۴۳۶
ویرایش
تصوف در مغرب (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
با این‌همه، چنین به نظر می‌رسد که تصوف در مغرب نیز مانند تصوف اولیۀ [[حجاز]]، [[عراق]] و [[ایران]]، نخست مبتنی بر آموزه‌های شفاهی اولیای مسلمان بوده، و سپس صورتی منسجم به خود گرفته است. | با این‌همه، چنین به نظر می‌رسد که تصوف در مغرب نیز مانند تصوف اولیۀ [[حجاز]]، [[عراق]] و [[ایران]]، نخست مبتنی بر آموزه‌های شفاهی اولیای مسلمان بوده، و سپس صورتی منسجم به خود گرفته است. | ||
==گسترش در آفریقا== | |||
تصوف در قرن پنجم از طریق اندلس وارد مراکش شد و از آنجا به دیگر سرزمینهای آفریقایی راه یافت <ref>بل، ص 377؛ غنیمی، ج 6، ص 93). به‌رغم تحریم آثار متصوفه، بخصوص آثار غزالی در شمال آفریقا، تصوف در دوره مرابطون (447ـ541/ 1055ـ1146) در این سرزمین گسترش یافت و در دوره موحدون (515 ـ 668/ 1121ـ1269) صوفیان بزرگی بخصوص در مغرب ظهور یافتند <ref>بل، همانجا؛ هیسكت، ص40). برخی دلایل عمده نفوذ و گسترش تصوف در آفریقا عبارت‌اند از: بیزاری مردم از خشونت و فساد و اوضاع آشفته اقتصادی در دوره مرابطون و موحدون، اشتغال علما و فقها به امور دنیوی و اعمال و رفتار مقبول شیوخ صوفیه و نفوذ معنوی آنان <ref> رجوع كنید به بل، ص 378ـ391؛ ناصری‌طاهری، ص 313ـ317، 342). | |||
==جایگاه صوفیان== | |||
توجه و اقبال به صوفیان چندان بود كه مردم در هنگام وقوع بلایا و حوادث طبیعی، برای شفای بیماریها و رفع گرفتاریها و نیز برای تظلم از حاكمان، به صوفیان رو می‌آوردند؛ از این رو، سالانه فتوح و هدایای بسیاری به آنان داده می‌شد و بدین‌ترتیب، صوفیه گاه به مال بسیار دست می‌یافتند <ref>بل؛ غنیمی، همانجاها؛ حسن‌علی حسن، ص 476ـ477</ref>. | |||
جایگاه خاص صوفیان نزد مردم، موجب شد كه حكام نیز در ایام صلح درصدد جلب حمایت و توجه مشایخ برآیند و به هنگام جنگ به آنان متوسل شوند <ref>حسن‌علی حسن، ص 477ـ 478</ref>. این محبوبیت و نقش سیاسی و اجتماعی صوفیان، موجب ترس و نگرانی حكام و فقها می‌شد، زیرا برخی صوفیان از آن برای دعوت به خود و ادعای مهدویت استفاده می‌كردند <ref>همان، ص 479؛ د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل «طریقت»</ref>.اوج مخالفت با صوفیه در مغرب و اندلس، آتش زدن آثارآنان در مساجد بود <ref> رجوع كنید به حسن‌علی‌حسن، ص 451ـ452</ref>.البته در سِجِلماسه و فاس، علمایی مانند ابوالفضل یوسف‌بن محمدبن یوسف (متوفی 513) معروف به نحوی، با این‌عمل مخالفت كردند <ref>همان، ص 453</ref> | |||
==انتساب به نوادگان پیامبر اسلام(ص)== | ==انتساب به نوادگان پیامبر اسلام(ص)== | ||
| خط ۱۷۵: | خط ۱۸۳: | ||
{{پانویس|2}} | {{پانویس|2}} | ||
=منابع= | =منابع= | ||
# ابن ابی | #[[ابن ابی دینار]]، محمد، المؤنس، به کوشش محمد شمام، تونس، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م. | ||
# ابن ابی | #[[ابن ابی زرع]]، علی، الانیس المطرب، رباط، ۱۹۷۲م. | ||
# ابن | #[[ابن خلدون]]، [[شفاء السائل]]، بیروت، ۱۹۵۹م. | ||
# ابن خلدون، | #ابن خلدون، شفاء السائل، مقدمه، ترجمۀ محمدپروین گنابادی، تهران، ۱۳۳۶ش. | ||
# ابن زیات، یوسف، التشوف الى رجال | #[[ابن زیات، یوسف، [[التشوف الى رجال التصوف]]، به کوشش آدلف فور، رباط، ۱۹۵۸م. | ||
# ابن عسکر، محمد، دوحة | #[[ابن عسکر، محمد، [[دوحة الناشر]]، به کوشش محمد حجی، رباط، ۱۹۷۷م. | ||
# ابن عطاءالله | #[[ابن عطاءالله اسکندری]]، [[لطائف المنن فی مناقب ابی‌العباس المرسی و شیخه ابی‌الحسن]]، همراه لطائف المنن والاخلاق، به کوشش عبدالحمید احمد حنفی، قاهره، ۱۹۷۴م. | ||
# ابن | #[[ابن عیشون]]، محمد، [[الروض العطر الانفاس]]، به کوشش زهرا نظام، رباط، ۱۹۹۷م. | ||
# ابن | #[[ابن فرحون]]، ابراهیم، [[الدیباج المذهب]]، به کوشش علی‌عمر، ریاض، مکتبة الثقافة الدینیه. | ||
# ابن | #[[ابن قاضی]]، احمد، [[جذوة الاقتباس]]، رباط، ۱۹۷۳م. | ||
# ابن | #[[ابن قنفذ]]، احمد، [[انس الفقیر و عز الحقیر]]، به کوشش محمد فاسی و آدلف فور، رباط، ۱۹۶۵م. | ||
# ابن | #[[ابن مریم]]، محمد، [[البستان فی ذکر الاولیاء والعلماء بتلمسان]]، الجزیره، ۱۳۲۶ق/ ۱۹۰۸م. | ||
# | #[[باباتنبکتی]]، احمد، [[نیل الابتهاج]]، همراه الطبقات الکبرای محیی‌الدین طعمی، بیروت، ۱۹۹۴م. | ||
# | #[[بازورث]]، ک. ا.، سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، ۱۳۸۱ش. | ||
# | #ابن عربی، صدیق، المغرب، دارالغرب الاسلامی، ۱۹۸۴م. | ||
# جعیط، هشام، تأسیس الغرب الاسلامی، بیروت، ۲۰۰۴م. | # [[آلفرد بل]]، الفرق الاسلامیه فی‌الشمال الافریقی من‌الفتح العربی حتی الیوم ، ترجمه عن الفرنسیه عبدالرحمان بدوی، بیروت 1987؛ | ||
# جیلانی، عبدالرحمان، تاریخ الجزائر العام، بیروت، ۱۹۸۳م. | #جعیط، هشام، تأسیس الغرب الاسلامی، بیروت، ۲۰۰۴م. | ||
# حجی، محمد، جولات التاریخیة، بیروت، ۱۹۹۵م. | #جیلانی، عبدالرحمان، تاریخ الجزائر العام، بیروت، ۱۹۸۳م. | ||
# حجی، محمد، الزاویة الدلائیة، رباط، ۱۹۶۴م. | #حجی، محمد، جولات التاریخیة، بیروت، ۱۹۹۵م. | ||
# حرکات، ابراهیم، التیارات السیاسیة و الفکریة بالمغرب، دارالبیضاء، ۱۹۹۴م. | #حجی، محمد، الزاویة الدلائیة، رباط، ۱۹۶۴م. | ||
# حفناوی، ابوالقاسم، تعریف الخلف برجال السلف، بیروت، ۱۹۸۵م. | #حرکات، ابراهیم، التیارات السیاسیة و الفکریة بالمغرب، دارالبیضاء، ۱۹۹۴م. | ||
# حقی، احسان، المغرب العربی، بیروت، ۱۹۶۷م. | #حفناوی، ابوالقاسم، تعریف الخلف برجال السلف، بیروت، ۱۹۸۵م. | ||
# خلیفه، ادریس، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، مغرب، ۱۹۹۴م. | #حقی، احسان، المغرب العربی، بیروت، ۱۹۶۷م. | ||
# | #خلیفه، ادریس، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، مغرب، ۱۹۹۴م. | ||
# زبیب، نجیب، دولة التشیع فی بلاد المغرب، بیروت، ۱۹۹۳م. | #[[درجینی]]، احمد، طبقات المشایخ بالمغرب، به کوشش ابراهیم طلای، بیروت، ۱۹۷۴م. | ||
# زیاده، نقولا، افریقیات، لندن، ۱۹۹۱م. | #زبیب، نجیب، دولة التشیع فی بلاد المغرب، بیروت، ۱۹۹۳م. | ||
# ژولیان، شارل آندره، افریقیا الشمالیة تسیر، القومیات الاسلامیة و السیادة الفرنسیة، ترجمۀ منجی سلیم و دیگران، تونس، ۱۹۷۶م. | #زیاده، نقولا، افریقیات، لندن، ۱۹۹۱م. | ||
# سایح، حسن، الحضارة المغربیة، البدایة و الاستمرار، رباط، ۲۰۰۰م. | #ژولیان، شارل آندره، افریقیا الشمالیة تسیر، القومیات الاسلامیة و السیادة الفرنسیة، ترجمۀ منجی سلیم و دیگران، تونس، ۱۹۷۶م. | ||
# سعدالله، ابوالقاسم، تاریخ الجزائر الثقافی، الجزائر، ۱۹۸۵م. | #سایح، حسن، الحضارة المغربیة، البدایة و الاستمرار، رباط، ۲۰۰۰م. | ||
# سلاوی، احمد، الاستقصاء، به کوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م. | #سعدالله، ابوالقاسم، تاریخ الجزائر الثقافی، الجزائر، ۱۹۸۵م. | ||
# صغیر، عبدالمجید، اشکالیة اصلاح الفکر الصوفی، مغرب، ۱۹۹۴م. | #سلاوی، احمد، الاستقصاء، به کوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م. | ||
# صنهاجی، محمد، تاریخ فاطمیان ( اخبار ملوک بنی عبید و سیرتهم)، ترجمۀ حجت‌الله جودکی، تهران، ۱۳۷۸ش. | #صغیر، عبدالمجید، اشکالیة اصلاح الفکر الصوفی، مغرب، ۱۹۹۴م. | ||
# ضریف، محمد، مؤسسة الزوایا بالمغرب، رباط، ۱۹۹۲م. | #صنهاجی، محمد، تاریخ فاطمیان ( اخبار ملوک بنی عبید و سیرتهم)، ترجمۀ حجت‌الله جودکی، تهران، ۱۳۷۸ش. | ||
# طعمی، محیی‌الدین، طبقات الشاذلیة الکبرى، بیروت، ۱۹۹۶م. | #ضریف، محمد، مؤسسة الزوایا بالمغرب، رباط، ۱۹۹۲م. | ||
# عبدالحمید، سعد زغلول، تاریخ المغرب العربی، اسکندریه، ۱۹۷۹م. | #طعمی، محیی‌الدین، طبقات الشاذلیة الکبرى، بیروت، ۱۹۹۶م. | ||
# عمار، علی‌سالم، ابوالحسن شاذلی، قاهره، ۱۹۵۱م. | #عبدالحمید، سعد زغلول، تاریخ المغرب العربی، اسکندریه، ۱۹۷۹م. | ||
# عویس، عبدالحلیم، دولة بنی حماد، بیروت، ۱۹۸۰م. | #عمار، علی‌سالم، ابوالحسن شاذلی، قاهره، ۱۹۵۱م. | ||
# | #عویس، عبدالحلیم، دولة بنی حماد، بیروت، ۱۹۸۰م. | ||
# غنیمی | #[[غرمینی]]، عبدالسلام، المدارس الصوفیة المغربیة و الاندلسیة فی القرن السادس الهجری، مغرب، ۲۰۰۰م. | ||
# فاسی، علال، التصوف الاسلامی فی | #[[غنیمی تفتازانی]]، ابوالوفا، ابن عطاء الله الاسکندری و تصوفه، قاهره، ۱۹۶۹م. | ||
# فتحی، محمد، السعادة الابدیة، دارالبیضاء، دارالطباعة الحدیثه. | #فاسی، علال، [[التصوف الاسلامی فی المغرب]]، به کوشش عبدالرحمان بن عربی حریشی، رباط، ۱۹۹۸م. | ||
# | #فتحی، محمد، السعادة الابدیة، دارالبیضاء، دارالطباعة الحدیثه. | ||
# گرونباوم، گوستاوفون، وحدت و تنوع در تمدن اسلامی، ترجمۀ عباس آریان‌پور، تبریز، ۱۳۴۲ش. | #[[قیروانی]]، ابو‌العرب، طبقات علماء افریقیة و تونس، همراه الطبقات الکبرای محیی‌الدین طعمی، بیروت، ۱۹۹۴م. | ||
# لاکوست، ایو، جهان‌بینی ابن خلدون، ترجمۀ مهدی مظفری، تهران، ۱۳۵۴ش. | #گرونباوم، گوستاوفون، وحدت و تنوع در تمدن اسلامی، ترجمۀ عباس آریان‌پور، تبریز، ۱۳۴۲ش. | ||
# لوتورنو، روژه، فاس قبل الحمایة، ترجمۀ محمد حجی، بیروت، ۱۹۸۶م. | #لاکوست، ایو، جهان‌بینی ابن خلدون، ترجمۀ مهدی مظفری، تهران، ۱۳۵۴ش. | ||
# لینگز، مارتین، مقدمه بر مکتوبات شیخ عربی درقاوی، به کوشش تیتوس بورکهارت، ترجمۀ حسین مریدی، تهران، ۱۳۸۵ش. | #لوتورنو، روژه، فاس قبل الحمایة، ترجمۀ محمد حجی، بیروت، ۱۹۸۶م. | ||
# محمود، عبدالحلیم، المدرسة الشاذلیة الحدیثة و امامها ابوالحسن الشاذلی، قاهره، دارالکتب الحدیثه. | #لینگز، مارتین، مقدمه بر مکتوبات شیخ عربی درقاوی، به کوشش تیتوس بورکهارت، ترجمۀ حسین مریدی، تهران، ۱۳۸۵ش. | ||
# مرزوقی، جمال‌الدین، تعلیقات بر تجرید التوحید نفری، الزهراء الاعلام العربی، ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۴م. | #محمود، عبدالحلیم، المدرسة الشاذلیة الحدیثة و امامها ابوالحسن الشاذلی، قاهره، دارالکتب الحدیثه. | ||
# مساکنی، علی، فهرسة، به کوشش محمد محفوظ، بیروت، ۱۹۹۲م. | #مرزوقی، جمال‌الدین، تعلیقات بر تجرید التوحید نفری، الزهراء الاعلام العربی، ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۴م. | ||
# معریش، محمدعربی، المغرب الاقصى، بیروت، ۱۹۸۹م. | #مساکنی، علی، فهرسة، به کوشش محمد محفوظ، بیروت، ۱۹۹۲م. | ||
# موسى، عزالدین عمر، دولت موحدون در غرب جهان اسلام، ترجمۀ صادق خورشا، قم، ۱۳۸۱ش. | #معریش، محمدعربی، المغرب الاقصى، بیروت، ۱۹۸۹م. | ||
# مغراوی، محمد، مدینة القصر الکبیر، الذاکرة و الحاضرة، سلا، ۲۰۰۰م. | #موسى، عزالدین عمر، دولت موحدون در غرب جهان اسلام، ترجمۀ صادق خورشا، قم، ۱۳۸۱ش. | ||
# وارمینگتن، ب. ه . ، تاریخ ولایات شمال افریقیا الرومانیة، ترجمۀ عبدالحفیظ فضیل المیار، طرابلس، ۱۹۹۴م. | #مغراوی، محمد، مدینة القصر الکبیر، الذاکرة و الحاضرة، سلا، ۲۰۰۰م. | ||
# واکر، پل، پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی، تاریخ فاطمیان و منابع آن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، ۱۳۸۳ش. | #وارمینگتن، ب. ه . ، تاریخ ولایات شمال افریقیا الرومانیة، ترجمۀ عبدالحفیظ فضیل المیار، طرابلس، ۱۹۹۴م. | ||
# Cornell, V. J., Realm of the Saint, Power and Authority in Moroccan Sufism, Austin, ۱۹۹۸; Evans-Pritchard, E. E., The Sanusi of Cyrenisica, Oxford, ۱۹۴۹. | #واکر، پل، پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی، تاریخ فاطمیان و منابع آن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، ۱۳۸۳ش. | ||
# Joffe, G., «Maghribi Islam and Islam in the Maghrib», African Islam and Islamic Africa, eds. E.E. Rosander and D. Westerlund, Ohio, ۱۹۹۷. | #Cornell, V. J., Realm of the Saint, Power and Authority in Moroccan Sufism, Austin, ۱۹۹۸; Evans-Pritchard, E. E., The Sanusi of Cyrenisica, Oxford, ۱۹۴۹. | ||
# Johansen, J. E. A., «Shadhiliyah», The Oxford Encyclopedia of The Modern Islamic World, ed. J. L. Esposito, Oxford, ۱۹۹۵, vol. IV. | #Joffe, G., «Maghribi Islam and Islam in the Maghrib», African Islam and Islamic Africa, eds. E.E. Rosander and D. Westerlund, Ohio, ۱۹۹۷. | ||
# Lings, M., A Moslem Saint of the Twentieth Century, London, ۱۹۶۱. | #Johansen, J. E. A., «Shadhiliyah», The Oxford Encyclopedia of The Modern Islamic World, ed. J. L. Esposito, Oxford, ۱۹۹۵, vol. IV. | ||
# Mackeen, A. M. M., «The Early History of Sufism in the Maghrib», The Journal of American Oriental Society, New Haven, ۱۹۹۱, vol. XCI, no. ۳. | #Lings, M., A Moslem Saint of the Twentieth Century, London, ۱۹۶۱. | ||
# id, «The Rise of Al-Shādhili», ibid, no.۴. | #Mackeen, A. M. M., «The Early History of Sufism in the Maghrib», The Journal of American Oriental Society, New Haven, ۱۹۹۱, vol. XCI, no. ۳. | ||
# Ralph Willis, J., «Tijānīyah», The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, Oxford, ۱۹۹۵, vol. IV. | #id, «The Rise of Al-Shādhili», ibid, no.۴. | ||
# Trimingham, J. S., The Sufi Orders in Islam, Oxford, ۱۹۷۱. | #Ralph Willis, J., «Tijānīyah», The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, Oxford, ۱۹۹۵, vol. IV. | ||
# Vikor, K., «Sufi Brotherhoods in Africa» The History of Islam in Africa, Ohio, ۲۰۰۰. | #Trimingham, J. S., The Sufi Orders in Islam, Oxford, ۱۹۷۱. | ||
#Vikor, K., «Sufi Brotherhoods in Africa» The History of Islam in Africa, Ohio, ۲۰۰۰. | |||