خلیج فارس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خلیج فارس''' نام پیش‌رفتگی آب دریای [[عمان]] است که بین جنوب ایران و شبه‌جزیره‌ی [[عربستان]] جای دارد. این خلیج 990 کیلومتر درازا و در پهن‌ترین جای خود، نزدیک 340 کیلومتر پهنا دارد که در [[تنگه‌ی هرمز]] به کم‌تر از 55 کیلومتر کاهش می‌یابد. میانگین ژرفای آن 35 متر است و ژرفای 90 تا 100 متر در جاهایی از آن وجود دارد. یونانی‌ها این خلیج را پرسیکوس می‌نامیدند و عرب‌ها از گذشته‌های دور آن را با نام بحرالفارس می‌شناختند. امروزه خلیج فارس به خاطر سرچشمه‌های نفت جهان، که در پیرامون آن یا در بستر آن جای دارند، اهمیت پیدا کرده است.

نام خلیج فارس در کتیبه‌های آشوری آمده است، نارمرتو (Nar-Merratu) به معنای دریای تلخ است که به شوری بسیار زیاد آب این دریا اشاره دارد. در تنگه‌ی هرمز کتیبه‌ای از داریوش اول به دست آمده است که در آن به زبان پارسی باستان چنین مفهومی نوشته شده است:"دریایی که از پارس می‌رود." این خلیج را از زمان ساسانیان دریای پارس می‌گفتند.<ref>[http://jazirehdanesh.com/content/574/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3 برگرفته شده از مقاله خلیج فارس]</ref>

فلاویوس آریانوس، تاریخ‌نگار یونانی که در سده‌ی دوم پس از میلاد زندگی می‌کرده است، در آثار خود از این خلیج با نام پرسیکوس (persikon Karitas) یاد کرده که به معنای خلیج پارس است.

استرابن، جغرافی‌دان یونانی، که در سده‌ی اول پس از میلاد می‌زیست، همین نام را به کار برده است. در کتاب‌های لاتین سده‌های میانه(قرون وسطی)، نام پرسیکوس سینوس (persicus sinus) یا پرسیکوم ماره (persicus mare) به کار رفته است.

در دیگر زبان‌ها زنده‌ی دنیا نیز واژه‌ی پرسیکوس با دگرگونی اندک به کار رفته است.

دانشمندان [[مسلمان]]، چه عرب‌تبار و چه ایرانی‌تبار، در همه‌ی کتاب‌های جغرافیایی و تاریخی، از خلیج فارس با نام بحرفارس، البحرالفارسی یا خلیج‌فارس یاد کرده‌اند.

مسعودی، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان عرب که در سده‌ی چهارم هجری می‌زیسته و طی سفری از [[بغداد]] به خلیج ‌فارس و سپس [[کرمان]]، ورارود(ماوراءالنهر) و [[چین]] رفته است، می‌گوید که: "دریای عمان دنباله‌ی بحر فارس است".

از دیگر دانشمندان و پژوهشگران مسلمان، که در آثار خود به نام خلیج فارس اشاره کرده‌اند، برپایه‌ی پژوهش محمد جواد شکور، می‌توان نمونه‌های زیر را نام برد:

• ابن‌خردادبه در کتاب المسالک و الممالک(سده‌ی سوم هجری)؛ بحر فارس

• سهراب در کتاب عجایب‌الاقالیم‌السبعه(سده‌ی سوم هجری)؛ بحر فارس

• اصطخری در کتاب المسالک الممالک و در کتاب الاقالیم(سده‌ی چهارم هجری)؛ بحر فارس

• مسعودی در کتاب مروج‌الذهب و در کتاب التنبیه و الاشراف(سده‌ی چهارم هجری)؛ بحر فارس

• نویسنده‌ی ناشناخته‌ در حدود العالم من المشرق الی المغرب(تالیف 372 قمری)؛ خلیج فارس و دریای پارس

• محمد‌بن‌نجیب در کتاب جهان‌نامه(سده‌ی چهارم هجری)؛ بحر پارس

• شریف ادریسی در کتاب نزهه‌المشتاق(سده‌ی ششم هجری)؛ بحر فارس

• یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان(سده‌ی ششم هجری)؛ بحر فارس

• زکریای قزوینی در کتاب آثار البلاد(سده‌ی ششم هجری)؛ بحر فارس

• انصاری‌الدمشقی در کتاب نخبه‌الدهر(سده‌ی هشتم هجری)؛ بحر فارس

• ابوالفداء در کتاب تقویم البلدان(سده‌ی هشتم هجری)؛ بحر فارس

• شهاب‌الدین احمد نویری در کتاب نهایه‌الادب(سده‌ی هشتم هجری)؛ خلیج فارس

• حمدالله مستوفی قزوینی در کتاب نزهه‌القلوب(سده‌ی هشتم هجری)؛ بحر فارس

• ابوحفض‌ابن‌الوردی در کتاب خریده العجایب(سده‌ی هشتم هجری)؛ بحر فارس

• ابن‌بطوطه در کتاب رحله(سده‌ی هشتم هجری)؛ بحر فارس

• قلقشندی در کتاب صبح‌الاعشی(سده‌ی نهم هجری)؛ بحر فارس

• حاجی‌خلیفه در کتاب جهان‌نما(سده‌ی یازدهم هجری )

• شمس‌الدین محمد سامی در کتاب قاموس الاعلام(سده‌ی سیزدهم هجری)؛ خلیج بصره

• البستانی در دایره‌المعارف البستانی(سده‌ی نوزدهم میلادی)؛ الخلیج العجمی

پس از روی کار آمدن هخامنشیان در [[ایران]]، داریوش اول برای کشف سرزمین‌های تازه از دریانوردانی برجسته‌ی ایرانی، فینیقی و ساتراب‌های یونانی‌نشین امپراتوری پارس خواست که برای شناخت بیش‌تر [[آسیا]] و دیگر سرزمین‌ها به دریانوردی بپردازند. به نظر می‌رسد در زمان همین پادشاه بود که شناخت ایرانیان از خلیج فارس بیش‌تر شد.

با این همه، کهن‌ترین سند پیرامون دریانوردی در خلیج فارس به سده‌ی چهارم پیش از میلاد باز می‌گردد. در آن زمان، دریانوردی به نام نیارخوس به فرمان [[اسکندر مقدونی]] برای کاوش در سرزمین‌های نه چندان شناخته به سفر دریایی پرداخت. او سفر خود را در یازدهمین سال فرمان‌روایی اسکندر آغاز کرد و از مصب رود سند به دهانه‌ی تنگ هرمز و از آن‌جا به آب‌های خلیج فارس رفت و سرانجام در ساحل رود کارون لنگر انداخت.

او در این سفر از راهنمایی چند دریانورد ایرانی، از جمله بگیوس پسر فرناکه، هیدارس بلوچ و مازان قشمی بهره‌مند بود و ماجرای سفر دریایی 146 روزه‌ی خود را در سفرنامه‌ای نوشت که اصل آن از بین رفته، اما چکیده‌ای از آن در کتاب یکی از تاریخ‌نگاران سده‌ی نخست پیش از میلاد به عنوان لشکرکشی اسکندر، برجای مانده است. او هنگام دریانوردی در خلیج فارس با فانوس‌های دریایی بزرگی رو‌به‌رو شده بودکه تا آن زمان مانند آن را ندیده بود و در سفرنامه‌ی خود از آن‌ها به عنوان یکی از شگفتی‌های سفرش یاد کرده است.

در زمان ساسانیان، شاپور دوم(ذوالاکتاف) پس از تصرف همه‌ی جزیره‌های خلیج‌فارس برای جلوگیری از یورش عرب‌های بادیه‌نشین، جزیره‌های [[بحرین]] را به صورت ساخلو‌ ( پادگان نظامی) درآورد. پس از ورود عرب‌های مسلمان به ایران و شکست ساسانیان، سراسر خلیج‌ جولانگاه بازرگانان [[مسلمان]] شد. اما پس از کاهش نفوذ [[خلیفه‌های عباسی]]، فرمان‌روایان [[آل‌بویه]](سده‌ی چهارم هجری/دهم میلادی) بار دیگر عمان و بحرین را بخشی از ایران کردند.

از آن پس، عمان و بحرین و جزیره‌های پیرامون آن، تا نزدیک یک سده بخشی از ولایت فارس به شمار می‌آمد و دولت آل‌بویه فرمان‌روایانی را برای اداره‌ی این منطقه‌ی دریایی به سیراف و کیش می‌فرستاد. این دو بندر از نظر بازرگانی به چنان اهمیتی رسیدند که کشتی‌های چینی بری خرید و فروش کالا در آن‌جا پهلو می‌گرفتند.

خلیج فارس در زمان [[سلجوقیان]] نیز اهمیت زیادی داشت. البته، توران‌شاه سلجوقی، از سلجوقیان کرمان، مرکز بازرگانی دریایی را از سیراف به کیش جابه‌جا کرد و آرام آرام از اهمیت سیراف کاسته و بر اهمیت کیش افزوده شد. اتابکان فارس(قرن هفتم هجری/سیزدهم میلادی) به فرمان‌روایی امیران کیش پایان دادند و جزیره‌ی هرمز را مرکز بازرگانی دریایی کردند.

در آن دوران، اهمیت بازرگانی خلیج فارس به اندازه‌ای بود که پیش از کشف دماغه‌ی امیدنیک به کوشش واسکو دی‌گاما (Vasco de Gama) ، دریانورد پرتغالی، خرید و فروش ادویه و ابریشم و دیگر کالاهایی که برای بازارهای اروپایی اهمیت بسیاری داشت، از راه خلیج‌فارس به دجله و سپس از میان‌رودان و بادیه شام به بندرهای سوریه در ساحل شرقی مدیترانه، انجام می‌گرفت و بازرگانان ونیزی کالاها را از این بندرها به [[اروپا]] می‌بردند.

این آبراه در دوره‌های تاریخی مختلف دارای اهمیت فراوانی بوده است در عصر باستان و بویژه دوران حاکمیت [[عیلامیان]] خلیج فارس در مدار توجه قرار گرفت اما مهترین مقطع رونق و شکوفایی اقتصاد و تجارت خلیج فارس دوران [[هخامنشیان]] در دوران سلطنت داریوش کبیر و پس از آن عصر [[ساسانیان]] است.

برخی از این جزیره‌ها به دلیل نداشتن آب هم‌چنان بی سکنه هستند. در این چند ساله، سه جزیره‌ی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به دلیل ادعای بی‌پایه‌ی دولت [[امارات متحده‌ی عربی]] درباره‌ی مالکیت بر آن جزیره‌ها، مورد توجه سیاست‌بازان و رسانه‌های غربی قرار گرفته‌اند.

استان [[بوشهر]]: جزیره‌ی ام‌الکرم، جزیره‌ی جبرین، جزیره‌ی خارک، جزیره‌ی خارکو، جزیره‌ی خان، جزیره‌ی شیخ کرامه، جزیره‌ی عباسک، جزیره‌ی شیف، جزیره‌ی فارس جزیره‌ی گرم، جزیره‌ی مناف، جزیره‌ی نخیلو و چند جزیره‌ی کوچک.

استان [[هرمزگان]]: جزیره‌ی ابوموسی، جزیره‌ی تنب بزرگ، جزیره‌ی تنب کوچک، جزیره‌ی سیری، جزیره‌ی قشم، جزیره‌ی کیش، جزیره‌ی لارک، جزیره‌ی لاوان، جزیره‌ی هرمز، جزیره‌ی هندورابی، جزیره‌ی هنگام، جزیره‌ی شتورا، جزیره‌ی شیخ اندرابی، جزیره‌ی فارورگان، جزیره‌ی مارو و چند جزیره‌ی کوچک.

استان [[خوزستان]]: جزیره‌ی بونه، جزیره‌ی دارا، جزیره‌ی قبر ناخدا، جزیره‌ی مینو و چند جزیره‌ی کوچک که گاهی زیر آب می‌روند.

رئیس بنیاد ایران شناسی بوشهر گفت: خلیج فارس یکی از آبراهه های مهم و استراتژیکی است که نه تنها در آسیا بلکه در جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

قبل از ورود آریایی‌ها به ایران در دوره عیلامی این آبراهه مورد استفاده مردمی بود که در آن دوره در خوزستان و بوشهر در قلمرو امپراطور عیلام بوده است.

بندر بوشهر با نام لیان پل ارتباطی داخلی ایران با جنوب شرق آسیا و آفریقا بوده است و در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان این آبراه مهم همچنان مورد توجه و عنایت زمامداران این سلسله ها بوده است. تا آنجا که در دوره هخامنشیان در منطقه دشتستان بوشهر سه کاخ هخامنشی به نام های چرخاب، بردک سیاه و جتوط درسه نقطه بنا نهاده شد و این بیانگر سیادت دریایی ایرانیان بر این آبراهه مهم است.

در دوره اسلامی نیز اغلب مورخان و جغرافی نویسان مسلمان در آثار و منابع خود از این آبراه به عنوان بحرالفارس و خلیج الفارسی نام برده‌اند.

با ورود اسلام به ایران و توجه ویژه فاتحان جدید به امر دریانوردی ما شاهد ظهور تمدن هایی در کرانه شمالی خلیج فارس و منطقه ای هستیم که امروز از آن به نام استان بوشهر یاد می‌شود.

پاسداشت روز ملی خلیج فارس که در واقع یک همت ملی برای اخراج [[پرتغال]] از سواحل و جزایر خلیج فارس بود برای ما بسیار با اهمیت است زیرا بعد از آن نیز در تاریخ معاصر ایران بویژه جنوب کشور شاهد قیام های متعدد مردمی علیه بیگانگان متجاوز بوده‌ایم.

برای پاسخگویی به ادعاهای واهی، بی ریشه و غیرمستند جاعلان تاریخ باید با تکیه بر طرح های دراز مدت علمی و پژوهشی بنیادین در پاسداشت خلیج فارس عنوان و تاریخ آن تلاش وافر کرد.

از طرف دیگر حکام ایرانی اعم از پادشاهان و حکام محلی مجاور همیشه سعی داشتند که به هر نحو از خلیج فارس حفاظت و بهره ببرند اما به دلیل دوری مراکز قدرت در ایران از خلیج فارس این صیانت و حفاظت دائمی نبوده از این رو برخی اوقات کشورهای سودجو توانسته اند برای مدتی بر بخش‌هایی از سواحل و یا جزایر ایرانی یا غیر ایرانی خلیج فارس سیطره پیدا کنند.

در بسیاری اوقات خلا قدرت دولت مرکزی برای دفاع از خلیج فارس به وسیله مردم ساکن در سواحل این دریا پر شده است به نحوی که بارها شاهد بوده ایم که مردم خود دست به کار شده و بدون کمک دولت مرکزی با بیگانگان متجاوز به این دریا و سواحل آن جنگیده اند.

نمونه آن مقاومت مردم بوشهر و هرمزگان در برابر پرتغالی ها، هلندی ها و دفاع جانانه مردم استان بوشهر در برابر هجوم چهارگانه [[انگلیس]] به بوشهر است.

۱۰ اردیبهشت سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج‌فارس و ایران روز ملی خلیج‌فارس نام‌گذاری شده‌است. پرتغالی ها، هلندی ها و انگلیسی ها کشورهای قدرتمند آن زمان بویژه در بخش دریایی بودند که هرکدام به نوبه خود بر بخش‌هایی از جزایر و بنادر خلیج فارس مسلط شده و برخی بیش از یک تا دو قرن براین مناطق حکمرانی کردند.

پرتغالی ها اولین استعمار گرانی بودند که به خلیج فارس هجوم آوردند و بخش‌های عمده ای از جزایر و بنادر آن را تصرف و به پایگاه های نظامی و حکمرانی خود تبدیل کردند.

آنان بویژه در جزایر جنوبی خلیج فارس از جمله هرمز بیشتر حضور داشتند و ظلم و آزار اذیت آنان بر مردم بومی این مناطق به حدی رسید که آنان به ناچار تاب نیاوردند و دست به قیام های متعددی علیه این اشغالگران و استعمارگران زدند.

در 22 تیرماه 1384، بنا به مصوبه هیات دولت روز دهم اردیبهشت سالروز اخراج پرتغالی ها از خلیج فارس به عنوان روز ملی خلیج فارس نامگذاری شد.

دهم اردیبهشت در تاریخ ایران یادآور ازخودگذشتگی های ملت سرافراز ایران و فرار اشغال ‌گران متجاوز پرتغالی بعد از 117 سال تسلط جابرانه‌ بر سواحل جنوبی کشوراست.

نقشه ها و مستندات تاریخی موید آن است که اگر گاهی برای خلیج فارس نام دیگری بیان شده، ناشی از تتبع و پژوهش علمی نیست بلکه یک شیطنت است و از تنش های سیاسی منطقه‌ای است.

مردم استان بوشهر به عنوان ساحل نشینانی که هویتشان با خلیج فارس گره خورده باید بیشتر به شناخت خلیج فارس از جنبه های مختلف بپردازند و استفاده بیشتری از این آبراه داشته باشند.

اکنون بیش از ۳۰ هزار سند در استان بوشهر در ارتباط با خلیج فارس وجود دارد و در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰میلادی که استعمار پیر انگلیس با ماجراجویی برخی سیاستمداران کشورهای عربی به دنبال جعل نام خلیج فارس بودند پژوهشگران همان کشورها نقشه هایی که ترسیم می‌کردند، مستند به نام خلیج فارس بود.