهلك وتضل » . | « إياك أن تفسر القرآن برأيك حتى تفقهه عن العلماء ، فإنه رب تنزيل يشبه كلام البشر وهو كلام الله ، وتأويله لا يشبه كلام البشر ، كما ليس شيء من خلقه يشبهه ، كذلك لا يشبه فعله تبارك وتعالى شيئا من أفعال البشر ، ولا يشبه شيء من كلامه كلام البشر ، وكلام الله تبارك وتعالى صفته ، وكلام البشر أفعالهم ، فلا تشبه كلام الله بكلام البشر ، فتهلك وتضل » . | ||
عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : سئل عن الحكومة فقال : من حكم برأيه بين اثنين فقد كفر ، ومن فسر آية من كتاب الله فقد كفر . | عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : سئل عن الحكومة فقال : من حكم برأيه بين اثنين فقد كفر ، ومن فسر آية من كتاب الله فقد كفر . | ||
عن أبي جعفر ( عليه السلام قال : ما علمتم فقولوا : وما لم تعلموا فقولوا : الله أعلم ، فان الرجل ينتزع الآية فيخر فيها أبعد ما بين السماء والأرض . | عن أبي جعفر ( عليه السلام قال : ما علمتم فقولوا : وما لم تعلموا فقولوا : الله أعلم ، فان الرجل ينتزع الآية فيخر فيها أبعد ما بين السماء والأرض . | ||
در منابع اهل سنت نیز روایات ناهیه از تفسیر به رای امده است که برخی از انها بشرح ذیل می باشد : | در منابع اهل سنت نیز روایات ناهیه از تفسیر به رای امده است که برخی از انها بشرح ذیل می باشد : | ||
عن ابن عباس رضي الله عنهما عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال ( من قال في القرآن بغير علم فليتبوأ مقعده من النار ) | عن ابن عباس رضي الله عنهما عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال ( من قال في القرآن بغير علم فليتبوأ مقعده من النار ) | ||
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : ( من فسر القرآن برأيه فقد أخطأ ) ، وفى رواية : ( من قال في القرآن برأيه فقد كفر ) .- انتهی - | قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : ( من فسر القرآن برأيه فقد أخطأ ) ، وفى رواية : ( من قال في القرآن برأيه فقد كفر ) .- انتهی - | ||
| خط ۷۸: | خط ۸۲: | ||
=== دیدگاه مفسرین فریقین نسبت به اخبار نهی از تفسیر به | ===دیدگاه مفسرین فریقین نسبت به اخبار نهی از تفسیر به رایبعد از بیان اجمالی مفاد روایات ناهیه از تفسیر به رای ، اینک به بیان دیدگاه مفسرین فریقین در این زمینه می پردازیم : === | ||
دیدگاه طبرسی در مجمع البیان در زمینه اخبار ناهیه از تفسیربه رای | دیدگاه طبرسی در مجمع البیان در زمینه اخبار ناهیه از تفسیربه رای | ||
ایشان بعد از بیان دلیل قائلین به لزوم مراجعه به روایات در تفسیر قران - از جمله روایات ناهیه از تفسیر به رای در قران- در رد دلیل مذکور می نویسد : | ایشان بعد از بیان دلیل قائلین به لزوم مراجعه به روایات در تفسیر قران - از جمله روایات ناهیه از تفسیر به رای در قران- در رد دلیل مذکور می نویسد :با عنایت به ایات متعدد قران که بیانگر لزوم تدبر در ایات بوده و نیز روایات لزوم عرض احادیث به قران ، مراد از تفسیر به رای منهی عنه درروایات ان است که انسان قران را بدون توجه به شواهد و قرائن، به رای خودش حمل نماید . بنابر این بر اساس روایات ناهیه از تفسیربه رای ، تفسیر قران براساس رای شخصی و بدون شواهدی از الفاظ قرانی صحیح نیست حتی اگر ان فهم مطابق با واقع باشد . | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۳: | ||
1-مفهوم" رای" ، اعتقاد به چیزی از روی سعی و تلاش است . | 1-مفهوم" رای" ، اعتقاد به چیزی از روی سعی و تلاش است . | ||
ایشان می فرماید : مراد ا ز رای ، اعتقاد از روی سعی و تلاش شخصی بوده و گاهی بر سخن و دیدگاهی که بر اساس هوای نفس و استحسان اظهار شده است نیز اطلاق می گردد اما در روایات ناهیه از تفسیر به رای هیچگاه از اجتهاد و تلاش مطلق در جهت تفسیر و فهمیدن قران نهی نشده است تا مستلزم توقف فهم قران بر تفسیر اهلبیت ع باشد بعلاوه انکه برداشت مذکور- فهم ناپذیرقران برای عموم و اختصاص ان به اهلبیت ع -منافات با سائر ایات و روایات است که قران را برای عموم مردم فهم پذیر می داند . | |||
2-در فهم قران باید از متن قران بهره گرفت – تفسیر قران به قران -ایشان روش فهم قران را متفاوت با سائر روشها دانسته و معتقد است روش فهم قران مختص به قران می باشد بدین معنا که ایات قران همگی به هم پیوسته بوده و در فهم ان فقط باید از متن قران بهره گرفت بعبارت دیگر منهی عنه در روایات مذکور -روایات ناهی از تفسیر به رای – طریق و روش فهم متعارف در قران است .. | |||
3-منهی عنه در روایات مذکور ، استقلال در فهم و اعتماد مفسر به فهم خود و عدم مراجعه به متن قران می باشد . | 3-منهی عنه در روایات مذکور ، استقلال در فهم و اعتماد مفسر به فهم خود و عدم مراجعه به متن قران می باشد . | ||
ایشان بعد از بیان وجوه دهگانه در مفهوم تفسیربه رای در روایات ، پاسخ به انها را بدلیل واضح البطلان بودنشان ، لازم نمی داند . | ایشان بعد از بیان وجوه دهگانه در مفهوم تفسیربه رای در روایات ، پاسخ به انها را بدلیل واضح البطلان بودنشان ، لازم نمی داند . | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۴: | ||
ایشان در تبیین روش خاص فهم قران و تمایز ان با سائر روشها می نویسد : | ایشان در تبیین روش خاص فهم قران و تمایز ان با سائر روشها می نویسد :....معلوم است كه فرق بين آن دو- روش فهم قران با سائر روشها - در نحوه استعمال الفاظ ، و چيدن جملات ، و به كار بردن فنون ادبى ، و صناعات لفظى ، نيست ، ...بلكه اختلاف بين آن دو از جهت مراد و مصداق است ، مصداقى كه مفهوم كلى كلام بر آن منطبق است ، | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۴۴: | ||
ضمنا -همانطور که در فصل بعدی می اید- ایشان معتقد است تمام قران توسط پیامبر تفسیر شده بنابر این لازم است در تفسیر قران ، روایات تفسیریه دیده شود و براساس ان ایات ، تفسیر گردد . | ضمنا -همانطور که در فصل بعدی می اید- ایشان معتقد است تمام قران توسط پیامبر تفسیر شده بنابر این لازم است در تفسیر قران ، روایات تفسیریه دیده شود و براساس ان ایات ، تفسیر گردد . | ||
== مقایسه دیدگاه ابن تیمیه با دیدگاه علامه طباطبائی در شیوه تفسیر قران و تفسیر به رای == | ==مقایسه دیدگاه ابن تیمیه با دیدگاه علامه طباطبائی در شیوه تفسیر قران و تفسیر به رای== | ||
| خط ۱۴۹: | خط ۱۵۱: | ||
=== ب- روایات طائفه دوم : روایاتی که تفسیر قران را مختص به پیامبر ص و اهل بیت ع می داند . === | ===ب- روایات طائفه دوم : روایاتی که تفسیر قران را مختص به پیامبر ص و اهل بیت ع می داند .=== | ||
روایات این طائفه علاوه بر اینکه مفادشان لزوم مراجعه به اهل بیت در تفسیر قران می باشد بیانگر ان است که فقط مخاطبین اصلی قران قادر به فهم قران بوده و اینان نیز منحصر به پیامبر ص و معصومین می باشند . | روایات این طائفه علاوه بر اینکه مفادشان لزوم مراجعه به اهل بیت در تفسیر قران می باشد بیانگر ان است که فقط مخاطبین اصلی قران قادر به فهم قران بوده و اینان نیز منحصر به پیامبر ص و معصومین می باشند . | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۷۱: | ||
در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که علم به تنزیل و تاویل قران فقط در اختیار پیامبر ص و معصومین ع می باشد : « إن الله علم نبيه ( صلى الله عليه وآله ) التنزيل والتأويل ، فعلمه رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) عليا ( عليه السلام ) قال : وعلمنا والله | در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که علم به تنزیل و تاویل قران فقط در اختیار پیامبر ص و معصومین ع می باشد : « إن الله علم نبيه ( صلى الله عليه وآله ) التنزيل والتأويل ، فعلمه رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) عليا ( عليه السلام ) قال : وعلمنا والله | ||
طبرسی در مجمع البیان نیز مدعی وجود اخبار صحیح از اهل بیت ع در عدم جواز تفسیر بدون بیان روائی از معصومین ع می باشد : أن الخبر قد صح عن النبي صلى الله عليه وآله وسلم وعن الأئمة القائمين مقامه ( عليه السلام ) أن تفسير القرآن لا يجوز إلا بالأثر الصحيح والنص الصريح . | طبرسی در مجمع البیان نیز مدعی وجود اخبار صحیح از اهل بیت ع در عدم جواز تفسیر بدون بیان روائی از معصومین ع می باشد : أن الخبر قد صح عن النبي صلى الله عليه وآله وسلم وعن الأئمة القائمين مقامه ( عليه السلام ) أن تفسير القرآن لا يجوز إلا بالأثر الصحيح والنص الصريح . | ||
اخباریین با تمسک به روایات مذکور، تفسیر و فهم قران را مختص به پیامبر ص و اهل بیت ع دانسته و غیر انان را مجاز در فهم قران نمی دانند . در برابر اینان اعلام شیعی معتقدند این روایات بیانگر ان است که فهم جامع قران مختص ائمه علیهم السلام بوده و با امکان فهم فی الجمله غیر معصومین نسبت به قران منافات نخواهد داشت . دراینجا گفتار برخی از اعلام شیعی را در این زمینه بیان می کنیم : | اخباریین با تمسک به روایات مذکور، تفسیر و فهم قران را مختص به پیامبر ص و اهل بیت ع دانسته و غیر انان را مجاز در فهم قران نمی دانند . در برابر اینان اعلام شیعی معتقدند این روایات بیانگر ان است که فهم جامع قران مختص ائمه علیهم السلام بوده و با امکان فهم فی الجمله غیر معصومین نسبت به قران منافات نخواهد داشت . دراینجا گفتار برخی از اعلام شیعی را در این زمینه بیان می کنیم | ||
<nowiki>:</nowiki> | |||
گفتارعالمان شیعی در زمینه اخبار طائفه دوم | گفتارعالمان شیعی در زمینه اخبار طائفه دوم | ||
ایه الله خوئی : | ایه الله خوئی : | ||
| خط ۱۷۶: | خط ۱۸۰: | ||
نکته مهم : | نکته مهم :باید گفت در روایت زید شحام گرچه واژه تفسیر ذکر شده است- إن كنت إنما فسرت القرآن من تلقاء نفسك فقد هلكت وأهلكت وإن كنت قد أخذته من الرجال فقد هلكت وأهلكت ،-اما این امر دلیل بر اختصاص تفسیر قران به معصومین ع نخواهد بود چون : | ||
اولا تفسیر قران دارای مراتبی است که عالیترین مراتب ان مختص اهل بیت ع می باشد . بدیهی است مطلب ذکر شده با امکان فهم مراتب دیگر تفسیر برای غیر معصومین ع قابل جمع می باشد . | اولا تفسیر قران دارای مراتبی است که عالیترین مراتب ان مختص اهل بیت ع می باشد . بدیهی است مطلب ذکر شده با امکان فهم مراتب دیگر تفسیر برای غیر معصومین ع قابل جمع می باشد . | ||
| خط ۲۰۴: | خط ۲۰۸: | ||
=== ج- روایات طائفه سوم : روایاتی که ورود عقل را در تفسیر قران ناصواب می داند === | ===ج- روایات طائفه سوم : روایاتی که ورود عقل را در تفسیر قران ناصواب می داند=== | ||
| خط ۲۳۹: | خط ۲۴۳: | ||
=== د- روایات طائفه چهارم : روایاتی که نهی از ضرب القرآن بعضه ببعض می کند : === | ===د- روایات طائفه چهارم : روایاتی که نهی از ضرب القرآن بعضه ببعض می کند :=== | ||
نظیر روایتی که در منابع روائی از امام باقر ع رسیده است که ضرب القران را سبب کفر می داند : قال ما ضرب رجل القرآن بعضه ببعض إلا كفر | نظیر روایتی که در منابع روائی از امام باقر ع رسیده است که ضرب القران را سبب کفر می داند : قال ما ضرب رجل القرآن بعضه ببعض إلا كفر | ||
دیدگاه ملاصالح مازندرانی در شرح روایت مذکور : | دیدگاه ملاصالح مازندرانی در شرح روایت مذکور : | ||
| خط ۲۴۵: | خط ۲۴۹: | ||
احتمال اول : ایات قران ضد یکدیگر جلوه داده شده و بوسیله قران ، قران نقض گردد . این امر سبب استخفاف قران بوده و مستلزم کفر می باشد . | احتمال اول : ایات قران ضد یکدیگر جلوه داده شده و بوسیله قران ، قران نقض گردد . این امر سبب استخفاف قران بوده و مستلزم کفر می باشد . | ||
احتمال دوم : در موارد مجمل ، مطلق عموم ، متشابه و امور مشابه ان بدون استناد و قرائن روشن ، به رای شخصی عمل گردد .، | احتمال دوم : در موارد مجمل ، مطلق عموم ، متشابه و امور مشابه ان بدون استناد و قرائن روشن ، به رای شخصی عمل گردد .، | ||
دیدگاه علامه طباطبائی در زمینه روایات "ضرب القران بعضه ببعض" | دیدگاه علامه طباطبائی در زمینه روایات "ضرب القران بعضه ببعض" | ||
دیدگاه ایشان در این مساله ضمن بررسی اثار زیانبار تفسیر به رای اظهار بیان شده است : | دیدگاه ایشان در این مساله ضمن بررسی اثار زیانبار تفسیر به رای اظهار بیان شده است : | ||
ایشان نخست در اثار زیانبار تفسیر به رای می نویسد | ایشان نخست در اثار زیانبار تفسیر به رای می نویسد | ||
... "تفسير به رأى باعث مىشود ترتيب آيات خدا از بين رفته و نظم انها بهم ریزد و هر يك منظور و مقصود آن ديگرى را نفى كند ، و در نهايت مقصود هر دو از بين برود ، چون به حكم خود قرآن در قرآن هيچ اختلافى نيست ، و اگر اختلافى در بين آيات پيدا شود تنها و تنها بخاطر اختلال نظم آنها ، و در نتيجه اختلاف مقاصد آنها است . | ... "تفسير به رأى باعث مىشود ترتيب آيات خدا از بين رفته و نظم انها بهم ریزد و هر يك منظور و مقصود آن ديگرى را نفى كند ، و در نهايت مقصود هر دو از بين برود ، چون به حكم خود قرآن در قرآن هيچ اختلافى نيست ، و اگر اختلافى در بين آيات پيدا شود تنها و تنها بخاطر اختلال نظم آنها ، و در نتيجه اختلاف مقاصد آنها است . | ||
ایشان در ادامه ، تالی فاسد مترتب بر تفسیر به رای را همان ضرب القران بالقران دانسته و می فرماید : | ایشان در ادامه ، تالی فاسد مترتب بر تفسیر به رای را همان ضرب القران بالقران دانسته و می فرماید : | ||
و اين همان است كه در بعضى از روايات از آن به عبارت « ضرب بعضى قرآن به بعض ديگر » تعبير شده ، مانند روايتی که در تفسير عياشى از امام صادق از پدر بزرگوارش ( ع ) نقل شده است كه فرمود : هيچ كس بعضى از قرآن را به بعضى ديگرش نمىزند مگر آنكه كافر مىشود . | و اين همان است كه در بعضى از روايات از آن به عبارت « ضرب بعضى قرآن به بعض ديگر » تعبير شده ، مانند روايتی که در تفسير عياشى از امام صادق از پدر بزرگوارش ( ع ) نقل شده است كه فرمود : هيچ كس بعضى از قرآن را به بعضى ديگرش نمىزند مگر آنكه كافر مىشود . | ||
انگاه گفتاری از شیخ صدوق را در معنای روایت "ضرب القران بعضه ببعض" – از کتاب معانی الاخبار – بیان می کند : | |||
انگاه گفتاری از شیخ صدوق را در معنای روایت "ضرب القران بعضه ببعض" – از کتاب معانی الاخبار – بیان می کند : | |||
من - صدوق - از ابن الوليد معناى اين حديث را پرسيدم ، او گفت : زدن بعضى از قرآن به بعضى ديگر اين است كه وقتى از تو تفسير آيه اى را مىپرسند به تفسيرى كه مربوط به آيه اى ديگر است پاسخش گويى . | من - صدوق - از ابن الوليد معناى اين حديث را پرسيدم ، او گفت : زدن بعضى از قرآن به بعضى ديگر اين است كه وقتى از تو تفسير آيه اى را مىپرسند به تفسيرى كه مربوط به آيه اى ديگر است پاسخش گويى . | ||
علامه طباطبائی پاسخ ابن الولید را مبهم دانسته و می فرماید : | علامه طباطبائی پاسخ ابن الولید را مبهم دانسته و می فرماید : | ||
پاسخ ابن الوليد به مرحوم صدوق كمى ابهام دارد چون ممكن است مقصودش همان روشى است كه در بين اهل علم معمول است ، كه در مناظرات خود يك آيه را به جنگ با آيه اى ديگر مىاندازند ، و با تمسك به يكى ، آن ديگرى را تاويل مىكنند ، و هم ممكن است مقصودش ان است كه ، كسى بخواهد معناى يك آيه را از آيات ديگر استفاده كند ، و خلاصه آيات ديگر را شاهد بر آيه مورد نظرش قرار دهد . | پاسخ ابن الوليد به مرحوم صدوق كمى ابهام دارد چون ممكن است مقصودش همان روشى است كه در بين اهل علم معمول است ، كه در مناظرات خود يك آيه را به جنگ با آيه اى ديگر مىاندازند ، و با تمسك به يكى ، آن ديگرى را تاويل مىكنند ، و هم ممكن است مقصودش ان است كه ، كسى بخواهد معناى يك آيه را از آيات ديگر استفاده كند ، و خلاصه آيات ديگر را شاهد بر آيه مورد نظرش قرار دهد . | ||
اگر منظور ابن الوليد معناى اول باشد درست است ، و ضرب بعض قرآن به بعض ديگر است و اگر معناى دوم مقصود باشد ، سخن باطلى گفته و دو روايت نامبرده آن را دفع مىكنند . | اگر منظور ابن الوليد معناى اول باشد درست است ، و ضرب بعض قرآن به بعض ديگر است و اگر معناى دوم مقصود باشد ، سخن باطلى گفته و دو روايت نامبرده آن را دفع مىكنند . | ||
ایشان در ادامه به تبیین ببشتر روایات ضرب القران می پردازند. | ایشان در ادامه به تبیین ببشتر روایات ضرب القران می پردازند. | ||
ایشان روایتی را از الدرالمنثور نقل می کند که روزى رسول خدا ( ص ) با شدت خشم نزد مردمى حضور یافت كه به میل شخصی شان قرآن را تفسير مىكردند ، فرمود : | |||
علامه طباطبائی بعد از بیان اینگونه روایات می فرماید : | از جمله انکه به روایاتی استناد می کند که می تواند ابهام روایت ضرب القران را بر طرف کند . | ||
ایشان روایتی را از الدرالمنثور نقل می کند که روزى رسول خدا ( ص ) با شدت خشم نزد مردمى حضور یافت كه به میل شخصی شان قرآن را تفسير مىكردند ، فرمود :« امتهاى قبل از شما هم بخاطر همين روشى كه شما پيش گرفته‌ايد گمراه شدند ، آنها هم در اثر زدن بعضى از كتاب را به بعضى ديگر ، هلاك شدند ، خداى تعالى كتاب را نازل نكرده كه شما به خاطر بعضى از آن بعضى ديگر را تكذيب كنيد ، بلكه نازل كرد تا بعضى مصدق بعض ديگر باشد پس هر چه از قرآن فهميديد همان را بگوئيد ، و هر چه را نفهميديد علمش را به عالمش واگذاريد | |||
علامه طباطبائی بعد از بیان اینگونه روایات می فرماید :در اين روايات عبارت « ضرب القرآن بعضه ببعض » در مقابل « تصديق بعض القرآن بعضا » قرار داده شده است از این امر معلوم مىشود منظور از « ضرب القرآن » اين است كه انسان بين مقاماتى كه معانى آيات دارند خلط كند و در ترتيبى كه بين مقاصد هست اخلال وارد آورد ، مثلا محكم را متشابه و متشابه را محكم بداند ، و يا خطاهايى از اين قبيل مرتكب شود . | |||
ایشان در پایان این بحث می فرماید : پس تكلم به رأى پيرامون قرآن ، و قول به غير علم كه در روايات گذشته بود ، و « ضرب بعض القرآن ببعض » كه در اين روايات آمد ، همه مىخواهند يك چيز را بفهمانند ، و آن اين است كه براى درك معناى قرآن از غير قرآن استمداد نجوييد . | ایشان در پایان این بحث می فرماید : پس تكلم به رأى پيرامون قرآن ، و قول به غير علم كه در روايات گذشته بود ، و « ضرب بعض القرآن ببعض » كه در اين روايات آمد ، همه مىخواهند يك چيز را بفهمانند ، و آن اين است كه براى درك معناى قرآن از غير قرآن استمداد نجوييد . | ||
نتیجه : روایات ضرب القران بر اساس مباحثی که از علامه مطرح گردید منافاتی با ایات و روایات امر کننده به تدبر در قران نخواهد داشت چون روایات مذکور– ضرب القران – بیانگر ان است که ورود درقران می بایست با تدبر و تعمق همراه بوده و تنها کسانی شایستگی بهره گیری از قران را دارند که اشراف بر عام و خاص محکم و متشابه مطلق و مقید و...قرانی داشته باشند . | نتیجه : روایات ضرب القران بر اساس مباحثی که از علامه مطرح گردید منافاتی با ایات و روایات امر کننده به تدبر در قران نخواهد داشت چون روایات مذکور– ضرب القران – بیانگر ان است که ورود درقران می بایست با تدبر و تعمق همراه بوده و تنها کسانی شایستگی بهره گیری از قران را دارند که اشراف بر عام و خاص محکم و متشابه مطلق و مقید و...قرانی داشته باشند . | ||
== 2-دلیل عقلی قائلین بر فهم ناپذیری قران : خطاپذیری عقل == | ==2-دلیل عقلی قائلین بر فهم ناپذیری قران : خطاپذیری عقل== | ||
مهمترین دلیل قائلین بر عدم امکان تفسیر قران خطا پذیری عقل می باشد . اینان معتقدند عدم احاطه عقل به مسائل گوناگون و امکان خطاپذیری ان موجب سلب اعتماد به احکام و برداشتهای عقلی می گردد . | مهمترین دلیل قائلین بر عدم امکان تفسیر قران خطا پذیری عقل می باشد . اینان معتقدند عدم احاطه عقل به مسائل گوناگون و امکان خطاپذیری ان موجب سلب اعتماد به احکام و برداشتهای عقلی می گردد . | ||
باید گفت دلیل مذکور – خطاپذیری عقل – را به دو گونه می توان تقریر کرد : | باید گفت دلیل مذکور – خطاپذیری عقل – را به دو گونه می توان تقریر کرد : | ||
الف – خطاپذیری و ناتوانی عقل از منظر متقدمین – اخباریین فریقین | |||
الف – خطاپذیری و ناتوانی عقل از منظر متقدمین – اخباریین فریقین –مفاد این دلیل که از سوی برخی از عالمان فریقین نقل گردیده است ان است که عقل بشری بدلیل خطاپذیری اش از توانائی درک قران کریم عاجز است در اینجا گفتار برخی از انها را بیان می کنیم : | |||
ابن تیمیه | |||
ابن تیمیه | |||
ابوزهره در تبیین دیدگاه ابن تیمیه می نویسد : | ابوزهره در تبیین دیدگاه ابن تیمیه می نویسد : | ||
ایشان قلمرو ناتوانی عقل در فهم معارف دینی را علاوه بر فروعات دینی ، نسبت به اصول اعتقادی نیز پذیرفته و معتقد است در فهم اصول دین نیز باید به کتاب و سنت رجوع کرد و تنها به دلائل عقلی که در قران -یا سنت- ذکر شده است می توان اعتماد نمود . | ایشان قلمرو ناتوانی عقل در فهم معارف دینی را علاوه بر فروعات دینی ، نسبت به اصول اعتقادی نیز پذیرفته و معتقد است در فهم اصول دین نیز باید به کتاب و سنت رجوع کرد و تنها به دلائل عقلی که در قران -یا سنت- ذکر شده است می توان اعتماد نمود . | ||
از منظر ایشان عقل درفهم دین به تنهائی قابل اعتماد نبوده و لازم است در این توع امور از قران و سنت نیز بهره گرفت . | از منظر ایشان عقل درفهم دین به تنهائی قابل اعتماد نبوده و لازم است در این توع امور از قران و سنت نیز بهره گرفت . | ||
ایشان در تبیین بیشتر دیدگاه ابن تیمیه می نویسد : عقل بدون نقل قادربه درک حقائق دینی نمی باشد بنابر این عقل حتی در مقدمات استدلالش تابع قران بوده و تاویل قران نیز فقط بوسیله قران انجام می گیرد.– | ایشان در تبیین بیشتر دیدگاه ابن تیمیه می نویسد : عقل بدون نقل قادربه درک حقائق دینی نمی باشد بنابر این عقل حتی در مقدمات استدلالش تابع قران بوده و تاویل قران نیز فقط بوسیله قران انجام می گیرد.– | ||
ملا امین استرابادی | |||
ملا امین استرابادی | |||
ایشان در الفوائد المدنیه بعد از بیان مقدماتی ، خطاپذیری عقل را علت اصلی عدم توانائی عقل در فهم معارف دینی می داند : | ایشان در الفوائد المدنیه بعد از بیان مقدماتی ، خطاپذیری عقل را علت اصلی عدم توانائی عقل در فهم معارف دینی می داند : | ||
ایشان معتقد است منشا خطا در استنباطات عقلی یا از جهت صورت استدلال ویا از جهت مواد تشکیل دهنده ان می باشد .در علوم نظری نظیر ریاضیات امکان خطا بسیار اندک است چون بوسیله رعایت قواعد منطق می توان مانع بروز خطا در صورت استدلال گردید. | ایشان معتقد است منشا خطا در استنباطات عقلی یا از جهت صورت استدلال ویا از جهت مواد تشکیل دهنده ان می باشد .در علوم نظری نظیر ریاضیات امکان خطا بسیار اندک است چون بوسیله رعایت قواعد منطق می توان مانع بروز خطا در صورت استدلال گردید. | ||
| خط ۲۸۱: | خط ۳۰۰: | ||
ایشان بعد از بیان مقدماتی – نسبتا طولانی – چنین نتیجه می گیرد که تنها راه برای اجتناب از خطا در استنباطات دینی تمسک به گفتار اهل بیت ع می باشد چون در تمسک به گفتار انان – بدلیل عصمت شان - قطعا طریق صواب را پیموده و مایه اطمینان خواهد بود در حالی که با تمسک به غیر انان چنین اطمینانی حاصل نمی گردد . | ایشان بعد از بیان مقدماتی – نسبتا طولانی – چنین نتیجه می گیرد که تنها راه برای اجتناب از خطا در استنباطات دینی تمسک به گفتار اهل بیت ع می باشد چون در تمسک به گفتار انان – بدلیل عصمت شان - قطعا طریق صواب را پیموده و مایه اطمینان خواهد بود در حالی که با تمسک به غیر انان چنین اطمینانی حاصل نمی گردد . | ||
ایشان در ادامه نکاتی را در زمینه دلیل برعصمت ائمه ع و عدم جواز اعتماد به ادله ظنی بیان می کنند . | ایشان در ادامه نکاتی را در زمینه دلیل برعصمت ائمه ع و عدم جواز اعتماد به ادله ظنی بیان می کنند . | ||
شیخ حر | شیخ حر عاملی‌ایشان در الفوائد الطوسیة می‌نویسد : عقل بتنهائی قادر به استنباط و فهم مراد خدا نیست و اگر صرف عقل (به تنهایی) کافی بود، مردم به پیامبر و امام نیازی نداشتند و اختلاف در شرایع و ادیان وجود نمی‌داشت. | ||
| خط ۳۰۴: | خط ۳۲۳: | ||
از جمله کسانی که در ایران مروج چنین اندیشه ای هستند مجتهد شبستری و دکتر سروش می باشد . اینان با پذیرش هرمنوتیک در قران و سنت معتقدند فهم صحیح و اطمینان بخش از قران و سنت ممکن نیست . | |||
| خط ۳۱۰: | خط ۳۲۹: | ||
گفتار محمد مجتهد شبستری در زمینه هرمنوتیک قران و سنت | گفتار محمد مجتهد شبستری در زمینه هرمنوتیک قران و سنت | ||
در اینجا بخشهائی از گفتار مجتهد شبستری درزمینه هرمنوتیک قران و سنت در میزگردی که با همین عنوان "هرمنوتیک قرآن، نخستین گامها در تفسیر قرآن" با حضور محمد مجتهد شبستری و علیرضا قائمی نیا در | ۲۶ بهمن ۱۳۹۴در دانشکده الهیات دانشگاه تهران- بر گزار شد – بیان می کنیم : | در اینجا بخشهائی از گفتار مجتهد شبستری درزمینه هرمنوتیک قران و سنت در میزگردی که با همین عنوان "هرمنوتیک قرآن، نخستین گامها در تفسیر قرآن" با حضور محمد مجتهد شبستری و علیرضا قائمی نیا در | ۲۶ بهمن ۱۳۹۴در دانشکده الهیات دانشگاه تهران- بر گزار شد – بیان می کنیم : | ||
"ما وقتی از فهمیدن و تفسیر کردن حرف می زنیم، منظورمان این است که معنای مشخصی در جایی هست و همه می خواهند آن را بفهمند یا اینکه علمی وجود دارد به نام تفسیر که اگر همه آن را انجام دهند، به معنای مورد نظر دست می یابند. این در حالی است که براساس هرمنوتیک، این تصور اشتباه است" | "ما وقتی از فهمیدن و تفسیر کردن حرف می زنیم، منظورمان این است که معنای مشخصی در جایی هست و همه می خواهند آن را بفهمند یا اینکه علمی وجود دارد به نام تفسیر که اگر همه آن را انجام دهند، به معنای مورد نظر دست می یابند. این در حالی است که براساس هرمنوتیک، این تصور اشتباه است" | ||
"ما مسلمانان در عصری زندگی می کنیم که در آن، فلسفه ها و علوم جدید گوناگون به وجود آمده است که همه آنها در فهم و تفسیر متون و از جمله فهم و تفسیر ما از کتاب مقدس و سنّت – را - مورد تحدی قرار داده اند. عمده ترین این فلسفه ها، فلسفه های گوناگون زبان، علوم گوناگون زبان شناسی، هرمنوتیک و انسان شناسی های جدید و تاریخ است. در این شرایط، ما مسلمانان نمی توانیم به میراث خود در فهم و تفسیر متون بسنده کنیم، بلکه باید این چهار قلمرو را به دقت بررسی و نسبت و تاثیر آنها را در فهم و تفسیر خودمان از متون و سنت مشخص کنیم. این کاری است که مسلمانان در دوره های گذشته هنگام رویارویی با فلسفه یونان، فرهنگ عرب، مسیحیت و یهودیت انجام داده اند و درواقع فرهنگ و تمدن اسلامی در دیالوگ پدید آمد». " | "ما مسلمانان در عصری زندگی می کنیم که در آن، فلسفه ها و علوم جدید گوناگون به وجود آمده است که همه آنها در فهم و تفسیر متون و از جمله فهم و تفسیر ما از کتاب مقدس و سنّت – را - مورد تحدی قرار داده اند. عمده ترین این فلسفه ها، فلسفه های گوناگون زبان، علوم گوناگون زبان شناسی، هرمنوتیک و انسان شناسی های جدید و تاریخ است. در این شرایط، ما مسلمانان نمی توانیم به میراث خود در فهم و تفسیر متون بسنده کنیم، بلکه باید این چهار قلمرو را به دقت بررسی و نسبت و تاثیر آنها را در فهم و تفسیر خودمان از متون و سنت مشخص کنیم. این کاری است که مسلمانان در دوره های گذشته هنگام رویارویی با فلسفه یونان، فرهنگ عرب، مسیحیت و یهودیت انجام داده اند و درواقع فرهنگ و تمدن اسلامی در دیالوگ پدید آمد». " | ||
| خط ۳۵۳: | خط ۳۷۳: | ||
شهید مطهری در زمینه تشابه دیدگاه نسبیون جدید اروپا با پیروان مکتب شکاکیت قبل از میلاد در یونان باستان می فرماید : | شهید مطهری در زمینه تشابه دیدگاه نسبیون جدید اروپا با پیروان مکتب شکاکیت قبل از میلاد در یونان باستان می فرماید : | ||
تقريبا همان وضعى كه در يونان باستان در قرن پنجم قبل از ميلاد موجب شد كه عده اى از دانشمندان آن سرزمين از علم به كلى سلب اعتماد كنند و راه سفسطه را پيش بگيرند در قرون جديده در اروپا تجديد شد و چنان كه ميدانيم ايده آليستهائى مانند بركلى و شوپنهاور در اروپا پيدا شدند كه آراءشان نظير آراء پروتاغوراس و گورگياس از سوفسطائيان يونان قديم است و مسلكها و طريقه هائى در باب ارزش معلومات پديد آمد كه نتيجه منتهى بمسلك شكاكان پيروهونى مىشود | تقريبا همان وضعى كه در يونان باستان در قرن پنجم قبل از ميلاد موجب شد كه عده اى از دانشمندان آن سرزمين از علم به كلى سلب اعتماد كنند و راه سفسطه را پيش بگيرند در قرون جديده در اروپا تجديد شد و چنان كه ميدانيم ايده آليستهائى مانند بركلى و شوپنهاور در اروپا پيدا شدند كه آراءشان نظير آراء پروتاغوراس و گورگياس از سوفسطائيان يونان قديم است و مسلكها و طريقه هائى در باب ارزش معلومات پديد آمد كه نتيجه منتهى بمسلك شكاكان پيروهونى مىشود | ||
ایشان در تبیین بیشتر این مشابهت - بین نسبیون جدید در اروپا و شکاکان قبل ازمیلاد - می نویسد: | ایشان در تبیین بیشتر این مشابهت - بین نسبیون جدید در اروپا و شکاکان قبل ازمیلاد - می نویسد: | ||
پس از انقراض مكتب شكاكان كه تا سه چهار قرن بعد از ميلاد ادامه داشت تمام فلاسفه چه در اروپا و چه در ميان مسلمين بر اساس مسلك جزم و يقين قضاوت مىكردند و هيچ كس در قدر و ارزش ادراكات ترديد نمىكرد تا آنكه از قرن شانزدهم به بعد حوادثى در اروپا پديد آمد و تحولاتى در جهان دانش رخ داد كه مسئله ارزش معلومات دوباره مورد توجه قرار گرفت . | پس از انقراض مكتب شكاكان كه تا سه چهار قرن بعد از ميلاد ادامه داشت تمام فلاسفه چه در اروپا و چه در ميان مسلمين بر اساس مسلك جزم و يقين قضاوت مىكردند و هيچ كس در قدر و ارزش ادراكات ترديد نمىكرد تا آنكه از قرن شانزدهم به بعد حوادثى در اروپا پديد آمد و تحولاتى در جهان دانش رخ داد كه مسئله ارزش معلومات دوباره مورد توجه قرار گرفت . | ||
| خط ۳۷۳: | خط ۳۹۴: | ||
ایشان در این زمینه می نویسد : | ایشان در این زمینه می نویسد : | ||
"...آنچه نسبی است علوم و ادراکات اعتباری و عملی است اما علوم وادراکات و اندیشه های نظری که فلسفه و علوم نظری انسان را می سازند، همچون اصول جهان بینی مذهب و اصول اولیه اخلاق اصولی ثابت و مطلق و غیر نسبی می باشند. | |||
ایشان در پایان نتیجه می گیرد : خلاصه مطلب اينكه اولا حقايق چون غير مادى هستند تغيير نمىكنند و ثانيا اگر هم فرضا تغيير بكنند همه افراد در آن يكسان خواهند بود و نمىتوان آن را بعنوان طرز تفكر و اسلوب منطقى يك دسته مخصوص معرفى كرد . | "...آنچه نسبی است علوم و ادراکات اعتباری و عملی است اما علوم وادراکات و اندیشه های نظری که فلسفه و علوم نظری انسان را می سازند، همچون اصول جهان بینی مذهب و اصول اولیه اخلاق اصولی ثابت و مطلق و غیر نسبی می باشند. | ||
ایشان در پایان نتیجه می گیرد : خلاصه مطلب اينكه اولا حقايق چون غير مادى هستند تغيير نمىكنند و ثانيا اگر هم فرضا تغيير بكنند همه افراد در آن يكسان خواهند بود و نمىتوان آن را بعنوان طرز تفكر و اسلوب منطقى يك دسته مخصوص معرفى كرد . | |||
نتیجه انکه گفتارقائلین به جریان هرمنوتیک درقران به نوعی خارج نمودن قران از دسترس فهم مردم و زمینه ورود قرائت های مختلف از اسلام خواهد بود . به عبارتی مفهوم پذیرش شیوه هرمنوتیک در قران و سنت ، نسبیت در اندیشه های قرانی و سنت خواهد بوده که بطلانش در گفتاری که از شهید مطهری نقل گردید اثبات شد. | نتیجه انکه گفتارقائلین به جریان هرمنوتیک درقران به نوعی خارج نمودن قران از دسترس فهم مردم و زمینه ورود قرائت های مختلف از اسلام خواهد بود . به عبارتی مفهوم پذیرش شیوه هرمنوتیک در قران و سنت ، نسبیت در اندیشه های قرانی و سنت خواهد بوده که بطلانش در گفتاری که از شهید مطهری نقل گردید اثبات شد. | ||
نتائج | نتائج | ||
از مباحث مطرح شده در اين مقاله امور ذیل قابل استنتاج است : | از مباحث مطرح شده در اين مقاله امور ذیل قابل استنتاج است : | ||
1- امکان فهم پذیری و تفسیر قران برای غیر معصومین ع | 1- امکان فهم پذیری و تفسیر قران برای غیر معصومین ع | ||
| خط ۳۸۸: | خط ۴۱۳: | ||
{{پانویس|2}} | {{پانویس|2}} | ||
==منابع == | ==منابع== | ||