علی بن الحسین (زین العابدین): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| تاریخ تولد = ۵ [[شعبان]] یا ۱۵ [[جمادی الثانی]]، ۳۸ قمری | | تاریخ تولد = ۵ [[شعبان]] یا ۱۵ [[جمادی الثانی]]، ۳۸ قمری | ||
| محل تولد = مدینه | | محل تولد = مدینه | ||
| تاریخ وفات = ۱۲ [[ | | تاریخ وفات = ۱۲ [[محرم الحرام|محرم]]، ۹۵ قمری | ||
| مدفن = [[مدینه]]، [[قبرستان بقیع]] | | مدفن = [[مدینه]]، [[قبرستان بقیع]] | ||
| لقب = {{فهرست جعبه افقی |سجاد |زین‌العابدین |سیدالساجدین |ذوالثفنات }} | | لقب = {{فهرست جعبه افقی |سجاد |زین‌العابدین |سیدالساجدین |ذوالثفنات }} | ||
| کنیه = {{فهرست جعبه افقی |ابوالحسن |ابوالحسین |ابومحمد |ابوعبداللّه }} | | کنیه = {{فهرست جعبه افقی |ابوالحسن |ابوالحسین |ابومحمد |ابوعبداللّه }} | ||
| پدر = | | پدر = امام حسین (علیه‌السلام) | ||
| مادر = شهربانو | | مادر = شهربانو | ||
}} | }} | ||
'''علی بن الحسین (علیه‌السلام)''' (۹۵-۳۸ ق) مشهور به «امام سجاد» و | '''علی بن الحسین (علیه‌السلام)''' (۹۵-۳۸ ق) مشهور به «امام سجاد» و امام زین‌العابدین، فرزند [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (علیه‌السلام)]] و چهارمین [[امام]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] می‌باشند. آن‌حضرت در [[محرم الحرام|محرم]] سال ۶۱ هجری قمری در جریان قیام امام حسین (علیه‌السلام) در سرزمین [[کربلا]] حضور داشت اما به علت بیماری نتوانست در پیکار شرکت کنند. پس از آن فاجعه دردناک [[امامت]] به ایشان منتقل شد و آن حضرت به مدت ۳۴ سال پیشوای شیعیان بود. ایشان در محرم سال ۹۵ ه. ق به دست [[ولید بن عبدالملک]] به شهادت رسیدند. [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]] مهمترین اثری است که از امام سجاد به جا مانده است. | ||
== نسب و خاندان امام سجاد == | == نسب و خاندان امام سجاد == | ||
امام سجاد (علیه‌السلام) از خاندان بسیار شریف [[نبوّت]] و امامت است. نسب وی از ناحیه پدر به [[علی بن ابی‌طالب]] بن [[عبدالمطلب]] بن هاشم بن [[عبدمناف]] می‌رسد. اما از طرف مادر نمی‌توان به یک اظهار نظر قطعی درباره مادر امام سجاد (علیه‌السلام) دست یافت؛ برخی مادر او را دختر یزدگرد می‌دانند، برخی هم تنها به اینکه مادرش کنیز | امام سجاد (علیه‌السلام) از خاندان بسیار شریف [[نبوّت]] و امامت است. نسب وی از ناحیه پدر به [[علی بن ابی‌طالب]] بن [[عبدالمطلب]] بن هاشم بن [[عبد مناف|عبدمناف]] می‌رسد. اما از طرف مادر نمی‌توان به یک اظهار نظر قطعی درباره مادر امام سجاد (علیه‌السلام) دست یافت؛ برخی مادر او را دختر یزدگرد می‌دانند، برخی هم تنها به اینکه مادرش کنیز امّ ولدی بود بسنده کرده‌اند<ref> «ازدواج امام حسین (علیه‌السلام) و خانم شهربانو»، 7873</ref>. | ||
== پدر و مادر امام سجاد == | == پدر و مادر امام سجاد == | ||
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد و زین‌العابدین چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین(علیه‌السلام) و (طبق برخی روایات) | علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد و زین‌العابدین چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین (علیه‌السلام) و (طبق برخی روایات) شهربانو. این بانوی بزرگوار در رویایی صادقه، [[اسلام]] آورده و همچون [[نرجس خاتون]] مادر امام مهدی (عجل الله فرجه الشریف) توسط حضرت [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|صدیقه کبری (سلام الله علیها)]] برای فرزند عزیزش امام حسین (علیه‌السلام) خواستگاری شده بود، پس از سختی‌های بسیاری که متحمل شد، به [[مدینه]] آمد<ref>مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج2، ص135</ref>. | ||
== کنیه و القاب امام سجاد == | == کنیه و القاب امام سجاد == | ||
کنیه امام سجاد(علیه‌السلام)، | کنیه امام سجاد (علیه‌السلام)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه است<ref>طبرسی، اعلام الوری، 1390ق، ص256</ref>. | ||
القاب وی، | القاب وی، زین‌العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذوالثفنات، هاشمی، [[علوی]]، مدنی، قرشی، علی اکبر است<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج4، ص175</ref>. | ||
== فلسفه اسامی و القاب امام سجاد == | == فلسفه اسامی و القاب امام سجاد == | ||
=== فلسفه اسامی آن‌حضرت === | === فلسفه اسامی آن‌حضرت === | ||
درباره فلسفه نام‌گذاری آن‌حضرت، به «علی» باید گفت: هر اندازه محبت انسان به شخصی بیشتر باشد، اشتیاق بیشتری دارد تا یاد او را زنده نگه‌دارد؛ بنابراین، طبیعی است که انسان نام پدرش را بر فرزندانش بگذارد تا نام او را در خاطره‌ها زنده نگه‌دارد. در همین راستا امام حسین (علیه‌السلام) به دلیل شدت علاقه‌ش به [[علی بن | درباره فلسفه نام‌گذاری آن‌حضرت، به «علی» باید گفت: هر اندازه محبت انسان به شخصی بیشتر باشد، اشتیاق بیشتری دارد تا یاد او را زنده نگه‌دارد؛ بنابراین، طبیعی است که انسان نام پدرش را بر فرزندانش بگذارد تا نام او را در خاطره‌ها زنده نگه‌دارد. در همین راستا امام حسین (علیه‌السلام) به دلیل شدت علاقه‌ش به [[علی بن ابی‌طالب|امیرمؤمنان (علیه‌السلام)]] نام هر سه پسر خود از جمله امام سجاد (علیه‌السلام) را علی نهاد. | ||
می‌گویند: [[معاویه]]، [[مروان بن حکم]] را به فرمانداری مدینه منصوب و به وی دستور داد که به جوانان مدینه جایزه‌ای بپردازد. امام سجاد(علیه‌السلام) که در آن زمان، جوانی بود می‌فرماید: «هنگامی که نزد مروان رفتم، گفت: نامت چیست؟! گفتم: «[[ | می‌گویند: [[معاویه]]، [[مروان بن حکم]] را به فرمانداری مدینه منصوب و به وی دستور داد که به جوانان مدینه جایزه‌ای بپردازد. امام سجاد(علیه‌السلام) که در آن زمان، جوانی بود می‌فرماید: «هنگامی که نزد مروان رفتم، گفت: نامت چیست؟! گفتم: «[[علی بن الحسین (زین العابدین)|علی بن الحسین]]»، گفت: نام برادرت چیست؟ گفتم: «علی». مروان گفت: علی و علی؟! چرا پدرت نام همه فرزندانش را علی می‌گذارد؟! سپس جایزه‌ام را داد و نزد پدرم بازگشتم و ماجرا را نقل کردم. پدرم فرمود: «وای بر پسر زن کبود چشم و دباغ باد! اگر برای من صد پسر متولد شود دوست دارم نام همه آنان را علی بگذارم<ref>کافی، ج 6، ص 19</ref>». | ||
=== فلسفه القاب آن‌حضرت === | === فلسفه القاب آن‌حضرت === | ||
# سجاد: از مشهورترین القاب آن‌حضرت، «سجاد» است. سجده‌های طولانی و فراوان بر پیشانی آن پیشوای متقین اثر گذاشته و پوست آن زبر شده بود. این‌گونه بود که آن‌حضرت را «سجاد» و «سید الساجدین» لقب دادند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «پدرم هیچ نعمتی از نعمت‌های الهی را یاد نکرد، مگر اینکه [[سجده]] به جا آورد؛ هیچ آیه‌ای از [[قرآن]] که در آن از سجده یاد شده بود را قرائت نکرد، مگر به سجده رفت؛ هیچ رنجی از او برطرف نشد، مگر اینکه سجده کرد؛ از هیچ نماز واجبی فارغ نشد، جز آن‌که آن را به سجده‌ای پیوند داد؛ موفّق به اصلاح اختلاف بین دو نفر نگشت، مگر اینکه برای این توفیق، سر به سجده گذاشت؛ در همه مواضع سجود او اثر سجده آشکار بود؛ به همین جهت، پدرم را سجّاد نامیده‌اند<ref> صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج 1، ص 232- 233، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش</ref>». | |||
# سجاد: از مشهورترین القاب آن‌حضرت، «سجاد» است. سجده‌های طولانی و فراوان بر پیشانی آن پیشوای متقین اثر گذاشته و پوست آن زبر شده بود. این‌گونه بود که آن‌حضرت را «سجاد» و «سید الساجدین» لقب دادند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «پدرم هیچ نعمتی از نعمت‌های الهی را یاد نکرد، مگر اینکه [[سجده]] به جا آورد؛ هیچ آیه‌ای از [[قرآن]] که در آن از سجده یاد شده بود را قرائت نکرد، مگر به سجده رفت؛ هیچ رنجی از او برطرف نشد، مگر اینکه سجده کرد؛ از هیچ نماز واجبی فارغ نشد، جز آن‌که | # زین‌العابدین: وجود مقدّس امام سجّاد (علیه‌السلام)، در تمام عمرشان آن‌چنان غرق مناجات و دعا بودند که هر کجا و هر زمان نام مقدّسش برده می‌شد، گریه و زاری، اصرار و الحاح، دعا و مناجات به ذهن شنوندگان تداعی می‌شد. [[عمران بن سلیم]] می‌گوید: هر گاه زُهری از علیّ بن الحسین مطلبی نقل می‌کرد، می‌گفت: مرا زین‌العابدین روایت کرد. یک‌بار سفیان بن عُیَیْنه به او گفت: چرا به او زین‌العابدین می‌گوئی؟! پاسخ داد: از [[سعید بن مسیّب]] شنیدم که رسول خدا فرمود: در روز قیامت فریاد‌کننده‌ای آواز برمی‌آورد: زینت عبادت‌کنندگان کجا است؟ (أیْنَ زَیْنُ‌الْعابِدینَ؟). سپس فرمود: چنان می‌بینم که فرزندم علی بن الحسین با تمام وقار و سکون در میان مردم [[قیامت|محشر]] برای رسیدن به جایگاهش قدم بر می‌دارد<ref> صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج 1،ص 230، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش</ref>. در روایت دیگری آمده است: آن‌حضرت سحرگاهی در محراب خود به تهجد می‌پرداخت که شیطانی به صورت روباه در برابرش مجسّم شد تا وی را از حال خوشی که با محبوبش داشت باز دارد. آن‌حضرت کمترین توجّهی به او نکرد. آن شیطان روباه‌نما شست پای او را گزید. باز هم امام توجهی نکرد. سپس بدنش را به درد آورد، اما امام نمازش را قطع نکرد و به قیام، قعود، ذکر و مناجاتش ادامه داد... آنگاه گوینده‌ای غیبی سه مرتبه فریاد زد: تو حقیقتاً زین‌العابدین هستی؛ (أنْتَ زَیْنُ الْعابِدینَ حَقّا) از این‌رو این لقب برایش مشهور شد<ref>کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 74</ref>. | ||
# ذوالثفنات (صاحب پینه‌ها): ثفنات جمع «ثَفِنَه»؛ به معنای پینه زانو و سینه شتر است. آن‌حضرت از بس سجده می‌کرد، روی زانوها و دیگر سجده‌گاه‌هایش پینه می‌بست و سالی دو بار آن پینه‌ها را می‌تراشید. گفته شد آن‌حضرت در شبانه روز هزار رکعت نماز می‌گزارد و نیز گزارش شده هنگامی که او را بعد از شهادت غسل می‌دادند، آثاری از پینه مثل زانوهای شتر بر دو شانه او دیدند. به خانواده‌اش گفتند: این آثار چیست؟ گفتند: از آذوقه و خوراکی است که شبانه بر شانه می‌کشید و به بینوایان می‌داد<ref>علل الشرائع، ج 1، ص 233</ref>. | |||
# زین‌العابدین: وجود مقدّس امام سجّاد (علیه‌السلام)، در تمام عمرشان آن‌چنان غرق مناجات و دعا بودند که هر کجا و هر زمان نام مقدّسش برده می‌شد، گریه و زاری، اصرار و الحاح، دعا و مناجات به ذهن شنوندگان تداعی می‌شد. [[عمران بن سلیم]] می‌گوید: هر گاه زُهری از علیّ بن الحسین مطلبی نقل می‌کرد، می‌گفت: مرا زین‌العابدین روایت کرد. یک‌بار | |||
# ذوالثفنات(صاحب پینه‌ها): ثفنات جمع «ثَفِنَه»؛ به معنای پینه زانو و سینه شتر است. آن‌حضرت از بس سجده می‌کرد، روی زانوها و دیگر سجده‌گاه‌هایش پینه می‌بست و سالی دو بار آن پینه‌ها را می‌تراشید. گفته شد آن‌حضرت در شبانه روز هزار رکعت نماز می‌گزارد و نیز گزارش شده هنگامی که او را بعد از شهادت غسل می‌دادند، آثاری از پینه مثل زانوهای شتر بر دو شانه او دیدند. به خانواده‌اش گفتند: این آثار چیست؟ گفتند: از آذوقه و خوراکی است که شبانه بر شانه می‌کشید و به بینوایان می‌داد<ref>علل الشرائع، ج 1، ص 233</ref>. | |||
== آثار و اقدامات علمی امام سجاد == | == آثار و اقدامات علمی امام سجاد == | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۰: | ||
=== صحیفه سجادیه === | === صحیفه سجادیه === | ||
که به | که به خواهر قرآن، [[زبور آل محمد(ص)]] و [[انجیل]] [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه‌السلام)]] شهرت دارد. سند صحیفه به [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام محمد باقر (علیه‌السلام)]] و [[زید بن علی|زید بن علی بن الحسین]] می‌رسد. شرح‌های بسیاری بر این اثر ماندگار نگاشته شده است که تنها در کتاب [[الذریعة (کتاب)|الذریعة]] از حدود هفتاد شرح یاد شده است<ref>شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 13، ص 345 – 359، قم، اسماعیلیان، 1408ق</ref>. | ||
=== مناجات‌های پانزده‌گانه (مناجات خمسة عشر) === | === مناجات‌های پانزده‌گانه (مناجات خمسة عشر) === | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۰: | ||
=== مناجات انجیلیه === | === مناجات انجیلیه === | ||
در برخی از کتب امامیه از جمله در کتاب الصحیفة الثالثة السجادیة تألیف علامه میرزا عبدالله اصفهانی نقل شده است: | در برخی از کتب امامیه از جمله در کتاب الصحیفة الثالثة السجادیة تألیف علامه میرزا عبدالله اصفهانی نقل شده است: | ||
«مناجات انجیلیه مفصل‌ترین مناجاتی است که از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل بر جای مانده و من | «مناجات انجیلیه مفصل‌ترین مناجاتی است که از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل بر جای مانده و من آن را در کتابی از مؤلفات قدماء امامیه دیده‌ام. این دعا معروف به انجیلیه است و وجه تسمیه آن این است که فقرات این دعا شبیه اکثر فقرات و مواعظ انجیل است که بر حضرت [[عیسی]](علیه‌السلام) نازل شده، و نه انجیلی که هم اکنون بین نصاری است. | ||
گفتنی است که مضامین عالی این مناجات و سبک و سیاق عبارات آن خود قوی‌ترین دلیل بر صحت صدور آن از لسان معصوم است، و حتی اگر سند آن ضعیف هم باشد، خود این مضامین بر صحت صدور آن از معصوم کفایت می‌کند. | گفتنی است که مضامین عالی این مناجات و سبک و سیاق عبارات آن خود قوی‌ترین دلیل بر صحت صدور آن از لسان معصوم است، و حتی اگر سند آن ضعیف هم باشد، خود این مضامین بر صحت صدور آن از معصوم کفایت می‌کند. | ||
وانگهی برخی از متأخرین و متقدمین علما این مناجات را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند؛ از جمله صاحب | وانگهی برخی از متأخرین و متقدمین علما این مناجات را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند؛ از جمله صاحب انیس العابدین، و [[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانیِ معاصر]] (قدس سره) آن را در کتاب [[ذریعة الضراعة (کتاب)|ذریعة الضراعة]] نقل کرده است...<ref>«مناجات انجیلیه امام سجاد (علیه‌السلام)»، 8326</ref>». | ||
== صفات و ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد == | == صفات و ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد == | ||
یکی از ویژگی‌های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می‌باشد، به طوری که [[مالک بن انس]] می‌گوید: علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت [[نماز]] می‌خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «زین‌العابدین» می‌گویند<ref>ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج1، ص83</ref>. | یکی از ویژگی‌های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می‌باشد، به طوری که [[مالک بن انس]] می‌گوید: علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت [[نماز]] می‌خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «زین‌العابدین» می‌گویند<ref>ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج1، ص83</ref>. | ||
امام سجاد (علیه‌السلام) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می‌کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می‌داد. از [[ابوحمزه ثمالی]] نقل شده است | امام سجاد (علیه‌السلام) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می‌کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می‌داد. از [[ابوحمزه ثمالی]] نقل شده است علی بن حسین(علیه‌السلام) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می‌گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می‌رساند و می‌فرمود:[[صدقه]]<nowiki/>ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می‌کند<ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، 1414ق، ج4، ص393</ref>. | ||
امام سجاد (علیه‌السلام) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می‌خرید. امام سجاد(علیه‌السلام) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می‌پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی همچون یک لشکر از موالی آزاد شده، از زن و مرد به چشم می‌خورد که همگی از موالی امام بودند<ref>سید الاهل، زین‌العابدین، 1961م، ص7و47</ref>. | امام سجاد (علیه‌السلام) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می‌خرید. امام سجاد (علیه‌السلام) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می‌پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی همچون یک لشکر از موالی آزاد شده، از زن و مرد به چشم می‌خورد که همگی از موالی امام بودند<ref>سید الاهل، زین‌العابدین، 1961م، ص7و47</ref>. | ||
== همسر و فرزندان امام سجاد == | == همسر و فرزندان امام سجاد == | ||
امام چهارم دارای همسران متعددی بودند که اکثر آنها | امام چهارم دارای همسران متعددی بودند که اکثر آنها ام‌ولد بوده‌اند. ام‌ولد به کنیزی گفته می‌شود که به ازدواج مردی در آمده و از او صاحب فرزند می‌شود و دیگر حالت مملوکیت کامل ندارد و نمی‌شود او را فروخت. | ||
یکی از همسران حضرت سجاد (علیه‌السلام) حضرت فاطمه (ام عبدالله) دختر حضرت [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن (علیه‌السلام)]] می‌باشند که ثمره ازدواج حضرت با آن بانوی مکرمه، امام باقر (علیه‌السلام) بوده است<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج46، ص155</ref>. | یکی از همسران حضرت سجاد (علیه‌السلام) حضرت فاطمه (ام عبدالله) دختر حضرت [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن (علیه‌السلام)]] می‌باشند که ثمره ازدواج حضرت با آن بانوی مکرمه، امام باقر (علیه‌السلام) بوده است<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج46، ص155</ref>. | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۱: | ||
سرانجام امام چهارم شیعیان در روز شنبه هجدهم، یا نوزدهم محرم سال 94 یا 95 هـ. ق در سن 54، یا 56 و یا 57 سالگی از دنیا رفت و در [[قبرستان بقیع]] در کنار مرقد مطهر حضرت [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)]] عموی بزرگوارش به خاک سپرده شد<ref> طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 192، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق؛ مناقب آل أبی‌طالب(علیه‌السلام)، ج 4، ص 176</ref>. | سرانجام امام چهارم شیعیان در روز شنبه هجدهم، یا نوزدهم محرم سال 94 یا 95 هـ. ق در سن 54، یا 56 و یا 57 سالگی از دنیا رفت و در [[قبرستان بقیع]] در کنار مرقد مطهر حضرت [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)]] عموی بزرگوارش به خاک سپرده شد<ref> طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 192، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق؛ مناقب آل أبی‌طالب(علیه‌السلام)، ج 4، ص 176</ref>. | ||
مورخان چگونگی وفات ایشان را با تعابیر مختلف گزارش کرده‌اند. برخی به صراحت اعلام کرده‌اند که ایشان به شهادت رسیده است و به عنوان نمونه از امام باقر (علیه‌السلام) نقل می‌کنند که پدر بزرگوارشان به دستور ولید مسموم شد<ref> مناقب آل أبی‌طالب (علیه‌السلام)، ج 4، ص 176</ref>. | |||
برخی نیز تعبیرهایی چون «توفّی» را در مورد وفات ایشان گفته‌اند که از ظاهر آن مرگ طبیعی برداشت شده و صراحت در شهادت ندارد (و البته با شهادت ایشان هم منافاتی ندارد)<ref> إعلام الوری، ج 1، ص 481</ref>. | برخی نیز تعبیرهایی چون «توفّی» را در مورد وفات ایشان گفته‌اند که از ظاهر آن مرگ طبیعی برداشت شده و صراحت در شهادت ندارد (و البته با شهادت ایشان هم منافاتی ندارد)<ref> إعلام الوری، ج 1، ص 481</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[ | |||
* [[ | * [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (علیه‌السلام)]] | ||
* [[صحیفه سجادیه]] | |||
* [[محرم الحرام|محرم]] | |||
* [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۰۹
| امام سجاد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | علی بن حسین |
| کنیه‌ها |
|
| پدر | امام حسین (علیه‌السلام) |
| مادر | شهربانو |
| مدفن | مدینه، قبرستان بقیع |
علی بن الحسین (علیه‌السلام) (۹۵-۳۸ ق) مشهور به «امام سجاد» و امام زین‌العابدین، فرزند امام حسین (علیه‌السلام) و چهارمین امام شیعیان می‌باشند. آن‌حضرت در محرم سال ۶۱ هجری قمری در جریان قیام امام حسین (علیه‌السلام) در سرزمین کربلا حضور داشت اما به علت بیماری نتوانست در پیکار شرکت کنند. پس از آن فاجعه دردناک امامت به ایشان منتقل شد و آن حضرت به مدت ۳۴ سال پیشوای شیعیان بود. ایشان در محرم سال ۹۵ ه. ق به دست ولید بن عبدالملک به شهادت رسیدند. صحیفه سجادیه مهمترین اثری است که از امام سجاد به جا مانده است.
نسب و خاندان امام سجاد
امام سجاد (علیه‌السلام) از خاندان بسیار شریف نبوّت و امامت است. نسب وی از ناحیه پدر به علی بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف می‌رسد. اما از طرف مادر نمی‌توان به یک اظهار نظر قطعی درباره مادر امام سجاد (علیه‌السلام) دست یافت؛ برخی مادر او را دختر یزدگرد می‌دانند، برخی هم تنها به اینکه مادرش کنیز امّ ولدی بود بسنده کرده‌اند[۱].
پدر و مادر امام سجاد
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد و زین‌العابدین چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین (علیه‌السلام) و (طبق برخی روایات) شهربانو. این بانوی بزرگوار در رویایی صادقه، اسلام آورده و همچون نرجس خاتون مادر امام مهدی (عجل الله فرجه الشریف) توسط حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) برای فرزند عزیزش امام حسین (علیه‌السلام) خواستگاری شده بود، پس از سختی‌های بسیاری که متحمل شد، به مدینه آمد[۲].
کنیه و القاب امام سجاد
کنیه امام سجاد (علیه‌السلام)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه است[۳].
القاب وی، زین‌العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذوالثفنات، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی اکبر است[۴].
فلسفه اسامی و القاب امام سجاد
فلسفه اسامی آن‌حضرت
درباره فلسفه نام‌گذاری آن‌حضرت، به «علی» باید گفت: هر اندازه محبت انسان به شخصی بیشتر باشد، اشتیاق بیشتری دارد تا یاد او را زنده نگه‌دارد؛ بنابراین، طبیعی است که انسان نام پدرش را بر فرزندانش بگذارد تا نام او را در خاطره‌ها زنده نگه‌دارد. در همین راستا امام حسین (علیه‌السلام) به دلیل شدت علاقه‌ش به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) نام هر سه پسر خود از جمله امام سجاد (علیه‌السلام) را علی نهاد.
می‌گویند: معاویه، مروان بن حکم را به فرمانداری مدینه منصوب و به وی دستور داد که به جوانان مدینه جایزه‌ای بپردازد. امام سجاد(علیه‌السلام) که در آن زمان، جوانی بود می‌فرماید: «هنگامی که نزد مروان رفتم، گفت: نامت چیست؟! گفتم: «علی بن الحسین»، گفت: نام برادرت چیست؟ گفتم: «علی». مروان گفت: علی و علی؟! چرا پدرت نام همه فرزندانش را علی می‌گذارد؟! سپس جایزه‌ام را داد و نزد پدرم بازگشتم و ماجرا را نقل کردم. پدرم فرمود: «وای بر پسر زن کبود چشم و دباغ باد! اگر برای من صد پسر متولد شود دوست دارم نام همه آنان را علی بگذارم[۵]».
فلسفه القاب آن‌حضرت
- سجاد: از مشهورترین القاب آن‌حضرت، «سجاد» است. سجده‌های طولانی و فراوان بر پیشانی آن پیشوای متقین اثر گذاشته و پوست آن زبر شده بود. این‌گونه بود که آن‌حضرت را «سجاد» و «سید الساجدین» لقب دادند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «پدرم هیچ نعمتی از نعمت‌های الهی را یاد نکرد، مگر اینکه سجده به جا آورد؛ هیچ آیه‌ای از قرآن که در آن از سجده یاد شده بود را قرائت نکرد، مگر به سجده رفت؛ هیچ رنجی از او برطرف نشد، مگر اینکه سجده کرد؛ از هیچ نماز واجبی فارغ نشد، جز آن‌که آن را به سجده‌ای پیوند داد؛ موفّق به اصلاح اختلاف بین دو نفر نگشت، مگر اینکه برای این توفیق، سر به سجده گذاشت؛ در همه مواضع سجود او اثر سجده آشکار بود؛ به همین جهت، پدرم را سجّاد نامیده‌اند[۶]».
- زین‌العابدین: وجود مقدّس امام سجّاد (علیه‌السلام)، در تمام عمرشان آن‌چنان غرق مناجات و دعا بودند که هر کجا و هر زمان نام مقدّسش برده می‌شد، گریه و زاری، اصرار و الحاح، دعا و مناجات به ذهن شنوندگان تداعی می‌شد. عمران بن سلیم می‌گوید: هر گاه زُهری از علیّ بن الحسین مطلبی نقل می‌کرد، می‌گفت: مرا زین‌العابدین روایت کرد. یک‌بار سفیان بن عُیَیْنه به او گفت: چرا به او زین‌العابدین می‌گوئی؟! پاسخ داد: از سعید بن مسیّب شنیدم که رسول خدا فرمود: در روز قیامت فریاد‌کننده‌ای آواز برمی‌آورد: زینت عبادت‌کنندگان کجا است؟ (أیْنَ زَیْنُ‌الْعابِدینَ؟). سپس فرمود: چنان می‌بینم که فرزندم علی بن الحسین با تمام وقار و سکون در میان مردم محشر برای رسیدن به جایگاهش قدم بر می‌دارد[۷]. در روایت دیگری آمده است: آن‌حضرت سحرگاهی در محراب خود به تهجد می‌پرداخت که شیطانی به صورت روباه در برابرش مجسّم شد تا وی را از حال خوشی که با محبوبش داشت باز دارد. آن‌حضرت کمترین توجّهی به او نکرد. آن شیطان روباه‌نما شست پای او را گزید. باز هم امام توجهی نکرد. سپس بدنش را به درد آورد، اما امام نمازش را قطع نکرد و به قیام، قعود، ذکر و مناجاتش ادامه داد... آنگاه گوینده‌ای غیبی سه مرتبه فریاد زد: تو حقیقتاً زین‌العابدین هستی؛ (أنْتَ زَیْنُ الْعابِدینَ حَقّا) از این‌رو این لقب برایش مشهور شد[۸].
- ذوالثفنات (صاحب پینه‌ها): ثفنات جمع «ثَفِنَه»؛ به معنای پینه زانو و سینه شتر است. آن‌حضرت از بس سجده می‌کرد، روی زانوها و دیگر سجده‌گاه‌هایش پینه می‌بست و سالی دو بار آن پینه‌ها را می‌تراشید. گفته شد آن‌حضرت در شبانه روز هزار رکعت نماز می‌گزارد و نیز گزارش شده هنگامی که او را بعد از شهادت غسل می‌دادند، آثاری از پینه مثل زانوهای شتر بر دو شانه او دیدند. به خانواده‌اش گفتند: این آثار چیست؟ گفتند: از آذوقه و خوراکی است که شبانه بر شانه می‌کشید و به بینوایان می‌داد[۹].
آثار و اقدامات علمی امام سجاد
علی‌رغم خفقانی که در زمان امام سجاد (علیه‌السلام) بر فضای جامعه حاکم بود، آن‌حضرت توانست آثاری را از خود به یادگار بگذارد:
صحیفه سجادیه
که به خواهر قرآن، زبور آل محمد(ص) و انجیل اهل‌بیت (علیه‌السلام) شهرت دارد. سند صحیفه به امام محمد باقر (علیه‌السلام) و زید بن علی بن الحسین می‌رسد. شرح‌های بسیاری بر این اثر ماندگار نگاشته شده است که تنها در کتاب الذریعة از حدود هفتاد شرح یاد شده است[۱۰].
مناجات‌های پانزده‌گانه (مناجات خمسة عشر)
[۱۱].
رساله حقوق
امام سجاد (علیه‌السلام) در این رساله به تمام ابعاد زندگی و روابط انسان با آفریدگار و خویشتن و خانواده و جامعه و حکومت و معلم و دیگر کسان پرداخته است. این رساله را ابوحمزه ثمالی، شاگرد امام سجاد (علیه‌السلام) نقل کرده است[۱۲].
مناجات انجیلیه
در برخی از کتب امامیه از جمله در کتاب الصحیفة الثالثة السجادیة تألیف علامه میرزا عبدالله اصفهانی نقل شده است: «مناجات انجیلیه مفصل‌ترین مناجاتی است که از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل بر جای مانده و من آن را در کتابی از مؤلفات قدماء امامیه دیده‌ام. این دعا معروف به انجیلیه است و وجه تسمیه آن این است که فقرات این دعا شبیه اکثر فقرات و مواعظ انجیل است که بر حضرت عیسی(علیه‌السلام) نازل شده، و نه انجیلی که هم اکنون بین نصاری است.
گفتنی است که مضامین عالی این مناجات و سبک و سیاق عبارات آن خود قوی‌ترین دلیل بر صحت صدور آن از لسان معصوم است، و حتی اگر سند آن ضعیف هم باشد، خود این مضامین بر صحت صدور آن از معصوم کفایت می‌کند.
وانگهی برخی از متأخرین و متقدمین علما این مناجات را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند؛ از جمله صاحب انیس العابدین، و ملا محسن فیض کاشانیِ معاصر (قدس سره) آن را در کتاب ذریعة الضراعة نقل کرده است...[۱۳]».
صفات و ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد
یکی از ویژگی‌های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می‌باشد، به طوری که مالک بن انس می‌گوید: علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت نماز می‌خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «زین‌العابدین» می‌گویند[۱۴].
امام سجاد (علیه‌السلام) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می‌کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می‌داد. از ابوحمزه ثمالی نقل شده است علی بن حسین(علیه‌السلام) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می‌گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می‌رساند و می‌فرمود:صدقه‌ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می‌کند[۱۵].
امام سجاد (علیه‌السلام) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می‌خرید. امام سجاد (علیه‌السلام) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می‌پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی همچون یک لشکر از موالی آزاد شده، از زن و مرد به چشم می‌خورد که همگی از موالی امام بودند[۱۶].
همسر و فرزندان امام سجاد
امام چهارم دارای همسران متعددی بودند که اکثر آنها ام‌ولد بوده‌اند. ام‌ولد به کنیزی گفته می‌شود که به ازدواج مردی در آمده و از او صاحب فرزند می‌شود و دیگر حالت مملوکیت کامل ندارد و نمی‌شود او را فروخت.
یکی از همسران حضرت سجاد (علیه‌السلام) حضرت فاطمه (ام عبدالله) دختر حضرت امام حسن (علیه‌السلام) می‌باشند که ثمره ازدواج حضرت با آن بانوی مکرمه، امام باقر (علیه‌السلام) بوده است[۱۷].
شهادت امام سجاد
سرانجام امام چهارم شیعیان در روز شنبه هجدهم، یا نوزدهم محرم سال 94 یا 95 هـ. ق در سن 54، یا 56 و یا 57 سالگی از دنیا رفت و در قبرستان بقیع در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) عموی بزرگوارش به خاک سپرده شد[۱۸].
مورخان چگونگی وفات ایشان را با تعابیر مختلف گزارش کرده‌اند. برخی به صراحت اعلام کرده‌اند که ایشان به شهادت رسیده است و به عنوان نمونه از امام باقر (علیه‌السلام) نقل می‌کنند که پدر بزرگوارشان به دستور ولید مسموم شد[۱۹].
برخی نیز تعبیرهایی چون «توفّی» را در مورد وفات ایشان گفته‌اند که از ظاهر آن مرگ طبیعی برداشت شده و صراحت در شهادت ندارد (و البته با شهادت ایشان هم منافاتی ندارد)[۲۰].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «ازدواج امام حسین (علیه‌السلام) و خانم شهربانو»، 7873
- ↑ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج2، ص135
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، 1390ق، ص256
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج4، ص175
- ↑ کافی، ج 6، ص 19
- ↑ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج 1، ص 232- 233، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش
- ↑ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج 1،ص 230، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش
- ↑ کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 74
- ↑ علل الشرائع، ج 1، ص 233
- ↑ شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 13، ص 345 – 359، قم، اسماعیلیان، 1408ق
- ↑ بحار الأنوار،، ج 91، ص 142؛ «سند مناجات خمس عشر امام سجاد (علیه‌السلام)»، 22295
- ↑ بحار الانوار، ج 110، ص 94
- ↑ «مناجات انجیلیه امام سجاد (علیه‌السلام)»، 8326
- ↑ ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج1، ص83
- ↑ ذهبی، سیراعلام النبلاء، 1414ق، ج4، ص393
- ↑ سید الاهل، زین‌العابدین، 1961م، ص7و47
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج46، ص155
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 192، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق؛ مناقب آل أبی‌طالب(علیه‌السلام)، ج 4، ص 176
- ↑ مناقب آل أبی‌طالب (علیه‌السلام)، ج 4، ص 176
- ↑ إعلام الوری، ج 1، ص 481