جشن حنوکا

جشن حنوکا یا حانوکا (به عبری: חֲנֻכָּה خَنوکَه – به انگلیسی: Hanukkah)، یا جشن روشنایی یکی از جشن‌های یهودیان است که به‌مدت هشت‌روز (تقریباً مصادف با ایام کریسمس مسیحیان) برگزار می‌شود. واژه‌ی عبری «حانوکه» به‌معنای افتتاح و گشایش بوده و این عید یادآور خاطره‌ی پیروزی‌های کهن و یکی از معجزات در تاریخ یهود است. بر پایه‌ تاریخ یهود، حزب قدیسین که از اورشلیم گریختند متاتیاهو، بزرگ خانواده حشمونی را که کمی پس از آن درگذشت، به رهبری خود برگزیدند. جانشین او پسرش یهودا ملقب به مکابی (چکش) علیه سلوکیان شورش کرد و پس از چند بار نبرد، بر آنان پیروز شد.

زمان جنش

تقریبا از دوم آذر تا نهم آذر به مدت هشت روز (مطابق با ٢۵ کیسلو تا ٢ طبت ۵٧٨٠ عبری) ایام عید حنوکا یهود است.

تاریخچه برگزاری عید حنوکا

عید حنوکا در واقع از اعیاد ذکر شده در عهد عتیق نیست و در گذشته از اهمیت چندانی برخوردار نبود. به همین دلیل به استثنای عید نصیب (پوریم)، تنها عیدی است که کار کردن در آن حرام نیست. حنوکا که به‌عنوان جشن نور نیز شناخته می‌شود، در تورات، کتاب مقدس یهودیان وجود ندارد. این در مکابیان اول و دوم، مجموعه‌ای از نوشته‌های مذهبی متأخر، ثبت شده است. داستان در سال ۱۶۸ قبل از میلاد با پادشاه سوریه آنتیوخوس اپیفانس شروع می‌شود که ارتش خود را برای هتک حرمت معبد، مقدس ترین مکان برای مردم یهودی در این زمان، به اورشلیم فرستاد. آنتیوخوس هم‌چنین یهودیت را ملغی کرد و آداب و اعیاد یهودی را با یهودیان غیرقانونی اعلام کرد که تنها دو گزینه داشت: تغییر دین یا مرگ.

در بیست و پنجمین روز از ماه کیسلف در سال ۱۶۸ قبل از میلاد، معبد به نام خدای زئوس تغییر نام داد. یک جنبش مقاومت یهودی، به رهبری خانواده‌ای به نام مکابیان، رشد کرد تا اقدامات پادشاه را به چالش بکشد. یهودا مکابی و مبارزانش در دو نبرد بزرگ پیروز شدند و معبد به قوم یهود بازگردانده شد. هانوکا یادآور وقف مجدد معبد و پیروزی نیروهای یهودی بر مهاجم خود است. عید حنوکا در گذشته به شکل ساده‌ای برگزار می‌شد؛ به این ترتیب که در روز اول یک شمع و در روز دوم دو شمع و به همین شکل تا هشت شمع روشن می‌گردید و پدر خانواده دعایی می‌خواند و افراد خانه سرود ساده‌ای را با هم می‌خواندند که در آن از خداوند تشکر کرده، سلوکی‌ها را سگ می‌نامیدند! (دقیقاً می‌گفتند: دشمنانی که پارس می‌کنند).

کودکان نیز بازی ساده‌ای داشتند. روزهای عید حنوکا با سایر روزهای هفته فرقی نمی‌کرد. البته عید حنوکا به دلیل همزمان شدنش با عید کریسمس مسیحیان، اهمیت فوق العاده‌ای یافت؛ زیرا گروه‌های یهودی از فرهنگ پیرامون خود تأثیر می‌پذیرفتند. به همین دلیل این عید بی اهمیت به مهم ترین عید یهود و به پژواک کریسمس تبدیل شد؛ زیرا منورا در برابر درخت کریسمس قرار می‌گیرد و به کودکان یهودی هدیه می‌دهند. این دو عید، کاملاً سکولار شده و به مناسبتی برای شادی و تفریح تبدیل گشته است. عید حنوکا در تقلید از عید کریسمس تا آنجا پیش رفت که همه آداب و رسوم گذشته آن یعنی دعاها، سرودها و بازی‌های سنتی کودکان از یاد رفته و درخت حنوکا به عنوان همتای درخت کریسمس مطرح شد. در میان یهودیان مسئولیت توزیع هدایا با عمو_ماکس (همتا و معادل بابانوئل) است.

نکته جالب توجه این که اگر چه عید حنوکا، هویت یهودی خود را کاملاً از دست داده است، ولی در عین حال آن را مهم‌ترین نشانه هویت یهودی می‌دانند! عید حنوکا در اسرائیل به عنوان عیدی دینی-ملّی جشن گرفته می‌شود و در آن، شمعدان‌ها در میادین عمومی شهرها روشن شده، افرادی مشعل به دست در معابر عمومی به‌طور منظم و هماهنگ به راه می‌افتند و هزاران جوان در این مراسم به قلعه ماسادا صعود می‌کنند.

فلسفه جشن حنوکا

جشن حنوکا به دوران آبادی معبد بیت‌المقدس دوم برمی‌گردد. معبد بیت‌المقدس اول توسط بخت النصر پادشاه بابل تخریب شد و یهودی ها به اسارت بابل (عراق امروز) درآمدند و نزدیک به هفتاد سال در عراق بودند. سپس به دنبال حمله کوروش کبیر به بابل و تسخیر آنجا یهودیان تحت حمایت امپراطوری ایران قرار گرفتند.

کوروش کبیر اجاره داد یهودیان به سرزمین مقدس برگردند و معبد را مجددا بازسازی کنند و به دنبال بازسازی معبد یک دورانی تحت سیطره ایران در مراسم عبادی خود آزادی داشتند. تا آنکه اسکندر مقدونی به فکر کشورگشایی افتاد و به ایران هم حمله کرد. سوریه و آن قسمت یهودی سرزمین مقدس هم تحت حکومت مقدونیه در آمد.

شخص اسکندر با یهودیان رابطه خوبی داشته و مزاحمتی در مراسم عبادی آنها و تقدیم قربانی در معبد نداشته است؛ اما به دنبال فوت اسکندر، سوریه و بیت‌المقدس تحت حکومت یکی از سرداران ارتش اسکندر قرار می‌گیرد و خاندان سلوکی‌ها را تشکیل می‌دهد. آنها به تدریج فشارهای زیادی به یهودیان وارد می‌کنند. آن زمان یونانی‌ها به الهه‌های فراوانی اعتقاد داشتند که زئوس در رأس آنها بوده است.

آنها با یکتاپرستی مخالف بودند و به همین خاطر یهودیان را تحت فشار قرار می‌دادند تا دست از اعتقادات خود بردارند. نهایتا با تسخیر خود معبد بیت‌المقدس در آنجا نیز بت قرار دادند و یک دوران جنگ و درگیری بین یهودیان و یونانیان شکل گرفت.

یهودیان چون قدرت نظامی چندانی نداشتند بیشتر جنگ‌هایشان به صورت پارتیزانی بود، در حالی که یونانیان قدرت و ارتش بسیار عظیم و قدرتمندی داشتند. این جنگ‌ها حدود ۵۲ سال ادامه داشت و نهایتا نظامی‌های یهود به سرکردگی افرادی از خاندان کاهنان از نسل حضرت هارون (علیه السلام) در جنگ پیروز شده و توانستند معبد بیت‌المقدس را بازپس بگیرند و آنجا را تطهیر کرده و مظاهر پرستی را از بین ببرند.

از اولین مراسم‌هایی که آنها بعد از این پیروزی انجام می‌دهند این است که شمعدان هفت شاخه طلا (مِنوُرا) در معبد بیت‌المقدس را روشن کنند. کاهنان هرشب آنجا، این چراغ روشن می‌کرده‌اند و این کار سمبل اعتقاد به خداوند بوده و نشان می‌داده که شریعت الهی مثل نوری است که روشنگر زندگی انسان است.

در تورات آیه‌ای شریعت الهی را به نور تشبیه می‌کند. آنها می‌خواستند این شمعدان را با روغن زیتون پاک و زلال و شفاف روشن کنند؛ اما چون درگیر جنگ بودند و به میت دست زده بودند فرد طاهری بین آنها نبود. بر اساس آیین یهود اگر کسی به میت دست بزند تا هفت روز طاهر نیست.

دنبال روغن زیتونی می‌گشتند که چنین شرایطی داشته باشد. نهایتاً به کوزه‌ای ممهور به مهر کاهن بزرگ که مربوط به پنجاه سال پیش‌ بود رسیدند. این کوزه مربوط به قبل از تصرف معبد به دست یونانیان بود. روغن در ظرف سفال بود و چون جذب ظرف شده بود، به اندازه روشنایی یک شب هم کفایت نمی‌کرد.

بحث پیش می‌آید که هشت روز طول می‌کشد تا ما روغن تازه پیدا کنیم این روغن به اندازه روشنایی یک شب است و این سبب وقفه در روشنایی شمعدان می‌شود. نهایتا به این نتیجه رسیدند که چیزی را که نقد دارند انجام دهند.

تصور این بوده که در چنین ایامی که شب‌ها طولانی است و این چراغ یک شب هم روشن نخواهد ماند. اما معجزه می‌شود و شمعدان هشت شبانه روز روشن می‌ماند و آنها می‌توانند خودشان را تطهیر کنند و روغن طاهر تازه‌ای تدارک ببینید.

به یاد آن معجزه که از نظر زمانی تقریبا ۲۲۵۰ سال پیش رخ داد، هرسال از تاریخ ۲۵ ماه کیسلو که نهمین ماه در تقویم عبری است به مدت هشت شب هر شب شمع روشن می‌کنند، در شب اول یک شمع و هرشب که گذشت شمعی اضافه می‌کنند تا میزان معجزه آشکارتر شود تا اینکه شب هشتم، هشت شمع روشن می‌کنند.

این آیین را هر خانواده یهودی هرشب انجام می‌دهد و دعاهایی برای شکرگزاری به درگاه خداوند می‌خوانند که چنین لطفی را شامل حال ما کرده است.

روشنی کردن شمع نماد چیست

نمادی از پیروزی روشنی بر تاریکی است؛ چون ما اعتقاد داریم راه خداپرستی راه هدایت و نور و روشنایی است در حالی که مسیری که غیر توحیدی باشد آن ظلمات و تاریکی است. این مسیر سختی و دشواری و پستی و بلندی دارد اما نهایتا پیروزی با نور است.

شمعدان هفت شاخه ولی شمع هشت تا

بخاطر اینکه تهیه روغن پاک و غیر نجس هشت روز طول کشیده است و طبق آیین یهود کسی که دست به میت می‌زند به مدت هفت روز ناپاک محسوب می‌شود که باید غسل بکند و بعد از روز هفتم تطهیر می‌شود. اگر روغن را فرد نجس تهیه می‌کرد آن هم نجس می‌شد و پاک باقی نمی‌ماند و چون آن معجزه که اتفاق افتاد و آن شمع با روغن کم هشت شب روشن باقی ماند، مدت این جشن هشت روز است. اما در معبد شمعدان هفت شاخه بوده است و این معجزه در هر هفت شاخه بوده است.

پنج حقیقت مهم در مورد حنوکا

حقایق شگفت انگیز زیادی در مورد حننوکا وجود دارد که در طول سال ها تکامل یافته است، ما فقط پنج مورد را در زیر انتخاب کرده ایم:

حنوکا به معنای پیشکش

حننوکا در زبان عبری به عنوان “وقف” ترجمه می‌شود. این جشن فداکاری و پیروزی شورش مکابیان بر پادشاه یونانی سوری و احیای معبد در اورشلیم است.

سکه های گلت

در حالی که سکه‌های شکلاتی اغلب به عنوان یک سنت کریسمس در نظر گرفته می‌شود، اهدای پول حنوکا یا جلت(gelt) کلمه ییدیش برای طلا، به کودکان به همین معنی بود. جلت اشاره به سکه‌های شکلاتی کوچکی دارد که در هانوکا به کودکان یهودی داده می‌شود. سنت کمی در پس دادن جلت وجود دارد و برخی از محققان عبری معتقدند که این یک اشاره به سنت کریسمس اروپایی است. جلت یهودی هم‌چنین به عنوان عنصر کلیدی بازی سنتی حنوکا، دریدل، استفاده می‌شود.

بازی سنتی دردیل

بازی سنتی دردیل، که در آن رقبا در حین بازی،برای قطعات خود را (اغلب جلت) شرط بندی می‌کنند. این بازی از یک فرفره چهار طرفه به نام دردیل استفاده می‌کند و هر طرف دارای یک حرف عبری متفاوت است. بازی دردیل مترادف با حنوکا است، اما نوعی از بازی سنتی کریسمس آلمان است که خود بر اساس بازی بریتانیایی،تیتوم (فرفره‌ای شبیه تاس teetotum) است. علیرغم تاریخچه پیچیده‌اش، همچنان بخش مرکزی جشن حنوکا در اکثر خانواده‌ها است.

اولین حنوکا رسما یک سوکوت (شجن آلونک)

یهودیان از نظر تاریخی جشن سوکوت را در ماه تیشری (نخستین ماه از سال مدنی عبری و هم‌چنین ماه هفتم از سال در تقویم مذهبی عبری محسوب می‌شود. این ماه پاییزی و سی روزه است) برگزار می‌کنند. با این حال، در قیام مکابیان، نیروها در سراسر تیشری در حال نبرد بودند، بنابراین در عوض جشنواره سوکوت را در کیسلف برگزار کردند. برخی از محققان باور دارند سوکوت دلیل برگزاری جشن هشت روزه حنوکا، نه معجزه روغن.

روشن کردن شمع ها به روش خاص

منورای سنتی حنوکا، باید به روش خاصی برای بزرگداشت و جشن گرفتن معجزه روغن روشن شود. هر شمع روی حنوکیا باید یکی یکی روشن شود تا نمادی از معجزه روغن و شعله‌ای باشد که تولید می‌کند و هر روز که می‌گذرد چشم‌گیرتر می‌شود. به طور سنتی شمع‌ها باید از راست به چپ در جای خود قرار داده شوند اما به صورت طولی به راست روشن شوند.

پیام جشن

بزرگ‌ترین پیامش این است که کسی که بر اساس ایمان به خداوند علیرغم وجود سختی‌ها و مشکلات پایداری و استقامت کرده و در این راه مبارزه می‌کند، به پیروزی خواهد رسید.

در آن زمان قابل باور نبود که یک جمعیت کم و بدون امکانات چندان در مقابل سپاه یونان که آن موقع برای خودش ابرقدرتی بود پیروز شود؛ اما با لطف و یاری خداوند و در درجه اول و سعی و تلاش خودشان در این مبارزه پیروز شدند.

زندگی امروز هم جریان دارد؛ در راه اجرای دستورات خداوند و ایمان و باور به اعتقادات‌مان شیطان‌های مختلفی وجود دارند؛ در دنیای امروز سختی‌هایی بر سر راه دینداری و یکتاپرستی وجود دارد و راهکار، تنها استقامت و مبارزه در این زمینه است.

منابع

• برگرفته از سایت mafaz.ir
• برگرفته از سایت vista.ir
• برگرفته از سایت tarikhema.org
• برگرفته از سایت www.iranjewish.com
• برگرفته از سایت hawzah.net
• برگرفته از سایت adyannews.com