دین حنیف: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۲۲:۱۳

دین حنیف یعنی دینی که مطابق با فطرت انسان بوده و پیامبران الهی از آدم (ع) تا خاتم (ص) مأمور به تبلیغ آن شدند.

حنیف در اصطلاح عام و خاص

حنیف در اصطلاح عام صفت تمام ادیان الهی است که هیچ انحرافی در آن نیست و از خطا و نیز مخلوط شدن با سایر آیین‌های غیر الهی دور است و در اصطلاح خاص، توصیفی برای حضرت ابراهیم و دین او می‌باشد.

معنای لغوی حنیف

حنيف از ماده «ح ن ف» به معنای هدايت به استقامت و راه مستقيم است.^[۱].همچنین حنیف به معناي كسي است كه از آيين ها و روش های منحرف چشم مي‌پوشد و متوجه آيين حقيقي مي‌شود. ^[۲]

معنای اصطلاحی حنیف

حنیف در اصطلاح به معنای کسی است که از آیین‌ها و روش‌های منحرف چشم می‌پوشد و متوجه آیین حقیقی می‌شود. حضرت امام باقر علیه‌ السلام می‌فرماید: «حنیف کلمه جامعی است که هیچ چیز را باقی نمی گذارد، حتی کوتاه کردن شارب و گرفتن ناخن و...». ^[۳]

پیشینه

پیروان دین حنیف قبل از بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جزیرة العرب دارای جایگاه دینی ممتازی بودند که به توحید و دوری از اموری همانند شرک و بت‌پرستی و انجام آدابی چون حج شهرت داشتند. در آن زمان، بت‌پرستی و پرستش خدایان چندگانه رواج فراوانی داشت و پای‌بندی به توحید و دوری از شرک اندک بود. گرچه ادیان یهود و مسیحیت نیز که پرچم‌دار توحید بودند، در آن جامعه حضوری آشکار داشتند و پیروان آن خود را از بت‌پرستی دور می‌دانستند، اما یکی دیگر از ادیان مطرح، دین حنیف بود که در مکه و برخی مناطق دیگر پیروانی داشت. امام علی علیه السلام، وضعیت اعتقادی و فرهنگی مردم جزیرة العرب پیش از اسلام را چنین ترسیم کردند: پدران رفتند و پسران جای آنان را گرفتند تا آن که خداوند، محمد(صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد و با وجود او، سلسله رسالت را به پایان رساند و وعده حق را محقق کرد. طومار نبوت او به مهر پیامبران ممهور و نشانه‌های او در کتاب آنان مذکور و مقدم او بر همه مبارک و موجب سرور گردید؛ درحالی که مردم هر دسته به کیشی گردن نهاده و هر گروه پی خواهشی افتاده و در خدمت آیینی ایستاده، یا خدای را همانند آفریدگان دانسته، یا صفتی که سزای او نیست بدو بسته، یا به بتی پیوسته و از خدای گسسته بودند. پروردگار آنان را از گمراهی به رستگاری کشاند و از تاریکی نادانی رهانید. ^[۴] و این هنگامی بود که مردم به بلاها گرفتار بودند و رشته دین سست و نا استوار و پایه‌های ایمان ناپایدار، چراغ هدایت بی نور، دیدهای حقیقت‌بینی کور، همگی به خدا نافرمان، فرمان‌بر و یاور شیطان، از ایمان رو گردان، پایه‌های دین ویران، شریعت بی نام و نشان، راه‌هایش پوشیده و نا آبادان؛ دیو را فرمان بردند و به راه او رفتند و چون گله که به آبشخور رود، پی او گرفتند. ^[۵]

وجه تسمیه دین حنیف

قرآن کریم حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را حنیف معرفی می‌کند و می‌فرماید: «ما کانَ إِبْراهِیمُ یَهُودِیًّا وَ لا نَصْرانِیًّا وَ لکِنْ کانَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ. ^[۶] ابراهیم یهودی و نصرانی نبود، بلکه موحدی خالص و مسلمان بود و هرگز از مشرکان نبود. از جمله تلاش‌های یهود و نصاری این بود که سعی داشتند حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را که در میان تمام پیروان مذاهب و ادیان از او به عظمت یاد می‌شود، از خود بدانند. یهودیان و مسیحیان مدعی بودند که او از ما و پیرو آیین ما است، اما قرآن کریم در آیه‌ای که بیان شد، به آنان پاسخ می‌دهد که ادعای تان‌ نادرست است، چون حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ سال‌ها قبل از حضرت موسی و حضرت عیسی ـ علیهما‌السلام ـ بوده و تورات و انجیل نیز سال‌ها بعد از او نازل شده است و معقول نیست که پیامبر پیشین پیرو ادیانی باشد که وقت نزول آن فرا نرسیده است. خداوند متعال در ادامه آیه حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را موحدی پاک و تسلیم در برابر خدا معرفی می‌کند و می‌گوید: او هرگز چون شما برای خداوند شریکی قائل نشد. حضرت امام صادق ـ علیه‌ السلام ـ می‌فرماید:‌ «حنیفیت حضرت حضرت ابراهیم، اسلام است.^[۷] مسلمانان نیز، چون از آیین های خالص و پاک حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ پیروی و روش های آن حضرت را دنبال می‌کنند، از این‌رو می‌توان گفت که دین حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ اسلام (تسلیم شدن در برابر خداوند متعال و توصیه کامل) بوده و آن حضرت پیرو دین اسلام می‌باشد. قرآن می‌فرماید که دین خدا یکی است و آن اسلام (تسلیم حق شدن و فرمانبرداری از خداوند متعال) است. «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» ^[۸] دین در نزد خدا اسلام است. بنابراین، دین حنیف، آیین پاک و خالص و تسلیم در برابر حق و اعتقاد به توحید کامل است که تمام پیامبران بزرگ الهی از جمله حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ و حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ به چنین آیین و دینی بودند. ^[۹] همچنین نوشته‌اند: دین حنیف دینی است بدون انحراف و کژی، زیرا که «حنف» در اصل به معنای میل است و حنیف کسی است که پیرو دین حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) باشد و آیین او را از آن‌رو حنیف گفته‌اند که به باطل میل نداشته است.^[۱۰]

دین حنیف در قرآن

کلمه حنیف ده بار در قرآن تکرار شده و جمع آن یعنی کلمه حنفاء نیز دو بار آمده است. ^[۱۱] از ده مورد یاد شده دوبار در توصیف کلمه دین آورده شده ^[۱۲] و پنج مورد حال یا صفت از دین و ملت ابراهیم است.^[۱۳] در این آیات به تبعیت از دین حضرت ابراهیم -دینی که از همه دین‌های باطل به سوی دین حق مایل بوده- امر شده است. کلمه حنیف دوبار نیز در توصیف خود حضرت ابراهیم آورده شده است. به عنوان مثال خداوند در توصیف اعتقادات او می‌فرماید:«ما کانَ إِبراهیم یهُودیاً وَلا نَصْرانیاً ولکنْ کانَ حَنیفاً مُسْلِماً وَما کانَ مِنَ الْمُشْرِکین» ^[۱۴] یعنی: ابراهیم نه یهودی بود و نه نصرانی، بلکه حنیف و مسلمان بود و هرگز از مشرکان نبود. و به نوعی دیگر، همین معنا را در آیه دیگر تکرار کرده و می‌فرماید:«إِنَّ إِبْراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلّهِ حَنِیفاً وَلَمْ یک مِنَ الْمُشْرِکین» ابراهیم امتی مطیع فرمان خدا حنیف بود و از مشرکان نبود.^[۱۵] از مجموع موارد استعمال کلمه حنیف در قرآن چنین برمی‌آید که مراد از آن، توحید فطری و روش و نگرش انبیای الهی مخصوصاً حضرت ابراهیم(ع) بوده و به نوعی نقطه مقابل شرک و مشرکان شمرده می‌شده است. از آیه ۷۹ سوره انعام و ۳۰ سوره روم و آیات دیگر برمی‌آید که بین حنیفیت و فطرت یعنی نگرش پاک و بی‌آلایش و گرایش غریزی و فطری نسبت به آفریدگار جهان پیوندی وجود دارد. همچنین بارها حضرت ابراهیم حنیف شمرده شده است. از آیات ۱۳۵ بقره و ۶۷ آل عمران دو نکته برمی‌آید: 1: حنیفیت نه یهودیت است نه مسیحیت 2: با مسلم بودن (در معنای قبل از «اسلامی» آن) مترادف است.^[۱۶]

دین حنیف در روایات

در احادیث کلمه حنیف و حنیفیه، فراوان به‌کار رفته و منشأ آن فطرت دانسته شده است. امام باقر(ع) می‌فرماید:الحنیفیة من الفطرة التی فطر اللّه الناس علیها لا تبدیل لخلق اللّه... ؛ حنیفیت از فطرتی است که خداوند مردم را بر آن خلق کرده و در خلق الهی تبدیل نیست.^[۱۷] ^[۱۸] مهم‌ترین کاربرد حنیفیت در احادیث، اطلاق آن به مجموعه‌ای از سنت‌های بهداشتی است که خداوند آنها را بر حضرت ابراهیم نازل کرده بود و بعدها برخی از آنها در میان اعراب جاهلی نیز مورد عمل واقع می‌شد.^[۱۹] ^[۲۰] تا این که توسط پیامبر اکرم(ص) همه آنها دوباره احیا شدند. ^[۲۱]

پانویس

↑ راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالكتب العربي، بي تا، ص 133
↑ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، نشر دارصادر، سال 1414 هجری قمری، ج 9، ص 57
↑ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۱۷.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، ص6.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، خطبه2، ص8.
↑ سوره آل عمران، آیه۶۷.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج۵۳، ص۱.
↑ سوره آل عمران، آیه۱۹.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار‌الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۹۷ ق، ج۳، ص۲۹۸.
↑ طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۱.
↑ ر. ک. سوره حج، آیه ۳۱؛ سوره بینه، آیه ۵.
↑ ر. ک. سوره یونس، آیه ۱۰۵؛ سوره روم، آیه ۳۰.
↑ سوره بقره، ‌آیه ۱۳۵؛ سوره آل عمران، آیه ۹۵؛ سوره نساء، آیه ۱۲۵؛ سوره انعام، آیه ۱۶۱؛ سوره نحل، آیه ۱۲۳
↑ سوره آل عمران، آیه 67
↑ سوره نحل، آیه ۱۲۰.
↑ خرمشاهی بهاء الدین، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه مربوط به قرآن کریم، ص۲۱.
↑ کلینی محمدبن یعقوب، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۲، ص۱۲؛
↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۸۱
↑ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۲۳۷
↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۳.
↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۵۶.

[1] راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالكتب العربي، بي تا، ص 133

[2] ابن منظور، لسان العرب، بیروت، نشر دارصادر، سال 1414 هجری قمری، ج 9، ص 57

[3] شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۱۷.

[4] نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، ص6.

[5] نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، خطبه2، ص8.

[6] سوره آل عمران، آیه۶۷.

[7] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج۵۳، ص۱.

[8] سوره آل عمران، آیه۱۹.

[9] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار‌الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۹۷ ق، ج۳، ص۲۹۸.

[10] طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۱.

[11] ر. ک. سوره حج، آیه ۳۱؛ سوره بینه، آیه ۵.

[12] ر. ک. سوره یونس، آیه ۱۰۵؛ سوره روم، آیه ۳۰.

[13] سوره بقره، ‌آیه ۱۳۵؛ سوره آل عمران، آیه ۹۵؛ سوره نساء، آیه ۱۲۵؛ سوره انعام، آیه ۱۶۱؛ سوره نحل، آیه ۱۲۳

[14] سوره آل عمران، آیه 67

[15] سوره نحل، آیه ۱۲۰.

[16] خرمشاهی بهاء الدین، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه مربوط به قرآن کریم، ص۲۱.

[17] کلینی محمدبن یعقوب، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۲، ص۱۲؛

[18] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۸۱

[19] شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۲۳۷

[20] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۳.

[21] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۵۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''دین حنیف''' عنوان دینی است که مطابق با [[فطرت]] انسان بوده و پیامبران الهی از [[آدم (ع)]] تا [[حضرت محمد مصطفی|خاتم (ص)]] مأمور به تبلیغ آن شدند.
+'''دین حنیف''' یعنی دینی که مطابق با [[فطرت]] انسان بوده و پیامبران الهی از [[آدم (ع)]] تا [[حضرت محمد مصطفی|خاتم (ص)]] مأمور به تبلیغ آن شدند.
 == حنیف در اصطلاح عام و خاص ==
-حنیف در اصطلاح عام، صفتی است برای تمام ادیان الهی که هیچ انحرافی در آن نیست و از خطا و نیز مخلوط شدن با سایر آیین‌های غیر الهی به دور است. و در اصطلاح خاص توصیفی برای حضرت ابراهیم و دین او می‌باشد.
+حنیف در اصطلاح عام صفت تمام ادیان الهی است که هیچ انحرافی در آن نیست و از خطا و نیز مخلوط شدن با سایر آیین‌های غیر الهی دور است و در اصطلاح خاص، توصیفی برای حضرت ابراهیم و دین او می‌باشد.
 == معنای لغوی حنیف ==
-حنيف از ماده «ح ن ف» به معناي هدايت به استقامت و راه مستقيم است.<ref>راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالكاتب العربي، بي تا، ص 133</ref>.همچنین حنیف به معناي كسي است كه از آيين ها و روش های منحرف چشم مي‌پوشد و متوجه آيين حقيقي مي‌شود.
+حنيف از ماده «ح ن ف» به معنای هدايت به استقامت و راه مستقيم است.<ref>راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالكتب العربي، بي تا، ص 133</ref>.همچنین حنیف به معناي كسي است كه از آيين ها و روش های منحرف چشم مي‌پوشد و متوجه آيين حقيقي مي‌شود.
 <ref>ابن منظور، لسان العرب، بیروت، نشر دارصادر، سال 1414 هجری قمری، ج 9، ص 57</ref>
 == معنای اصطلاحی حنیف ==
-حنیف در اصطلاح به معنای کسی است که از آیین ها و روش های منحرف چشم می پوشد و متوجه آیین حقیقی می‌شود. حضرت [[امام باقر علیه‌ السلام]] می‌فرماید: «حنیف کلمه جامعی است که هیچ چیز را باقی نمی گذارد حتی کوتاه کردن شارب و گرفتن ناخن و...».
+حنیف در اصطلاح به معنای کسی است که از آیین‌ها و روش‌های منحرف چشم می‌پوشد و متوجه آیین حقیقی می‌شود. حضرت [[امام باقر علیه‌ السلام]] می‌فرماید: «حنیف کلمه جامعی است که هیچ چیز را باقی نمی گذارد، حتی کوتاه کردن شارب و گرفتن ناخن و...».
 <ref>شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۱۷.</ref>
 == پیشینه ==
 پیروان دین حنیف قبل از [[بعثت پیامبر]](صلی الله علیه و آله) در [[جزیرة العرب]] دارای جایگاه دینی ممتازی بودند که به توحید و دوری از اموری همانند شرک و بت‌پرستی و انجام آدابی چون حج شهرت داشتند. در آن زمان، بت‌پرستی و پرستش خدایان چندگانه رواج فراوانی داشت و پای‌بندی به توحید و دوری از شرک اندک بود. گرچه ادیان یهود و مسیحیت نیز که پرچم‌دار توحید بودند، در آن جامعه حضوری آشکار داشتند و پیروان آن خود را از بت‌پرستی دور می‌دانستند، اما یکی دیگر از ادیان مطرح، دین حنیف بود که در [[مکه]] و برخی مناطق دیگر پیروانی داشت.
-مولای متقیان سلام الله علیه وضعیت اعتقادی و فرهنگی مردم جزیرة العرب پیش از [[اسلام]] را چنین ترسیم کردند: پدران رفتند و پسران جای آنان را گرفتند تا آن که خداوند، [[محمد(صلی الله علیه و آله)]] را مبعوث کرد و با وجود او، سلسله رسالت را به پایان رساند و وعده حق را محقق کرد. طومار نبوت او به مهر پیامبران ممهور، و نشانه‌های او در کتاب آنان مذکور و مقدم او بر همه مبارک و موجب سرور گردید؛ درحالی که مردم هر دسته به کیشی گردن نهاده و هر گروه پی خواهشی افتاده و در خدمت آیینی ایستاده، یا خدای را همانند آفریدگان دانسته، یا صفتی که سزای او نیست بدو بسته، یا به بتی پیوسته و از خدای گسسته بودند. پروردگار آنان را از گمراهی به رستگاری کشاند و از تاریکی نادانی رهانید. <ref>نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، ص6.</ref> و این هنگامی بود که مردم به بلاها گرفتار بودند و رشتة دین سست و نا استوار و پایه‌های [[ایمان]] ناپایدار، چراغ هدایت بی نور، دیدهای حقیقت بینی کور، همگی به خدا نافرمان، فرمانبر و یاور شیطان، از ایمان رو گردان، پایه‌های دین ویران، شریعت بی نام و نشان، راه‌هایش پوشیده و نا آبادان؛ دیو را فرمان بردند و به راه او رفتند و چون گله که به آبشخور رود، پی او گرفتند.
+[[امام علی]] علیه السلام، وضعیت اعتقادی و فرهنگی مردم جزیرة العرب پیش از [[اسلام]] را چنین ترسیم کردند: پدران رفتند و پسران جای آنان را گرفتند تا آن که خداوند، [[محمد(صلی الله علیه و آله)]] را مبعوث کرد و با وجود او، سلسله رسالت را به پایان رساند و وعده حق را محقق کرد. طومار نبوت او به مهر پیامبران ممهور و نشانه‌های او در کتاب آنان مذکور و مقدم او بر همه مبارک و موجب سرور گردید؛ درحالی که مردم هر دسته به کیشی گردن نهاده و هر گروه پی خواهشی افتاده و در خدمت آیینی ایستاده، یا خدای را همانند آفریدگان دانسته، یا صفتی که سزای او نیست بدو بسته، یا به بتی پیوسته و از خدای گسسته بودند. پروردگار آنان را از گمراهی به رستگاری کشاند و از تاریکی نادانی رهانید. <ref>نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، ص6.</ref> و این هنگامی بود که مردم به بلاها گرفتار بودند و رشته دین سست و نا استوار و پایه‌های [[ایمان]] ناپایدار، چراغ هدایت بی نور، دیدهای حقیقت‌بینی کور، همگی به خدا نافرمان، فرمان‌بر و یاور شیطان، از ایمان رو گردان، پایه‌های دین ویران، شریعت بی نام و نشان، راه‌هایش پوشیده و نا آبادان؛ دیو را فرمان بردند و به راه او رفتند و چون گله که به آبشخور رود، پی او گرفتند.
 <ref>نهج‌البلاغه، خطبه اول، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی، خطبه2، ص8.</ref>
 == وجه تسمیه دین حنیف ==
 قرآن کریم [[حضرت ابراهیم]] ـ علیه‌ السلام ـ را حنیف معرفی می‌کند و می‌فرماید: «ما کانَ إِبْراهِیمُ یَهُودِیًّا وَ لا نَصْرانِیًّا وَ لکِنْ کانَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ. <ref>سوره آل عمران، آیه۶۷.</ref> ابراهیم یهودی و نصرانی نبود، بلکه موحدی خالص و مسلمان بود و هرگز از مشرکان نبود.
-از جمله تلاش‌های [[یهود]] و [[نصاری]] این بود که سعی داشتند حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را که در میان تمام پیروان مذاهب و ادیان از او به عظمت یاد می‌شود، از خود بدانند. [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] مدعی بودند که او از ما و پیرو آیین ما است، اما قرآن کریم در آیه‌ای که بیان شد، به آنان پاسخ می‌دهد که ادعای تان‌ نادرست است، چون حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ سال ها قبل از [[حضرت موسی]] و [[حضرت عیسی]] ـ علیهما السلام ـ بوده و [[تورات]] و [[انجیل]] نیز سال‌ها بعد از او نازل شده است و معقول نیست که پیامبر پیشین پیرو ادیانی باشد که وقت نزول آن فرا نرسیده است. خداوند متعال در ادامه آیه حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را موحدی پاک و تسلیم در برابر خدا معرفی می‌کند و می‌گوید: او هرگز چون شما برای خداوند شریکی قائل نشد.
+از جمله تلاش‌های [[یهود]] و [[نصاری]] این بود که سعی داشتند حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را که در میان تمام پیروان مذاهب و ادیان از او به عظمت یاد می‌شود، از خود بدانند. [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] مدعی بودند که او از ما و پیرو آیین ما است، اما قرآن کریم در آیه‌ای که بیان شد، به آنان پاسخ می‌دهد که ادعای تان‌ نادرست است، چون حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ سال‌ها قبل از [[حضرت موسی]] و [[حضرت عیسی]] ـ علیهما‌السلام ـ بوده و [[تورات]] و [[انجیل]] نیز سال‌ها بعد از او نازل شده است و معقول نیست که پیامبر پیشین پیرو ادیانی باشد که وقت نزول آن فرا نرسیده است. خداوند متعال در ادامه آیه حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ را موحدی پاک و تسلیم در برابر خدا معرفی می‌کند و می‌گوید: او هرگز چون شما برای خداوند شریکی قائل نشد.
 حضرت [[امام صادق ـ علیه‌ السلام]] ـ می‌فرماید:‌ «حنیفیت حضرت حضرت ابراهیم، اسلام است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج۵۳، ص۱.</ref>
 مسلمانان نیز، چون از آیین های خالص و پاک حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ پیروی و روش های آن حضرت را دنبال می‌کنند، از این‌رو می‌توان گفت که دین حضرت ابراهیم ـ علیه‌ السلام ـ اسلام (تسلیم شدن در برابر خداوند متعال و توصیه کامل) بوده و آن حضرت پیرو دین اسلام می‌باشد. قرآن می‌فرماید که دین خدا یکی است و آن اسلام (تسلیم حق شدن و فرمانبرداری از خداوند متعال) است. «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» <ref>سوره آل عمران، آیه۱۹.</ref> دین در نزد خدا اسلام است.