مجمع جهانی فقه اسلامی

مجمع جهانی فقه اسلامی
نام	(مجمع فقهی جده)
مؤسس	سازمان کنفرانس اسلامی
مدیر فعلی	قطب مصطفی سانو
اهداف	تلاش برای پویایی فقه اسلامی با توسعه آن از درون، و توسعه آن از طریق قواعد استنباط، ادله و مقاصد.
وابستگی به حاکمیت	تحت نفوذ عربستان سعودی

مجمع جهانی فقه اسلامی در عمل به مصوبه صادره از دوره سوم کنفرانس سازمان همکاری اسلامی با عنوان «دوره فلسطین و قدس» تأسیس شد. این دوره در مکه در عربستان سعودی از ۱۹ تا ۲۲ ربیع‌الاول ۱۴۰۱ برگزار شد. مقر این مجمع در شهر جده (عربستان سعودی) است. اعضا و کارشناسان، از میان برترین دانشمندان و اندیشمندان جهان اسلام و اقلیت‌های مسلمان در کشورهای غیر اسلامی و از همه شاخه‌های دانش (فقه اسلام، علوم، طب، اقتصاد، فرهنگ و ...) برگزیده می‌شوند. نشست تأسیسی مجمع جهانی فقه اسلامی در مکه و در تاریخ ۲۶–۲۸ شعبان ۱۴۰۳ برگزار شد و اینگونه این مجمع به عنوان یکی از هیئت‌های برخاسته از سازمان همکاری اسلامی، پا به عرصه وجود گذاشت.

ایجاد مجمع

اعضای مجمع جهانی فقه اسلامی، از فقها، دانشمندان و اندیشمندان در زمینه‌های مختلف معرفت فقهی، فرهنگی، علمی و اقتصادی و از تمامی نقاط جهان هستند. هدف این افراد بررسی مشکلات زندگی معاصر و انجام اجتهادی اصیل و کارآمد با هدف ارائه راه حل‌های برخاسته از منابع اسلامی و ناظر به پیشرفت تفکر اسلامی است؛ و با توجه به بیانیه مکه مکرمه، سازمان کنفرانس اسلامی تعدادی از اقدامات قانونی و اجرایی را انجام داد تا اراده رهبران مسلمان در خصوص ایجاد مجمع جهانی فقه اسلامی تحقق یابد. مجمعی که اجتهادهای فقها و حکمای مسلمانان در هم آمیزد و پاسخی به مسائل برآمده از تحولات زندگی معاصر ارائه دهد. مقر آن در شهر جده (عربستان سعودی) است.

چشم‌انداز مجمع

مجمع فقه اسلامی آرزوی تبدیل شدن به اولین مرجع فقهی جهانی را دارد که توسط کشورهای جهان اسلام و جوامع مسلمان خارج از جهان اسلام مورد استفاده قرار می‌گیرد تا مفاد اسلامی را در مسائل مورد توجه مسلمانان اعلام کند و راه‌حل‌های مناسبی برای مشکلات زندگی معاصر بر اساس قرآن، سنت پیامبر و میراث غنی اسلامی برای توسعه فکر اسلامی ارائه دهد.

پیام مجمع

دین اسلام دستورات معتبر و معتدلی ارائه داده است با این ویژگی که انسان با استفاده از اصول، منابع، مقاصد، قواعد و مقررات آن، توانایی کامل در پرداختن به مشکلات زندگی و دستیابی به خوشبختی، آرامش، ثبات و امنیت در دنیا و آخرت را خواهد داشت.

اهداف مجمع

• دستیابی به همگرایی فکری و یکپارچگی شناختی بین اندیشمندان و متخصصان مذاهب اسلامی در زمینه‌های شناخت، علوم انسانی و اجتماعی و علوم طبیعی و کاربردی به منظور نشان دادن جایگاه مشروع در مواجهه با مشکلات زندگی معاصر.
• تشویق تلاش جمعی در مسائل و مشکلات زندگی معاصر، با هدف ارائه راه‌حل‌های ناشی از قوانین اسلامی، و انتخاب صحیح از میان نظرات متعدد در یک موضوع، با در نظر گرفتن منافع مسلمانان - افراد، گروه‌ها و دولت‌ها - مطابق با شواهد، و دستیابی به اهداف مشروع.
• هماهنگی بین صاحبان فتوا، گروه‌های فقهی و شوراهای اسلامی در جهان اسلام و خارج از کشورهای اسلامی به منظور جلوگیری از تناقض و تضاد در نظرات در مورد موضوع واحد، به ویژه مسائل عمومی که همه مسلمانان را دربرمی‌گیرد.
• رد تعصب مذهبی، غلو در دین و تکفیر فرقه‌ها و پیروان آنها، با گسترش روحیه اعتدال و مدارا در میان پیروان فرقه‌ها و گروه‌های مختلف اسلامی.
• مقابله و جلوگیری از فتواهایی که بدون دلیل شرعی معتبر، مخالف با احکام ثابت دین، قواعد معتبر اجتهاد و نظریه‌های ثابت شده علمای مذاهب گوناگون است.
• بیان حکم شرعی در موضوعات و مسائل مربوط به واقعیت معاصر که با پویایی قوانین و مقررات استفاده از آن را تسهیل می‌کند تا با مفاد قوانین اسلامی همخوانی داشته باشد.
• پاسخ مستقیم به دلایل ابراز نظر مشروع و ترجمه آن به تحولات زندگی، چالش‌های پیش روی ملت اسلامی، و در اسناد صادره از سوی سازمان همکاری‌های اسلامی و سازمان‌های بین‌المللی در آن جوامع غیر مسلمان.
• پاسخ‌گویی به گروه‌ها و جوامع مسلمان خارج از جهان اسلام که در حال انجام دستورات دینی، فرهنگ و سنت‌های اسلامی خود هستند تا هویت اسلامی خود را حفظ کنند و در حالی که به الزامات شهروندی و اقامت در آن جوامع غیر مسلمان التزام دارند.
• ترویج روحیۀ همکاری و نزدیک شدن بین علمای فرقه‌های متعدد اسلامی بر اساس ضروریات و بدیهیات دینی، به منظور احترام به جمعیت‌ها و فرقه‌های مختلف اسلامی و پایبندی به اخلاق فقه اختلاف، و اهمیت آشنایی با نظرات فرقه‌ها در هنگام صدور فتوا و تصمیمات مجمع.
• تلاش برای پویایی فقه اسلامی با توسعه آن از درون، و توسعه آن از طریق قواعد استنباط، ادله و مقاصد.
• گفت وگوی سازنده با پیروان سایر ادیان و فرهنگ‌ها با هدف همکاری در ایجاد آنچه به خیر و صلاح جامعه انسانی، با هماهنگی دبیرخانه عمومی سازمان همکاری اسلامی.

اصول مجمع

• اعتدال: پرهیز از همه اشکال غلو اندیشی، افراط و تفریط در فکر، رفتار و برخورد، و حفظ حالت اعتدال، انعطاف پذیری، سعه صدر و تعادل در برخورد با دیگران.
• نظم و انضباط: انطباق کامل با تمام قوانین و مقرراتی که در مجمع تصویب می‌شود و رعایت اختیارات و مسئولیت‌ها با احترام به جایگاه و مسئولیت اداری افراد.
• شفافیت: تعهد به یکپارچگی، صداقت، وضوح و بی طرفی در گفتار، رفتار و برخورد و دور شدن از همه اشکال فساد و رفتار ابهام آمیز.
• عدالت: پرهیز از ظلم، فساد و بی‌عدالتی و قرار دادن هر چیزی بر جای خود و دادن حق هر صاحب حقی بدون تعصب ورزیدن.
• انصاف: پایبندی به عدالت در ارتباط و برخورد و پرداخت حق همگان و رساندن حق به حق‌دار و رفع ظلم و دشمنی از مظلوم.
• بهره وری: تلاش برای رسیدن به بیشترین میزان فعالیت‌ها و وظایف در طول دوره فعالیت، با تمرکز و پشتکار.
• خلاقیت و نوآوری :ترویج کار و بهبود عملکرد با پیشنهاد ایده‌های جدید که از طریق آن بزرگترین نتایج به دست می‌آید، و پیدا کردن راه‌حل‌های سریع برای تحولات و تغییرات در محیط کار.
• همکاری و یکپارچگی: همبستگی، هم‌افزایی و کمک به یکدیگر به منظور دستیابی به نتایج مورد نظر با تکمیل فعالیت‌ها و برنامه‌ها.
• دستاورد: انجام وظایف و مسئولیت‌ها به طور بهینه در زمان‌های برنامه‌ریزی شده با مشخصات و استانداردهای لازم برای رسیدن به اهداف.
• تسلط: دقت و نبوغ در هنگام انجام وظایف و مسئولیت‌ها به منظور دستیابی به چشم‌انداز، ماموریت و اهداف.

راه‌کارهای مجمع

• نهادینه‌سازی رویکرد اعتدال اسلامی که مانع از افراط و تفریط، غفلت یا پیروی از دیدگاه‌های غیرمشهور می‌شود، از طریق صدور و نشر گستردۀ قطعنامه‌ها و فتواهایی در مورد مسائل مربوط به مسلمانان.
• برگزاری کنفرانس‌ها و سمینارهای علمی تخصصی برای بحث در مورد مسائل خاص، یا موضوعات مشکل‌ساز که نیاز به تحقیق و بررسی فقهی گسترده تر از شورای مجمع دارد.
• صدور فتوا طبق اسناد صادره از سوی سازمان همکاری اسلامی و سایر سازمان‌های بین‌المللی اسلامی و غیر اسلامی هر زمان که درخواست این کار را داشته باشند.
• تعیین نهادهای فتوا، موسسات و مجموعه‌های فقهی در جهان اسلام و خارج از کشورهای اسلامی برای تعیین اینکه چه کسی در حال همکاری و هماهنگی با مجمع است.
• ایجاد مراکز مطالعات اسلامی در برخی مناطق مرکزی خارج از جهان اسلام، همکاری با مراکز موجود برای خدمت به اهداف مجمع، نظارت بر نشریات در مورد اسلام در مناطق تحت پوشش فعالیت مجمع، و پاسخ به شبهات.
• تولید دانشنامه‌های فقهی قابل دسترس (سه زبانه) که به مسائل معاصر در حوزه‌های مختلف زندگی بپردازد، به بیانی که مفاهیم و دستورات فقهی را به اهل فرهنگ منتقل کند.
• ایجاد انگیزه برای پردازش فقهی به مسایل و موضوعات روز در موسسات علمی و دانشگاه‌ها از طریق شعبه‌های مجمع در سراسر جهان.
• تهیه بسته‌های قانونی به سه زبان برای موضوعات و مسایل مختلفی که نیازمند تدوین قانون هستند، با رعایت اختلافات مذهبی و فتواهای ایشان و نشر آن در جهان اسلام.
• احیای میراث فقهی اسلامی با توجه خاص به کتاب‌های اصول فقه، مقاصد شریعت اسلامی، فقه تطبیقی و انتشار آثاری که هنوز در این زمینه‌ها به چاپ نرسیده‌اند و ترجمه این میراث به زبان‌هایی که از نظر اسلامی و بین‌المللی مهم هستند.
• نشر فرهنگ لغت جامع (سه زبانه) اصطلاحات فقهی و اصولی، برای تعیین تعریف و یکسان‌سازی فهم و تعبیر از هر اصطلاح.
• نشر و اعلام همۀ فعالیت‌ها، تصمیمات، فتواهای مجمع و مهم‌ترین مسایل ارجاع شده به آن، در مجله و در وب سایت مجمع و ترجمه آن به زبان‌های مهم جهان اسلام.
• استفاده از کارشناسان متخصص در زمینه‌های مختلف علمی، و فرایند پژوهش و تحقیق در موضوعات مورد مطالعۀ مجمع.
• صدور نشریه‌ای محکم مطابق با قواعد علمی برای خدمت به پژوهش و مطالعات در موارد مسایل شریعت و فقه اسلامی که در آن برخی تحقیقات دانشمندان و استادان دانشگاه در این زمینه‌ها منتشر شود.

ساختار اداری مجمع

ساختار اداری دبیر کلی مجمع جهانی فقه اسلامی شامل موارد زیر است:

• دبیرکل مجمع: مشاور ویژۀ دبیرکل، مشاور دبیرکل در روابط عمومی، سرپرست دفتر دبیرکل، ناظر فتواها و مراجعات و ناظر داخلی.
• اداره دیوان، تشریفات و امور حقوقی دارای سه بخش است: اداره امور دیوان، اداره تشریفات و اداره امور حقوقی.
• اداره برنامه‌ریزی، توسعه، همکاری‌های بین‌المللی، آرشیو و پیگیری: شامل سه بخش برنامه‌ریزی و توسعه، همکاری‌های بین‌المللی و روابط خارجی، آرشیو، پیگیری و ارزیابی است.
• اداره خانواده، زنان، کودکان و سالمندان: که بر اساس آن سه بخش اداره امور زنان، اداره امور جوانان و کودکان و اداره امور سالمندان و نیازهای ویژه وجود دارد.
• اداره مدیریت و دارایی: دارای سه بخش مالی و حسابداری، مدیریت و آموزش، امانات و کتابخانه است.
• اداره اطلاعات، روابط عمومی، فناوری اطلاعات و ارتباطات: با سه بخش اداره رسانه، اداره روابط عمومی و بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات.
• اداره مالی، سرمایه‌گذاری و پروژه‌ها: دارای سه بخش است: بخش امور اوغنو، بخش مالی و سرمایه‌گذاری و بخش پروژه‌ها.
• گروه پژوهش، مطالعات، دانشنامه‌ها، ترجمه و چاپ: که بر اساس آن چهار بخش وجود دارد: گروه پژوهش و مطالعات، گروه دانشنامه‌ها و لغت نامه‌ها، گروه ترجمه، و اداره چاپ و نشر.
• مدیریت دوره‌ها، همایش‌ها و سمینارها: که در زیر آن سه بخش وجود دارد: بخش درس، بخش کنفرانس و سمینار، و بخش کارگاه‌ها و سخنرانی‌ها.

کشورهای عضو مجمع

در اساسنامه مجمع جهانی فقه اسلامی آمده است که هر یک از کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی یک عضو فعال در مجمع فقهی را تعیین می‌کند، و با تصمیم شورای مجمع، ممکن است بیش از یک عضو از یک کشور پذیرفته شود. و نیز به تشخیص شورای مجمع ممکن است از میان گروه‌ها و موسسات و سازمان‌های اسلامی در کشورهای غیر اسلامی که طبق معیارها و قوانین مجمع فعالیت دارند عضوگیری کند.

۵۷ کشور عضو مجموعه بین‌المللی فقه اسلامی عضو سازمان همکاری‌های اسلامی هستند که به ترتیب حروف الفبای عربی رتبه بندی شده‌اند:

آذربایجان، اردن، افغانستان، آلبانی، ازبکستان، اوگاندا، امارات متحده عربی، اندونزی، ایران، بحرین، برونئی، بنگلادش، بنین، بورکینافاسو، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، توگو، تونس، الجزایر، جیبوتی، چاد، ساحل عاج، سنگال، سودان، سوریه، سورینام، سومالی، سیرالئون، عراق، عربستان سعودی، عمان، گابون، گامبیا، گویان، گینه، گینه بیسائو، فلسطین، قطر، قرقیزستان، قزاقستان، کامرون، کومور، کویت، لبنان، لیبی، مالدیو، مالزی، مالی، مصر، مغرب (مراکش)، موریتانی، موزامبیک، نیجر، نیجریه، یمن.

اعضای کاری مجمع

تعداد ۳۴ کشور از ۵۷ کشور یک یا بیش از یک نماینده از بهترین علمای فقه اسلامی خود را به نمایندگی به این مجمع فرستاده‌اند. همچنین مجمع از تعدادی از کارشناسان خبره در زمینه‌های معرفت اسلامی و دیگر معارف و علوم نیز بهره می‌جوید تا بتواند اراده امت اسلامی در ایجاد وحدت نظری و عملی بر اساس احکام آسان شریعت اسلامی را محقق سازد و همچنین بتواند امت اسلامی را به نقش تمدنی خویش که قرن‌ها چراغ فروزان آن را در دست داشت و رهبری جریان تاریخ انسانیت را در تمامی زمینه‌ها به عهده داشت، بازگرداند.

نمایندگان کشورها

برخی از کشورهای عضو مجمع نمایندگان خود را به مجمع معرفی کرده‌اند که این نمایندگان عبارتند از:

1. اردن: محمد احمد مسلم الخلایلة
2. افغانستان: عبدالرزیق وارداک
3. اوگاندا: سوید جمعة میجانا
4. امارات متحده عربی: أحمد عبدالعزیز الحداد
5. ازبکستان: عزیز جان منصروف
6. بحرین: فرید یعقوب المفتاح
7. برونئی: حاج جعفر بن الحاج مات دائن
8. بنگلادش: عبدالله معروف محمد شاه عالم
9. بنین: الحسن عمر الفاروق
10. بورکینافاسو: أبو بکر دوکوری
11. پاکستان: محمد تقی العثمانی
12. تاجیکستان: سعید مکرم عبدالقادر زاده
13. ترکیه: مرتضی بدر
14. توگو: مامادو أبدو باتچی
15. تونس: عثمان بطیخ
16. الجزایر: کمال بوزیدی
17. جیبوتی: عبدالرحمن محمد علی
18. چاد: تیجانی صابون محمد
19. ساحل عاج:
20. سنگال: روحان أمبای
21. سودان: عبدالرحیم آدم سلیمان
22. سومالی: عثمان بن معلم محمود بن شیخ علی
23. عربستان سعودی: صالح بن عبدالله بن حمید
24. عمان: أحمد بن حمد بن سلیمان الخلیلی
25. گامبیا: عمر جاه
26. گینه: قطب مصطفی سانو
27. فلسطین: محمد أحمد حسین
28. قطر: ثقیل بن سایر زید الشمری
29. قزاقستان: إرشاد أغابی أوغلی أونغاروف
30. کامرون: کوناتی أرنا
31. کویت: عجیل جاسم النشمی
32. لیبی: حمزة أبو فارس
33. مالدیو: محمد رشید إبراهیم
34. مالزی: داتوک حاجی وان زاهیدی بن وان تاه
35. مالی: حمزة مصطفی میغا
36. مصر: علی جمعة محمد
37. مغرب (مراکش): حمداتی شبیهنا ماء العینین
38. موریتانی: محمد مختار ولد امبالة
39. نیجر: عبدالله إدریس أبو بکر میغا
40. نیجریه: أحمد سعید قلدنشی
41. یمن: محمد عبده عمر

اعضای شورای مجمع

• سالم محمد المالک: از کشور عربستان سعودی؛
• عبدالله سلیمان بن منیع: از کشور عربستان سعودی؛
• احمد رجایی الجندی: از کشور مصر؛
• عبدالوهاب ابو سلیمان از کشور عربستان سعودی؛
• عبدالله المحفوظ بن بیه: از کشور موریتانی؛
• نزیه کمال حماد: از کشور کانادا؛
• محمد البشاری از کشور فرانسه؛
• عبدالله مبروک النجار: از کشور مصر.

کادر اجرایی مجمع

• دبیر کل: قطب مصطفی سانو
• مشاور ویژه دبیر کل: عمر زهیر حافظ
• مشاور دبیرکل در روابط عمومی: مراد التلیلی
• مدیر دفتر دبیر کل: ساره امجد بدیوی
• مدیر نظارت بر فتواها و مراجعات: محمد مصطفی شعیب
• مدیر کل دیوان، تشریفات و امور حقوقی: محمد المنذر رضا الشوک
• مدیر کل طرح و برنامه: عبدالفتاح محمود ابن عوف احمد
• مدیر کل خانواده، بانوان، کودکان و کهنسالان: ساره امجد بدیوی
• مدیر کل اداری و مالی: محمد عدنان اشماعو الفهری
• مدیر کل روابط عمومی: محمد ولید الادریسی
• مدیر کل مالی، سرمایه‌گذاری و پروژه‌ها: المعز عبدالرزاق الریاحی
• مدیر کل پژوهش، مطالعات، دانشنامه‌ها، ترجمه و چاپ: عبدالقاهر قمر
• مدیر کل دوره‌ها، همایش‌ها و سمینارها: عبدالله عمر التمیمی

ارتباط

• ص. پ: 13719 جدة 21414 المملكة العربية السعودية
• تلفن: 2575662 - 6900346 - 6900347 - 6980518 (96612+)
• فاكس: 2575661 (96612+)
• پست الكترونیکی: info@iifa-aifi.org

منابع

سایت مجمع جهانی فقه اسلامی