رویکردهای تقریبی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

!عنوان مقاله!! data-type="authorName" |عنوان

= رويکرد دوگانه «برجسته‌سازي اشتراکات» و «تغافل نسبت به اختلافات»

  در طول تاريخ اسلام همواره وجود اشتراکات فراوان باعث شده است تا مانعي در برابر فروپاشي جامعه ‏اسلامي باشد. اما اشتراکات مزبور را نمي‌توان علّت تامّه‌اي براي حفظ وحدت و انسجام دروني دانست. چه آن‌که، ‏افزون بر نقش‌آفريني هواي نفس و خواهش‌هاي افسار گسيخته در طول تاريخ اسلام، اختلاف برداشت‌ها و ‏ذهنيت‌ها متفاوت نيز به اختلافات مذهبي دامن مي‌زنند. گو آن‌که، بسياري از اختلاف برداشت‌ها نيز مستقيم يا ‏غير مستقيم در برخي از تلاش‌هاي نفساني و دنياگرايانه ريشه دارند. ‏

  تکيه بر اشتراکات مي‌تواند متضمن تغافل نسبت به اختلافات باشد و در بسياري از موارد اين رويکرد توانسته ‏است مانع از رشد اختلافات باشد. چنان‌که، بسياري از خيرخواهان در مذاهب مختلف اسلامي با تأکيد بر اين ‏اشتراکات مانع از شکل‌گيري يا توسعه چالش‌هايي شوند که عمدتاً از جانب جريان‌هاي افراطي يا از جانب ‏قدرت‌هاي سياسي دامن زده مي‌شدند.‏

‏ ‏

= رويکرد دوگانه «برجسته‌سازي اشتراکات» و «تفاهم در اختلافات»‏

  به نظر مي‌رسد اين رويکرد تقليل‌گرايانه و حدّاقلي است و کساني که اين رويکرد حدّاقلي را براي دستيابي به ‏وحدت يا اتحاد اسلامي برگزيده‌اند، نمي‌توانند از شکل‌گيري يا توسعه اختلافات خطرناک مانع شوند. چه آن‌که، ‏برجسته‌سازي اشتراکات تنها تا حدّي مي‌تواند مفيد واقع شود و تغافل نسبت به اختلافات به منزله رها شدن از ‏نقش‌آفريني آنها براي هميشه نيست. اختلافات در زمينه‌ها و شرايط مختلف مي‌توانند بيشتر مورد عنايت قرار ‏گيرند يا برجسته شوند. چنان‌که، در طول تاريخ اختلاف‌آفرينان در بسترهاي مناسب به اين برجسته‌سازي اقدام ‏کرده‌ و جامعه اسلامي را دچار مخاطرات جدّي کرده‌اند. ‏

  از اين گذشته بسياري از اختلافات ريشه فکري دارند و بدون تأمل در آنها نمي‌توان انتظار داشت که کسي به ‏انديشه‌اي باور داشته باشد و مطابق با لوازم آنها عمل نکند. بلکه، مفهوم تعصب صحيح از همين نکته نشأت ‏مي‌گيرد. اگر کسي بدون استدلال يا به صورت تقليدي به امري باور پيدا کند، پايبندي به آن امر شکل خاصي پيدا ‏مي‌کند و آن فرد تابع کساني خواهد بود که انديشه مزبور را براي او ترسيم کرده‌اند. اين امر مقتضي آن است که ‏اگر آن افراد تأثيرگذار و مراجع فکري و مذهبي نسبت به امري حساسيت نشان داده و برخي امور اختلافي را ‏برجسته کنند، پيروان آنان نيز به طور طبيعي وارد صحنه اختلاف خواهند شد و در بسياري از موارد، راهبرد ‏برجسته‌سازي اشتراکات نمي‌تواند مانع از پيروي اين افراد تابع از مراجع فکري و ديني آنان باشد. ‏

  نکته مزبور متضمن اولويت‌ تلاش براي حلّ اختلاف با مراجع فکري و علماي مذاهب اسلامي است. چرا که ‏عوام مردم پيرو آنها هستند. اما تغافل نسبت به اختلافاتي که در ميان علما وجود دارد، مانع از آن نيست که آنان ‏اختلافات ميان خود را فراموش کنند. بنابراين، راهبرد مناسب اين است که تلاش کنيم اختلافات مزبور را از ميان ‏برداريم يا دست‌کم اقدام به کاهش دايره آن اختلافات يا کاهش تأثيرگذاري آنها کنيم.‏

  اگر فرض کنيم برخي از اختلافات مزبور از طريق مباحثه شفاف و مستدل اطراف اختلاف قابل حلّ باشند، ‏مي‌بايست بستر مناسبي براي تضارب آرا در سطح علما و نخبگان ايجاد کنيم. ‏

  اگر بخشي از اختلافات از چنان پيچيدگي برخوردار باشند که به راحتي قابل حلّ نباشند، مي‌بايست نسبت به ‏حدود و ريشه‌هاي اختلاف به دنبال دست‌يابي به تفاهم باشيم تا برداشت‌هاي نامناسب نسبت به ديگران يا استدلال‌ها ‏و ريشه‌هاي فکري آنان زمينه‌ساز اختلافات بيشتر نشود.‏