نواب اربعه: تفاوت میان نسخه‌ها

این چهار نفر([[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح]] و [[علی بن محمد سَمُری]]) به‌مدت هفتاد سال، نیابت امام را عهده‌دار بودند و با داشتن وکلایی در دورترین شهرهای اسلامی، پیام‌ها و خواسته‏‌های [[شیعیان]] را به امام و پاسخ‌های امام را به آنان می‌رساندند. از دیگر وظایف نایبان خاص، این بود که تردیدها را درباره [[حضرت مهدی]] از بین ببرند و محل زندگی امام و مشخصات او را پنهان دارند.  

# ابو عَمرو عثمان بن سعید عَمرى،

#  

# ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عَمرى،

#  

# ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى،

#  

# ابو الحسن على بن محمد سَمَرى.

#  

البته [[امام زمان(عج)]] وكلاى دیگرى نیز در مناطق مختلف مانند: [[بغداد]]، [[كوفه]]، [[اهواز]]، [[همدان]]، [[قم]]، [[رى]]، [[آذربایجان]]، [[نیشابور]] و... داشت كه یا به وسیله این چهار نفر، كه در رأس سلسله مراتب وكلاى امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت میرساندند<ref>چنانكه طبق نقل شیخ طوسى، حدود ده نفر در بغداد به نمایندگى از طرف محمد بن عثمان فعالیّت میكردند (الغیبة، ص 225).</ref> و از سوى امام در مورد آنان «توقیع» هایى<ref>توقیع به معناى حاشیه نویسى است و در اصطلاح علماى شیعه به نامه‏ها و فرمانهایى كه در زمان غیبت صغرى از طرف امام به شیعیان میرسیده توقیع گفته می‌شود.</ref> صادر می‌شده است<ref> صدر، المهدى،، ص .189.</ref>. و یا - آن گونه كه بعضى از محققان احتمال داده‏اند - سفارت و وكالت این چهار نفر، وكالتى عامّ و مطلق بوده ولى دیگران در موارد خاصى وكالت و نیابت داشته‏‌اند.<ref> امین، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص .48.</ref>. مانند:

محمد بن جعفر اسدى، احمد بن اسحاق اشعرى قمى، ابراهیم بن محمد همدانى، احمد بن حمزة بن الیسع<ref>طوسى،، الغیبة، ص 257، .258</ref>، محمد بن ابراهیم بن مهزیار<ref>كلینى،، اصول كافى،، ج 1، ص 518، ح .5.</ref>، حاجز بن یزید، محمد بن صالح<ref>كلینى، همان كتاب، ص 521، ح 14 و .15.</ref>، ابو هاشم داود بن قاسم جعفرى، محمد بن على بن بلال، عمر اهوازى، و ابو محمد و جنائى<ref>طبرسى،، اًعلام الورى، ص .444.</ref>.

عثمان بن سعید از [[قبیله بنى اسد]] بود و به مناسبت سكونت در شهر [[سامرا]]، «عسكرى» نیز نامیده مى‌شد. در محافل [[شیعه]] از او به نام «سمّان» (= روغن فروش) یاد مى‌‏شد، زیرا به منظور استتار فعالیتهاى سیاسى، روغن فروشى میكرد و اموال متعلق به امام را، كه شیعیان به وى تحویل میدادند، در ظرفهاى روغن قرار داده به محضر امام عسكرى میرساند<ref>طوسى،، الغیبة، تهران، مكتبة نینوى الحدیثة ص .214.</ref>. او مورد اعتماد و احترام عموم شیعیان بود<ref>طوسى، همان كتاب، ص 216.</ref>. گفتنى است كه عثمان بن سعید قبلاً نیز از وكلا و یاران مورد اعتماد [[حضرت هادى]] و حضرت عسكرى(ع) بوده است. «احمد بن اسحاق» كه خود از بزرگان شیعه میباشد، میگوید:

روزى به محضر [[امام هادى]] رسیدم و عرض كردم: من گاهى غایب و گاهى (در اینجا) حاضر و وقتى هم كه حاضرم همیشه نمیتوانم به محضر شما برسم. سخن چه كسى را بپذیرم و از چه كسى فرمان ببرم؟

احمد بن اسحاق میگوید: پس از رحلت [[امام هادى(ع)]] روزى به حضور امام عسكرى(ع) شرفیاب شدم و همان سؤال را تكرار كردم.

محمد بن عثمان نیز همچون پدر، از بزرگان شیعه و از نظر تقوا و عدالت و بزرگوارى مورد قبول و احترام شیعیان<ref>دكتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دكتر سید محمد تقى آیت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امیر كبیر، 1367 هـ. ش، ص 155 و .156</ref> و از یاران مورد اعتماد [[امام عسكرى(ع)]] بود، چنانكه حضرت در پاسخ شؤال «احمد بن اسحاق» كه به چه كسى مراجعه كند؟ فرمود: عَمرى (عثمان بن سعید)، و پسرش، هر دو، امین و مورد اعتماد هستند، آنچه به تو برسانند، از جانب من مى‏رسانند، و آنچه به تو بگویند از طرف من مى‏گویند. سخنان آنان را بشنو از آنان پیروى كن، زیرا این دو تن مورد اعتماد و امین منند<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .221</ref>.

«عبد الله بن جعفر حِمیَرى» مى‏گوید: وقتى كه عثمان بن سعید در گذشت، نامه‏اى با هما خطى كه قبلاً امام با آن با ما مكاتبه مى‏كرد، براى ما آمد كه در آن ابو جعفر (محمد بن عثمان بن سعید) به جاى پدر منصوب شده بود<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 219 - .220</ref>.

همچنین اما، ضمن توقیعى در پاسخ سؤالات «اسحاق بن یعقوب»، چنین نوشت: خداوند از عثمان بن سعید و پدرش، كه قبلاً مى‏زیست، راضى و خشنود باشد. او مورد وثوق و اعتماد من، و نوشته او نوشته من است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 220 - بحار الأنوار، ج 51، ص .349</ref>.

محمد بن عثمان، حدود چهل سال عهده دار سفارت و وكالت امام زمان بود و در طول این مدّت، وكلاى محلّى و منطقه‏اى را سازماندهى و بر فعالیتشان نظارت مى‏كرد و به اداره امور شیعیان اشتغال داشت. توقیع‏هاى متعددى از ناحیه امام صادر، و توسط او به دیگران رسید. او سرانجام در سال 304 یا 305 درگذشت<ref>طوسى، الغیبة، ص .221</ref>.

در روزهاى آخر عمر ابو‌جعفر، گروهى از بزرگان شیعه نزد او رفتند. او گفت: چنانچه از دنیا رفتم، به امر امام، جنشین من و نایب امام «ابو القاسم حسین بن روح نوبختى» خواهد بود. به او مراجعه كنید و در كارهایتان به او اعتماد نمایید<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 226 و 227 - بحار الأنوار، ج 51، ص .355.</ref>.

حسین بن روح، از دستیاران نزدیك نایب دوم بود و عَمرى از مدتها پیش، براى تثبیت امر نیابت او زمینه سازى مى‏كرد و شیعیان را جهت تحویل اموال، به او ارجاع مى‏داد و او، رابط بین عثمان بن سعید و شیعیان بود<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 224 و 225 و .227.</ref>.

حسین بن روح، كتابى در [[فقه]] [[شیعه]] به نام «التأدیب» تألیف كرده بود. آن را جهت اظهار نظر، نزد فقهاى قم فرستاد. آنان پس از بررسى، در پاسخ نوشتند، جز در یك مسئله، همگى مطابق فتاواى فقهاى شیعه است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .240.</ref>. بعضى از معاصرین او، عقل و هوش و درایت وى را تحسین كرده و مى‏گفتند: به تصدیق موافق و مخالف، حسین بن روح از عاقلترین مردم روزگار است<ref>مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 356، ور.ك به: طوسى،، همان كتاب، ص .236</ref>. نوبختى در دوران حكومت «مقتدر»، خلیفه عباسى، به خدت پنج سال به زندان افتاد و در سال 317 آزاد شد<ref>دكتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، چاپ اوّل، تهران، انتشارات امیر كبیر، 1367 هـ. ش، ص .199</ref>. و سرانجام، بعد از بیست و یك سال فعالیّت و سفارت، در سال 326 چشم از جهان فرو بست<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .238</ref>.

اى على بن محمد سمرى! خداوند در سوك فقدان تو پاداشى بزرگ به برادرانت عطا كند. تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهى رفت. كارهایت را مرتب كن و هیچ كس را به جانشینى خویش مگمار. دوران غیبت كامل فرا رسیده است و من جز با اجازه [[خداوند]] متعال [[ظهور]] نخواهم كرد و ظهور من پس از گذشت مدتى طولانى و قساوت دلها و پر شدن زمین ازستم خواهد بود. افرادى نزد [[شیعیان]] من مدّعى مشاهده من (ارتباط با من به عنوان نایب خاص) خواهند شد. آگاه باشید كه هر كس پیش از خروج [[سفیانى]] و «صیحه آسمانى»<ref> چنانكه در بحث علائم ظهور گفته شده، قیام شخصى به نام سفیانى و صداى آسمانى از علامتهایى هستند كه در آستانه ظهور امام رخ خواهد داد.</ref> چنین ادعایى بكند، دروغگو و افترا زننده است و هیچ حركت و نیرویى جز به خداوند عظیم نیست<ref>طوسى،، الغیبة، ص 242 و 243 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 361 - طبرسى،، همان كتاب، ص 445 - صدر.</ref>.