ابن‌ دایه بغدادی: تفاوت میان نسخه‌ها

احمد بن ابي الحسن يوسف بن ابراهيم كاتب، (حدود 250 – 334ق) ابوجعفر. معروف به «ابن‏دايه بغدادي». منجم، رياضي‏دان، شاعر و نويسنده دربار طولوني. ياقوت كنيه پدرش را «ابي يعقوب» ذكر كرده است. مادر بزرگ او دايه خليفه «ابواسحاق ابراهيم بن مهدي»(خلافت: 201 تا 203ق) بود و به همين سبب او و پدرش را «ابن دايه» خوانده‏اند. ولادت او معلوم نيست اما از آنجا كه وفات پدرش حدود سال 250هجري بود، ناگزير او مي‏بايست در همين حدود يا پيش از آن تولد يافته باشد و ظاهراً تولد او پس از آمدن پدرش از بغداد به مصر بوده است. وفات او را به سال سيصد و سي و اندي بعد از هجرت نوشته‏اند. سيد عاملي و زركلي ترجيحاً وفات او را به سال 340 هجري در نظر گرفته‏اند، اما ديگران سال 334هجري نوشته‏اند. پدرش«يوسف بن ابراهيم»(م265ق) از شاعران و نويسندگان دربار «ابن‏طولون»(م270ق) فرمانرواي مصر و شام بود. وي در مصر به تحصيل علم و ادب پرداخت و علاوه بر شعر، در طب، نجوم، تاريخ و حساب نيز تبحر يافت. تخصص او در علم رياضيات چنان بود كه او را يكي از بزرگ‏ترين رياضي‏دانان اسلامي سده چهارم هجري و در رديف «ثابت بن قره حراني»، «ابوالوفاء»، «ابن عراق» و «خجندي» دانسته‏اند. ترجمه آثار رياضي او به زبان لاتين، در تكميل دانش رياضيات در سده‏هاي ميانه تأثير زيادي داشته است. از جمله «لئوناردو فيبوناتچي: LEONARDO FIBONACCI»، «يوردانوس نموراريوس: JORDANUS NEMORARIUS» و «پيزايي» از رياضي‏دانان سده هفتم هجري در آثار خود او را ستوده و از او بهره جسته‏اند و با «اقليدس» همپايه‏اش دانسته‏اند. وي بعد از مرگ پدر، شغل او را در دربار طولونيان ادامه داد و تا آخر عمر به همين كار مشغول بود. ذوق ادبي و شعري او چنان بود كه گاهي در محاورات عادي، از طريق شعر پاسخ مي‏گفت. برخي از دانشمندان شيعه مانند «سيدبن طاوس»(م664ق) و «ابن شهرآشوب»(م588ق) تصريح به تشيع وي كرده‏اند. قطعاتي از اشعار او نيز دلالت كامل بر تشيع او دارد زيرا وي در اين اشعار تصريح به وصايت و جانشيني علي(ع) بعد از پيغمبر(ص) نموده است:

«خير من صلي و صام و من

و وصي المصطفي و اخ

دون ذي‏القربي و ان قربا

و اميرالمؤمنين به

(علي بهترين كسي بود كه نماز گزارد و روزه گرفت و اركان كعبه و پرده‏هاي آن را مسح نمود. او جانشين مصطفي و برادري بود كه از همه خويشان نزديك نزد او گرامي‏تر بود. او اميرمؤمنان بود ما اخبار و كتابها را از او روايت مي‏كنيم). از اساتيد و شاگردان او چيزي در منابع به چشم نمي‏خورد. ياقوت در معجم‏الادباء تأليفات متعددي از او برمي‏شمارد كه از جمله آنها «تفسير الثمره لبطلميوس»، «اخبار المنجمين»، «اخبار الاطباء»، «مختصر المنطق»، «السياسه لافلاطون»، «الطبيخ»، «كتاب المكافاه»، «سيره احمدبن طولون» و «حسن العقبي» هستند. بعضي از كتاب‏هاي او اكنون موجود و به چاپ رسيده است مانند كتاب المكافاه و سياست افلاطون كه با عنوان «الفلسفه السياسيه عندالعرب» در سال 1971م در الجزيره به چاپ رسيده است. كتاب مكافاه نيز مجموعه‏اي است مشتمل بر 71 داستان از رويدادهاي عراق، مصر و ساير كشورهاي اسلامي و زندگي اجتماعي عصر طولونيان. اين كتاب در سال 1941م به كوشش محمد امين افندي در قاهره چاپ شده است. گفتني است نام او مشترك بين سه نفر است: 1- ابوجعفر احمدبن يوسف بن قاسم بن صبيح عجلي(م214ق). از ثروتمندان بغداد و مشهورترين كاتب و سپس وزير مأمون. 2- ابوجعفر احمدبن يوسف بن ابراهيم معروف به ابن‏دايه و صاحب شرح‏حال. 3- ابونصر احمدبن يوسف سليكي منازي(م437ق) كاتب ابونصر كردي در شمال عراق و هم‏مجلس با ابوالعلاء معري شاعر معروف شام.