سید صدرالدین صدر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'آیت الله' به 'آیت‌الله') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
| عنوان = سید صدرالدین صدر | |||
| تصویر = سید صدرالدین.jpg | |||
| نام = سید محمدعلی بن اسماعیل صدر | |||
| | | نام‌های دیگر = | ||
| سال تولد = ۱۲۹۹ ق | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد = کاظمین، عراق | |||
| سال درگذشت = ۱۳۳۲ ش | |||
|۱۲۹۹ | | تاریخ درگذشت = | ||
| | | محل درگذشت = قم، ایران | ||
| | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی | سید محمد کاظم طباطبائی یزدی | شیخ عبدالکریم حائری یزدی | استاد}} | ||
| شاگردان = | |||
| | | دین = اسلام | ||
|تاریخ | | مذهب = شیعه | ||
| | | آثار = {{فهرست جعبه افقی | حاشیه بر عروة الوثقی | المهدی | رساله در ردشبهات وهابیان}} | ||
| فعالیت‌ها = | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
'''سید محمدعلی بن اسماعیل صدر''' مشهور به '''سید صدرالدین صدر''' (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید [[شیعه]] و متخصص در اصول، رجال و تفسیر. او وصی [[عبدالکریم حائری یزدی]] بود و پس از وفات استاد خود به همراه [[سید محمد حجت]] و [[سید محمد تقی خوانساری]] سرپرستی [[حوزه علمیه قم]] را بر عهده داشت و در حفظ حوزه کوشید. وی پدر [[سید موسی صدر|امام موسی صدر]] و [[سید رضا صدر]] است. | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
|حاشیه بر عروة | |||
رساله در ردشبهات وهابیان | |||
| | |||
| | |||
| | |||
== نسب و تحصیلات == | |||
خاندان صدر اصالتا از مردم جبل عامل [[لبنان]] هستند. نسب آنها از طریق جناب ابراهیم اصغر به امام کاظم(ع) می‌رسد<ref>مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۳-۴، ص۴۲۶</ref>ب‌نا به نقل [[سید حسن صدر]] اجداد آنها بدون استثناء فقیه و مجتهد بوده‌اند<ref>صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق٬ ج۶، ص۴۱۶</ref> نام اصلی سید صدرالدین صدر٬ محمدعلی، کنیه‌اش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود. با این حال به نام لقبش شهرت یافت و خود نیز همه جا خویش را «صدرالدین» می‌خواند. در [[کاظمین]] به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله [[سید اسماعیل صدر]] است. او در کودکی به همراه پدر خود علامه سید صالح کبیر (متوفای۱۲۲۷ق)٬ به خاطر ظلم‌های سلاطین عثمانی٬ نسبت به [[شیعیان]] از لبنان به [[عراق]] مهاجرت کرد<ref>صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق٬ ج۶، ص۴۱۷</ref> صفیه، مادر سید صدرالدین٬ دختر آیت‌الله سید هادی صدر بود. سید صدرالدین دوران کودکی و نوجوانی را کنار پدر و خانواده در [[سامرا]] سپری کرد. ریاضیات، ادبیات، منطق و اغلب دروس سطح فقه و اصول را در همان جا نزد اساتید برادر بزرگترش، سید مهدی، فراگرفت. هنگامی که پدرش سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ هجری قمری به [[کربلا]] هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت. سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار [[نجف]] شد و دروس دوره سطح و خارج را آن‌جا آموخت<ref>مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۴۶۶؛ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰</ref>. | |||
= | == اساتید == | ||
# محمد حسین نائینی؛ صدر در نجف از وی کسب علم کرده است<ref>امین٬ مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰</ref>. | |||
# حسن شوشتری کربلایی؛ استاد صدر در کربلا بود<ref>سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۴</ref>. | |||
# آقا ضیاء عراقی | |||
= | # سید اسماعیل صدر | ||
# [[محمد کاظم خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]] | |||
محمد حسین نائینی؛ صدر در نجف از وی کسب علم کرده است<ref>امین٬ مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰</ref>. | # سید محمد کاظم طباطبایی یزدی | ||
# فتح الله شریعت اصفهانی | |||
حسن شوشتری کربلایی؛ استاد صدر در کربلا بود<ref>سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۴</ref>. | # شیخ محمد طه نجف | ||
# آقا رضا همدانی مولف مصباح الفقیه | |||
آقا ضیاء عراقی | # سید محمد بحر العلوم صاحب بلغة الفقیه<ref>سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۶</ref> | ||
سید اسماعیل صدر | |||
[[ملا محمدکاظم خراسانی]] | |||
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی | |||
فتح الله شریعت اصفهانی | |||
شیخ محمد طه نجف | |||
آقا رضا همدانی مولف مصباح الفقیه | |||
سید محمد بحر العلوم صاحب بلغة الفقیه<ref>سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۶</ref> | |||
== شاگردان == | |||
آیت‌الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی: | آیت‌الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی: | ||
جعفر صبوری قمی | # جعفر صبوری قمی | ||
سید مرتضی مبرقع فقیه | # سید مرتضی مبرقع فقیه | ||
سید محمد علی قاضی طباطبایی | # سید محمد علی قاضی طباطبایی | ||
عطاءالله اشرفی اصفهانی | # عطاءالله اشرفی اصفهانی | ||
علی پناه اشتهاردی | # علی پناه اشتهاردی | ||
[[مرتضی مطهری]] | # [[مرتضی مطهری]] | ||
محمد کرمی حویزی | # محمد کرمی حویزی | ||
علی سبط‌الشیخ انصاری | # علی سبط‌الشیخ انصاری | ||
سید عزالدین زنجانی | # سید عزالدین زنجانی | ||
[[حسینعلی منتظری]] | # [[حسینعلی منتظری]] | ||
[[ | # [[لطف الله صافی گلپایگانی|لطف الله صافی]] | ||
ابراهیم رمضانی فردویی | # ابراهیم رمضانی فردویی | ||
مسلم ملکوتی | # مسلم ملکوتی | ||
سید احمد روضاتی | # سید احمد روضاتی | ||
عباس زریاب خویی | # عباس زریاب خویی | ||
سید محمدباقر سلطانی | # سید محمدباقر سلطانی | ||
[[سید موسی شبیری زنجانی]] | # [[سید موسی شبیری زنجانی]] | ||
سید مهدی غضنفری خوانساری | # سید مهدی غضنفری خوانساری | ||
[[علی مشکینی]] | # [[علی مشکینی]] | ||
[[محمد صدوقی]] | # [[محمد صدوقی]] | ||
[[سید موسی صدر]] | # [[سید موسی صدر]] | ||
سید رضا صدر | # سید رضا صدر | ||
مرتضی فقیهی | # مرتضی فقیهی | ||
سید حسن مدرسی یزدی | # سید حسن مدرسی یزدی | ||
سید حسین موسوی کرمانی<ref>هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹</ref>. | # سید حسین موسوی کرمانی<ref>هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹</ref>. | ||
== هجرت به ایران == | |||
صدر در سال ۱۳۳۹ق رهسپار [[ایران]] شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به [[نجف اشرف]] برگشت و به تحصیل و تدریس نشست<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴</ref>.صدر بار دیگر به [[قم]] آمد. اما وقتی برای زیارت به [[مشهد]] رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴</ref>. | صدر در سال ۱۳۳۹ق رهسپار [[ایران]] شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به [[نجف اشرف]] برگشت و به تحصیل و تدریس نشست<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴</ref>.صدر بار دیگر به [[قم]] آمد. اما وقتی برای زیارت به [[مشهد]] رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴</ref>. | ||
=مرجعیت= | == مرجعیت == | ||
صدرالدین صدر مورد توجه آیت‌الله حائری بود. موسس [[حوزه علمیه قم]] عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در [[قم]] دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت‌الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۴۹-۵۰ | صدرالدین صدر مورد توجه آیت‌الله حائری بود. موسس [[حوزه علمیه قم]] عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در [[قم]] دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت‌الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۴۹-۵۰ | ||
</ref>. | </ref>. | ||
پس از وفات عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشید<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۱۱۶۷</ref>هنگامی که [[آیت‌الله سید حسین بروجردی]] برای معالجه به [[تهران]] آمد، صدر، از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از [[آیت‌الله بروجردی]] بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش] از آنِ پرهیزگاران است.)[ قصص–۸۳] <ref>امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰؛ هزار، علیرضا، دانشوران قم، ص۱۴۹ | پس از وفات عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشید<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۱۱۶۷</ref>هنگامی که [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله سید حسین بروجردی]] برای معالجه به [[تهران]] آمد، صدر، از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله بروجردی]] بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش] از آنِ پرهیزگاران است.)[قصص–۸۳] <ref>امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰؛ هزار، علیرضا، دانشوران قم، ص۱۴۹</ref>. | ||
آیت‌الله سید حسین قمی٬ که به صدر اجازه اجتهاد داده بود٬ در احتاطات مقلدینش به او ارجاع می‌داد<ref>امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۵</ref>. | |||
== فرزندان == | |||
اولین همسر آیت‌الله صدر دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) [[ازدواج]] کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد: | اولین همسر آیت‌الله صدر دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) [[ازدواج]] کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد: | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۸۸: | ||
رباب صدر<ref>شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۳۲</ref> | رباب صدر<ref>شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۳۲</ref> | ||
=آثار علمی= | == آثار علمی == | ||
آیت‌الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت: | آیت‌الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت: | ||
المهدی؛ در این کتاب روایات [[اهل سنت]] درباره [[ | # المهدی؛ در این کتاب روایات [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] درباره [[حجت بن الحسن (مهدی)|حجت بن حسن (مهدی)]](عج) گردآوری شده است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص، نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده است. | ||
# خلاصه الفصول؛ کتاب فصول تالیف محمدحسین حائری اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتاب‌های قوانین و فصول تدریس گردد. | |||
خلاصه الفصول؛ کتاب فصول تالیف محمدحسین حائری اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتاب‌های قوانین و فصول تدریس گردد. | # الحقوق همان رساله حقوق امام سجاد(ع) است که با مقدمه کوتاه صدر چاپ شده است. | ||
# مختصر تاریخ [[اسلام]] | |||
الحقوق همان رساله حقوق امام سجاد(ع) است که با مقدمه کوتاه صدر چاپ شده است. | # حاشیه عروه الوثقی | ||
# حاشیه وسیله النجاه | |||
مختصر تاریخ [[اسلام]] | # سفینه النجاه | ||
# رساله در [[امر به معروف و نهی از منکر]] | |||
حاشیه عروه الوثقی | # رساله در [[تقیه]] | ||
# رساله در حکم غساله | |||
حاشیه وسیله النجاه | # رساله در [[حج]] | ||
# رساله‌ای درباره ازدواج | |||
سفینه النجاه | # منظومه حج | ||
# منظومه‌ای درباره [[روزه]] | |||
رساله در [[امر به معروف و نهی از منکر]] | # حاشیه کفایه الاصول | ||
# رساله‌ای در اصول [[دین]] | |||
رساله در [[تقیه]] | # رساله‌ای در اثبات عدم تحریف [[قرآن]] | ||
# رساله در ردشبهات [[وهابیت|وهابیان]] | |||
رساله در حکم غساله | # لواء محمد (۱۲ جلد) | ||
# مدینه العلم (۶ جلد) | |||
رساله در [[حج]] | # دیوان اشعار<ref>رضایی، سید صدرالدین صدر قلعه تواضع، ۱۳۷۷ش، ص۵۸-۵۹</ref> | ||
# رساله در حقوق زن | |||
رساله‌ای درباره ازدواج | # اصول العقائد؛<ref>حکیم٬المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج۷، ص۳۲۷ (دو مورد اخیر)</ref> | ||
منظومه حج | |||
منظومه‌ای درباره [[روزه]] | |||
حاشیه کفایه الاصول | |||
رساله‌ای در اصول [[دین]] | |||
رساله‌ای در اثبات عدم تحریف [[قرآن]] | |||
رساله در ردشبهات [[وهابیت|وهابیان]] | |||
لواء محمد (۱۲ جلد) | |||
مدینه العلم (۶ جلد) | |||
دیوان اشعار<ref>رضایی، سید صدرالدین صدر قلعه تواضع، ۱۳۷۷ش، ص۵۸-۵۹</ref> | |||
رساله در حقوق زن | |||
اصول العقائد؛<ref>حکیم٬المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج۷، ص۳۲۷ (دو مورد اخیر)</ref> | |||
== وفات == | |||
سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش<ref>روزنامه اطلاعات، سال بیست و هشتم، شماره۸۶۶۸، شنبه ۵ دی ماه ۱۳۳۲ش</ref> برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت‌الله بروجردی بر پیکر وی [[نماز]] گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند<ref>هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹-۱۵۰</ref>. | سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش<ref>روزنامه اطلاعات، سال بیست و هشتم، شماره۸۶۶۸، شنبه ۵ دی ماه ۱۳۳۲ش</ref> برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت‌الله بروجردی بر پیکر وی [[نماز]] گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند<ref>هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹-۱۵۰</ref>. | ||
=پانویس= | == پانویس == | ||
{{پانویس | {{پانویس}} | ||
[[رده: عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده: عالمان شیعه]] | [[رده:عالمان شیعه]] | ||
[[رده: | [[رده:مراجع تقلید]] | ||
[[رده: | [[رده:ایران]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۰۶
| سید صدرالدین صدر | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | سید محمدعلی بن اسماعیل صدر |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | ۱۲۹۹ ق، ۱۲۶۰ ش، ۱۸۸۲ م |
| محل تولد | کاظمین، عراق |
| سال درگذشت | ۱۳۳۲ ش، ۱۹۵۴ م، ۱۳۷۳ ق |
| محل درگذشت | قم، ایران |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان |
|
| آثار |
|
سید محمدعلی بن اسماعیل صدر مشهور به سید صدرالدین صدر (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال و تفسیر. او وصی عبدالکریم حائری یزدی بود و پس از وفات استاد خود به همراه سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده داشت و در حفظ حوزه کوشید. وی پدر امام موسی صدر و سید رضا صدر است.
نسب و تحصیلات
خاندان صدر اصالتا از مردم جبل عامل لبنان هستند. نسب آنها از طریق جناب ابراهیم اصغر به امام کاظم(ع) می‌رسد[۱]ب‌نا به نقل سید حسن صدر اجداد آنها بدون استثناء فقیه و مجتهد بوده‌اند[۲] نام اصلی سید صدرالدین صدر٬ محمدعلی، کنیه‌اش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود. با این حال به نام لقبش شهرت یافت و خود نیز همه جا خویش را «صدرالدین» می‌خواند. در کاظمین به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله سید اسماعیل صدر است. او در کودکی به همراه پدر خود علامه سید صالح کبیر (متوفای۱۲۲۷ق)٬ به خاطر ظلم‌های سلاطین عثمانی٬ نسبت به شیعیان از لبنان به عراق مهاجرت کرد[۳] صفیه، مادر سید صدرالدین٬ دختر آیت‌الله سید هادی صدر بود. سید صدرالدین دوران کودکی و نوجوانی را کنار پدر و خانواده در سامرا سپری کرد. ریاضیات، ادبیات، منطق و اغلب دروس سطح فقه و اصول را در همان جا نزد اساتید برادر بزرگترش، سید مهدی، فراگرفت. هنگامی که پدرش سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ هجری قمری به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت. سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح و خارج را آن‌جا آموخت[۴].
اساتید
- محمد حسین نائینی؛ صدر در نجف از وی کسب علم کرده است[۵].
- حسن شوشتری کربلایی؛ استاد صدر در کربلا بود[۶].
- آقا ضیاء عراقی
- سید اسماعیل صدر
- ملا محمدکاظم خراسانی
- سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
- فتح الله شریعت اصفهانی
- شیخ محمد طه نجف
- آقا رضا همدانی مولف مصباح الفقیه
- سید محمد بحر العلوم صاحب بلغة الفقیه[۷]
شاگردان
آیت‌الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی:
- جعفر صبوری قمی
- سید مرتضی مبرقع فقیه
- سید محمد علی قاضی طباطبایی
- عطاءالله اشرفی اصفهانی
- علی پناه اشتهاردی
- مرتضی مطهری
- محمد کرمی حویزی
- علی سبط‌الشیخ انصاری
- سید عزالدین زنجانی
- حسینعلی منتظری
- لطف الله صافی
- ابراهیم رمضانی فردویی
- مسلم ملکوتی
- سید احمد روضاتی
- عباس زریاب خویی
- سید محمدباقر سلطانی
- سید موسی شبیری زنجانی
- سید مهدی غضنفری خوانساری
- علی مشکینی
- محمد صدوقی
- سید موسی صدر
- سید رضا صدر
- مرتضی فقیهی
- سید حسن مدرسی یزدی
- سید حسین موسوی کرمانی[۸].
هجرت به ایران
صدر در سال ۱۳۳۹ق رهسپار ایران شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به نجف اشرف برگشت و به تحصیل و تدریس نشست[۹].صدر بار دیگر به قم آمد. اما وقتی برای زیارت به مشهد رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد[۱۰].
مرجعیت
صدرالدین صدر مورد توجه آیت‌الله حائری بود. موسس حوزه علمیه قم عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در قم دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت‌الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد[۱۱]. پس از وفات عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشید[۱۲]هنگامی که آیت‌الله سید حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر، از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از آیت‌الله بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش] از آنِ پرهیزگاران است.)[قصص–۸۳] [۱۳].
آیت‌الله سید حسین قمی٬ که به صدر اجازه اجتهاد داده بود٬ در احتاطات مقلدینش به او ارجاع می‌داد[۱۴].
فرزندان
اولین همسر آیت‌الله صدر دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد:
سید رضا صدر که از مدرسان حوزه علمیه قم بود. سید موسی صدر سیدعلی صدر صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: ۱) صادق طباطبایی، ۲) فاطمه طباطبایی، که با سید احمد خمینی ازدواج کرد ۳) مرتضی طباطبایی ۴) عبدالحسین طباطبایی طاهره صدر، همسر شهید سید مهدی صدر عاملی بتول صدر، همسر هادی عبادی زهرا خانم، همسر حاج مصطفی فیروزان منصوره صدر، همسر علی اکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر سید محمد خاتمی) فاطمه صدر، همسر سید محمد باقر صدر رباب صدر[۱۵]
آثار علمی
آیت‌الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت:
- المهدی؛ در این کتاب روایات اهل‌سنت درباره حجت بن حسن (مهدی)(عج) گردآوری شده است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص، نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده است.
- خلاصه الفصول؛ کتاب فصول تالیف محمدحسین حائری اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتاب‌های قوانین و فصول تدریس گردد.
- الحقوق همان رساله حقوق امام سجاد(ع) است که با مقدمه کوتاه صدر چاپ شده است.
- مختصر تاریخ اسلام
- حاشیه عروه الوثقی
- حاشیه وسیله النجاه
- سفینه النجاه
- رساله در امر به معروف و نهی از منکر
- رساله در تقیه
- رساله در حکم غساله
- رساله در حج
- رساله‌ای درباره ازدواج
- منظومه حج
- منظومه‌ای درباره روزه
- حاشیه کفایه الاصول
- رساله‌ای در اصول دین
- رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن
- رساله در ردشبهات وهابیان
- لواء محمد (۱۲ جلد)
- مدینه العلم (۶ جلد)
- دیوان اشعار[۱۶]
- رساله در حقوق زن
- اصول العقائد؛[۱۷]
وفات
سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش[۱۸] برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت‌الله بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند[۱۹].
پانویس
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۳-۴، ص۴۲۶
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق٬ ج۶، ص۴۱۶
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق٬ ج۶، ص۴۱۷
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۴۶۶؛ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰
- ↑ امین٬ مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰
- ↑ سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۴
- ↑ سبحانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴(القسم الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۶
- ↑ هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹
- ↑ امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴
- ↑ امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۴
- ↑ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۴۹-۵۰
- ↑ امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۱۱۶۷
- ↑ امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰؛ هزار، علیرضا، دانشوران قم، ص۱۴۹
- ↑ امین٬ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۵، ص۹۴۵
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۳۲
- ↑ رضایی، سید صدرالدین صدر قلعه تواضع، ۱۳۷۷ش، ص۵۸-۵۹
- ↑ حکیم٬المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج۷، ص۳۲۷ (دو مورد اخیر)
- ↑ روزنامه اطلاعات، سال بیست و هشتم، شماره۸۶۶۸، شنبه ۵ دی ماه ۱۳۳۲ش
- ↑ هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹-۱۵۰