ابن عقده

احمد بن محمد بن سعید بن عقده
نام کامل	احمد بن محمد بن سعید بن عقده
نام‌های دیگر	ابن عقده كوفی
اطلاعات شخصی
سال تولد	249 ق، ۲۴۲ ش‌، ۸۶۳ م
محل تولد	کوفه
سال درگذشت	332 ق، ۳۲۲ ش‌، ۹۴۴ م
روز درگذشت	هفتم ذی‏‌القعده
محل درگذشت	کوفه
دین	اسلام، جارودی(چهار امامی)
استادان	ابوجعفر محمدبن مفضل بن ابراهیم اشعری علی بن حسن بن علی بن فضال جعفربن احمد بن یوسف اودی حمیدبن زیادبن نینوایی قاسم بن محمد بن حسین بن خازم جعفر بن عبدالله علوی حسین بن حمدان
شاگردان	كلینی ابوغالب زراری ابوعبدالله محمدبن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب احمدبن صلت اهوازی
آثار	الولایه و من روی عن غدیر خم فضل الكوفه اخبار ابی حنیفه من روی عن امیرالمؤمنین و مسنده من روی عن الحسن و الحسین(علیه السلام) من روی عن زیدبن علی الرجال الجهر ببسم الله اخبار یحیی بن حسین بن زید صلح الحسن (علیه السلام)
فعالیت‌ها	محدث حافظ

احمد بن محمد بن سعید بن عقده، معروف به «ابن عقده کوفی». از محدثان و حافظان مشهور شیعه (زیدی جارودی). وی از استادان کلینی است و کلینی در کتاب کافی بارها از او روایت کرده است. وی با این‌که مذهب جارودی (چهار امامی) داشت مورد احترام علمای امامیه بود و اینان ارزش آثار وی را به اندازه تألیفات دانشمندان شیعه اثنا عشری می‌‏دانند.

معرفی اجمالی

احمد بن محمد بن سعید بن عقده، معروف به «ابن عقده کوفی». از محدثان و حافظان مشهور شیعه(زیدی جارودی). وی از موالی بنی‌‏هاشم بود و جد اعلای او «عجلان» اهل همدان بوده است. پدرش «محمد عقده» معلم قرآن در کوفه و فردی خوش‏ خط بود که در ضمن این‏ کار، به حرفه صحافی نیز اشتغال داشت. ظاهراً وی نیز از موقعیت شغلی پدرش استفاده می‏‌کرد و اوراق و نوشته‏‌هایش را در آنجا صحافی می‏‌کرد. فرزند او «ابونعیم محمد بن احمد بن عقده» از راویان و حافظان حدیث بوده و تلعکبری در زمان حیات پدرش، از او روایت گرفته است. به گفته ذهبی وی بعد از سال260هجری به طلب حدیث پرداخت و در شهرهای کوفه، بغداد و مکه از راویان بی‏‌شماری حدیث گرفت به‏ طوری که یادداشت‏‌های او قابل شمارش نیست. ذهبی در ادامه می‏‌گوید: «وی در حفظ حدیث به این درجه عالی رسید اما چون کینه خلفای نخستین را در دل داشت پس او معاند و زندیق است». یافعی در‌باره صاحب شرح‌حال، ضمن این‌که وی را «شیعی» معرفی کرده است می‏‌گوید: «یکی از ارکان حدیث و یکی از نشانه‏‌های خداوند در حفظ بود». دارقطنی می‏‌گوید: «آنچه وی دارد مردم ندارند و آن‌چه دیگران دارند در وی موجود است». ابن‌‏عقده از حافظان بزرگی است که اهل کوفه بالاجماع وی را هم‏طراز با «عبدالله بن مسعود صحابی» قرار داده‏‌اند. به گفته دارقطنی، وی 120 هزار حدیث همراه با اسانید آنها را حفظ کرده بود، و در‌باره 300 هزار حدیث در خصوص اهل‏‌بیت (علیه السلام)، آمادگی گفتگو و مناظره داشت.

وی فردی شجاع و بی ‏پروا بود و در زمانی که در بغداد بود، منبری در مسجد «براثا»(یکی از پایگاه‌های مهم شیعیان) داشت و در آن‌جا به ذکر مطاعن و مثالب سلف می‏‌پرداخت، به همین دلیل بارها دستگیر و به زندان انداخته شد. بسیاری از علمای حدیث از عامه و خاصه از وی روایت کرده‌‏اند و جز اندکی (مانند ذهبی، یافعی و دارقطنی) که او را صرفاً به خاطر شیعه بودنش جرح نموده‌‏اند، بقیه به ستایش از او پرداخته‏‌اند.

اساتید

وی در جمع‏ آوری احادیث بی‌‏شمارش نزد اساتید بسیاری روایت گرفته است که از جمله آنها «ابوجعفر محمدبن مفضل بن ابراهیم اشعری»، «علی بن حسن بن علی بن فضال»، «جعفربن احمد بن یوسف اودی»، «حمیدبن زیادبن نینوایی»، «قاسم بن محمد بن حسین بن خازم»، «جعفر بن عبدالله علوی» و «حسین بن حمدان» هستند.

شاگردان

وی از استادان کلینی است و کلینی در کتاب کافی بارها از او روایت کرده است. ابوغالب زراری، «ابوعبدالله محمدبن ابراهیم نعمانی» معروف به «ابن ابی زینب» و «احمدبن صلت اهوازی» نیز از وی اجازه روایت داشته‌‏اند. وی با این‌که مذهب جارودی(چهار امامی) داشت مورد احترام علمای امامیه بود و اینان ارزش آثار وی را به اندازه تألیفات دانشمندان شیعه اثنا عشری می‌‏دانند. از جمله شاگردان روایی او «احمدبن محمدبن موسی بن صلت اهوازی»، «محمدبن علی بن بابویه»، «محمدبن احمدبن داود»، «هارون بن موسی تلعکبری» و «جعفر بن محمدبن قولویه» می‏‌باشند. وی نویسنده‏‌ای پرکار بود و آثار فراوانی از خود به یادگار گذاشته است.

آثار

معروف‏‌ترین تألیفات او:

1. الولایه و من روی عن غدیر خم،
2. فضل الکوفه،
3. اخبار ابی حنیفه،
4. من روی عن امیرالمؤمنین و مسنده،
5. من روی عن الحسن و الحسین(علیه السلام) ،
6. من روی عن زیدبن علی،
7. الرجال،
8. الجهر ببسم الله،
9. اخبار یحیی بن حسین بن زید
10. صلح الحسن(علیه السلام).

درگذشت

در سال 249هجری در کوفه متولد شد و در هفتم ذی‏‌القعده سال 332 هجری در کوفه دعوت حق را لبیک گفت. برخی نیز وفات او را به سال 333هجری نوشته‌‏اند.

منابع

1. رجال طوسی، ص409 شماره 5949، وص443 شماره 6317؛
2. الفهرست، شیخ طوسی، ص73 شماره 86؛
3. یافعی، مرآه الجنان، ج2ص311 وقایع سال 332ق؛
4. دائره المعارف تشیع، ج1ص350؛
5. معجم رجال الحدیث، ج3ص64 شماره 871؛
6. تاریخ بغداد، ج5ص220 شماره 2680؛
7. سیر أعلام النبلاء، ج15ص340 شماره 178؛
8. الاعلام، زرکلی، ج1ص207؛
9. الانساب، سمعانی، ج4ص215؛
10. المجدی فی أنساب الطالبیین، ص322؛
11. الکنی و الالقاب، ج1ص358؛
12. الذریعه، ذیل عناوین کتاب‌ها.