سوره الرحمن

سوره الرحمن ملقب به عروس قرآن، پنجاه و پنجمین سوره قرآن است که در جزء ۲۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «الرحمن» که یکی از نام‌های الهی است، از کلمه آغازین سوره گرفته شده است. درباره مکی یا مدنی بودن این سوره اختلاف است. سوره الرحمن سوره ۵۵ از قرآن است و ۷۸ آیه دارد و در مکه نازل شده است. فضائل و خواص این سوره بقدری زیاد است که این لقب برازنده آن است. حضرت زهرا(سلام الله علیها) کسی که سوره الرحمن را قرائت کنند، ساکن بهشت فردوس می‌خوانند.

الرحمن

از نام‌های خداوند سبحان است و غیر خدا با آن توصیف نمی‌شود. این نام یکصدوشصت‌ونه بار در قرآن مجید آمده است. (صدوسیزده بار در اوّل سوره‌ها در ضمن بسمله و پنجاه‌وشش بار در اثناء آیات) اکثریت قریب به اتفاق اهل لغت و تفسیر آن‌ را کلمه عربی و مشتق از رحمت گرفته‌اند و احسان‌ کننده و نعمت‌ دهنده معنی کرده‌اند.

مفهوم کلی سوره

• فنای همه موجودات، مگر خدا؛
• یادآوری رستاخیز و نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های دوزخ؛
• یادآوری نعمت‌های بزرگ، هم چون علم.

علت نام‌گذاری

1. «سوره الرحمن»؛ سبب نام‌گذاری آن به «الرحمن»، آیۀ نخست این سوره است که واژۀ «الرحمن» در آن به کار رفته است.
2. «سوره عروس قرآن»؛ وجه تسمیۀ سوره به این اسم به جهت روایتی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) است که این سوره را عروس‌القرآن نامیده است.
3. «سوره آلاء»؛ به جهت تکرار مکرر این لفظ و نیز ذکر نعمت‌های الهی در این سوره می‌باشد.

تعداد آیات و کلمات و حروف

1. سوره الرحمن هفتادوهشت آیه دارد.
2. سوره الرحمن سیصدوپنجاهک کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
3. سوره الرحمن هزاروششصدوسی‌وشش حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اساسی‌ترین اهداف سوره الرحمن عبارت‌اند از:

1. یادآوری توحید و مبدأ هستی؛
2. یادآوری رستاخیز و نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های جهنم.

محتوا و موضوعات

محتوای سوره الرحمن به چند بخش تقسیم می‌شود:

• بخش اول که مقدمه و آغاز سوره است از نعمت‌های بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان، وسائل رفاهی انسان، و غذاهای روحی و جسمی او سخن می‌گوید.
• بخش دوم توضیحی بر مساله چگونگی آفرینش انس و جن است.
• بخش سوم بیانگر نشانه‌ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.
• در بخش چهارم از نعمت‌های دنیوی فراتر رفته، سخن از نعمت‌های جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه‌کاری‌های نعمت‌های بهشتی اعم از باغ‌ها، چشمه‌ها، میوه‌ها، همسران زیبا و باوفا، و انواع لباس‌ها، توضیح داده شده است.
• و بالآخره در بخش پنجم این سوره اشاره کوتاهی به سرنوشت مجرمان و قسمتی از مجازات‌های دردناک آنها آمده است.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب گوید: حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر کس سوره الرحمن را قرائت کند خدا بر ضعف و ناتوانی او ترحم نماید و او سپاس و شکر آنچه را که خدا بر او انعام نموده بجا آورده است»

از حضرت موسی‌بن‌جعفر(علیه‌السلام) از پدران گرامیش از پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمود: «برای هر چیزی عروسی است و عروس قرآن سوره الرحمن است».

ابوبصیر از امام صادق(علیه‌السلام) روایت نموده که فرمود: «ترک نکنید قرائت الرحمن را و قیام به آنرا زیرا که آن در دل‌های منافقین قرار نمی‌گیرد و روز قیامت در صورت آدمی در زیباترین صورت و خشبوترین بوی به نزد پروردگارش می‌آید تا آنکه می‌ایستد در جایی که هیچکس نزدیکتر از او به خدا نیست، پس خدای سبحان به او می‌فرماید چه کسی در زندگانی دنیا قیام به حق تو نموده و به قرائت تو مداومت کرد؟، پس سوره ‌الرحمن می‌گوید: «ای پروردگارم فلانی و فلانی و فلانی پس صورت ایشان سفید می‌شود پس به آنها می‌فرماید، شفاعت کنید در هر کس که دوست دارید، پس شفاعت می‌کنند تا آنکه باقی نماند برای ایشان غایتی و کسی نباشد که برای او شفاعت کنند پس به ایشان می‌گویند داخل بهشت شوید و هر کجا که خواستید مسکن نمائید».

حمادبن‌عثمان می‌گوید: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «لازم است که هر مردی سوره الرحمن را در روز جمعه قرائت کند پس هر وقت که خواند «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید: لا بشی ء من آلائك رب اكذب».

حضرت صادق(علیه‌السلام) فرمود: «کسی که در شب سوره‌ الرحمن را بخواند، و بعد از هر «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید «لا بشی ء من آلائك رب اكذب»، خداوند فرشته و ملکی بر او موكّل کند اگر در اوّل شب خواند که او را تا صبح حفظ نماید و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرماید بر او فرشته ای که او را تا شب حفظ کند».

محل و زمان نزول

بعضی گفته‌اند سوره الرحمن در مکه نازل شده جز یک آیه: یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، که بقول عطاء و قتاده و عکرمه و یکی از دو روایت از ابن عباس که در مدینه آمده.

و حسن و قتاده و ابی حاتم نقل کرده‌اند که تمام آن مدنی است.

[بنا بر مدنی بودن] تاریخ نزول آن در ما‌بین صلح حدیبیه و جنگ تبوک است و بعد از سوره رعد نازل شده است.

فضای نزول

سوره الرحمن سوره نعمت‌ها و رحمت‌های الهی است، دعوت خداوند متعال به دین الهی و هدایت‌پذیری هر چند در برخی از موارد با تهدید و هشدار همراه است ولی بسیار پیش می‌آید که خداوند با ذکر نعمت‌هایی که به انسان‌ها داده است و نیز تکرار آنها، ذهن انسان‌های آزاده را به فکر وا می‌دارد. سوره الرحمن نیز به همین غرض و در فضای تقابل مسلمانان با مشرکان نازل شده است تا هر دو گروه بیاد نعمت‌های الهی بیفتند و موجب ترغیب مشرکان به اسلام و نیز افزایش ایمان و اطمینان مسلمانان گردد.

ویژگی

سوره الرحمن در لسان مبارک پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان «عروس قرآن» نامیده شده است.

آیۀ «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» سی‌ویک بار در سوره الرحمن تکرار شده است. این آیه می‌پرسد: «کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟» و در احادیث از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که در هنگام قرائت سوره الرحمن، در نزد آن سی‌ویک بند بگویید: «لا بِشَی ءٍ من آلائِك ربِّ اكَذِّبُ» یعنی: «پروردگارا هیچ کدام از نعمت‌هایت را تکذیب نمی‌کنم».

آیه «مدهامتان» با یک کلمه کوتاه‌ترین آیه قرآن (بدون در نظر گرفتن حروف مقطعه) می‌باشد که در سوره الرحمن قرار دارد.

این سوره تنها سوره‌ای است که بعد از بسم الله الرحمن الرحیم با نامی از اسماء خداوند متعال آغاز شده است.

سوره الرحمن از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.

روایتی است که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره رحمان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره رحمان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir