خطیب بغدادی: تفاوت میان نسخه‌ها

|اساتید  

|ابوحامد اسفراینى • ابن صیدلانى • ابن رزقویه

'''ابوبکر احمد بن على بن ثابت''' معروف به «خطیب بغدادى» (۳۹۲- ۴۶۳ ق)، از مورخان و [[محدثان]] مشهور [[اهل سنت]] در قرن ۵ قمری است. کتاب «تاریخ بغداد» از مهمترین آثار اوست.  

احمدبن على بن ثابت، محدّث و مورخ مشهور قرن پنجم و مؤلف تاریخ بغداد*. او در جمادى الآخره ۳۹۲ <ref>خطیب بغدادى، ج ۱۳، ص ۱۳۵</ref> در قریه هَنیقِیا در اطراف نَهُرالمَلِک <ref>صفدى، ج ۷، ص ۱۹۱</ref> به دنیا آمد. ظاهراً هنیقیا قریهاى در نزدیکى درزیجان بوده <ref>رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج ۱، مقدمه بشار عواد معروف، ص ۱۸ـ۱۹</ref> که پدر خطیب، ابوالحسن على بن ثابت بیست سال امامت جماعت و قرائت خطبه را در آن برعهده داشته است <ref>رجوع کنید به همان، ج ۱۳، ص ۲۷۹ـ ۲۸۰</ref>

پدرِ خطیب از زمره حافظان [[قرآن]] بود که آن را بر ابوحفص کتّانى قرائت کرده بود <ref>همانجا</ref>. او در ۴۱۲ وفات کرد و در مقبره باب حرب به خاک سپرده شد <ref>همان، ج ۱۳، ص۲۸۰</ref>. خطیب بغدادى <ref>همانجا</ref> بنابر خبرى که از پدر خود نقل کرده، تبارى عربى داشته و از عشیرهاى بوده است که در حصّاصه از نواحى فُرات سکونت داشته اند.

درباره اطلاق لقب خطیب بر وى، از این حیث که نسبت پدرش به او رسیده یا خود او این شغل را داشته است، باید خاطر نشان کرد که به نوشته [[یاقوت حموى]] <ref>ج ۱، ص ۳۹۰</ref> از قول عبدالعزیزبن محمد نخشبى (متوفى ۴۵۶) خطیب بغدادى در برخى روستاهاى بغداد به ایراد خطبه مى پرداخت. <ref>نیز رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج ۱، همان مقدمه، ص ۲۲</ref>

وى خواندن و نوشتن را در نزد هلال بن عبداللّه بن محمد فراگرفت <ref>رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج ۱۶، ص ۱۱۷</ref>، اما معلوم نیست که خواندن و نوشتن را در درزیجان فراگرفت یا در [[بغداد]]. چون پدرش در این ایام در بغداد به سر مى برد و در همانجا وفات کرد و خطیب هم در ۴۰۳ براى اولین بار در بغداد سماع [[حدیث]] کرده <ref>رجوع کنید به ادامه مقاله</ref>، به نظر مى رسد خواندن و نوشتن را در بغداد فراگرفته باشد <ref>همان، ج ۱، مقدمه بشار عواد معروف، ص ۱۹ـ۲۰</ref>

خطیب بغدادى سپس به تشویق پدرش به سماع حدیث و تعلم [[فقه]] پرداخت <ref>ذهبى، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۱۸، ص ۲۷۱</ref> نخستین سماع وى چنانکه گفته شد در یازده سالگى و در نزد ابن رِزقویه بود. سپس به فراگیرى فقه مشغول و در [[مسجد]] عبداللّه بن مبارک به درس ابوحامد اسفراینى* (متوفى ۴۰۶) حاضر شد <ref>خطیب بغدادى، ج ۶، ص۲۰</ref>، اما به سبب صِغَرِ سن از محضر درس او استفاده چندانى نبرد.

اولین کسى که به گفته خطیب <ref>ج ۶، ص ۲۵</ref> از درس فقه او بهره برد و از آن یادداشت برداشت، ابوالحسن احمدبن محمد معروف به ابن المَحامِلى، شاگرد اسفراینى بود. در عین حال نخستین استاد حقیقى خطیب بغدادى در فقه، قاضى ابوالطیب طاهربن عبداللّه طبرى بود که شیخ شافعیان بغداد محسوب مى شد. <ref>رجوع کنید به همان، ج۱۰، ص ۴۹۲</ref>

خطیب نزد بیشتر مشایخ بغداد سماع حدیث کرد، از جمله از سال ۴۰۶ تا ۴۱۲ به مدت شش سال نزد ابن رزقویه حدیث آموخت <ref>رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۲۱۲ـ۲۱۳</ref> و به صورت اجازه یا سماع، تألیفات پرشمار و مشهور ۲۴ تن از مؤلفان را ــکه بیشتر در زمینه حدیث و رجال بودــ از وى شنید. <ref>عمرى، ص۳۰</ref>

خطیب سپس به ابوبکر احمدبن محمدبن غالب خوارزمى، معروف به بَرْقانى*، محدّث و مؤلف مشهور، پیوست و سالها در مصاحبت او احادیث بسیار سماع کرد <ref>رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج ۶، ص ۲۷</ref>، برقانى هم متقابلا احادیث فراوانى از خطیب شنید <ref>رجوع کنید به همان، ج ۶، ص ۲۸</ref> او درباره روش علمى آینده خود از برقانى مشورت و راهنمایى مىگرفت <ref>همان، ج ۱، مقدمه بشار عواد معروف، ص ۲۲</ref>

خطیب در ۴۱۲ در بصره بود <ref>رجوع کنید به ج ۲، ص ۳۱۷</ref> و در این سفر از شمارى از مشایخ آنجا اخذ حدیث کرد، از جمله ابوالحسن على بن قاسم بن حسن شاهد و ابومحمد حسن بن على سابورى. <ref>رجوع کنید به ذهبى، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۱۸، ص ۲۷۲</ref> در ۴۱۵، به منظور اخذ احادیث بیشتر به فکر سفر به مراکز علمى افتاد ولى در اینکه به کدام شهر برود دچار تردید گشت و پس از مشورت با برقانى راهى نیشابور شد <ref>رجوع کنید به همان، ج ۱۸، ص ۲۷۵</ref> و در رمضان ۴۱۵ به آنجا رسید. <ref>رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج ۱، همان مقدمه، ص ۲۴</ref>

خطیب در مسیر خود تا نیشابور، در برخى شهرها همچون نهروان <ref>رجوع کنید به همان، ج ۱۳، ص ۵۸۱</ref> و دینور <ref>رجوع کنید به همان، ج ۹، ص ۴۳۲</ref> سماع حدیث کرد و به رى نیز وارد شد. <ref>رجوع کنید به همان، ج ۱۲، ص ۴۱۶</ref> در این سفر ابن القُنّى همراه وى بود. <ref>سمعانى، ج ۴، ص ۵۵۵</ref>

عمرى مجموعه آثار خطیب را در ده بخش موضوعى معرفى کرده است:

* الامالى،

* کتاب فیه حدیث «الامامُ ضامِنٌ و المؤذن مؤتمَنٌ»،

* کتاب فیه حدیث «نضّراللّه امْرءاً سَمِع منّا حدیثاً»،

* طریق حدیث قبض العلم، «طلب العلم فریضه على کل مسلم»،

* مسند ابى بکر الصدیق،

* مسند صفوان بن عسّال.

* کتاب اطراف الموطأ، جزء فیه احادیث مالک بن انس عوالى،

* امالى الجوهرى،

* فوائد ابى القاسم النرسى،

* الفوائدالمنتخبه الصحاح و

* الغرائب از ابوالقاسم مهروانى.

الکفایه فى علم الروایه <ref>بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶</ref>

* اقتضاءُ العلمِ العملَ <ref>بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴</ref> در باب ضرورت قرین بودن علم و عمل،

* شرف اصحاب الحدیث <ref>آنکارا ۱۹۷۱</ref>

* نصیحه اهل الحدیث <ref>در ضمن مجموعه رسائل فى علومالحدیث، مدینه ۱۳۸۹/۱۹۶۹</ref>

* الرحله فى طلب الحدیث <ref>بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵</ref>

* تقیید العلم <ref>دمشق ۱۹۴۹</ref>

* الجامع لاخلاق الراوى و

* آداب السامع. <ref>بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۱</ref>

الاسماءالمبهمه فى الأنباء المحکمه <ref>قاهره ۱۴۱۷/۱۹۹۷</ref>

تلخیص المتشابه فى الرسم و حمایه ما اشکل منه عن بوادرالتصحیف و الوهم <ref>دمشق ۱۹۸۵</ref>

تالى التلخیص (ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۷) به عنوان مستدرک کتاب پیشین،

غُنیه الملتمس فى ایضاح الملتبس <ref>ریاض ۲۰۰۱</ref>

السابق واللاحق فى تباعد مابین وفاه الراویین عن شیخ واحد <ref>ریاض ۱۴۰۲/۱۹۸۲</ref> در باب کسانى که دو راوى از آنها روایت کرده‌اند و زمان وفات آنها تفاوت زیادى باهم دارد. این کتاب براساس حروف الفبا تنظیم شده و شاید تنها نمونه در نوع خود باشد، کتاب موضّح اوهامالجمع و التفریق <ref>بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷</ref>

* تاریخ مدینه السلام یا تاریخ بغداد،

* مناقب الشافعى، مناقب احمدبن حنبل.

*  

مسأله الکلام فى الصفات، القول فى علم النجوم.

* نهج الصواب فى ان التسمیه آیه من فاتحه الکتاب،

* ابطال النکاح بغیر ولى،

* اذا اُقیمت الصلاه فلاصلاه الا المکتوبه،

* الجهر ببسم اللّه الرحمن الرحیم فى الصلاه،

* الحیل،

* ذکر صلاهالتسبیح و

* الاحادیث التى رویت عنالنبى صلى اللّه علیه وسلم فیها و اختلاف الفاظ الناقلین.

* البُخلاء <ref>بغداد ۱۳۸۴/۱۹۶۴</ref>

* التطفیل و

* حکایات الطفیلیین (نجف ۱۳۸۶) <ref>براى اطلاع بیشتر از آثار چاپى و منتشر نشده و محل نگهدارى آنها رجوع کنید به عمرى، ص ۵۶ـ۸۴</ref>

[https://olama-orafa.ir/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AE%D8%B7%DB%8C%D8%A8-%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%89%D9%85%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%DB%B4%DB%B6%DB%B3%D9%87/ برگرفته از سایت زندگی‌نامه احمد خطیب بغدادى(متوفی۴۶۳ه ق) - علماوعرفا]

{{پانویس|3}}

[[رده:عالمان اهل تسنن]]

[[رده:تاریخ نویسان]]

[[رده:حدیث شناسان]]