حجة الوداع: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '[[فاطمه بنت محمد (زهرا) (سلام الله علیها)' به '[[فاطمه بنت محمد (زهرا) ') |
|||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo">[[پرونده:حجة الوداع.jpg |جایگزین=حجة الوداع]]</div> | <div class="wikiInfo">[[پرونده:حجة الوداع.jpg |جایگزین=حجة الوداع]]</div> | ||
'''حَجَّةُ الوَداع'''، تنها [[حج]] [[ | '''حَجَّةُ الوَداع'''، تنها [[حج]] [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)]] بعد از [[اسلام]] است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از [[هجرت]] به [[مدینه]]، سه بار برای [[عمره]] به [[مکه]] رفت؛ اما به گفته مورخان و محدّثان، فقط یک بار در [[مناسک حج|مراسم حج]] حضور یافت و آن چند ماه پیش از وفاتش بود. از آنجا که این حج در آخرین سال عمر آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم)واقع شد و پیامبر در آن با [[مسلمانان]] وداع کرد، به حجة الوداع (حج خداحافظی) مشهور است. در بازگشت از این سفر بود که در [[غدیر خم]]، پیامبر به دستور [[خداوند]] [[امامت]] و [[ولایت]] [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] را به صورت عمومی اعلام کرد و از مردم بر این امر، [[بیعت]] گرفت؛ بدین رو این حج، برای [[مذهب شیعه|شیعیان]] اهمیتی ویژه دارد. نام دیگر این حج حَجَّةُ البَلاغ است؛ زیرا [[آیه تبلیغ]] در بازگشت از این سفر بر پیامبر نازل شد. از دیگر نام‌های این حج، حَجَّةُ الاسلام است؛ زیرا تنها حجی است که پیامبر در دوره حاکمیت اسلام به جا آورد و مراسم آن طبق آیین اسلام بود. | ||
== آغاز سفر و احرام == | == آغاز سفر و احرام == | ||
پیامبر خدا (صلی الله علیه)پس از فراهم آوری تدارکات سفر و امکانات لازم، به همراه دختر گرامی‌اش [[ | پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از فراهم آوری تدارکات سفر و امکانات لازم، به همراه دختر گرامی‌اش [[فاطمه بنت محمد (زهرا) | ||
]] و همسرانش، در ۲۶ [[ذی القعده]] و به قولی در ۲۵ این ماه، از [[مدینه]] خارج شد. در این سفر روحانی و به یاد ماندنی، در حدود یکصد و چهار هزار و یا یکصد و بیست و چهار هزار نفر از مسلمانان شرکت کردند. | |||
آن حضرت، [[ابودجانه]] را جانشین خود در مدینه قرار داد و در حالی که بیش از شصت قربانی همراه داشت ابتدا به منطقه ذوالحُلیفه رفت و در [[مسجد شجره]] [[احرام]] بست و سپس به سوی مکه حرکت نمود. | آن حضرت، [[ابودجانه]] را جانشین خود در مدینه قرار داد و در حالی که بیش از شصت قربانی همراه داشت ابتدا به منطقه ذوالحُلیفه رفت و در [[مسجد شجره]] [[احرام]] بست و سپس به سوی مکه حرکت نمود. | ||
[[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیه‌السلام)]] نیز که به همراه یاران خویش به سوی مکه عازم شده بود، یکی از یارانش را جانشین خویش در سپاه تحت فرمانش گذاشت و زودتر از آنان، به سوی مکه حرکت کرد. بدین جهت، چند روز زودتر از یارانش به پیامبر (صلی الله علیه)ملحق شد. حضرت علی (علیه‌السلام) در نزدیکی‌های شهر [[مکه معظمه]]، به پیامبر (صلی الله علیه)و سایر مسلمانان رسید و پیامبر (صلی الله علیه)با دیدن وی بسیار خرسند و خوشحال شد. | [[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیه‌السلام)]] نیز که به همراه یاران خویش به سوی مکه عازم شده بود، یکی از یارانش را جانشین خویش در سپاه تحت فرمانش گذاشت و زودتر از آنان، به سوی مکه حرکت کرد. بدین جهت، چند روز زودتر از یارانش به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)ملحق شد. حضرت علی (علیه‌السلام) در نزدیکی‌های شهر [[مکه معظمه]]، به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)و سایر مسلمانان رسید و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)با دیدن وی بسیار خرسند و خوشحال شد. | ||
== انجام مناسک == | == انجام مناسک == | ||
طبق حدیث [[ | طبق حدیث [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السلام)]]، آن حضرت در همان روزی که به میقات رسید، مُحرِم شد و شب را در [[میقات]] نماند. | ||
در | در میقات، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آداب احرام را به مردم آموخت. ابتدا [[غسل]] کرد و برای حج قِران مُحرم شد. جامه [[احرام|احرامش]] دو تکه پارچه پنبه‌ای ندوخته بافت [[یمن]] بود که به هنگام [[مرگ]]، [[کفن]] وی شد، سپس [[نماز ظهر]] را در مسجد شجره به جا آورد و بر کوهان شترانی که برای قربانی به همراه داشت، علامت زد. | ||
بعدها مسلمانان در مسیر پیامبر (صلی الله علیه)، در جاهایی که آن حضرت [[نماز]] خوانده یا استراحت کرده بود، چند [[مسجد]] ساختند. | بعدها مسلمانان در مسیر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، در جاهایی که آن حضرت [[نماز]] خوانده یا استراحت کرده بود، چند [[مسجد]] ساختند. | ||
پیامبر (صلی الله علیه)در منطقه ذی طُوی، نزدیک مکه، یک شب را گذراند و در آخر روز ۴ [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]] به مکه رسید. | پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در منطقه ذی طُوی، نزدیک مکه، یک شب را گذراند و در آخر روز ۴ [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]] به مکه رسید. | ||
روز بعد، پیامبر (صلی الله علیه)با یارانش از درِ بنی شَیبه وارد [[مسجدالحرام]] شد و به سوی [[کعبه]] رفت و [[حجر الاسود]] را بوسید و سپس به [[طواف|طواف کعبه]] پرداخت و پشت [[مقام ابراهیم]] دو رکعت [[نماز طواف]] خوان. د | روز بعد، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)با یارانش از درِ بنی شَیبه وارد [[مسجدالحرام]] شد و به سوی [[کعبه]] رفت و [[حجر الاسود]] را بوسید و سپس به [[طواف|طواف کعبه]] پرداخت و پشت [[مقام ابراهیم]] دو رکعت [[نماز طواف]] خوان. د | ||
بعد از نماز، از آب [[چاه زمزم]] نوشید و [[دعا]] کرد و پس از آن به سوی [[کوه صفا]] رفت و فرمود چون خدا اول از صفا نام برده سعی بین صفا و مروه را از صفا آغاز می‌کنیم. سپس چون بر صفا مستقر شد، رو به سوی [[رکن یمانی]] کعبه کرد و مدتی طولانی به ذکر و ثنای الهی پرداخت، سپس از صفا به سوی [[مروه]] حرکت کرد و مقداری از راه را به صورت هَروَله‌رفت چون به مروه رسید، درنگ کرد و دعا خواند. | بعد از نماز، از آب [[چاه زمزم]] نوشید و [[دعا]] کرد و پس از آن به سوی [[کوه صفا]] رفت و فرمود چون خدا اول از صفا نام برده سعی بین صفا و مروه را از صفا آغاز می‌کنیم. سپس چون بر صفا مستقر شد، رو به سوی [[رکن یمانی]] کعبه کرد و مدتی طولانی به ذکر و ثنای الهی پرداخت، سپس از صفا به سوی [[مروه]] حرکت کرد و مقداری از راه را به صورت هَروَله‌رفت چون به مروه رسید، درنگ کرد و دعا خواند. | ||
پیامبر (صلی الله علیه)، در پایان سعی، به مسلمانان چگونگی [[حج تمتع]] را ــ که شامل عمره و حج است ــ آموخت. تا آن زمان، در موسم حج، فقط حج اِفراد و حج قِران را می‌شناختند و انجام دادن عمره در موسم حج را ناروا می‌دانستند، به همین جهت برخی مسلمانان با سختی، این حکم را پذیرفتند. | پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، در پایان سعی، به مسلمانان چگونگی [[حج تمتع]] را ــ که شامل عمره و حج است ــ آموخت. تا آن زمان، در موسم حج، فقط حج اِفراد و حج قِران را می‌شناختند و انجام دادن عمره در موسم حج را ناروا می‌دانستند، به همین جهت برخی مسلمانان با سختی، این حکم را پذیرفتند. | ||
== حرکت به منا و عرفات == | == حرکت به منا و عرفات == | ||
روز هشتم ذی حجه هنگام غروب آفتاب، پیامبراکرم (صلی الله علیه)و مسلمانان به سوی [[منا]] حرکت کردند و شب را در آنجا گذراندند و صبح نهم ذی حجه، پس از طلوع آفتاب، به سوی [[عرفات]] رفتند. چون کاروان به نَمِرَه (وادی عُرَنه) در جوار [[عرفات]] رسید، توقف کرد و پیامبر (صلی الله علیه)و مسلمانان در آنجا خیمه زدند و رسول خدا (صلی الله علیه)در آنجا نماز خواند. آنگاه به عرفات رفت و در آنجا توقف کرد و تا غروب آفتاب به [[دعا]] و ذکر الهی پرداخت. | روز هشتم ذی حجه هنگام غروب آفتاب، پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)و مسلمانان به سوی [[منا]] حرکت کردند و شب را در آنجا گذراندند و صبح نهم ذی حجه، پس از طلوع آفتاب، به سوی [[عرفات]] رفتند. چون کاروان به نَمِرَه (وادی عُرَنه) در جوار [[عرفات]] رسید، توقف کرد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)و مسلمانان در آنجا خیمه زدند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)در آنجا نماز خواند. آنگاه به عرفات رفت و در آنجا توقف کرد و تا غروب آفتاب به [[دعا]] و ذکر الهی پرداخت. | ||
بنابه روایتی از [[ | بنابه روایتی از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السلام)]] [[عید غدیر]]، یعنی ۱۸ ذی‌الحجه، روز جمعه بود. بنابراین روایت، روز وقوف در عرفات چهارشنبه نهم ذی حجه بوده است؛ اما به گفته [[سیوطی]]، از مورخان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]، از [[خلیفه دوم]] نقل شده که وقوف در عرفات در حجةالوداع مصادف با روز [[جمعه]] بوده است.. | ||
== وقوف در مشعر == | == وقوف در مشعر == | ||
هنگام غروب خورشید، پیامبر(صلی الله علیه)بر شتر سوار شد و به سوی مُزْدَلِفَه(مشعرالحرام) حرکت نمود و به مسلمانان توصیه کرد که به آرامی، مسیر را | هنگام غروب خورشید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)بر شتر سوار شد و به سوی [[مشعر|مُزْدَلِفَه]]([[مشعرالحرام]]) حرکت نمود و به مسلمانان توصیه کرد که به آرامی، مسیر را بپیمایند حضرت در مکان مناسبی در مشعرالحرام، [[نماز مغرب و عشاء]] را باهم به جا آورد و مدتی استراحت کرد. سحرگاه به [[عبادت]] و ذکر الهی ـ که دستور اکید در موسم حج است ـ پرداخت. | ||
== رمی جمرات == | == رمی جمرات == | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۹: | ||
سپس به سوی قربانگاه رفت و از یکصد شتری که برای قربانی از مدینه به همراه آورده بود سی و چند شتر را به حضرت علی (علیه‌السلام) داد تا برای خود قربانی کند و شصت و چند شتر را خود قربانی کرد. آن دو، اندکی از گوشت قربانی خوردند و باقی را [[صدقه]] دادند. | سپس به سوی قربانگاه رفت و از یکصد شتری که برای قربانی از مدینه به همراه آورده بود سی و چند شتر را به حضرت علی (علیه‌السلام) داد تا برای خود قربانی کند و شصت و چند شتر را خود قربانی کرد. آن دو، اندکی از گوشت قربانی خوردند و باقی را [[صدقه]] دادند. | ||
آنگاه معمربن عبداللّه بن حراثه(یا حارثه) موی سر پیامبر(صلی الله علیه)را، به دستور خود ایشان، تراشید و حضرت پس از انجام دادن تکالیف شخصی و پاسخ دادن به برخی پرسش‌های مردم درباره مناسک | آنگاه معمربن عبداللّه بن حراثه(یا حارثه) موی سر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)را، به دستور خود ایشان، تراشید و حضرت پس از انجام دادن تکالیف شخصی و پاسخ دادن به برخی پرسش‌های مردم درباره [[مناسک حج]]، به مکه رفت و کعبه را طواف کرد و نماز ظهر را در [[مسجدالحرام]] به جا آورد، سپس به منا برگشت و تا روز سوم ایام تشریق را در آنجا گذراند و سپس [[رمی جمره]] کرد و از منا بیرون رفت. | ||
== ویژگی‌های این سفر == | == ویژگی‌های این سفر == | ||
پیامبر(صلی الله علیه)از زمان ورود به مکه تا هشتم ذی‌الحجة در خانه‌ای منزل نکرد، بلکه در خیمه‌ای در بیرون مکه، در اَبْطَح (بَطحاء)، به سر برد.. | پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)از زمان ورود به مکه تا هشتم ذی‌الحجة در خانه‌ای منزل نکرد، بلکه در خیمه‌ای در بیرون مکه، در اَبْطَح (بَطحاء)، به سر برد.. | ||
در این سفر، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با پارچه‌هایی که بافت یمن بود، کعبه را پوشاند. حضرت به اهل مکه و مجاوران آنجا توصیه کرد که مَطاف، حجرالاسود، [[مقام ابراهیم]]، و نیز صف اول نماز جماعت را از ۱۰ [[ذی القعده|ذی‌القعده]] تا برگشت حجاج، به آنان اختصاص دهند. | |||
آن حضرت، مانند پیشینیان، حاجیان را اطعام کرد خطابه کوتاهی از آن حضرت روایت شده که در [[مسجد خیف]] در منا ایراد کرد. [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]]، که با گروهی از [[یمن]] آمده بود، در مکه به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پیوست. | |||
اعلام ولایت امام علی (علیه‌السلام) در [[غدیر خم]] هنگام بازگشت از این سفر و گرفتن [[بیعت]] از [[صحابه|اصحاب]]، نیز در این سفر صورت گرفت. | |||
آن حضرت، مانند پیشینیان، حاجیان را اطعام کرد خطابه کوتاهی از آن حضرت روایت شده که در [[مسجد خیف]] در منا ایراد کرد. [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]]، که با گروهی از یمن آمده بود، در مکه به پیامبر(صلی الله علیه)پیوست. | |||
اعلام ولایت امام علی (علیه‌السلام) در غدیر خم هنگام بازگشت از این سفر و گرفتن [[بیعت]] از | |||
== بازگشت از حج == | == بازگشت از حج == | ||
چون مراسم حج به پایان رسید و رسول خدا(صلی الله علیه)پیش از ظهر ۱۳ ذی‌الحجه از منا به سوی مکه رفت، در ابطح خیمه زد و به مسلمانان دستور داد پس از انجام دادن مناسک حج، در بازگشت به خانه و وطن خود شتاب کنند و خود سحرگاه چهاردهم [[ذی الحجه|ذیحجه]]، پیش از دمیدن سپیده، از مکه به سوی مدینه حرکت کرد. | چون مراسم حج به پایان رسید و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)پیش از ظهر ۱۳ ذی‌الحجه از منا به سوی مکه رفت، در ابطح خیمه زد و به مسلمانان دستور داد پس از انجام دادن مناسک حج، در بازگشت به خانه و وطن خود شتاب کنند و خود سحرگاه چهاردهم [[ذی الحجه|ذیحجه]]، پیش از دمیدن سپیده، از مکه به سوی مدینه حرکت کرد. | ||
== اعلام ولایت در غدیرخم == | == اعلام ولایت در غدیرخم == | ||
حاجیان روز ۱۸ ذی‌الحجه، در نزدیکی جُحْفه به جایی به نام غدیر خم رسیدند. در آنجا پیامبر (صلی الله علیه)به فرمان الهی در آیه تبلیغ حضرت علی (علیه‌السلام) را به جانشینی خود منصوب کرد پیامبر (صلی الله علیه)پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای خواند که به خطبه غدیر مشهور شد. بنابر نظر مشهور [[شیعه]]، آیه اکمال در همین روز نازل شده است که می‌فرماید: «امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم. پس از آن، کاروان به سوی مدینه به راه افتاد و احتمالا در ۲۴ ذی‌الحجه به مدینه رسیدروزهای آخر ذیحجه پیامبر اکرم (صلی الله علیه)در مدینه بود. سفر حج پیامبر (صلی الله علیه)بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشید. | حاجیان روز ۱۸ ذی‌الحجه، در نزدیکی [[جُحْفه]] به جایی به نام غدیر خم رسیدند. در آنجا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)به فرمان الهی در [[آیه تبلیغ]] حضرت علی (علیه‌السلام) را به جانشینی خود منصوب کرد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای خواند که به خطبه غدیر مشهور شد. بنابر نظر مشهور [[شیعه]]، [[آیه اکمال]] در همین روز [[نزول قرآن|نازل]] شده است که می‌فرماید: «امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم. پس از آن، کاروان به سوی مدینه به راه افتاد و احتمالا در ۲۴ ذی‌الحجه به مدینه رسیدروزهای آخر ذیحجه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)در مدینه بود. سفر حج پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشید. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۱۳
حَجَّةُ الوَداع، تنها حج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از اسلام است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از هجرت به مدینه، سه بار برای عمره به مکه رفت؛ اما به گفته مورخان و محدّثان، فقط یک بار در مراسم حج حضور یافت و آن چند ماه پیش از وفاتش بود. از آنجا که این حج در آخرین سال عمر آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم)واقع شد و پیامبر در آن با مسلمانان وداع کرد، به حجة الوداع (حج خداحافظی) مشهور است. در بازگشت از این سفر بود که در غدیر خم، پیامبر به دستور خداوند امامت و ولایت امام علی (علیه‌السلام) را به صورت عمومی اعلام کرد و از مردم بر این امر، بیعت گرفت؛ بدین رو این حج، برای شیعیان اهمیتی ویژه دارد. نام دیگر این حج حَجَّةُ البَلاغ است؛ زیرا آیه تبلیغ در بازگشت از این سفر بر پیامبر نازل شد. از دیگر نام‌های این حج، حَجَّةُ الاسلام است؛ زیرا تنها حجی است که پیامبر در دوره حاکمیت اسلام به جا آورد و مراسم آن طبق آیین اسلام بود.
آغاز سفر و احرام
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از فراهم آوری تدارکات سفر و امکانات لازم، به همراه دختر گرامی‌اش [[فاطمه بنت محمد (زهرا) ]] و همسرانش، در ۲۶ ذی القعده و به قولی در ۲۵ این ماه، از مدینه خارج شد. در این سفر روحانی و به یاد ماندنی، در حدود یکصد و چهار هزار و یا یکصد و بیست و چهار هزار نفر از مسلمانان شرکت کردند.
آن حضرت، ابودجانه را جانشین خود در مدینه قرار داد و در حالی که بیش از شصت قربانی همراه داشت ابتدا به منطقه ذوالحُلیفه رفت و در مسجد شجره احرام بست و سپس به سوی مکه حرکت نمود.
حضرت علی (علیه‌السلام) نیز که به همراه یاران خویش به سوی مکه عازم شده بود، یکی از یارانش را جانشین خویش در سپاه تحت فرمانش گذاشت و زودتر از آنان، به سوی مکه حرکت کرد. بدین جهت، چند روز زودتر از یارانش به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)ملحق شد. حضرت علی (علیه‌السلام) در نزدیکی‌های شهر مکه معظمه، به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)و سایر مسلمانان رسید و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)با دیدن وی بسیار خرسند و خوشحال شد.
انجام مناسک
طبق حدیث امام صادق (علیه‌السلام)، آن حضرت در همان روزی که به میقات رسید، مُحرِم شد و شب را در میقات نماند.
در میقات، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آداب احرام را به مردم آموخت. ابتدا غسل کرد و برای حج قِران مُحرم شد. جامه احرامش دو تکه پارچه پنبه‌ای ندوخته بافت یمن بود که به هنگام مرگ، کفن وی شد، سپس نماز ظهر را در مسجد شجره به جا آورد و بر کوهان شترانی که برای قربانی به همراه داشت، علامت زد.
بعدها مسلمانان در مسیر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، در جاهایی که آن حضرت نماز خوانده یا استراحت کرده بود، چند مسجد ساختند.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در منطقه ذی طُوی، نزدیک مکه، یک شب را گذراند و در آخر روز ۴ ذی‌الحجه به مکه رسید.
روز بعد، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)با یارانش از درِ بنی شَیبه وارد مسجدالحرام شد و به سوی کعبه رفت و حجر الاسود را بوسید و سپس به طواف کعبه پرداخت و پشت مقام ابراهیم دو رکعت نماز طواف خوان. د
بعد از نماز، از آب چاه زمزم نوشید و دعا کرد و پس از آن به سوی کوه صفا رفت و فرمود چون خدا اول از صفا نام برده سعی بین صفا و مروه را از صفا آغاز می‌کنیم. سپس چون بر صفا مستقر شد، رو به سوی رکن یمانی کعبه کرد و مدتی طولانی به ذکر و ثنای الهی پرداخت، سپس از صفا به سوی مروه حرکت کرد و مقداری از راه را به صورت هَروَله‌رفت چون به مروه رسید، درنگ کرد و دعا خواند.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، در پایان سعی، به مسلمانان چگونگی حج تمتع را ــ که شامل عمره و حج است ــ آموخت. تا آن زمان، در موسم حج، فقط حج اِفراد و حج قِران را می‌شناختند و انجام دادن عمره در موسم حج را ناروا می‌دانستند، به همین جهت برخی مسلمانان با سختی، این حکم را پذیرفتند.
حرکت به منا و عرفات
روز هشتم ذی حجه هنگام غروب آفتاب، پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)و مسلمانان به سوی منا حرکت کردند و شب را در آنجا گذراندند و صبح نهم ذی حجه، پس از طلوع آفتاب، به سوی عرفات رفتند. چون کاروان به نَمِرَه (وادی عُرَنه) در جوار عرفات رسید، توقف کرد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)و مسلمانان در آنجا خیمه زدند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)در آنجا نماز خواند. آنگاه به عرفات رفت و در آنجا توقف کرد و تا غروب آفتاب به دعا و ذکر الهی پرداخت.
بنابه روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) عید غدیر، یعنی ۱۸ ذی‌الحجه، روز جمعه بود. بنابراین روایت، روز وقوف در عرفات چهارشنبه نهم ذی حجه بوده است؛ اما به گفته سیوطی، از مورخان اهل سنت، از خلیفه دوم نقل شده که وقوف در عرفات در حجةالوداع مصادف با روز جمعه بوده است..
وقوف در مشعر
هنگام غروب خورشید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)بر شتر سوار شد و به سوی مُزْدَلِفَه(مشعرالحرام) حرکت نمود و به مسلمانان توصیه کرد که به آرامی، مسیر را بپیمایند حضرت در مکان مناسبی در مشعرالحرام، نماز مغرب و عشاء را باهم به جا آورد و مدتی استراحت کرد. سحرگاه به عبادت و ذکر الهی ـ که دستور اکید در موسم حج است ـ پرداخت.
رمی جمرات
با طلوع خورشید، به سوی منا حرکت کرد و مستقیم به سوی جمره عقبه رفت و هفت ریگ به آن پرتاب کرد.
قربانی
سپس به سوی قربانگاه رفت و از یکصد شتری که برای قربانی از مدینه به همراه آورده بود سی و چند شتر را به حضرت علی (علیه‌السلام) داد تا برای خود قربانی کند و شصت و چند شتر را خود قربانی کرد. آن دو، اندکی از گوشت قربانی خوردند و باقی را صدقه دادند.
آنگاه معمربن عبداللّه بن حراثه(یا حارثه) موی سر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)را، به دستور خود ایشان، تراشید و حضرت پس از انجام دادن تکالیف شخصی و پاسخ دادن به برخی پرسش‌های مردم درباره مناسک حج، به مکه رفت و کعبه را طواف کرد و نماز ظهر را در مسجدالحرام به جا آورد، سپس به منا برگشت و تا روز سوم ایام تشریق را در آنجا گذراند و سپس رمی جمره کرد و از منا بیرون رفت.
ویژگی‌های این سفر
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)از زمان ورود به مکه تا هشتم ذی‌الحجة در خانه‌ای منزل نکرد، بلکه در خیمه‌ای در بیرون مکه، در اَبْطَح (بَطحاء)، به سر برد.. در این سفر، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با پارچه‌هایی که بافت یمن بود، کعبه را پوشاند. حضرت به اهل مکه و مجاوران آنجا توصیه کرد که مَطاف، حجرالاسود، مقام ابراهیم، و نیز صف اول نماز جماعت را از ۱۰ ذی‌القعده تا برگشت حجاج، به آنان اختصاص دهند.
آن حضرت، مانند پیشینیان، حاجیان را اطعام کرد خطابه کوتاهی از آن حضرت روایت شده که در مسجد خیف در منا ایراد کرد. امام علی (علیه‌السلام)، که با گروهی از یمن آمده بود، در مکه به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پیوست. اعلام ولایت امام علی (علیه‌السلام) در غدیر خم هنگام بازگشت از این سفر و گرفتن بیعت از اصحاب، نیز در این سفر صورت گرفت.
بازگشت از حج
چون مراسم حج به پایان رسید و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)پیش از ظهر ۱۳ ذی‌الحجه از منا به سوی مکه رفت، در ابطح خیمه زد و به مسلمانان دستور داد پس از انجام دادن مناسک حج، در بازگشت به خانه و وطن خود شتاب کنند و خود سحرگاه چهاردهم ذیحجه، پیش از دمیدن سپیده، از مکه به سوی مدینه حرکت کرد.
اعلام ولایت در غدیرخم
حاجیان روز ۱۸ ذی‌الحجه، در نزدیکی جُحْفه به جایی به نام غدیر خم رسیدند. در آنجا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)به فرمان الهی در آیه تبلیغ حضرت علی (علیه‌السلام) را به جانشینی خود منصوب کرد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای خواند که به خطبه غدیر مشهور شد. بنابر نظر مشهور شیعه، آیه اکمال در همین روز نازل شده است که می‌فرماید: «امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم. پس از آن، کاروان به سوی مدینه به راه افتاد و احتمالا در ۲۴ ذی‌الحجه به مدینه رسیدروزهای آخر ذیحجه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)در مدینه بود. سفر حج پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشید.