۱۷۴
ویرایش
Abolhoseini (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Abolhoseini (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
در هر صورت، سلسله کنشها و واکنشها از سوی هر دو طرف یعنی جماعت اسلامی و نظام مبارک، منجر به توقف اقدامات خشونتآمیز و پایان نبرد میان آنها نشد. نظام مبارک سیاستهای امنیتی خشونتآمیز خود علیه جماعت اسلامی را تشدید و حکم اعدام 12 نفر از اعضای این جنبش را امضاء کرد. این درحالی است که در سال 1998میلادی، نیروهای امنیتی وابسته به نظام مبارک 8 نفر از عناصر جماعت اسلامی را در استان «المانیا» به قتل رساندند. عملیات «الأقصر» اختلافات میان رهبران جماعت اسلامی را علنی ساخت، زیرا شماری از آنها معتقد بودند که پیامدهای ناشی از عملیات الأقصر موجب شد تا طرح آتشبس فوری و توقف سریع درگیریها میان دو طرف بینتیجه باقی بماند. با تمامی اینها، رفاعی بار دیگر بر موضع خود در حمایت از عملیات الأقصر تأکید کرد و گفت: «این عملیات نه مایه ناامیدی بود و نه شکست؛ این عملیات مأموریتی بر دوش عناصر جماعت اسلامی بود که انجام شد». | در هر صورت، سلسله کنشها و واکنشها از سوی هر دو طرف یعنی جماعت اسلامی و نظام مبارک، منجر به توقف اقدامات خشونتآمیز و پایان نبرد میان آنها نشد. نظام مبارک سیاستهای امنیتی خشونتآمیز خود علیه جماعت اسلامی را تشدید و حکم اعدام 12 نفر از اعضای این جنبش را امضاء کرد. این درحالی است که در سال 1998میلادی، نیروهای امنیتی وابسته به نظام مبارک 8 نفر از عناصر جماعت اسلامی را در استان «المانیا» به قتل رساندند. عملیات «الأقصر» اختلافات میان رهبران جماعت اسلامی را علنی ساخت، زیرا شماری از آنها معتقد بودند که پیامدهای ناشی از عملیات الأقصر موجب شد تا طرح آتشبس فوری و توقف سریع درگیریها میان دو طرف بینتیجه باقی بماند. با تمامی اینها، رفاعی بار دیگر بر موضع خود در حمایت از عملیات الأقصر تأکید کرد و گفت: «این عملیات نه مایه ناامیدی بود و نه شکست؛ این عملیات مأموریتی بر دوش عناصر جماعت اسلامی بود که انجام شد». | ||
به دنبال اختلافات میان رهبران «جماعت اسلامی» در خصوص حادثه «الأقصر»، شورای مشورتی این جنبش در تاریخ 8 دسامبر سال 1997 میلادی بیانیهای صادر نمود و طی آن حادثه مذکور را محکوم کرد. پس از این بیانیه، «رفاعی طه» از پست خود استعفا داد. در سال 1999میلادی که شورای مشورتی جدید روی کار آمده بود، با صدور بیانیهای بر طرح توقف اقدامات خشونتآمیز و برقراری آتشبس میان دو طرف تأکید کرد. در این هنگام، «مصطفی حمزه» که از رهبران برجسته جماعت اسلامی بود، شاخه نظامی این جنبش را منحل کرد. | به دنبال اختلافات میان رهبران «جماعت اسلامی» در خصوص حادثه «الأقصر»، شورای مشورتی این جنبش در تاریخ 8 دسامبر سال 1997 میلادی بیانیهای صادر نمود و طی آن حادثه مذکور را محکوم کرد. پس از این بیانیه، «رفاعی طه» از پست خود استعفا داد. در سال 1999میلادی که شورای مشورتی جدید روی کار آمده بود، با صدور بیانیهای بر طرح توقف اقدامات خشونتآمیز و برقراری آتشبس میان دو طرف تأکید کرد. در این هنگام، «مصطفی حمزه» که از رهبران برجسته جماعت اسلامی بود، شاخه نظامی این جنبش را منحل کرد. | ||
==بازنگری در مبانی ایدئولوژیک «حزب جماعت اسلامی== | |||
«کرم زهدی» از رهبران ارشد جماعت اسلامی اعلام کرد که طرح این جنبش برای برقراری آتشبس فوری به مدت 4 سال بینتیجه ماند تا اینکه بار دیگر به شکلی کاملا متفاوت مطرح شد. طرحی که در ابتداء بر لزوم برقراری آتشبس و توقف هرگونه اقدامات خشونتآمیز تأکید داشت، اینبار به طرحی تبدیل شد که زمینههای بازنگری جماعت اسلامی در مبانی فکری و ایدئولوژیک آن را فراهم میکرد. بدینترتیب، جماعت اسلامی مصر تمامی افکار و ایدئولوژیهای خود پیرامون حاکمیت، جهاد و حسبه را کنار گذاشت و اعلام کرد که هیچگونه تخطئه و تحریم نظام حاکم مورد پذیرش نیست. به عنوان نمونه، در خصوص «جهاد»، جماعت اسلامی به این نتیجه رسید که جهاد در واقع یک وسیله است و نه یک هدف، زیرا هدف نهایی، هدایت است که جز جهاد نیز راههای دیگری برای دستیابی به آن وجود دارد. برخی رهبران جماعت اسلامی اعلام کردند: «نبردهایی که در دهه 90 اتفاق افتاد و هدف از آنها آزادی زندانیان سیاسیِ عضو جماعت اسلامی، توقف اقدامات خشونتآمیز در زندانها و صدور مجوز برای انجام فعالیتهای تبلیغی بود، چه نتیجهای به دنبال داشتند؟ تنها نتیجه این اقدامات این بود که تعداد زندانیان از 2 هزار نفر به 20 هزار نفر افزایش پیدا کرد و در عین حال، دهها نفر به اعدام محکوم شدند و صدها تَن اسیر شدند. علاوهبر این، دادگاههای غیرنظامی به دادگاههای نظامی تبدیل شده و مساجد به حاشیه رانده شدند. بنابراین، اگر قرار است جهاد چنین پیامدهایی داشته باشد، نباید بر آن اصرار ورزید». | |||
انتقادات رهبران جماعت اسلامی حتی دامن شبکه القاعده را نیز گرفت و جماعت اسلامی هرگونه ارتباط خود با این شبکه را نفی کرد و از مشارکت «رفاعی طه» در ائتلاف با شبکه القاعده برائت جست. رهبران جماعت اسلامی اعلام کردند که بازنگری آنها در مبانی فکری و ایدئولوژیک خود موجب حفظ جانِ امت اسلامی شده است. بنابر اعلام رهبران جماعت اسلامی، بازنگریهای این جنبش در مبانی فکری همچنین موجب تقویت امت اسلامی برای مواجهه سیاسی، اقتصادی و نظامی با اسرائیل شد. مواضع جماعت اسلامی تا جایی تغییر کرد که حتی برخی رهبران آن تعهد دادند که آن دسته از اعضای جنبش را که در مسیر طرح توقف خشونتها حرکت میکنند، به نظام حاکم معرفی کنند. سلسله بازنگریهای جماعت اسلامی در مبانی فکری و ایدئولوژیک در مجموعه کتابهای «تصحیح مفاهیم» که در ژانویه 2002 میلادی به چاپ رسیدند، قابل مشاهده است. این مجموعه شامل 4 کتاب میشود. رهبران جماعت اسلامی افکاری را در مجموعه کتابهای «تصحیح مفاهیم» مطرح کردند که به کلی با آنچه که پیشتر بدان اعتقاد داشتند، تعارض داشت. | |||
علاوه بر انتشار سلسله کتابهای بازنگری در مبانی فکری جماعت اسلامی، برخی روزنامهنگاران مصری ازجمله «مکرم محمد احمد» و «عبداللطیف المناوی» گفتگوهایی را در رسانههای خود با رهبران جنبش مذکور ترتیب دادند. این روزنامهنگاران هریک گفتگوهای جداگانهای را با «کرم زهدی» رئیس شورای مشورتی جماعت اسلامی انجام دادند و زهدی در هر دو گفتگو از «انور سادات» به عنوان شهید یاد کرد. در هر صورت روند چاپ و انتشار کتابهای متعلق به جماعت اسلامی ادامه پیدا کرد و پس از برههای، این جنبش در تألیفات خود بر انتقاد از شبکه «القاعده» خود متمرکز شد. ازجمله این تألیفات میتوان به کتاب «استراتژی القاعده؛ اشتباهات و تهدیدات» اشاره کرد. پس از انتشار سلسله کتابهای مختلف توسط جماعت اسلامی که تجدیدنظر در مبانی فکری و ایدئولوژیک آن کاملا واضح و عیان بود، دستگاه امنیتی مصر از ابتدای ژانویه سال 2002 میلادی به شخصیتهای برجسته این جنبش اجازه داد تا آزادانه در محیط زندان رفت و آمد داشته باشند و بتوانند با دیگر اعضای جماعت اسلامی دیدار کنند. | |||
این مسأله موجب شد تا اعضا و رهبران برجسته جماعت اسلامی در دور جدید دیدارها با یکدیگر، درباره افکار و ایدئولوژیهای جدیدشان به صورت مستقیم گفتگو کنند. این روند تقریبا 10 ماه به طول انجامید و در زندانهای مختلفی ازجمله «الفیوم»، «العقرب» و «دمنهور» ادامه پیدا کرد. در این هنگام بود که سوء رفتارها با زندانیان سیاسیِ جماعت اسلامی متوقف شد و دستگاه امنیتی مصر مجوز رسیدگی پزشکی به زندانیانِ بیمار را صادر کرد. | |||
دستگاه امنیتی مصر همچنین امتیازاتی را در حوزههای آموزشی به جوانان در بندِ جماعت اسلامی اعطاء کرد؛ کمااینکه به خانوادههای آنها اجازه داد تا پس از سالهای بسیار طولانی با زندانیانشان ملاقات داشته باشند. در سالهای بعد، تألیفات بسیار دیگری توسط جماعت اسلامی منتشر شد که در آنها بر «خط مشیِ مسالمتآمیز، مفاهیم اعتدالی در اسلام و اجتناب از تکفیر و درگیری» تأکید شد. رهبران جماعت اسلامی تأکید کردند که بازنگری آنها در مبانی فکری و ایدئولوژیک خود با هدف نجات از وضعیتی که در آن قرار داشتند، صورت نگرفت و یک مانور سیاسی نبود. آنها تصریح کردند که این بازنگریها در نتیجه اعمال فشارهای فراوان از سوی نظام مبارک بر زندانیان سیاسی جماعت اسلامی، حاصل نشد. آنها بر این باورند که بازنگریشان در واقع مسیر درستی بود که انتخاب کردند. رهبران جماعت اسلامی بسیار اصرار داشتند که نشان دهند تمامی ارکان این جنبش از لحاظ فکری و ایدئولوژیک دچار تحول شده است. به همین دلیل، نام بسیاری از رهبران جماعت اسلامی در تألیفات منتشرشده توسط این جنبش به چشم خورد. | |||
===چالشهای بازنگری فکری حزب جماعت اسلامی=== | |||
پس از بازنگریهای صورتگرفته اتفاقی که رخ داد، این بود که اختلافات و درگیریها میان اعضای جماعت اسلامی پیرامون این مسأله بازنگریها بالا گرفت. در این میان، «اسامه رشدی» رهبر جماعت اسلامی که در لندن، پایتخت انگلیس اقامت داشت بازنگری این جنبش در مبانی فکری خود را به شدت مورد هجوم قرار داد و بدینترتیب، درگیریهای لفظی میان او و رهبران جماعت اسلامی در داخل زندان آغاز شد. در واقع، «اسامه رشدی» بر این باور بود که فاصله زیادی میان «طرح صلح با نظام حاکم» و «دست کشیدن از افکار و ایدئولوژیهای پیشین» وجود دارد، چراکه بازگشت از ایدئولوژیای که جماعت اسلامی بر مبنای آن تأسیس شده، آبروی این جنبش را در معرض خطر قرار میدهد. وی تأکید کرد دست کشیدن از افکار و ایدئولوژیها به برقراری صلح با نظام حاکم منجر نخواهد شد و برعکس، نتیجهای جز خواری و ذلت برای جماعت اسلامی نخواهد داشت. او سپس خطاب به «کرم زهدی» اعلام کرد: «اگر بر این باوری که شخصیتهای برجسته جماعت اسلامی چنین اشتباهات راهبردیای را تحت زعامت تو مرتکب شدهاند، پس شایسته است که اکنون از این جنبش برای همیشه خارج شوی». پس از این سخنان تند، «صفوت بن عبدالغنی» و «ممدوح علی یوسف» در نامههایی جداگانه به «کرم زهدی» از وی خواستند تا ضمن رعایت حد و حدود ادب در قبال شخصیتهای برجسته، از جماعت اسلامی خارج شود. | |||
افزون براین، شخصیتهای دیگری نظیر «محمد الحکایمه» که در افغانستان و پاکستان اقامت میگزید نیز با صدور بیانیهای مخالفت خود با بازنگری جماعت اسلامی در مبانی فکری و ایدئولوژیاش را صراحتا اعلام کردند. «محمد الحکایمه» اعلام کرد که هرگونه بازنگری در مبانی فکری و اندیشهای به مثابه عقبنشینی در برابر نظام حاکم در مصر است. وی اعلام کرد: «در ابتداء موضوع فقط آتشبس و توقف اقدامات خشونتآمیز بود اما چه اتفاقی افتاد که این مسأله به بازنگری در مبانی فکری و اندیشهای کشیده شد و برادران ما از راه جهاد دست کشیدند»؟ | |||
===واکنش سازمانهای جهادی مصر در بازنگری فکری حزب جماعت اسلامی=== | |||
واقعیت آن است که سلسله بازنگریهای جماعت اسلامی در مبانی فکری و ایدئولوژیک خود به مثابه شوک بزرگی به ساختار سازمانها و تشکیلات جهادی دیگر بود. از همینروی، این بازنگریها با واکنشهای متعدد سازمانهای جهادی در مصر مواجه شد. به عنوان نمونه، افرادی نظیر «ایمن الظواهری»، «هانی السباعی» و «یاسر السری» و نیز «حمزه المصری» که در آن زمان در لندن اقامت داشت، به سیاست جدید «جماعت اسلامی» واکنش نشان دادند. «ابوحمزة المصری» جماعت اسلامی را متهم به معامله با نظام مصر برای بهبود جایگاه خود در این کشور کرد. این درحالی است که «عصام دربالة» و دیگر شخصیتهای جماعت اسلامی به اتهامات ابوحمزة المصری واکنش نشان دادند و اعلام کردند که تنها برای بازگشت به راهی که آن را درست میدانستند، رویکردشان را تغییر دادند. با تمامی اینها، جمعیت «اخوانالمسلمین» و همچنین جریان سلفی و دیگر جریانهای تبلیغی از رویکرد جدید «جماعت اسلامی» استقبال به عمل آورده و اعلام کردند که این رویکرد جدید نشانگر درستی مسیری است که جماعت اسلامی انتخاب کرده است. | |||
افزون بر این، الازهر به عنوان مرجعیت دینی در مصر با صدور بیانیهای به صورت تلویحی و نه صریح، از رویکرد جدید جماعت اسلامی استقبال و حتی به آن رنگ و بوی دینی و شرعی اعطاء کرد. از سوی دیگر، نخبگان فرهنگی مصر که در زمره لائیکها قرار داشتند و از قضاء بر رسانهها نیز سیطره داشتند، با دید تردید به مواضع جدید «جماعت اسلامی» نگریستند و نسبت به این مواضع و رویکردها هشدار دادند. نخبگان فرهنگی لائیک اعلام کردند که رویکرد جدید جماعت اسلامی یک مانور سیاسی با هدف فریبکاری است و رهبران این جنبش تلاش میکنند تا از این رهگذر، به وضعیت وخیم خود در زندانها پایان بخشند و فعالیتهایشان را بار دیگر از سر گیرند. | |||
در خصوص موضع دستگاه امنیتی مصر نیز باید گفت که این دستگاه هیچگاه به طرح آتشبس و توقف خشونتها راضی نشد تا اینکه «جماعت اسلامی» رسما از بازنگری خود در مبانی فکری و ایدئولوژیک سخن گفت. پس از آن بود که دستگاه امنیتی مصر واکنش مثبتی به این رویکرد جماعت اسلامی نشان داد. در این هنگام، دستگاه امنیتی مصر فضایی را فراهم آورد تا رهبران جماعت اسلامی در زندانهای مختلف به دیدار اعضای خود بروند و آنها را نسبت به افکار و ایدئولوژیهای جدید قانع سازند. رهبران جماعت اسلامی نیز با حضور در زندانها و برگزاری دیدارهای طولانیمدت با زندانیان سیاسی این جنبش، به سؤالات و ابهامات آنها پیرامون افکار و ایدئولوژیهای جدید پاسخ میگفتند. | |||
===دستاوردهای بازنگری در مبانی فکری «جماعت اسلامی»=== | |||
تمامی رهبران جماعت اسلامی و همچنین سیاستمداران مصری بر روی این مسأله اتفاق نظر دارند که اقدام جنبش مذکور در بازنگری در مبانی فکریاش برای تمامی طرفها دارای دستاورد بود. هرچند برخی معتقدند که این بازنگری در نتیجه سیاست اعمال فشار دستگاه امنیتی مصر بر «جماعت اسلامی» محقق شد و اذعان رهبران آن به اشتباهات گذشتهشان را به دنبال داشت اما در هر صورت صرف نظر از اینکه علت اصلی این بازنگری چه بوده است باید گفت که این رویکرد جدید، منشأ دستاوردهایی هم برای نظام حاکم در مصر و هم برای جماعت اسلامی داشت. به عنوان نمونه، پیش از رویکرد جدید جماعت اسلامی شاهد آن بودیم که نظام حاکم در مصر تمام توان نظامی خود و نیز تمام آبروی داخلی، منطقهای و بینالمللی خود را صرف مبارزه با جنبش مذکور کرده بود. در این میان، طبق گزارشهای رسمی صدها نفر از نیروهای پلیس و غیرنظامیان در جریان درگیریها کشته شدند و در حد فاصل سالهای 1992 تا 1997 خسارتهای فراوانی به مصر وارد شد. درحالی که پس از بازنگری «جماعت اسلامی» در مبانی فکری خود، تعداد عملیاتهای مسلحانه به میزان 50 درصد کاهش پیدا کرد. همین مسأله موجب شد تا برخی در مصر، کاهش اقدامات خشونتآمیز را، نتیجه تجدید نظر جماعت اسلامی در رویکردهای گذشتهاش تلقی کنند. | |||
از سوی دیگر، جماعت اسلامی مصر نیز از این بازنگری در رویکرد منتفع شد، زیرا پس از در پیش گرفتن رویکرد جدید، اوضاع زندانیان سیاسی این جنبش در زندانهای نظام حُسنی مبارک، به صورت چشمگیری بهبود یافت. کار تا جایی پیش رفت که گویی حسنی مبارک به دنبال ایجاد اصلاحات دموکراتیک و حمایت از حقوق بشر بود. در همین حال، بازنگری جماعت اسلامی مصر در افکار و ایدئولوژیهایش، موجب شد تا این جنبش بتواند فضایی را علیه افکار جهادی شکل دهد؛ فضایی که به نفع نظام حاکم بود. رهبران برجسته جماعت اسلامی صراحتا اعلام کردند که نبرد با نظام حاکم، مفاسد بسیاری با خود به همراه خواهد داشت و موجب ظهور و بروز هرج و مرج در کشور میشود. با اعلام این مواضع، گروههای جهادی دیگر در مقابل جماعت اسلامی قرار گرفتند و مواضع آن را محکوم کردند. به هرحال، افتخار تجدید نظر جماعت اسلامی در ایدئولوژیهایش نصیب نظام حاکم در مصر شد، زیرا همگان بر این باور بودند که نظام مصر موفق شد با اقدامات خود یکی از بزرگترین تغییر و تحولات فکری را در یکی از فعالترین گروههای جهادی ایجاد کند. بدینترتیب، نظامهای حاکم در عربستان، یمن، لیبی، مالزی و اندونزی تلاش کردند تا به نوعی از سیاستهای مصر در این زمینه کپیبرداری کنند. | |||
در طولانی مدت نیز، نظام حاکم در مصر از دستاوردهای اتفاقاتی که در «جماعت اسلامی» رخ داد و تغییراتی که در این جنبش ایجاد شد، بهرهبرداری کرد. به عنوان نمونه، پس از کودتای نظامی سال 2013 به رهبری «عبدالفتاح السیسی» در مصر موج جدیدی از مقاومت مسلحانه در برابر وی شکل گرفت. برخی از گروههای مسلح توانستند مساحتهای زیادی از اراضی صحرای سینا را به اشغال خود درآورند. برخی دیگر نیز شماری از فرماندهان نظامی مصر و مقامات سیاسی این کشور را ترور کردند. علیرغم تمامی این تحولات، جماعت اسلامی هیچگاه به رویکرد خشونتآمیز گذشته خود بازنگشت و همچنان بر موضع خود در کنار گذشتن تمامی اقدامات خشونتآمیز تأکید کرد. اگر جماعت اسلامی رویکرد خود را تغییر میداد و روند گذشتهاش را در پیش میگرفت، بدون شک نظام مصری به رهبری السیسی با مشکلات فراوانی مواجه میشد. بنابراین، بازنگری این جنبش در مبانی فکریاش در طولانی مدت نیز برای نظام حاکم در مصر دستاورد داشت. | |||
افزون بر آنچه گفته شد، جماعت اسلامی نیز دستاوردهای مناسبی را پس از بازنگری در مبانی فکری و ایدئولوژی خود به دست آورد. پس از اتخاذ رویکرد جدید توسط جنبش مذکور، وضعیت زندانیان سیاسی آن بهبود پیدا کرد و بسیاری از رهبران برجسته آن آزاد شدند. «حمدی عبدالرحمن» اولین رهبر جماعت اسلامی لقب گرفت که در ماه مِی سال 2001 میلادی از زندان آزاد گشت. علاوهبراین، «کرم زهدی» رئیس شورای مشورتی جماعت اسلامی نیز در سال 2003 میلادی از زندان آزاد شد. همچنین اجرای بسیاری از احکام اعدام که پیشتر علیه اعضای جماعت اسلامی صادر شده بود، متوقف شد. از سوی دیگر، نظام حاکم در مصر مجوز انجام فعالیتهای تبلیغی را برای جماعت اسلامی صادر کرد و این جنبش همچون گذشته به انجام این فعالیتها پرداخت. همچنین نظام مصر فضایی را فراهم کرد تا رهبران جماعت اسلامی به صورت گسترده در رسانههای مختلف از افکار و ایدئولوژیهای جدید خود سخن بگویند. | |||
اما با همه دستاوردهایی که برای حزب جماعت اسلامی حاصل گشت، اوضاع داخلی مصر خیلی به نفع جماعت اسلامی رقم نخورد. در حد فاصل سالهای 2005 تا 2010 میلادی رهبران این جنبش تلاش زیادی کردند تا آثار، تبعات و پیامدهای ناشی از تجدید نظرشان در مبانی فکری را سروسامان دهند و در نزد مردم محبوبیت پیدا کنند. با اینحال، شرایط مصر به گونهای رقم خورد که جمعیت «اخوانالمسلمین» محبوبیت زیادی پیدا کرد، به گونهای که توانست در آن زمان، دهها هزار نفر از مردم مصر و نیز شمار زیادی از جریانهای اسلامی را با خود همراه سازد. این جمعیت حتی در انتخابات پارلمانی سال 2005 و 2010 میلادی موفق شد دهها کرسی را تصاحب کند. |
ویرایش