ابوالولید محمد بن‌ احمد قرطبی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوالولید محمد بن احمد قرطبی''' (450-11 ذیقعده 520ق /1058- 28 نوامبر 1126) قاضی و فقیه [[مذهب مالکی|مالکی]] است که برای تمایز از نوه نامدارش از او به ابن رشد الجد و ابن رشد الاکبر نیز یاد می‌شود.

وی در قرطبه زاده شد و در همانجا رشد یافت و نزد دانشمندان آن سامان دانش آموخت.  

برخی از برجسته ترین اساتید او عبارتند از:  

*ابوالعباس احمد بن عمر عذری، معروف به دلائی نیز بدو اجازه روایت داده و ابن رشد تصانیف او را روایت کرده است <ref>ابن رشد، البیان، 1/31؛ قاضی عیاض، الغنیة، 55، 228</ref>.

ابن رشد در جمادی الاول 511ق/اوت 1117م از سوی امیر مرابطی ابوالحسن علی بن یوسف بن تاشفین به مقام قضا گمارده شد، ولی پس از 4 سال که به این کار اشتغال داشت به گفته خود از بیم آنکه نتواند کتاب البیان والتحصیل را به پایان برد، از مقام خود استعفا کرد. قاضی عیاض <ref> الغنیة، 54</ref> علت دیگر استعفای وی را وجود تشنج عمومی دانسته است. عنان در عصر المرابطین <ref>ص 82</ref> این تشنجات را قیامی ضد مرابطون به شمار آورده و به نقل از یکی از نسخه‌های خطی البیان المغرب ابن عذاری از ارتباط شخص ابن رشد با این واقعه خبر داده است.  

ابن سعید <ref>1/105</ref> ابن رشد را قاضی القضات نیز دانسته است. مُوید این گفته شعری از ابومحمد کلاعی جیانی است که مقری در نفح الطیب <ref>6/88</ref> آن را نقل کرده است. ذهبی <ref> العبر، 2/414</ref> علاوه بر این او را مفتی قرطبه خوانده است. ابن قاضی مکناسی <ref>جذوة الاقتباس، 1/255</ref> از ورود ابن رشد به [[فاس]] و نیز تدریس در آن شهر سخن گفته است.

در پی حمله آلفونسو در 519ق /1125م که به ترغیب و همدستی مسیحیان ساکن [[اندلس]] صورت گرفت و حکمران وقت، تمیم برادر ابن تاشفین در مقابله با او کوتاهی و سستی به خرج داد، ابن رشد برای دیدار با امیر و مطلع ساختن او از اوضاع <ref>نک: ابن عذاری، 4/72؛ عنان، نهایة الاندلس، 68</ref>. در 3 ربیع الاول 520 عازم [[مغرب]] شد <ref>ابن رشد، فتاوی، 3/1521</ref> و در ملاقات با امیر خواستار تنبیه و تبعید معاهدین مسیحی و برکناری تمیم گردید و امیر بر وفق نظر او به تبعید آنان پرداخت و تمیم را بر کنار نمود، یا تمیم خود در همین دوران درگذشت و کار به عزل او نینجامید. ابن رشد در همین سفر پیشنهاد تسویر (دیوارکشی ) [[مراکش]] را جهت حفظ امنیت آن در برابر حمله دشمنان، از جمله ابن تومرت، عرضه کرد و امیر آن را پذیرفت <ref>ابن عذاری، 4/72-73؛ ابن خطیب، 1/113-114؛ الحلل الموشیة، 90، 97- 98</ref>.

ابن رشد پس از حصول مقصود، به قرطبه بازگشت، ولی در همان اوان ورود به قرطبه در بستر بیماری افتاد و پس از 4 ماه و 19 روز درگذشت. پسرش ابوالقاسم احمد بر او نماز گزارد و در مقبره عباس در شرق قرطبه در آرامگاه اسلاف خود به خاک سپرده شد <ref>ابن وزان، 3/1524- 1525</ref>.

بررسی آثار چاپ شده ابن رشد و آنچه در وصف وی گفته‌اند، اهمیت او را در فقه مالکی نشان می‌دهد. مراکشی <ref>2/357</ref> نقل کرده است که در مذهب مالک اثری چون البیان والتحصیل والمقدمات ابن رشد تألیف نشده است. همو می افزاید که [[ابن اثیر]] در جامع الاصول او را از مجددین رأس سده پنجم در مراکش دانسته است <ref>قس: ابن اثیر، 12/222-223 که در نسخه آن افتادگی وجود دارد</ref>. فتاوی او خصوصاً از آن جهت که سیمایی از اوضاع اجتماعی، اقتصادی مغرب اسلامی (اعم از اندلس و مراکش تحت نفوذ مرابطون ) را نشان می‌دهد، قابل توجه و بررسی است. تلقی او از جهاد و فتوا به افضلیت آن از [[حج]] و جاری و دائمی دانستن حکم هجرت، مبین درگیری و حضور مستقیم او در حوادث و اوضاع پرتلاطم آن روزگار است <ref>نک: ابن رشد، المقدمات، جم؛ ناصری، 7/8</ref>.

*المقدمات که اسم کامل آن به تسمیه ابن رشد <ref> المقدمات، 1/10</ref> عبارت است از کتاب المقدمات الممهّدات لبناء ما اقتضته رسوم المدونة من الاحکام الشرعیان والتحصیلات المحکمات لامهات مسائلها المشکلات، مایه این کتاب که ابتدا در شرح المدونة و به هنگام مذاکره و مناظره ابن رشد با مالکیان دیگر فراهم آمده بود <ref>همان، 1/9</ref> پس از درخواست همراهان مبنی بر تمهید مقدمهای در اول هر یک از بخشهای البیان، مقدمهای بر آن گشت و چنانکه خود گفته است در هر دو کتاب از نظر سبک پیرو استادش ابن رزق است <ref> البیان، 1/31-32</ref>.محمدبن سعیدرعینی آن را مختصر کرده است <ref>باباتنبکتی، 272</ref>. ابوعبدالله محمد بن خلف انصاری معروف به ابن الالبیری نیز اثری با عنوان الرد علی ابی الولید بن رشد فی مسألة الاستواء الواقعة له فی الجزء الاول من مقدماته تألیف کرده است <ref>ابن عبدالملک، 6/194؛ قس: ابن رشد، المقدمات، 1/21</ref>. المقدمات یک بار در 1325ق در [[قاهره]] بدون کتاب الجامع به چاپ رسید. الجامع من المقدمات جداگانه در 1985م در [[عمان]] چاپ شده است. این کتاب به صورت کامل نیز در 1408ق /1988م در بیروت به چاپ رسیده است.

*فتاوی که با عنوان المسائل یا النوازل از آن یاد شده <ref>نک: ابن بشکوال، 2/577؛ باباتنبکتی، 165</ref>. مجموعه فتاوای ابن رشد است که شاگرد او ابن وزان گرد آورده است. این کتاب در 1407ق /1987م در بیروت به چاپ رسیده است.

#ابن رشد، محمد، البیان والتحصیل، به کوشش محمد حجی و دیگران، بیروت، 1407ق /1987م

#ابن وزان، محمد، توضیحات بر فتاوی (نک: ابن رشد در همین مآخذ)

#حجی، مقدمة البیان والتحصیل (نک: ابن رشد در همین مآخذ)